Zamek w Będzinie
Zamek w Będzinie - powstał najprawdopodobniej w IX wieku zbudowany przez Wiślan. Przebudowany przez króla Kazimierza Wielkiego w gotyckim stylu z kamienia, z basztą, murami i fosą w roku 1358. Zamek wzniesiono na wzgórzu położonym nad Czarną Przemszą. Zamek położony na wysokości 285 m n.p.m. Zamek jest jedną z najważniejszych warowni w systemie Orlich Gniazd.
Położenie
Zamek położony jest w Będzinie nad Czarną Przemszą. Wzniesienie na której znajduje się zamek nazywa się Górą Zamkową jego wysokość wynosi 285 m n.p.m. Czarna Przemsza płynie 31 m niżej na wysokości 254 m n.p.m.
Architektura
Budowla w składa się z zamku górnego i przestronnego przedzamcza z pozostałościami murów obwodowych w których znajdowała się bramą wjazdową.
- Najstarszą budowlą murowaną, jest wieża cylindryczna zbudowana na fundamencie zbliżonym do kwadratu. Wnętrze wieży podzielone było na cztery główne poziomy: w dolnym, najwęższym mieściło się piwniczne więzienie, do którego spuszczano więźniów po sznurach, natomiast na kondygnacji trzeciej znajdował się gotycki otwór wejściowy połączony z powiązaną z murem przyporą. Średnica budowli wynosi 10,7 metra. Grubości murów w przyziemiu dochodzi do 4 metrów. Obecna wysokość wieży 20 m co jest mniejsze o 10 m od wysokości pierwotnej wynoszącej 30 m.
- W XIV w. prawdopodobnie z polecenia Kazimierza Wielkiego wybudowano w południowo-wschodniej części twierdzy, czworoboczną, pięciokondygnacyjną więżę. Budowla powstała na rzucie zbliżonym do kwadratu o wymiarach zewnętrznych 8,5x9 m. Grubość murów zmniejszającą się ku górze grubością murów. Budowla jest zakończona czterospadowym dachem namiotowym. Do wieży przylega 3-piętrowy budynek mieszkalny o wysokości 20 metrów, w którym mieszkał starosta królewski. Budynek posiada dach dwuspadowy.
- Zamek wysoki posiada dwa, obwodowe, obronne murów kamiennych rozdzielonych suchą fosą.
Historia
Pierwsze umocnienia na Gorze Zamkowej najprawdopodobniej powstały w IX wieku przez Wiślan. Powstały gród był kilkakrotnie przebudowywany. W 1241 roku w czasie najazdu Tatarów gród nie był jednak zniszczony. Szczególnego znaczenia warownia nabrała po koniec XIII wieku, kiedy stała się jednym z najdalej wysuniętych miejsc Ziemi Krakowskiej. Wtedy też wzniesiono murowaną wieżę (stołp) dla zwiększenia znaczenia nadgranicznej warowni, dla obrony Ziemi Krakowskiej przed Czechami i władcami śląskimi. W 1364 r. na zamku i w mieście gościł cesarz rzymski Karola IV Luksemburczyka jadąc na zjazd monarchów do Krakowa.
Z ważniejszych wydarzeń historycznych, związanych z zamkiem będzińskim, należy wymienić: pobyt króla Władysława Jagieły jadącego do Lublina, by zawrzeć pokój ze swym bratem Świdrygiełłą, zjazd panów polskich i śląskich w r. 1434, na którym uchwalono zawarcie wzajemnego pokoju i wspólne tępienie nadgranicznych grasantów. W roku 1587 dążył ze swym wojskiem do Krakowa przez Będzin arcyksiążę austriacki Maksymilian, w styczniu następnego roku po bitwie pod Byczyną sprowadzono go na zamek będziński jako więźnia, a następnie wywieziono do Krasnegostawu. Wkrótce też odbył się w Będzinie wielki zjazd przedstawicieli Polski z kanclerzem wielkim koronnym na czele oraz pełnomocników cesarza Rudolfa II i delegata papieża Sykstusa V kardynała Hipolita Aldobrandiniego, późniejszego papieża Klemensa VIII. Rezultatem tego zjazdu było zawarcie tzw. paktów będzińskich, w których Maksymilian zrzekł się praw do tronu polskiego. Po kardynale Aldobrandinim pozostała w kościele będzińskim pamiątka w postaci kielicha z herbem Aldobrandinich.
W roku 1616 pożar strawił miasto i zamek. Odbudowaną warownię zniszczyli Szwedzi w r. 1655. Zamek doprowadzony powtórnie do stanu świetności gościł w roku 1683 króla Jana Sobieskiego, który na zamku będzińskim pożegnał swą małżonkę, udając się w dalszą drogę przez Śląsk na odsiecz Wiednia. W Będzinie król przyjął poselstwo cesarza Leopolda z generałem Caraffą, który błagał Sobieskiego o przyśpieszenie marszu przeciw Turkom. W roku 1696 bawił na zamku król August II, a w 1797 król Stanisław August Poniatowski. W roku 1833 za czasów Banku Polskiego w którego imieniu działał hr. Edward Raczyński, zamek zrujnowany przez dzierżawców, został odbudowany, o czym świadczy do dziś kamienna tablica w murze. Odnowiony zamek przeznaczony był na pomieszczenie dla szkoły górniczej, stanęły jednak temu na przeszkodzie trudności czynione przez władze Rosyjskie. Zamek znów począł chylić się ku upadkowi. W latach 30 XX w. społeczeństwo zagłębiowskie powzięło myśl odbudowana go według planów prof. Szyszko-Bohusza. W pobliżu plebanii, przy ul. Zaułek Nr 5 i przy ulicy Targowej Nr 22 zachowały się najdawniejsze obronne mury miasta.
Na zdjęciach współczesnych
Będziński zamek wieczorową porą:
Brama na zamek górny (Foto: Dariusz JUREK
- Błąd przy generowaniu miniatury: Plik z wymiarami większymi niż 12,5 MP
Zamek w nocnym oświetleniu
Gorny zamek
Opis zdjęcia:
Na dawnych pocztówkach
Zamek i synagoga, wyd: Księgarnia A. Żmigroda, 1905 r.
Na dawnych fotografiach i rysunkach
Widok na zamek, rysunek autorstwa Michała Elwiro Andriolli z około 1889 r.
Grafiki z Teki graficznej Wacława Pileckiego
Widok ogólny od strony Gzichowa
Widok znad Czarnej Przemszy na zamek w Będzinie
Zamek od strony Starego Miasta
Baszta kwadratowa (po prawej) i izby wojów (po lewej)
Mur obronny przebudowany na arkady (XIX w.)
Brama główna do zamku w Będzinie
Zwalone sklepienie piwnic
Baszta okrągła i fragment ściany izby wojów
Międzymurze
Fosa
Arkady (od strony północnej)
Bibliografia
- Przewodnik po Zagłębiu Dąbrowskim. Sosnowiec : Komitet Przewodnika po Zagłębiu Dąbrowskim, 1939, s. 82-84.
- Jarosław Krajniewski: Zamek w Będzinie. Przewodnik. Będzin : Muzeum Zagłębia w Będzinie, 2005. ISBN 83-922000-0-4.
- Jarosław Krajniewski: Zamek w Będzinie. Dąbrowa Górnicza : Wydawnictwo Dikappa, 2009. ISBN 978-83-60718-14-8.
- Wacław Pilecki: Zamek w Będzinie. Teka graficzna Wacława Pileckiego. Katowice : Wydawnictwo Artystyczno-Graficzne nakładem Społecznego Komitetu Odbudowy Zamku w Będzinie i Muzeum w Będzinie, 1957.
- Dariusz Kmiotek: Zamek będziński na starych widokówkach. Dąbrowa Górnicza : Wydawnictwo Dikappa, 2000. ISBN 83-909050-3-5.
