Zagłębie Dąbrowskie: Różnice pomiędzy wersjami

Z WikiZagłębie
Nie podano opisu zmian
 
(Nie pokazano 2 pośrednich wersji utworzonych przez tego samego użytkownika)
Linia 2: Linia 2:
[[Plik:Mapa-Zagłębie-Dąbrowskie-1911.jpg|350px|thumb|Plan regionu z 1911 r.]]
[[Plik:Mapa-Zagłębie-Dąbrowskie-1911.jpg|350px|thumb|Plan regionu z 1911 r.]]
[[Plik:Mapa-zaglebie-dabrowskie-1939.jpg|350px|thumb|Plan regionu z 1939 r.]]
[[Plik:Mapa-zaglebie-dabrowskie-1939.jpg|350px|thumb|Plan regionu z 1939 r.]]
'''Zagłębie Dąbrowskie''' – region historyczno-geograficzny o rodowodzie [[Małopolska|małopolskim]]. Położony na łuku między regionem częstochowskim a miastami aglomeracji krakowskiej (odległość w linii prostej z centrum [[Dąbrowa Górnicza|Dąbrowy Górniczej]] do Krakowa i Częstochowy to ok. 55-60 km). Od zachodu graniczy z [[Górny Śląsk|Górnym Śląskiem]] i często błędnie jest z nim kojarzone. Od południa graniczy z [[Zagłębie Krakowskie|Zagłębiem Krakowskim]] - drugim [[Małopolska|małopolskim]] regionem.
'''Zagłębie Dąbrowskie''' – region historyczno-geograficzny w '''Zachodniej Małopolsce'''. Położony na łuku między regionem częstochowskim a miastami aglomeracji krakowskiej (odległość w linii prostej z centrum [[Dąbrowa Górnicza|Dąbrowy Górniczej]] do Krakowa i Częstochowy to ok. 55-60 km). Od zachodu graniczy z [[Górny Śląsk|Górnym Śląskiem]] i często błędnie jest z nim kojarzone. Od południa graniczy z [[Zagłębie Krakowskie|Zagłębiem Krakowskim]] - drugim [[Małopolska|małopolskim]] regionem.


[[Plik:Dąbrowa Górnicza 001 panorama miasta.JPG|thumb|350px|right|[[Dąbrowa Górnicza]] - największe powierzchniowo miasto Zagłębia Dąbrowskiego, od którego wywodzi się nazwa regionu, stolica XIX-wiecznego [[Zachodni Okręg Górniczy|Zachodniego Okręgu Górniczego]]]]
[[Plik:Dąbrowa Górnicza 001 panorama miasta.JPG|thumb|350px|right|[[Dąbrowa Górnicza]] - największe powierzchniowo miasto Zagłębia Dąbrowskiego, od którego wywodzi się nazwa regionu, stolica XIX-wiecznego [[Zachodni Okręg Górniczy|Zachodniego Okręgu Górniczego]]]]
Linia 65: Linia 65:
Na początku XX wieku Zagłębie Dąbrowskie było najbardziej uprzemysłowioną częścią Królestwa Polskiego. Nie przekładało się to na pozycję materialną mieszkańców zapatrzonych na sąsiedni, pruski Śląsk, gdzie tamtejsi robotnicy mieli znacznie więcej przywilejów socjalnych. Sprawiało to, że Zagłębie stanowiło miejsce wystąpień robotników, którzy oprócz poprawy warunków życia chcieli też niepodległego państwa polskiego. Ziściło się to po [[1918]] roku, kiedy to region ten wszedł w skład powstałego państwa polskiego. W pierwszych latach po wojnie Zagłębiacy wspierali śląskich powstańców walczących o przynależność do państwa polskiego. Ostatecznie na Śląsku powstało autonomiczne [[Województwo Śląskie|województwo śląskie]]. Zagłębie znalazło się natomiast w województwie kieleckim, a Sosnowiec z czasem stał się jego niepisaną stolicą.
Na początku XX wieku Zagłębie Dąbrowskie było najbardziej uprzemysłowioną częścią Królestwa Polskiego. Nie przekładało się to na pozycję materialną mieszkańców zapatrzonych na sąsiedni, pruski Śląsk, gdzie tamtejsi robotnicy mieli znacznie więcej przywilejów socjalnych. Sprawiało to, że Zagłębie stanowiło miejsce wystąpień robotników, którzy oprócz poprawy warunków życia chcieli też niepodległego państwa polskiego. Ziściło się to po [[1918]] roku, kiedy to region ten wszedł w skład powstałego państwa polskiego. W pierwszych latach po wojnie Zagłębiacy wspierali śląskich powstańców walczących o przynależność do państwa polskiego. Ostatecznie na Śląsku powstało autonomiczne [[Województwo Śląskie|województwo śląskie]]. Zagłębie znalazło się natomiast w województwie kieleckim, a Sosnowiec z czasem stał się jego niepisaną stolicą.


Po II wojnie światowej większość terytorium znalazła się w województwie śląsko-dąbrowskim, potem katowickim. Nie licząc krótkich epizodów z okresu rządów zaborców regiony Zagłębia i Górnego Śląska znalazły się po raz pierwszy od kilkuset lat w jednej jednostce administracyjnej. Okres PRL dla Zagłębia oznaczał dalszy rozwój przemysłu ciężkiego, połączony z przybywaniem na te tereny ludności napływowej (głównie w latach 70-tych przy okazji powstawania [[Huta Katowice|Huty "Katowice"]]) i zacieranie różnic z sąsiednim Śląskiem. Po [[1989]] roku nastąpiło załamanie dominujących w Zagłębiu gałęzi przemysłu, co spowodowało bezrobocie i odpływ ludności. Od [[1999]] roku większość Zagłębia znajduje się w województwie nazwanym śląskim. W tymże roku region odwiedził też Jan Paweł II, za którego pontyfikatu utworzono [[Diecezja Sosnowiecka|sosnowiecką diecezję]] obejmującą większość ziem Zagłębia.
Po II wojnie światowej większość terytorium znalazła się w województwie śląsko-dąbrowskim, potem katowickim. Nie licząc krótkich epizodów z okresu rządów zaborców regiony Zagłębia i Górnego Śląska znalazły się po raz pierwszy od kilkuset lat w jednej jednostce administracyjnej. Okres PRL dla Zagłębia oznaczał dalszy rozwój przemysłu ciężkiego, połączony z przybywaniem na te tereny ludności napływowej (głównie w latach 70-tych przy okazji powstawania [[Huta Katowice|Huty "Katowice"]]) i zacieranie różnic z sąsiednim Śląskiem. Po [[1989]] roku nastąpiło załamanie dominujących w Zagłębiu gałęzi przemysłu, co spowodowało bezrobocie i odpływ ludności. Od [[1999]] roku większość Zagłębia znajduje się w województwie nazwanym (niepoprawnie) śląskim. W tymże roku region odwiedził też Jan Paweł II, za którego pontyfikatu utworzono [[Diecezja Sosnowiecka|sosnowiecką diecezję]] obejmującą większość ziem Zagłębia.


==Kwestia mylenia Zagłębia ze Śląskiem==
==Kwestia mylenia Zagłębia ze Śląskiem==
Linia 350: Linia 350:


<references/>
<references/>
[[Kategoria:Zagłębie Dąbrowskie]]
[[Kategoria:Subregiony Zachodniej Małopolski]]

Aktualna wersja na dzień 16:20, 7 lip 2022

Herb społeczny Zagłębia Dąbrowskiego opracowany przez stowarzyszenie regionalne Forum dla Zagłębia Dąbrowskiego
Plan regionu z 1911 r.
Plan regionu z 1939 r.

Zagłębie Dąbrowskie – region historyczno-geograficzny w Zachodniej Małopolsce. Położony na łuku między regionem częstochowskim a miastami aglomeracji krakowskiej (odległość w linii prostej z centrum Dąbrowy Górniczej do Krakowa i Częstochowy to ok. 55-60 km). Od zachodu graniczy z Górnym Śląskiem i często błędnie jest z nim kojarzone. Od południa graniczy z Zagłębiem Krakowskim - drugim małopolskim regionem.

Dąbrowa Górnicza - największe powierzchniowo miasto Zagłębia Dąbrowskiego, od którego wywodzi się nazwa regionu, stolica XIX-wiecznego Zachodniego Okręgu Górniczego

Granice

Osobny artykuł: Granice Zagłębia Dąbrowskiego


Zachodnia granica ze Śląskiem opiera się o rzeki Brynica oraz Przemsza. Wschodnie i północne granice regionu są mało ostre. Niemniej wszystkie koncepcje zawierają się w obrębie następujących jednostek administracyjnych:

thumb
thumb


Nazwa

Józef Patrycjusz Cieszkowski

Terminu "Zagłębie" po raz pierwszy, w połowie XIX wieku, użył Józef Patrycjusz Cieszkowski jako terminu z zakresu geologii. Termin ten utrwalił się łącznie z tutejszym okręgiem rozwijającego się przemysłu. Człon "Dąbrowskie" został dodany na przełomie XIX i XX wieku i pochodzi od dominującego wówczas ośrodka przemysłowego, jakim była wieś Dąbrowa.

Stolica Zagłębia

Utarło się mówić o Sosnowcu jako o współczesnej stolicy regionu, ponieważ jest największym miastem pod względem liczby mieszkańców. Jasno nie zostało to jednak nigdy ustalone, stąd pojawiają się czasami zdania podważające stołeczność Sosnowca. Nie ma kontrowersji co do historycznej stolicy, którą jest Będzin[1].

Historia

Osobny artykuł: Historia Zagłębia Dąbrowskiego

W okresie poprzedzającym powstawanie państwa polskiego ziemie regionu stanowiły teren Wiślan.

Obecne tereny Zagłębia częściowo pokrywają się z terytorium istniejącego w latach 1443-1790 Księstwa Siewierskiego, w większości natomiast wchodziły w skład województwa krakowskiego I Rzeczypospolitej. Po 1795 roku (III rozbiór) znalazły się na kilkanaście lat w pruskim zaborze. Od 1807 roku wchodziły w skład Księstwa Warszawskiego (istniejącego do 1815 roku). Od tego też roku wchodziły w skład Królestwa Polskiego pod rosyjskim zaborem. Tereny te były w XIX wieku miejscem narodowych powstań, szczególnie styczniowego, kiedy powstańcy przez kilkanaście dni kontrolowali cały region.

W związku z odkrytymi złożami węgla kamiennego, przygranicznym położeniem (styk granic trzech państw zaborczych), budową przez ten teren linii kolejowych warszawsko-wiedeńskiej oraz iwanogrodzko-dąbrowskiej w drugiej połowie XIX wieku nastąpił dynamiczny rozwój regionu, połączony z napływem ludności poszukującej pracy.

Mapa Zachodniego Okręgu Górniczego z 1844 roku - w jego skład weszła zachodnia część województwa krakowskiego (w tym cały obszar przyszłego Zagłębia Dąbrowskiego) oraz południowa część województwa kaliskiego (okolice Częstochowy)

Na początku XX wieku Zagłębie Dąbrowskie było najbardziej uprzemysłowioną częścią Królestwa Polskiego. Nie przekładało się to na pozycję materialną mieszkańców zapatrzonych na sąsiedni, pruski Śląsk, gdzie tamtejsi robotnicy mieli znacznie więcej przywilejów socjalnych. Sprawiało to, że Zagłębie stanowiło miejsce wystąpień robotników, którzy oprócz poprawy warunków życia chcieli też niepodległego państwa polskiego. Ziściło się to po 1918 roku, kiedy to region ten wszedł w skład powstałego państwa polskiego. W pierwszych latach po wojnie Zagłębiacy wspierali śląskich powstańców walczących o przynależność do państwa polskiego. Ostatecznie na Śląsku powstało autonomiczne województwo śląskie. Zagłębie znalazło się natomiast w województwie kieleckim, a Sosnowiec z czasem stał się jego niepisaną stolicą.

Po II wojnie światowej większość terytorium znalazła się w województwie śląsko-dąbrowskim, potem katowickim. Nie licząc krótkich epizodów z okresu rządów zaborców regiony Zagłębia i Górnego Śląska znalazły się po raz pierwszy od kilkuset lat w jednej jednostce administracyjnej. Okres PRL dla Zagłębia oznaczał dalszy rozwój przemysłu ciężkiego, połączony z przybywaniem na te tereny ludności napływowej (głównie w latach 70-tych przy okazji powstawania Huty "Katowice") i zacieranie różnic z sąsiednim Śląskiem. Po 1989 roku nastąpiło załamanie dominujących w Zagłębiu gałęzi przemysłu, co spowodowało bezrobocie i odpływ ludności. Od 1999 roku większość Zagłębia znajduje się w województwie nazwanym (niepoprawnie) śląskim. W tymże roku region odwiedził też Jan Paweł II, za którego pontyfikatu utworzono sosnowiecką diecezję obejmującą większość ziem Zagłębia.

Kwestia mylenia Zagłębia ze Śląskiem

Dla przybyszów z zewnątrz, głównie z powodu terminów: "Województwo Śląskie" oraz "Górnośląski Związek Metropolitarny" kwestia nazewnictwa nie jest jasna i często popełniane są błędy.

thumb

Między obydwoma regionami występują rozbieżności kulturowe i historyczne. Wśród najważniejszych z nich można wyróżnić m.in.

  • wielowiekową przynależność większości obszaru stanowiącego dziś Zagłębie Dąbrowskie do Małopolski i województwa krakowskiego (Będzin - historyczna stolica Zagłębia to jedno z najstarszych miast Małopolski)
  • wieloletnią przynależność do różnych państw zaborczych: Zagłębie - Rosja , Śląsk - Prusy/Niemcy
  • różnice w mowie codziennej (w Zagłębiu brak gwary śląskiej, a występowała gwara zagłębiowska)
  • różnice w sferze tradycji
  • różnice w systemie wartości (w Zagłębiu więcej sympatyków mają wartości charakterystyczne dla lewicy, a na Śląsku dla prawicy)

Różnice zatarły się w dużym stopniu w drugiej połowie XX wieku. Wtedy to na Śląsk i do Zagłębia przybyło za pracą wiele osób z innych części Polski, dla których podział ten nie jest istotny.

Świadomy różnic mieszkaniec Czeladzi, Sosnowca, Dąbrowy czy Będzina nie będzie Ślązakiem, tylko Zagłębiakiem. Większość mieszkańców Zagłębia zaprotestuje też w momencie nazwania go Ślązakiem.

Relacje Śląsk-Zagłębie większość rozpatruje w kategoriach żartów i wzajemnych docinków. W skrajnej formie mogą przybierać formę wrogości (np. kibice).

Symbole Zagłębia

Miejsca Pamięci

Sieć wodna

Zagłębie Dąbrowskie leży na dziale wodnym Odry i Wisły, ciążąc raczej ku Wiśle, gdyż: północne tylko jego krańce wysyłają swe wody do Odry. Do Wisły płyną z obszaru Zagłębia Dąbrowskiego następujące rzeki:

Prócz tych rzek biorą tu początek liczne, drobniejsze rzeczułki:

Diecezja sosnowiecka nazywana również zagłębiowską

Odrębność Zagłębia podkreślił Kościół katolicki. 25 marca 1992 r. została erygowana Diecezja Sosnowiecka.

Sport

[...do rozbudowy]

Zabytki, szlaki i atrakcje turystyczne

„

Wycieczki po Zagłębiu Dąbrowskim należy zaliczyć do najciekawszych w kraju.
Na niewielkiej stosunkowo przestrzeni, obejmującej powiaty: będziński, zawierciański i olkuski wraz z m. Sosnowcem, turysta spotyka różnorodne typy krajobrazu; nieraz znalazły w nim wyraz wielorakie przejawy kultury i życia gospodarczego, zamieszkujące te ziemie człowieka.

 ”
— Przewodnik po Zagłębiu Dąbrowskim, Rozdział: Turystyka lądowa, Sosnowiec, 1939

Szlaki turystyczne

Szlaki turystyczne przebiegające bądź całkowicie położone w obrębie regionu:

Mapa Zagłębia Dąbrowskiego. Źródło: Publikacja Folklor Zagłębia Dąbrowskiego
Uczniowie z Orłowa i Gdyni podczas wycieczki do Sosnowca. Źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe

Szlaki międzynarodowe:

Szlaki krajowe:

Szlaki regionalne:

Poszczególne miasta lub powiaty można zwiedzać wedle miejsc wytyczonych do zdobycia odznak krajoznawczych:

Dąbrowa Górnicza:

Sosnowiec

Powiat będziński

Powiat zawierciański

Powiat olkuski

Powiat myszkowski

Inne odznaki krajoznawcze:

Zabytki i atrakcje turystyczne

Atrakcje:

Galeria:

Etnografia regionu

  • Zobacz też: Wybrane wydawnictwa poświęcone etnografii regionu w dziale Bibliografia

Prasa, portale społecznościowe, telewizja

Prasa regionalna

Wiadomości Zagłębia - jeden z najdłużej wychodzących tytułów w regionie
Nowe Zagłębie - na okładce Stanisław Skarbiński

Tytuły istniejące obecnie:

Dawna prasa regionalna:

Gazeta codzienna wychodząca w Sosnowcu w latach 1926 - 1939

Portale społecznościowe

  • zaglebiedabrowskie.org (forum mieszkańców Zagłębia Dąbrowskiego)
  • Sportowe Zagłębie (serwis informacyjny)
  • e-sosnowiec.pl (obecnie razem z Wiadomościami Zagłębia tworzą jeden portal internetowy)
  • klubzaglebiowski.pl (serwis publikujący artykuły dotyczące regionu)
  • czeladz.org.pl
  • zaglebiedabrowskie.pl (serwis informacyjny poświęcony głównie nadchodzącym wydarzaniom kulturalnym w regionie)
  • Sosnowiec Fakty
  • dabrowa-gornicza.org (forum mieszkańców Dąbrowy Górniczej)
  • zawiercianin.pl (portal aktywności społecznej)
  • zawiercie.info (serwis informacyjny)

Więcej na stronach miast regionu (w działach: Portale internetowe i Linki zewnętrzne).

Telewizja

  • Olkusz TV
  • Kanał 99

Stowarzyszenia i wydawnictwa regionalne

Sosnowiec - Spacerownik historyczny - wydany przez Wydawnictwo DIKAPPA - bogato ilustrowany kilkuset stronicowy przewodnik historyczny po mieście

Zobacz też

Znaczek pocztowy z wizerunkiem pułkownika Francesco Nullo. Więcej w dziale: Filatelistyka Zagłębia Dąbrowskiego

Bibliografia

  • Wybrane wydawnictwa poświęcone historii regionu:


  • Wybrane wydawnictwa poświęcone przemysłowi regionu:


  • Wybrane wydawnictwa poświęcone etnografii regionu:


  • Współczesne albumy, mapy i przewodniki po regionie:

Linki zewnętrzne

Artykuły prasowe:

Prasa regionalna:

Więcej na poszczególnych stronach miast w dziale linki zewnętrzne.

Przypisy

  1. ↑ Włodzimierz Błaszczyk: Będzin przez wieki. Poznań: 1982, s. 26. 
Źródło: „https://wikizaglebie.pl/index.php?title=Zagłębie_Dąbrowskie&oldid=112733”