Zagłębie Dąbrowskie: Różnice pomiędzy wersjami

Z WikiZagłębie
Nie podano opisu zmian
Nie podano opisu zmian
 
(Nie pokazano 86 wersji utworzonych przez 6 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
[[Plik:Herb_zaglebia_dabrowskiego.jpg|200px|thumb|right|Herb społeczny Zagłębia Dąbrowskiego opracowany przez stowarzyszenie regionalne Forum dla Zagłębia Dąbrowskiego]]
[[Plik:Herb Zagłębia Dąbrowskiego.gif|200px|thumb|right|Herb społeczny Zagłębia Dąbrowskiego opracowany przez stowarzyszenie regionalne Forum dla Zagłębia Dąbrowskiego]]
'''Zagłębie Dąbrowskie''' – region historyczno-geograficzny w zachodniej [[Małopolska|Małopolsce]], na pograniczu z [[Górny Śląsk|Górnym Śląskiem]]. Obejmuje wschodnią część obecnego [[województwo śląskie|województwa śląskiego]] (stąd często, ale błędnie, zaliczane jest do [[Śląsk]]a) a według poglądów części historyków również zachodnią część [[województwa małopolskiego]] ([[Olkusz]]). Stanowi północno-wschodnią część [[Górnośląski Okręg Przemysłowy|Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego]].
[[Plik:Mapa-Zagłębie-Dąbrowskie-1911.jpg|350px|thumb|Plan regionu z 1911 r.]]
[[Plik:Mapa-zaglebie-dabrowskie-1939.jpg|350px|thumb|Plan regionu z 1939 r.]]
'''Zagłębie Dąbrowskie''' – region historyczno-geograficzny w '''Zachodniej Małopolsce'''. Położony na łuku między regionem częstochowskim a miastami aglomeracji krakowskiej (odległość w linii prostej z centrum [[Dąbrowa Górnicza|Dąbrowy Górniczej]] do Krakowa i Częstochowy to ok. 55-60 km). Od zachodu graniczy z [[Górny Śląsk|Górnym Śląskiem]] i często błędnie jest z nim kojarzone. Od południa graniczy z [[Zagłębie Krakowskie|Zagłębiem Krakowskim]] - drugim [[Małopolska|małopolskim]] regionem.
 
[[Plik:Dąbrowa Górnicza 001 panorama miasta.JPG|thumb|350px|right|[[Dąbrowa Górnicza]] - największe powierzchniowo miasto Zagłębia Dąbrowskiego, od którego wywodzi się nazwa regionu, stolica XIX-wiecznego [[Zachodni Okręg Górniczy|Zachodniego Okręgu Górniczego]]]]


== Granice ==
== Granice ==
[[Plik:Mapa zaglebia.jpg|Right|Mapa Zagłębia Dąbrowskiego Mariana Kantora-Mirskiego|thumb]]
''Osobny artykuł: [[Granice Zagłębia Dąbrowskiego]]''
[[Plik:Mapa zaglebia dabrowskiego.png|Right|Mapa Zagłębia za ingner.wordpress.com|thumb]]
 
Zagłębie Dąbrowskie obejmuje nastepujące jednostki administracyjne:
 
*  [[Sosnowiec]] – 221 tys. mieszkańców – najludniejsze miasto Zagłębia Dąbrowskiego
*  [[Dąbrowa Górnicza]] – 128 tys. mieszkańców – największy ośrodek przemysłowy i największe obszarowo miasto Zagłębia (189 km kw.)
*  [[Będzin]]- 59 tys. mieszkańców – historyczna stolica regionu
*  [[Czeladź (miasto)|Czeladź]] – 34 tys. mieszkańców – najstarsze miasto Zagłębia Dąbrowskiego
*  [[Wojkowice]] – 9 tys. mieszkańców
*  [[Sławków]] – 7 tys. mieszkańców – obok [[Czeladź (miasto)|Czeladzi]] i [[Siewierz]]a jedno z najstarszych miast regionu, historyczne centrum biskupiego [[Klucz sławkowski|klucza sławkowskiego]].
*  miasto i gmina [[Siewierz]] – 12 tys. mieszkańców – jedno z najstarszych miast i historycznych centrów regionu, w przeszłości stolica [[Księstwo Siewierskie|księstwa siewierskiego]].
*  gmina [[Gmina Bobrowniki (powiat będziński)|Bobrowniki]] – 11 tys. mieszkańców
*  gmina [[Gmina Psary (powiat będziński)|Psary]] – 11 tys. mieszkańców
*  gmina [[Gmina Mierzęcice (powiat będziński)|Mierzęcice]] – 7,3 tys. mieszkańców
*  gmina [[Gmina Ożarowice (powiat tarnogórski)|Ożarowice]] (powiat tarnogórski) – 5,4 tys. mieszkańców.


Zagłębie w swym "najpewniejszym kształcie" obejmuje zatem obszar [[powiat będziński|powiatu będzińskiego]], częściowo powiatu tarnogórskiego([[Gmina Ożarowice (powiat tarnogórski)|Ożarowice]]) oraz powiatów grodzkich: [[Sosnowiec]] i [[Dąbrowa Górnicza]]. Najwyraźniej tożsamość zagłębiowska zarysowana jest bowiem tam, gdzie najwyraźniej daje się poznać odrębność, czyli na granicy ze [[Śląsk]]iem. Stąd ewenement, że z biegiem czasu miasto graniczne [[Sosnowiec]], stało się również stolicą regionu. Region rozciąga się więc od Sosnowca "promieniście" w kierunku północnym, północno-wschodnim i wschodnim. Z racji tej wyrazistości świadomości regionalnej na pograniczu ze Śląskiem, występuje pewne zróżnicowanie świadomości zasięgu regionu, idąc w tych wspomnianych kierunkach odchodzących promieniście od stolicy. Jedne opinie bowiem głoszą, iż region sięga poza [[Zawiercie]] i [[Olkusz]], tworząc "Zagłębie Wielkie", inne natomiast tych miast nie wliczają w skład regionu. Pod względem hydrograficznym region ten można częściowo utożsamić z dorzeczem Przemszy, czyli jako region z Przemszą w centrum, względnie region w niecce dorzecza Warty od północy, oparty na [[Brynica|Brynicy]] od zachodu, a następnie zamknięty od południa na [[Biała Przemsza|Białej Przemszy]], czyli historycznej granicy między Zagłębiem Dąbrowskim a [[Zagłębie Krakowskie|Zagłębiem Krakowskim]]. Z kolei [[Szlak Orlich Gniazd|Szlaku Orlich Gniazd]] od wschodu.
Zachodnia granica ze [[Śląsk|Śląskiem]] opiera się o rzeki [[Brynica]] oraz [[Przemsza]]. Wschodnie i północne granice regionu są mało ostre. Niemniej wszystkie koncepcje zawierają się w obrębie następujących jednostek administracyjnych:


Trzeba przy tym więc zaznaczyć, że według odczucia i opinii wielu mieszkańców Zagłębie Dąbrowskie ogranicza się wyłącznie do obszaru zakreślonego obecnymi granicami administracyjnymi miast Sosnowca, Będzina, Dąbrowy Górniczej, Czeladzi i Wojkowic. Tak postrzegający najczęściej związani są z oglądem, w którym istotą tożsamości zagłębiowskiej jest bowiem etos robotniczy związany głównie z przemysłem wydobywczym, stalowym i włókienniczym swoistego "Pięciomiasta Zagłębiowskiego", czyli wspomnianych wyżej 5 miast najczęściej kojarzonych z Zagłębiem Dąbrowskim. Automatycznie zwolennicy tej opcji muszą więc poza granice regionu wyłączać mieszkańców rolniczych rejonów powiatów będzińskiego, zawierciańskiego – nawet jeżeli jednak łączy te gminy takie samo jak w "Pięciomieście" poczucie odrębności historycznej i językowej od Śląska. Mieszkańcy Zagłębia nie mówią gwarą śląską i ich język nie wykazuje naleciałości niemieckich, jak gwara śląska. Język mieszkańców Zagłębia cechuje akcent ruchomy – w odróżnieniu od akcentu stałego na Śląsku. Mieszkańcy Zagłębia nie identyfikują się też z Galicją, gdzie w przeszłości istniał kult cesarza Franciszka Józefa. Jest to konsekwencja podziału [[Małopolska|Małopolski]] podczas zaborów. Istnieje natomiast większe poczucie wspólnoty z Królestwem Polskim (tzw. Kongresowym) – gdyż wraz z rozwojem górnictwa na tych ziemiach zaczęła kształtować się świadomość odrębności Zagłębia, co działo się w czasach administracyjnej przynależności do Królestwa. Pamiętać jednak należy, że to granice administracyjne regionów i państw się na tym terenie zmieniały, częstokroć za sprawą brutalnych ingerencji władzy obcej. Region był tak usytuowany, że raz przynależał do powiatu olkuskiego, raz do będzińskiego i zawierciańskiego, raz do Księstwa Siewierskiego czy Ziemi Jaworznickiej, jeżeli brać pod uwagę długie losy państwowości polskiej, w której niemal od początku pojawiają się osady w tym regionie. Czas kształtowania nazewnictwa "zagłębiowskiego" to tylko krótki czas – głównie XIX-wieczny – tej długiej historii regionu, choć nawet bezpośrednio po wyjściu z tego okresu widać zachowane szersze ujęcie regionu, np. w zagłębiowskich badaniach [[Marian Kantor-Mirski|M. Kantora- Mirskiego]], które obejmowały region w szerokim rozumieniu. Podobnie prezentuje region wydany w 1939 r. w Sosnowcu nakładem Komitetu "Przewodnik po Zagłębiu Dąbrowskim". Współcześnie takie postrzeganie regionu przejawia się w odrębnych jednostkach administracyjnych "zagłębiowskich", jak okręg wyborcze do Sejmu i Senatu, jednostka NUTS, [[diecezja sosnowiecka]] czy Zagłębiowska Strefa Gospodarcza "Gospodarcza Brama Śląska".
[[Plik:Mapa zaglebia.jpg|350px|thumb|Mapa Zagłębia Dąbrowskiego Mariana Kantora-Mirskiego|thumb]]
[[Plik:Mapa zaglebia dabrowskiego.png|350px|thumb|Mapa Zagłębia za ingner.wordpress.com|thumb]]


W tym szerszym więc, regionalnym ujęciu do Zagłębia Dąbrowskiego zaliczane są również miejscowości sąsiednie, takie jak:
*  [[Sosnowiec]] – 217 tys. mieszkańców – najludniejsze miasto Zagłębia Dąbrowskiego
* miasto [[Zawiercie]] – wraz z [[powiat zawierciański|powiatem ziemskim]] – wśród historycznych centrów, jako stolica powiatu:
* [[Dąbrowa Górnicza]] – 127 tys. mieszkańców – największe powierzchniowo miasto Zagłębia Dąbrowskiego
*  miasto [[Będzin]] (58 tys. mieszkańców) wraz z [[powiat będziński|terenami powiatu]]   – historyczna stolica Zagłębia Dąbrowskiego
** miasto [[Czeladź]] – 33 tys. mieszkańców – najstarsze miasto Zagłębia Dąbrowskiego
**  miasto [[Wojkowice]] – 9 tys. mieszkańców
**  miasto [[Sławków]] – 7 tys. mieszkańców
**  gmina [[Siewierz]] – 12 tys. mieszkańców
**  gmina [[Gmina Bobrowniki (powiat będziński)|Bobrowniki]] – 11 tys. mieszkańców
**  gmina [[Gmina Psary (powiat będziński)|Psary]] – 11 tys. mieszkańców
**  gmina [[Gmina Mierzęcice (powiat będziński)|Mierzęcice]] – 7 tys. mieszkańców
**  gmina [[Gmina Ożarowice (powiat tarnogórski)|Ożarowice]] (powiat tarnogórski) – 5 tys. mieszkańców.
* miasto [[Zawiercie]] (51 tys. mieszkańców) wraz z [[powiat zawierciański|terenami powiatu]]
** miasto [[Poręba]]
** miasto [[Poręba]]
** gmina [[Gmina Włodowice (powiat zawierciański)|Włodowice]]
** gmina [[Gmina Włodowice (powiat zawierciański)|Włodowice]]
Linia 29: Linia 33:
** miasto i gmina [[Ogrodzieniec]]
** miasto i gmina [[Ogrodzieniec]]
** miasto i [[Gmina Łazy (powiat zawierciański)|Gmina Łazy]]
** miasto i [[Gmina Łazy (powiat zawierciański)|Gmina Łazy]]
 
* miasto i gmina [[Olkusz]] (36 tys. mieszkańców) wraz z [[powiat olkuski|terenami powiatu]]  
* miasto i gmina [[Olkusz]] – wraz z [[powiat olkuski|powiatem ziemskim]] – również jedno z najstarszych miast i historycznych centrów regionu, jako stolica powiatu:
** gmina [[Gmina Bolesław (powiat olkuski)|Bolesław]]
** gmina [[Gmina Bolesław (powiat olkuski)|Bolesław]]
** gmina [[Gmina Trzyciąż (powiat olkuski)|Trzyciąż]]
** gmina [[Gmina Trzyciąż (powiat olkuski)|Trzyciąż]]
Linia 36: Linia 39:
** miasto [[Bukowno]]
** miasto [[Bukowno]]
** miasto i gmina [[Gmina Wolbrom (powiat olkuski)|Wolbrom]]
** miasto i gmina [[Gmina Wolbrom (powiat olkuski)|Wolbrom]]
 
* miasto i gmina [[Myszków]] (32 tys. mieszkańców) wraz z [[powiat myszkowski|terenami powiatu]]
* miasto i gmina [[Myszków]] – wraz z powiatem ziemskim
** miasto i gmina [[Gmina Koziegłowy (powiat myszkowski)|Koziegłowy]]
** miasto i gmina [[Gmina Koziegłowy (powiat myszkowski)|Koziegłowy]] – jedno z najstarszych miast w regionie, historycznie, jak większość powiatu myszkowskiego związane z księstwem siewierskim, czyli w dużej mierze protoplastą Zagłębia Dąbrowskiego
** miasto i gmina [[Gmina Żarki (powiat myszkowski)|Żarki]]
** miasto i gmina [[Gmina Żarki (powiat myszkowski)|Żarki]]
** gmina [[Gmina Niegowa (powiat myszkowski)|Niegowa]]
** gmina [[Gmina Niegowa (powiat myszkowski)|Niegowa]]
** gmina [[Gmina Poraj (powiat myszkowski)|Poraj]].
** gmina [[Gmina Poraj (powiat myszkowski)|Poraj]].


== Nazwa ==
 
Nazwa "Zagłębie Dąbrowskie" tłumaczy się w zasadzie samoistnie: Zagłębie oznacza teren obniżony względem otaczających go ziem. Poprzez silny związek frazeologiczny zagłębia w odniesieniu do przemysłu, ukuło się nowe, akceptowane już przez językoznawców znaczenie: ''obszar na którym występują i są eksploatowane złoża naturalne''. Stąd mówi się np. o Zagłębiu Ruhry, Górnośląskim Zagłębiu Węglowym, Zagłębiu Wałbrzyskim. W przeciwieństwie jednak do wyżej wspomnianych nazwa Zagłębie w odniesieniu do regionu w widłach Brynicy i Białej Przemszy przyjęła się jako określenie krainy historyczno-geograficznej na podobnych zasadach jak np. [[Śląsk|Górny Śląsk]]. Przymiotnik: "Dąbrowskie" wziął się od jednego z silniejszych ośrodków miejsko-przemysłowych – Dąbrowy Górniczej. Zagłębie Dąbrowskie jest wschodnią częścią obszaru o wspólnych cechach przemysłowych i wspólnej strukturze urbanistycznej – Górnośląskiego Zagłębia Węglowego, choć z uwagi na zasięg historycznych krain kulturowych pojęcia te wykluczają się. Nazwę "Zagłębie Dąbrowskie" wymyślił około 1850 [[Józef Cieszkowski]], wówczas naczelny zawiadowca kopalni rządowych Zachodniego Okręgu Węglowego w Dąbrowie Górniczej.
==Nazwa==
[[Plik:Cieszkowski Józef.JPG|thumb|350px|thumb|[[Józef Patrycjusz Cieszkowski]]]]
Terminu "Zagłębie" po raz pierwszy, w połowie XIX wieku, użył [[Józef Patrycjusz Cieszkowski]] jako terminu z zakresu geologii. Termin ten utrwalił się łącznie z tutejszym okręgiem rozwijającego się przemysłu. Człon "Dąbrowskie" został dodany na przełomie XIX i XX wieku i pochodzi od dominującego wówczas ośrodka przemysłowego, jakim była [[Dąbrowa Górnicza|wieś Dąbrowa]].
 
==Stolica Zagłębia==
Utarło się mówić o [[Sosnowiec|Sosnowcu]] jako o współczesnej stolicy regionu, ponieważ jest największym miastem pod względem liczby mieszkańców. Jasno nie zostało to jednak nigdy ustalone, stąd pojawiają się czasami zdania podważające stołeczność [[Sosnowiec|Sosnowca]]. Nie ma kontrowersji co do historycznej stolicy, którą jest [[Będzin]]<ref>{{Cytuj książkę  | nazwisko = Błaszczyk| imię = Włodzimierz| nazwisko2= |imię2= | tytuł = Będzin przez wieki | data = 1982 | wydawca = | miejsce = Poznań  | isbn = | strony = 26}}</ref>.


== Historia ==
== Historia ==
Osobny artykuł: [[Historia Zagłębia Dąbrowskiego]]
W okresie poprzedzającym powstawanie państwa polskiego ziemie regionu stanowiły teren Wiślan.
Obecne tereny Zagłębia częściowo pokrywają się z terytorium istniejącego w latach 1443-1790 [[Księstwo Siewierskie|Księstwa Siewierskiego]], w większości natomiast wchodziły w skład województwa krakowskiego I Rzeczypospolitej. Po 1795 roku (III rozbiór) znalazły się na kilkanaście lat w pruskim zaborze. Od 1807 roku wchodziły w skład Księstwa Warszawskiego (istniejącego do 1815 roku). Od tego też roku wchodziły w skład Królestwa Polskiego pod rosyjskim zaborem. Tereny te były w XIX wieku miejscem narodowych powstań, szczególnie [[Powstanie Styczniowe w Zagłębiu Dąbrowskim|styczniowego]], kiedy powstańcy przez kilkanaście dni kontrolowali cały region.
W związku z odkrytymi złożami węgla kamiennego, przygranicznym położeniem (styk granic trzech państw zaborczych), budową przez ten teren [[Kolej Warszawsko-Wiedeńska w Zagłębiu Dąbrowskim|linii kolejowych warszawsko-wiedeńskiej]] oraz [[Kolej Iwangorodzko-Dąbrowska w Zagłębiu Dąbrowskim|iwanogrodzko-dąbrowskiej]] w drugiej połowie XIX wieku nastąpił dynamiczny rozwój regionu, połączony z napływem ludności poszukującej pracy.
[[Plik:Mapa Zachodni Okreg Górniczy Królestwa Polskiego.jpg|thumb|350px|thumb|right|Mapa [[Zachodni Okręg Górniczy|Zachodniego Okręgu Górniczego]] z 1844 roku - w jego skład weszła zachodnia część województwa krakowskiego (w tym cały obszar przyszłego Zagłębia Dąbrowskiego) oraz południowa część województwa kaliskiego (okolice Częstochowy)]]
Na początku XX wieku Zagłębie Dąbrowskie było najbardziej uprzemysłowioną częścią Królestwa Polskiego. Nie przekładało się to na pozycję materialną mieszkańców zapatrzonych na sąsiedni, pruski Śląsk, gdzie tamtejsi robotnicy mieli znacznie więcej przywilejów socjalnych. Sprawiało to, że Zagłębie stanowiło miejsce wystąpień robotników, którzy oprócz poprawy warunków życia chcieli też niepodległego państwa polskiego. Ziściło się to po [[1918]] roku, kiedy to region ten wszedł w skład powstałego państwa polskiego. W pierwszych latach po wojnie Zagłębiacy wspierali śląskich powstańców walczących o przynależność do państwa polskiego. Ostatecznie na Śląsku powstało autonomiczne [[Województwo Śląskie|województwo śląskie]]. Zagłębie znalazło się natomiast w województwie kieleckim, a Sosnowiec z czasem stał się jego niepisaną stolicą.
Po II wojnie światowej większość terytorium znalazła się w województwie śląsko-dąbrowskim, potem katowickim. Nie licząc krótkich epizodów z okresu rządów zaborców regiony Zagłębia i Górnego Śląska znalazły się po raz pierwszy od kilkuset lat w jednej jednostce administracyjnej. Okres PRL dla Zagłębia oznaczał dalszy rozwój przemysłu ciężkiego, połączony z przybywaniem na te tereny ludności napływowej (głównie w latach 70-tych przy okazji powstawania [[Huta Katowice|Huty "Katowice"]]) i zacieranie różnic z sąsiednim Śląskiem. Po [[1989]] roku nastąpiło załamanie dominujących w Zagłębiu gałęzi przemysłu, co spowodowało bezrobocie i odpływ ludności. Od [[1999]] roku większość Zagłębia znajduje się w województwie nazwanym (niepoprawnie) śląskim. W tymże roku region odwiedził też Jan Paweł II, za którego pontyfikatu utworzono [[Diecezja Sosnowiecka|sosnowiecką diecezję]] obejmującą większość ziem Zagłębia.
==Kwestia mylenia Zagłębia ze Śląskiem==
Dla przybyszów z zewnątrz, głównie z powodu terminów: "[[Województwo śląskie|Województwo Śląskie]]" oraz "[[Górnośląski Związek Metropolitarny]]" kwestia nazewnictwa nie jest jasna i często popełniane są błędy.
[[Plik:Mapa slaskie-metropolia.gif|350px|thumb|Mapa województwa z podziałem na ziemie historycznie śląskie i małopolskie|thumb]]
Między obydwoma regionami występują rozbieżności kulturowe i historyczne. Wśród najważniejszych z nich można wyróżnić m.in.
* wielowiekową przynależność większości obszaru stanowiącego dziś Zagłębie Dąbrowskie do Małopolski i województwa krakowskiego (Będzin - historyczna stolica Zagłębia to jedno z najstarszych miast Małopolski)
* wieloletnią przynależność do różnych państw zaborczych: Zagłębie - Rosja , Śląsk - Prusy/Niemcy
* różnice w mowie codziennej (w Zagłębiu brak gwary śląskiej, a występowała [[gwara zagłębiowska]])
* różnice w sferze tradycji
* różnice w systemie wartości (w Zagłębiu więcej sympatyków mają wartości charakterystyczne dla lewicy, a na Śląsku dla prawicy)
Różnice zatarły się w dużym stopniu w drugiej połowie XX wieku. Wtedy to na Śląsk i do Zagłębia przybyło za pracą wiele osób z innych części Polski, dla których podział ten nie jest istotny.
Świadomy różnic mieszkaniec [[Czeladź|Czeladzi]], [[Sosnowiec|Sosnowca]], [[Dąbrowa Górnicza|Dąbrowy]] czy [[Będzin|Będzina]] nie będzie Ślązakiem, tylko ''Zagłębiakiem''. Większość mieszkańców Zagłębia zaprotestuje też w momencie nazwania go Ślązakiem.


Osobny artykuł: [[Historia Zagłębia Dąbrowskiego]]
Relacje Śląsk-Zagłębie większość rozpatruje w kategoriach żartów i wzajemnych docinków. W skrajnej formie mogą przybierać formę wrogości (np. kibice).
 
==Symbole Zagłębia==
* [[Zamek w Będzinie]]
* [[Trójkąt Trzech Cesarzy]]
* [[Góra św. Doroty]]
* [[Pałac Kultury Zagłębia (Dąbrowa Górnicza)|Pałac Kultury Zagłębia]]
* [[Dworzec kolejowy Sosnowiec Główny]]
* [[Zagłębie Sosnowiec|Klub Sportowy Zagłębie Sosnowiec]]
 
==Miejsca Pamięci==
*[[Ewidencja Miejsc Pamięci w Zagłębiu Dąbrowskim]]
 
==Sieć wodna==
Zagłębie Dąbrowskie leży na dziale wodnym Odry i Wisły, ciążąc raczej ku Wiśle, gdyż:
północne tylko jego krańce wysyłają swe wody do Odry. Do Wisły płyną z obszaru Zagłębia  Dąbrowskiego następujące rzeki:
* [[Przemsza]]
* [[Biała Przemsza]]
* [[Czarna Przemsza]]
* [[Pilica (rzeka)|Pilica]]
 
<gallery>
Plik:Dąbrowa Górniczna Okradzionów Biała Przemsza 011.JPG|[[Biała Przemsza]], [[Okradzionów (Dąbrowa Górnicza)]]
Plik:Sosnowiec. Czarna Przemsza. 01.JPG|[[Czarna Przemsza]], [[Sosnowiec]]
</gallery>
 
Prócz tych rzek biorą tu początek liczne, drobniejsze rzeczułki:
*[[Szreniawa]]
*[[Dłubnia]]
*[[Sztoła]]
*[[Biała]]
*[[Jaworznik]]
*[[Centuria]]
*[[Strumień]]
*[[Dłubnia]]
*[[Szreniawa]]
 
==Diecezja sosnowiecka nazywana również zagłębiowską==
Odrębność Zagłębia podkreślił Kościół katolicki. [[25 marca]] [[1992]] r. została erygowana [[Diecezja Sosnowiecka|Diecezja Sosnowiecka]].
 
==Sport==
[...do rozbudowy]
 
==Zabytki, szlaki i atrakcje turystyczne==
{{CytatD
|1 = Wycieczki po Zagłębiu Dąbrowskim należy zaliczyć do najciekawszych w kraju.<br/>
Na niewielkiej stosunkowo przestrzeni, obejmującej powiaty: będziński, zawierciański i olkuski wraz z m. Sosnowcem, turysta spotyka różnorodne typy krajobrazu; nieraz znalazły w nim wyraz wielorakie przejawy kultury i życia gospodarczego, zamieszkujące te ziemie człowieka.<br />
|2 = [[Przewodnik po Zagłębiu Dąbrowskim]], Rozdział: Turystyka lądowa
|3 = Sosnowiec, 1939
}}
 
===Szlaki turystyczne===
Szlaki turystyczne przebiegające bądź całkowicie położone w obrębie regionu:<br>
[[Plik:Mapa ZG-0001.jpg|350px|thumb|Mapa Zagłębia Dąbrowskiego. Źródło: Publikacja ''[[Folklor Zagłębia Dąbrowskiego]]'']]
[[Plik:Uczniowie z Orłowa i Gdyni podczas wycieczki do Sosnowca.jpg|350px|thumb|Uczniowie z Orłowa i Gdyni podczas wycieczki do [[Sosnowiec|Sosnowca]]. Źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe]]
Szlaki międzynarodowe:
*[[Szlak VIA REGIA - Droga św. Jakuba]]
Szlaki krajowe:
*[[Szlak Orlich Gniazd]]
*[[Szlak Warowni Jurajskich]]
Szlaki regionalne:
*[[Szlak Kultury Żydowskiej w Żarkach]]
*[[Szlak Szwajcarii Zagłębiowskiej]]
*[[Szlak Metalurgów]]
 
Poszczególne miasta lub powiaty można zwiedzać wedle miejsc wytyczonych do zdobycia odznak krajoznawczych:<br>
 
[[Dąbrowa Górnicza]]:
*[[Dąbrowska Odznaka Krajoznawcza]]
[[Sosnowiec]]
*[[Krajoznawcza Odznaka Miasta Sosnowca (KOMS)|Krajoznawcza Odznaka Miasta Sosnowca]]
*[[Odznaka Krajoznawcza „Jan Kiepura – Chłopak z Sosnowca”]]
[[Powiat będziński]]
*[[Będzińska Odznaka Krajoznawcza "Przyjaciel Będzina"]]
*[[Regionalna Odznaka Krajoznawcza "Znam Powiat Będziński"]]
[[Powiat zawierciański]]
*[[Odznaka Krajoznawcza "Znam Zawiercie i okolice"]]
[[Powiat olkuski]]
*[[Odznaka Turystyczno - Krajoznawcza "Miłośnik Ziemi Olkuskiej"]]
[[Powiat myszkowski]]
*[[Odznaka Turystyczno - Krajoznawcza "Miłośnik Ziemi Myszkowskiej"]]
 
Inne odznaki krajoznawcze:
*[[Odznaka Krajoznawcza "Szlakiem Aleksandra Janowskiego"]]
*[[Odznaka Krajoznawcza „Na Powstańczym Szlaku – Zagłębie Dąbrowskie 1863”]]
*[[Odznaka Turystyczno-Krajoznawcza „Na szlaku VIA REGIA”]]
 
===Zabytki i atrakcje turystyczne===
Atrakcje:<br>
*[[Wieża ciśnień|Wieże ciśnień w Zagłębiu Dąbrowskim]]
 
Galeria:<br>
<gallery>
Plik:Pustynia Błędowska 005 Chechło.JPG|[[Pustynia Błędowska]]
Plik:Sączów kościół.JPG|[[Kościół p.w. św. Jakuba Apostoła w Sączowie]]
Plik:Brak zdjęcia.jpg |Opis zdjęcia:
</gallery>
 
==Etnografia regionu==
*[[Gwara zagłębiowska]]
*[[Izba zagłębiowska]]
*[[Bożonarodzeniowe zwyczaje zagłębiowskie]]
*[[Karnawałowe zwyczaje zagłębiowskie]]
 
<gallery>
Plik:Strój Siewierski-0002.jpg|Stroje ludowe Zagłębia Dąbrowskiego
Plik:Izba chata1.jpg|[[Izba zagłębiowska]]
Plik:Brak zdjęcia.jpg |Opis zdjęcia:
Plik:Brak zdjęcia.jpg |Opis zdjęcia:
</gallery>
 
*Zobacz też: Wybrane wydawnictwa poświęcone etnografii regionu w dziale Bibliografia
==Prasa, portale społecznościowe, telewizja==
 
===Prasa regionalna===
[[Plik:Wiadomości Zagłębia.jpg|350px|thumb|[[Wiadomości Zagłębia]] - jeden z najdłużej wychodzących tytułów w regionie]]
[[Plik:Nowe Zagłębie 31 (1-2014).jpg|350px|thumb|[[Nowe Zagłębie]] - na okładce [[Stanisław Skarbiński]]]]
Tytuły istniejące obecnie:
*[[Wiadomości Zagłębia]] (obecnie tylko w formie elektronicznej)
*[[Twoje Zagłębie]] (tygodnik)
*[[Kurier Miejski]] (czasopismo samorządowe)
*[[Nowe Zagłębie]] (dwumiesięcznik)
*[[Echo Czeladzi]] (czasopismo samorządowe)
*Ziemia Będzińska (czasopismo samorządowe)
*Głos (tygodnik regionalny z Zawiercia)
*Kurier Zawierciański (tygodnik powiatowy)
 
Dawna prasa regionalna:
[[Plik:Expres_zaglebia.jpg|350px|thumb|Gazeta codzienna wychodząca w [[Sosnowiec|Sosnowcu]] w latach [[1926]] - [[1939]]]]
*[[Górnik]]
*[[Przemysłowo-Handlowy Kurier Sosnowiecki]]
*[[Przegląd Górniczo-Hutniczy]]
*[[Expres Zagłębia]]
*[[Iskra]]
*[[Zaglembier Zeitung]]
*[[Goniec Częstochowski]]
*[[Głos Zagłębia]]
*[[Ekspres Zagłębiowski]]
 
===Portale społecznościowe===
*zaglebiedabrowskie.org (forum mieszkańców Zagłębia Dąbrowskiego)
*[[Sportowe Zagłębie]] (serwis informacyjny)
*e-sosnowiec.pl (obecnie razem z Wiadomościami Zagłębia tworzą jeden portal internetowy)
*klubzaglebiowski.pl (serwis publikujący artykuły dotyczące regionu)
*czeladz.org.pl
*zaglebiedabrowskie.pl (serwis informacyjny poświęcony głównie nadchodzącym wydarzaniom kulturalnym w regionie)
*[[Sosnowiec Fakty]]
*dabrowa-gornicza.org (forum mieszkańców Dąbrowy Górniczej)
*zawiercianin.pl (portal aktywności społecznej)
*zawiercie.info (serwis informacyjny)
Więcej na stronach miast regionu (w działach: ''Portale internetowe'' i ''Linki zewnętrzne'').
 
===Telewizja===
*Olkusz TV
*Kanał 99
 
==Stowarzyszenia i wydawnictwa regionalne==
*[[Forum dla Zagłębia Dąbrowskiego]]
[[Plik:Sosnowiec Spacerownik historyczny.jpg|350px|thumb|''[[Sosnowiec - Spacerownik historyczny]]'' - wydany przez [[Wydawnictwo DIKAPPA (Dąbrowa Górnicza - Strzemieszyce)|Wydawnictwo DIKAPPA]] - bogato ilustrowany kilkuset stronicowy przewodnik historyczny po mieście]]
*[[Klub Kronikarzy Zagłębia Dąbrowskiego im. Jana Przemszy-Zielińskiego]]
*[[Stowarzyszenie Autorów Polskich - Oddział Będzin]]
*[[Wydawnictwo DIKAPPA (Dąbrowa Górnicza - Strzemieszyce)|Wydawnictwo DIKAPPA]]
*[[Sosnowiecka Oficyna Wydawniczo - Autorska "SOWA PRESS"]]
*[[Zawierciańsko - Olkuskie Stowarzyszenie Spadkobierców Kombatantów Polskich II Wojny Światowej]]
*[[Stowarzyszenie Przyjaciół Białej Przemszy]]
*[[Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Górnictwa - Koło "Zagłębie" w Będzinie]]
*[[Stowarzyszenie Rowerowa Dąbrowa]]
*[[Stowarzyszenie Koń w Służbie Człowieka HUSAR]]
*[[Stowarzyszenie Przyjaciół Strzemieszyc]]
*[[Stowarzyszenie Wspierania Samorządności Mieszkańców Dąbrowy Górniczej]]
*[[Stowarzyszenie Absolwentów i Studentów Wyższej Szkoły Biznesu w Dąbrowie Górniczej]]
*Zagłębiowskie Koło Genealogiczne
*[[Towarzystwo Przyjaciół Będzina]]
*[[Stowarzyszenie twórców kultury Zagłębia Dąbrowskiego]]
*[[Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Żarnowieckiej]]
*[[Towarzystwo Miłośników Ziemi Zawierciańskiej]]
 
==Zobacz też==
[[Plik:Francesco Nullo znaczek.JPG|350px|thumb|Znaczek pocztowy z wizerunkiem pułkownika [[Francesco Nullo]]. Więcej w dziale: [[Filatelistyka Zagłębia Dąbrowskiego]]]]
*[[Zagłębie Krakowskie]]
*[[Powstanie Styczniowe w Zagłębiu Dąbrowskim - Ewidencja osób]]
*[[Rewolucja 1905 w Zagłębiu Dąbrowskim]]
*[[Republika Zagłębiowska]]
*[[Zagłębiacy w Powstaniu Warszawskim]]
*[[Parlamentarzyści z Zagłębia Dąbrowskiego]]
*[[Polskie Towarzystwo Lekarskie w Zagłębiu Dąbrowskim]]
*[[Browary w Zagłębiu Dąbrowskim]]
*[[Towarzystwo Artystyczno-Literackie]]
*[[Liga Morska i Kolonialna w Zagłębiu Dąbrowskim]]
*[["Grupa Zagłębie"|Grupa Zagłębie]]
*[[Medale Zagłębia Dąbrowskiego]]
*[[Filatelistyka Zagłębia Dąbrowskiego]]
*[[Zagłębie na dawnej pocztówce (katalog)]]
*[[Zagłębie na dawnej fotografii (katalog)]]
*[[Zagłębie na dawnym dokumencie (katalog)]]
*[[Zagłębie na dawnej reklamie (katalog)]]
*[[Zagłębie Dąbrowskie w kinematografii]]
*[[Kino "Zagłębie" (Sosnowiec)|Kino ''Zagłębie'']]
<gallery>
Plik:Pocztowka sosnowiec ulica 3 maja 0007.jpg|[[Sosnowiec]] na dawnej pocztówce
Plik:30 lat PKZ Dąbrowa Górnicza 1958 - 1988.jpg|Medal [[30 lat Pałacu Kultury Zagłębia 1958-1988]]. Wiecej w dziale: [[Medale Zagłębia Dąbrowskiego]]
Plik:Plakat Teatr Zagłębia-0001.jpg|Plakat [[Teatr Zagłębia (Sosnowiec)|Teatru w Sosnowcu]]. Więcej w dziale: [[Zagłębie na dawnej reklamie (katalog)]]
Plik:Obchody odzyskania dostępu do morza w Sosnowcu.jpg|Obchody odzyskania dostępu do morza przez Polskę w Sosnowcu. Więcej w artykule: [[Liga Morska i Kolonialna w Zagłębiu Dąbrowskim]]
</gallery>
 
==Bibliografia==
*Wybrane wydawnictwa poświęcone historii regionu:
<gallery>
Plik:Królewskie Miasto Będzin okładka.jpg|[[Królewskie Miasto Będzin]] ([[1994]]) [[Marian Kantor-Mirski]]
Plik:Czeladź Marian Kantor Mirski.jpg|[[Czeladź (Marian Kantor-Mirski)|Czeladź]] ([[1992]]) [[Marian Kantor-Mirski]]
Plik:Dąbrowa Górnicza Marian Kantor Mirski.jpg |[[Dąbrowa Górnicza (Marian Kantor-Mirski)|Dąbrowa Górnicza]] ([[1994]]) [[Marian Kantor-Mirski]]
Plik:Sosnowiec Kantor Mirski.jpg | [[Sosnowiec (Marian Kantor-Mirski)|Sosnowiec]] ([[1991]]) [[Marian Kantor-Mirski]]
Plik:Dzieje Ziemi Zagłębiowskiej.jpg|[[Dzieje Ziemi Zagłębiowskiej]] ([[1997]]) Aleksandra Rogaczewska, [[Jarosław Krajniewski]]
Plik:Będzin przez wieki.jpg|[[Będzin przez wieki]] ([[1982]]) Włodzimierz Błaszczyk
Plik:Biografie z Zagłębia.jpg|[[Biografie z Zagłębia]] ([[2004]]) Pod redakcją Mariana Kisiela i Pawła Majerskiego
Plik:Przewodnik po Zagłębiu Dąbrowskim.jpg|[[Przewodnik po Zagłębiu Dąbrowskim (1939)|Przewodnik po Zagłębiu Dąbrowskim]] ([[1939]])
Plik:Zagłębie Dąbrowskie zanim powstało.jpg|[[Zagłębie Dąbrowskie zanim powstało]] ([[2007]]) Pod red. J. Walczaka
Plik:Zagłębie Dąbrowskie w czasach zaborów....jpg|[[Zagłębie Dąbrowskie w czasach zaborów i walk o niepodległość]] ([[2004]]) Pod red. J. Walczaka
Plik:Zagłębie Dąbrowskie w II Rzeczpospolitej.jpg|[[Zagłębie Dąbrowskie w II Rzeczypospolitej (1918 - 1939)]] ([[2005]]) Pod red. J. Walczaka
Plik:Zagłębie Dąbrowskie w latach II wojny światowej (1939-1945) wybrane problemy.jpg|[[Zagłębie Dąbrowskie w latach II wojny światowej (1939-1945) wybrane problemy]] ([[1999]]) Pod red. Zbigniewa Studenckiego i Zygmunta Woźniczki
</gallery>
 
 
*Wybrane wydawnictwa poświęcone przemysłowi regionu:
<gallery>
Plik:Gospodarka nad Przemszą i Brynicą od pradziejów do początku XX wieku w świetle badań interdyscyplinarnych.jpg|[[Gospodarka nad Przemszą i Brynicą od pradziejów do początku XX wieku w świetle badań interdyscyplinarnych|Gospodarka nad Przemszą i Brynicą od pradziejów do początku XX]] ([[2009]])  Pod redakcją Dariusza Rozmusa i Sławomira Witkowskiego
Plik:Archeologiczne i historyczne ślady górnictwa i hutnictwa.jpg|[[Archeologiczne i historyczne ślady górnictwa i hutnictwa na terenie Dąbrowy Górniczej i okolic]] ([[2004]]) Pod red. Dariusza Rozmusa
Plik:GEOGRAFJA GOSPODARCZA WOJEWÓDZTWA KIELECKIEGO 1931.jpg|[[Geografja gospodarcza województwa kieleckiego]] ([[1931]]) Florjan Barciński
Plik:Tradycje zagłębiowskiego górnictwa.jpg|[[Tradycje zagłębiowskiego górnictwa]] ([[2010]]) [[Bolesław Ciepiela]]
</gallery>
 
 
*Wybrane wydawnictwa poświęcone etnografii regionu:
<gallery>
Plik:Folklor Zagłębia Dąbrowskiego.jpg|[[Folklor Zagłębia Dąbrowskiego]] ([[1983]]) Władysław Byszewski, Janina Marcinkowa
Plik:Podania i opowieści z Zagłębia Dąbrowskiego.jpg|[[Podania i opowieści z Zagłębia Dąbrowskiego]] ([[1984]]) Marianna i Dionizjusz Czubalowie
Plik:Zagłębiowskie bajanie - Opowiadania i legendy z historii Zagłębia Dąbrowskiego.jpg|[[Zagłębiowskie bajanie - Opowiadania i legendy z historii Zagłębia Dąbrowskiego]] ([[2011]]) Praca zbiorowa pod redakcją Michała Kaczmarczyka
Plik:Brak zdjęcia.jpg |Opis zdjęcia:
</gallery>
 
 
*Współczesne albumy, mapy i przewodniki po regionie:
<gallery>
Plik:Zagłębie Dąbrowskie - Zawsze po drodze.jpg|[[Zagłębie Dąbrowskie - Zawsze po drodze]] ([[2012]]) [[Stanisław Czekalski]]
Plik:Droga św. Jakuba VIA REGIA Małopolska Zachodnia Okładka.jpg|[[Droga św. Jakuba VIA REGIA - Małopolska Zachodnia: Kraków - Piekary Śl.]] ([[2013]]) Dariusz Jurek, Krzysztof Jurek
Plik:Mapa turystyczna - Zagłębie Dąbrowskie (2006).jpg|[[Mapa turystyczna - Zagłębie Dąbrowskie (2006)|Mapa turystyczna - Zagłębie Dąbrowskie]] ([[2006]])
Plik:Brak zdjęcia.jpg |Opis zdjęcia:
</gallery>
 
*[http://wikizaglebie.pl/wiki/Kategoria:Biblioteka_Zag%C5%82%C4%99biaka Zobacz pozostałe wydawnictwa poświęcone Zagłębiu Dąbrowskiemu]
 
==Linki zewnętrzne==
*[http://www.zaglebiedabrowskie.org Stowarzyszenie regionalne Forum dla Zagłębia Dąbrowskiego FDZD]
Artykuły prasowe:<br/>
*[http://sosnowiec.info.pl/zaglebiowska-tozsamoc-cz-i/ Artykuł: ''Zagłębiowska tożsamość'' cz. I na stronie internetowej sosnowiec.info.pl]
*[http://sosnowiec.info.pl/zaglebiowska-tozsamoc-cz-ii/ Artykuł: ''Zagłębiowska tożsamość'' cz. II na stronie internetowej sosnowiec.info.pl]
*[http://sosnowiec.info.pl/zaglebiowska-tozsamoc-cz-iii/ Artykuł: ''Zagłębiowska tożsamość'' cz. III na stronie internetowej sosnowiec.info.pl]
*[http://www.dziennikzachodni.pl/artykul/420630,jak-odroznic-slask-od-zaglebia-poradnik-regionalny,id,t.html Jak odróżnić Śląsk od Zagłębia - artykuł Dziennika Zachodniego]
*[http://www.dziennikzachodni.pl/artykul/210467,jurek-prawdziwego-slaska-nigdy-tu-nie-bylo,id,t.html Prawdziwego Śląska nigdy tu nie było - materiał Dziennika Zachodniego]
Prasa regionalna:<br/>
*[http://www.twojezaglebie.pl/ Tygodnik Twoje Zagłębie]
*[http://sosnowiec.gazeta.pl/gazetasosnowiec/0,0.html Strona gazetasoasnowiec.pl - Lokalna strona portalu Gazeta.pl]
*[http://www.wiadomoscizaglebia.pl/ Strona internetowa Wiadomości Zagłębia]
*[http://sosnowiec.info.pl/ Strona internetowa Sosnowiec Info]
Więcej na poszczególnych stronach miast w dziale linki zewnętrzne.
 
== Przypisy ==
 
<references/>


Od VII-IX w. – ziemie Zagłębia należą do plemienia Wiślan.
W końcu IX w. – jak reszta ziem Wiślan uzależniony od państwa wielkomorawskiego, a od połowy X w. – od czeskich Przemyślidów.
Od ok. 990 r. – Zagłębie wchodzi w skład państwa polskiego, rządzonego przez Bolesława Chrobrego (967-1025). Od 1000 roku Zagłębie należy do diecezji krakowskiej.
Po śmierci Bolesława Krzywoustego i podziale dzielnicowym Polski w [[1138]] r. Zagłębie pozostało w granicach dzielnicy senioralnej, która w [[1146]] roku przypadła Bolesławowi Kędzierzawemu.
W [[1179]] r. Ziemia bytomska w momencie przejęcia przez Mieszka Plątonogiego została odłączona od Małopolski. Zagłębie stało się częścią Małopolski, ale na długie wieki terenem nadgranicznym początkowo z księstwem raciborskim, potem z Czechami, Prusami, Rzeszą Niemiecką i autonomicznym woj. śląskim.
Do XIX wieku Zagłębie Dąbrowskie stanowiło integralną część Małopolski z wyjątkiem przynależności części regionu do [[księstwo siewierskie|księstwa siewierskiego]]. Większość terenów dzisiejszego Zagłębia do końca epoki przedrozbiorowej należała tym samym do biskupów krakowskich, wchodząc w skład księstwa siewierskiego i graniczącego z nim biskupiego [[Klucz sławkowski|klucza sławkowskiego]]. Obszar ten, w szczególności w XVI w., był terenem intensywnej eksploatacji złóż ołowiu, srebra i cynku. W okresie [[1795]]-[[1806]] tereny te zostały przyłączone do Prus jako prowincja [[Nowy Śląsk]]. Po kongresie wiedeńskim Zagłębie Dąbrowskie znalazło się w granicach zaboru rosyjskiego, gdzie w związku z odkryciem i eksploatacją węgla kamiennego oraz budową w [[1848]] roku [[Kolej Warszawsko-Wiedeńska w Zagłębiu Dąbrowskim|kolei warszawsko-wiedeńskiej]] zaczął się tworzyć największy w królestwie okręg przemysłowy. W połowie XIX w. na powstający właśnie powiat będziński utarła się i przyjęła nazwa Zagłębie. Odrębność regionu została potwierdzona w okresie II RP, kiedy Zagłębie stanowiło część województwa kieleckiego. Dopiero od lat pięćdziesiątych XX wieku w związku z polityką PRL – niwelowania różnic pomiędzy regionami, oraz przyjazdem na Zagłębie za pracą mieszkańców z całej Polski (głównie z kieleckiego) podobieństwo do sąsiedniego (przez słynną granicę na [[Brynica|Brynicy]]) Śląska staje się coraz wyraźniejsze. Warto jednak podkreślić, że urodzony i mieszkający w Czeladzi, Sosnowcu, czy w Będzinie nie będzie Ślązakiem, tylko ''Zagłębiakiem'' podobnie zresztą tak go odbierze mieszkaniec Katowic, czy Chorzowa. Dla mieszkańców pozostałej części kraju, głównie z powodu terminów: "województwo śląskie" oraz "Górnośląski Okręg Przemysłowy", Katowice i [[Sosnowiec]] stanowią ten sam region. Historycznie więc Zagłębie Dąbrowskie jest oddzielnym regionem. Odrębność Zagłębia podkreśla także Kościół katolicki – 25 marca 1992 r. została erygowana [[Diecezja sosnowiecka|Diecezja Sosnowiecka]], której granice, w znacznym stopniu, pokrywają się z szeroko rozumianym Zagłębiem. Miasta Zagłębia Dąbrowskiego częściowo tworzą wspólny obszar miejski z miastami Górnego Śląska i tworzą tzw. [[Górnośląski Okręg Przemysłowy]]. Prezydenci 17 miast ''Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego'' podpisali [[9 stycznia]] [[2006]] r. deklarację utworzenia jednego dużego obszaru miejskiego, zwanego [[Górnośląski Związek Metropolitalny|Górnośląskim Związkiem Metropolitalnym]]. Związek został zarejestrowany 8 czerwca 2007 roku, a w jego skład weszły: [[Dąbrowa Górnicza]] i [[Sosnowiec]]. Tworzy go 14 miast na prawach [[powiat grodzki|powiatu]].


== Linki ==
[[Kategoria:Zagłębie Dąbrowskie]]
[http://www.zaglebiedabrowskie.org Stowarzyszenie regionalne Forum dla Zagłębia Dąbrowskiego FDZD]
[[Kategoria:Subregiony Zachodniej Małopolski]]

Aktualna wersja na dzień 16:20, 7 lip 2022

Herb społeczny Zagłębia Dąbrowskiego opracowany przez stowarzyszenie regionalne Forum dla Zagłębia Dąbrowskiego
Plan regionu z 1911 r.
Plan regionu z 1939 r.

Zagłębie Dąbrowskie – region historyczno-geograficzny w Zachodniej Małopolsce. Położony na łuku między regionem częstochowskim a miastami aglomeracji krakowskiej (odległość w linii prostej z centrum Dąbrowy Górniczej do Krakowa i Częstochowy to ok. 55-60 km). Od zachodu graniczy z Górnym Śląskiem i często błędnie jest z nim kojarzone. Od południa graniczy z Zagłębiem Krakowskim - drugim małopolskim regionem.

Dąbrowa Górnicza - największe powierzchniowo miasto Zagłębia Dąbrowskiego, od którego wywodzi się nazwa regionu, stolica XIX-wiecznego Zachodniego Okręgu Górniczego

Granice

Osobny artykuł: Granice Zagłębia Dąbrowskiego


Zachodnia granica ze Śląskiem opiera się o rzeki Brynica oraz Przemsza. Wschodnie i północne granice regionu są mało ostre. Niemniej wszystkie koncepcje zawierają się w obrębie następujących jednostek administracyjnych:

thumb
thumb


Nazwa

Józef Patrycjusz Cieszkowski

Terminu "Zagłębie" po raz pierwszy, w połowie XIX wieku, użył Józef Patrycjusz Cieszkowski jako terminu z zakresu geologii. Termin ten utrwalił się łącznie z tutejszym okręgiem rozwijającego się przemysłu. Człon "Dąbrowskie" został dodany na przełomie XIX i XX wieku i pochodzi od dominującego wówczas ośrodka przemysłowego, jakim była wieś Dąbrowa.

Stolica Zagłębia

Utarło się mówić o Sosnowcu jako o współczesnej stolicy regionu, ponieważ jest największym miastem pod względem liczby mieszkańców. Jasno nie zostało to jednak nigdy ustalone, stąd pojawiają się czasami zdania podważające stołeczność Sosnowca. Nie ma kontrowersji co do historycznej stolicy, którą jest Będzin[1].

Historia

Osobny artykuł: Historia Zagłębia Dąbrowskiego

W okresie poprzedzającym powstawanie państwa polskiego ziemie regionu stanowiły teren Wiślan.

Obecne tereny Zagłębia częściowo pokrywają się z terytorium istniejącego w latach 1443-1790 Księstwa Siewierskiego, w większości natomiast wchodziły w skład województwa krakowskiego I Rzeczypospolitej. Po 1795 roku (III rozbiór) znalazły się na kilkanaście lat w pruskim zaborze. Od 1807 roku wchodziły w skład Księstwa Warszawskiego (istniejącego do 1815 roku). Od tego też roku wchodziły w skład Królestwa Polskiego pod rosyjskim zaborem. Tereny te były w XIX wieku miejscem narodowych powstań, szczególnie styczniowego, kiedy powstańcy przez kilkanaście dni kontrolowali cały region.

W związku z odkrytymi złożami węgla kamiennego, przygranicznym położeniem (styk granic trzech państw zaborczych), budową przez ten teren linii kolejowych warszawsko-wiedeńskiej oraz iwanogrodzko-dąbrowskiej w drugiej połowie XIX wieku nastąpił dynamiczny rozwój regionu, połączony z napływem ludności poszukującej pracy.

Mapa Zachodniego Okręgu Górniczego z 1844 roku - w jego skład weszła zachodnia część województwa krakowskiego (w tym cały obszar przyszłego Zagłębia Dąbrowskiego) oraz południowa część województwa kaliskiego (okolice Częstochowy)

Na początku XX wieku Zagłębie Dąbrowskie było najbardziej uprzemysłowioną częścią Królestwa Polskiego. Nie przekładało się to na pozycję materialną mieszkańców zapatrzonych na sąsiedni, pruski Śląsk, gdzie tamtejsi robotnicy mieli znacznie więcej przywilejów socjalnych. Sprawiało to, że Zagłębie stanowiło miejsce wystąpień robotników, którzy oprócz poprawy warunków życia chcieli też niepodległego państwa polskiego. Ziściło się to po 1918 roku, kiedy to region ten wszedł w skład powstałego państwa polskiego. W pierwszych latach po wojnie Zagłębiacy wspierali śląskich powstańców walczących o przynależność do państwa polskiego. Ostatecznie na Śląsku powstało autonomiczne województwo śląskie. Zagłębie znalazło się natomiast w województwie kieleckim, a Sosnowiec z czasem stał się jego niepisaną stolicą.

Po II wojnie światowej większość terytorium znalazła się w województwie śląsko-dąbrowskim, potem katowickim. Nie licząc krótkich epizodów z okresu rządów zaborców regiony Zagłębia i Górnego Śląska znalazły się po raz pierwszy od kilkuset lat w jednej jednostce administracyjnej. Okres PRL dla Zagłębia oznaczał dalszy rozwój przemysłu ciężkiego, połączony z przybywaniem na te tereny ludności napływowej (głównie w latach 70-tych przy okazji powstawania Huty "Katowice") i zacieranie różnic z sąsiednim Śląskiem. Po 1989 roku nastąpiło załamanie dominujących w Zagłębiu gałęzi przemysłu, co spowodowało bezrobocie i odpływ ludności. Od 1999 roku większość Zagłębia znajduje się w województwie nazwanym (niepoprawnie) śląskim. W tymże roku region odwiedził też Jan Paweł II, za którego pontyfikatu utworzono sosnowiecką diecezję obejmującą większość ziem Zagłębia.

Kwestia mylenia Zagłębia ze Śląskiem

Dla przybyszów z zewnątrz, głównie z powodu terminów: "Województwo Śląskie" oraz "Górnośląski Związek Metropolitarny" kwestia nazewnictwa nie jest jasna i często popełniane są błędy.

thumb

Między obydwoma regionami występują rozbieżności kulturowe i historyczne. Wśród najważniejszych z nich można wyróżnić m.in.

  • wielowiekową przynależność większości obszaru stanowiącego dziś Zagłębie Dąbrowskie do Małopolski i województwa krakowskiego (Będzin - historyczna stolica Zagłębia to jedno z najstarszych miast Małopolski)
  • wieloletnią przynależność do różnych państw zaborczych: Zagłębie - Rosja , Śląsk - Prusy/Niemcy
  • różnice w mowie codziennej (w Zagłębiu brak gwary śląskiej, a występowała gwara zagłębiowska)
  • różnice w sferze tradycji
  • różnice w systemie wartości (w Zagłębiu więcej sympatyków mają wartości charakterystyczne dla lewicy, a na Śląsku dla prawicy)

Różnice zatarły się w dużym stopniu w drugiej połowie XX wieku. Wtedy to na Śląsk i do Zagłębia przybyło za pracą wiele osób z innych części Polski, dla których podział ten nie jest istotny.

Świadomy różnic mieszkaniec Czeladzi, Sosnowca, Dąbrowy czy Będzina nie będzie Ślązakiem, tylko Zagłębiakiem. Większość mieszkańców Zagłębia zaprotestuje też w momencie nazwania go Ślązakiem.

Relacje Śląsk-Zagłębie większość rozpatruje w kategoriach żartów i wzajemnych docinków. W skrajnej formie mogą przybierać formę wrogości (np. kibice).

Symbole Zagłębia

Miejsca Pamięci

Sieć wodna

Zagłębie Dąbrowskie leży na dziale wodnym Odry i Wisły, ciążąc raczej ku Wiśle, gdyż: północne tylko jego krańce wysyłają swe wody do Odry. Do Wisły płyną z obszaru Zagłębia Dąbrowskiego następujące rzeki:

Prócz tych rzek biorą tu początek liczne, drobniejsze rzeczułki:

Diecezja sosnowiecka nazywana również zagłębiowską

Odrębność Zagłębia podkreślił Kościół katolicki. 25 marca 1992 r. została erygowana Diecezja Sosnowiecka.

Sport

[...do rozbudowy]

Zabytki, szlaki i atrakcje turystyczne

„

Wycieczki po Zagłębiu Dąbrowskim należy zaliczyć do najciekawszych w kraju.
Na niewielkiej stosunkowo przestrzeni, obejmującej powiaty: będziński, zawierciański i olkuski wraz z m. Sosnowcem, turysta spotyka różnorodne typy krajobrazu; nieraz znalazły w nim wyraz wielorakie przejawy kultury i życia gospodarczego, zamieszkujące te ziemie człowieka.

 ”
— Przewodnik po Zagłębiu Dąbrowskim, Rozdział: Turystyka lądowa, Sosnowiec, 1939

Szlaki turystyczne

Szlaki turystyczne przebiegające bądź całkowicie położone w obrębie regionu:

Mapa Zagłębia Dąbrowskiego. Źródło: Publikacja Folklor Zagłębia Dąbrowskiego
Uczniowie z Orłowa i Gdyni podczas wycieczki do Sosnowca. Źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe

Szlaki międzynarodowe:

Szlaki krajowe:

Szlaki regionalne:

Poszczególne miasta lub powiaty można zwiedzać wedle miejsc wytyczonych do zdobycia odznak krajoznawczych:

Dąbrowa Górnicza:

Sosnowiec

Powiat będziński

Powiat zawierciański

Powiat olkuski

Powiat myszkowski

Inne odznaki krajoznawcze:

Zabytki i atrakcje turystyczne

Atrakcje:

Galeria:

Etnografia regionu

  • Zobacz też: Wybrane wydawnictwa poświęcone etnografii regionu w dziale Bibliografia

Prasa, portale społecznościowe, telewizja

Prasa regionalna

Wiadomości Zagłębia - jeden z najdłużej wychodzących tytułów w regionie
Nowe Zagłębie - na okładce Stanisław Skarbiński

Tytuły istniejące obecnie:

Dawna prasa regionalna:

Gazeta codzienna wychodząca w Sosnowcu w latach 1926 - 1939

Portale społecznościowe

  • zaglebiedabrowskie.org (forum mieszkańców Zagłębia Dąbrowskiego)
  • Sportowe Zagłębie (serwis informacyjny)
  • e-sosnowiec.pl (obecnie razem z Wiadomościami Zagłębia tworzą jeden portal internetowy)
  • klubzaglebiowski.pl (serwis publikujący artykuły dotyczące regionu)
  • czeladz.org.pl
  • zaglebiedabrowskie.pl (serwis informacyjny poświęcony głównie nadchodzącym wydarzaniom kulturalnym w regionie)
  • Sosnowiec Fakty
  • dabrowa-gornicza.org (forum mieszkańców Dąbrowy Górniczej)
  • zawiercianin.pl (portal aktywności społecznej)
  • zawiercie.info (serwis informacyjny)

Więcej na stronach miast regionu (w działach: Portale internetowe i Linki zewnętrzne).

Telewizja

  • Olkusz TV
  • Kanał 99

Stowarzyszenia i wydawnictwa regionalne

Sosnowiec - Spacerownik historyczny - wydany przez Wydawnictwo DIKAPPA - bogato ilustrowany kilkuset stronicowy przewodnik historyczny po mieście

Zobacz też

Znaczek pocztowy z wizerunkiem pułkownika Francesco Nullo. Więcej w dziale: Filatelistyka Zagłębia Dąbrowskiego

Bibliografia

  • Wybrane wydawnictwa poświęcone historii regionu:


  • Wybrane wydawnictwa poświęcone przemysłowi regionu:


  • Wybrane wydawnictwa poświęcone etnografii regionu:


  • Współczesne albumy, mapy i przewodniki po regionie:

Linki zewnętrzne

Artykuły prasowe:

Prasa regionalna:

Więcej na poszczególnych stronach miast w dziale linki zewnętrzne.

Przypisy

  1. ↑ Włodzimierz Błaszczyk: Będzin przez wieki. Poznań: 1982, s. 26. 
Źródło: „https://wikizaglebie.pl/index.php?title=Zagłębie_Dąbrowskie&oldid=112733”