Maczki (Sosnowiec): Różnice pomiędzy wersjami

Z WikiZagłębie
Nie podano opisu zmian
 
(Nie pokazano 30 wersji utworzonych przez 4 użytkowników)
Linia 28: Linia 28:
|galeria_commons      =  
|galeria_commons      =  
}}
}}
[[Plik:Drone Vision Maczki 001.jpg|thumb|400px|Maczki - widok ogólny ([[2021]])]]


'''Maczki''' - jedna z czterech dzielnic [[region "Wschód" Sosnowca|regionu "Wschód" Sosnowca]]. Jest niewielka i otoczona zewsząd lasami, posiada głębokie tradycje kolejarskie wynikające z historycznie strategicznego położenia na mapie Europy - leżała bowiem na granicy dwóch rozbiorów (końcowa [[Dworzec kolejowy Sosnowiec Maczki|stacja Granica]] [[Kolej Warszawsko-Wiedeńska w Zagłębiu Dąbrowskim|Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej]]). Dzielnica ta to zielone płuca [[Sosnowiec|Sosnowca]].  
'''Maczki''' - jedna z czterech dzielnic [[region "Wschód" Sosnowca|regionu "Wschód" Sosnowca]] (od [[1975]] roku). Maczki są dzielnicą peryferyjną najbardziej oddaloną od [[Śródmieście (Sosnowiec)|śródmieścia]]. Jest niewielka i otoczona zewsząd [[Lasy maczkowskie|lasami]], posiada głębokie tradycje kolejarskie wynikające z historycznie strategicznego położenia na mapie Europy - leżała bowiem na granicy dwóch rozbiorów (końcowa [[Dworzec kolejowy Sosnowiec Maczki|stacja Granica]] [[Kolej Warszawsko-Wiedeńska w Zagłębiu Dąbrowskim|Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej]]). Dzielnica ta to zielone płuca [[Sosnowiec|Sosnowca]].  
 
Dzielnica leży przy granicy [[Sosnowiec|Sosnowca]] z [[Jaworzno|Jaworznem]], nad rzeką [[Biała Przemsza|Białą Przemszą]].  
Dzielnica leży przy granicy [[Sosnowiec|Sosnowca]] z [[Jaworzno|Jaworznem]], nad rzeką [[Biała Przemsza|Białą Przemszą]].  


Linia 41: Linia 41:


==Historia==
==Historia==
Osada Maćki znana była już w XVIII wieku, choć właściwe znaczenie uzyskała dopiero w połowie XIX wieku dzięki wybudowaniu tu [[Dworzec kolejowy Sosnowiec Maczki|stacji kolejowej]] na trasie [[Kolej Warszawsko-Wiedeńska w Zagłębiu Dąbrowskim|Warszawa - Wiedeń]] oraz komory celnej, a następnie linii kolejowej do Iwangrodu ([[1884]]). Przygraniczne położenie i powstałe tu centrum ruchu granicznego zadecydowało o nazwie osady - Granica.
[[Plik:Wiki._Plan_stacji_kolejowych_w_Granicy_12_796_7_190a.jpg|thumb|300px|]]
Początek dzisiejszej dzielnicy [[Sosnowiec|Sosnowca]] dała niewielka osada leśna '''Macki''', będącą przysiółkiem [[Porąbka (Sosnowiec)|Porąbki]], wsi biskupiej położonej w dobrach [[Klucz Sławkowski|klucza sławkowskiego]]. Znana była już w XVIII wieku, a jej nazwa łączona jest z nazwiskiem rodziny '''Macków''', którzy mieszkali na tym terenie.
Chociaż osada Maćki znana była już w XVIII wieku to właściwe znaczenie uzyskała dopiero w połowie XIX wieku dzięki wybudowaniu tu [[Dworzec kolejowy Sosnowiec Maczki|stacji kolejowej]] na trasie [[Kolej Warszawsko-Wiedeńska w Zagłębiu Dąbrowskim|Warszawa - Wiedeń]] oraz komory celnej, a następnie linii [[Kolej Iwangorodzko-Dąbrowska w Zagłębiu Dąbrowskim|kolejowej do Iwangrodu]] ([[1884]]). Stację wraz z tworzącą się wokół niej osadą nazwano Granicą. Zadecydowało o tym jej położenie przy ówczesnej granicy z Austrią. Administracyjnie teren ten należał do wsi Porąbka w guberni radomskiej, w powiecie olkuskim.
 
[[Dworzec kolejowy Sosnowiec Maczki|Dworzec kolejowy]] wzniesiono w latach [[1847]]-[[1848]] (z późniejszymi modfyikacjami). Budowany na pustkowiu, został usytuowany nietypowo - między torami kolejowymi. Cała zabudowa stacji zwrócona jest w kierunku torów. Okazała neorenesansowa bryła dworca założona została na planie wydłużonego prostokąta o imponującej długości 230 m. Budowla charakteryzuje się prostotą formy, symetrią i osiowością. W elewacjach dekorowana była boniowaniem i charakteryzowała się wydatnym kostkowym gzymsem (zlikwidowanym po II wojnie światowej). Na przełomie XIX i XX wieku dokonano wielu istotnych zmian, m.in. przedłużono na całą długość budowli wiaty peronowe i w pewnym zakresie zmieniono wystrój wnętrz. Z tego okresu pochodzą - zachowane do tej pory - stiuki i stolarka. Poważne remonty dworca przeprowadzano w latach 30. XX wieku i po II wojnie światowej. [[Dworzec kolejowy Sosnowiec Maczki|Dworzec]] był miejscem ekspedycji osobowej i towarowej, a zarazem pełnił funkcje reprezentacyjne. W jego wnętrzach mieściły się pokoje dla podróżującego cara l jego rodziny. Wnętrza tzw. apartamentów dworskich, znajdujących się na piętrze, wyposażone były w okazałe meble i marmurowe
kominki, a ściany pomieszczeń zdobiły polichromie. Na parterze mieściły się poczekalnie dla podróżnych klasy I, II i III, połączone z restauracją i bufetami. Restauracja I klasy zachwycała wytwornym, eleganckim wystrojem. W budynku znajdował się również kantor wymiany pieniędzy.
 
Do stacji, w pierwszych latach jej istnienia, należały także [[Komora Celna w Granicy (Maczkach)|komora celna]] zaprojektowana przez [[Henryk Marconi|Marconiego]], lokomotywownia, wagonownia, magazyny, budynek straży pożarnej, wytwórnia gazu świetlnego, obiekty mieszkalne, VI tym baraki dla żołnierzy trzymających wartę przy moście granicznym.
 
Warszawa uzyskała połączenie z Krakowem, Wrocławiem i Wiedniem. Brzegi [[Biała Przemsza|Białej Przemszy]] połączył kamienny most wybudowany w latach [[1845]]-[[1848]] w stylu zakopiańskim.W kwietniu [[1848]] roku udostępniono dla ruchu odcinek linii kolejowej [[Ząbkowice]]-'''Granica''', a [[13 października]] [[1948]] t.r. odbyła się uroczystość otwarcia trasy '''Granica''' - [[Szczakowa]].
 
Granica rozwinęła się w duży ośrodek kolejowy. W latach [[1848]] - [[1859]] była jedyną [[Dworzec kolejowy Sosnowiec Maczki|stacją]] nadgraniczną Cesarstwa Rosyjskiego. W okolicy dworca kolejowego wybudowanego roku w pewnym oddaleniu od wioski Maćki zaczęła kształtować się osada. Pierwszymi jej mieszkańcami byli kolejarze z rodzinami, funkcjonariusze straży granicznej, urzędnicy obsługujący komorę celną, wojsko rosyjskie i żandarmeria. Powstawały tu domy mieszkalne, hotele ([[1852]], [[1864]]), poczta, koszary,
 
W [[1855]] roku wybudowano [[Cerkiew prawosławna p.w. św. Aleksandra Newskiego w Sosnowcu-Maczkach|cerkiew prawosławną pw. św. Aleksandra]] (na przedłużeniu komory celnej) oraz urządzono cmentarz. W [[1856]] roku na stacji zainstalowano telegraf, który w kolejnych latach unowocześniono i przystosowano do alfabetu Morse'a. O wybudowanie własnej kaplicy postarali się również katolicy. W [[1857]] roku postawiono kaplicę rzymskokatolicką, w której msze odprawiał ksiądz z [[Zagórze (Sosnowiec)|Zagórza]] (Jest najstarszym zabytkiem sakralnym w Maczkach)
 
Od [[1856]] roku czynny był w Granicy hotel służący podróżnym oczekującym na połączenia zagraniczne. Wybudował go przedsiębiorca [[Adam Tański]] na działce wydzierżawionej od kolei. Kolejnym właścicielem hotelu był [[Fedor Scherner]], który rozbudował ten obiekt oraz pobudował kilka domów przy ul. Krakowskiej.
 
Stacja Granica miała duże znaczenie strategiczne. Podczas powstania styczniowego oddziały polskie zdobyły ją bez walki ([[4 lutego]] [[1863]]), gdyż Rosjanie wycofali się do [[Modrzejów (Sosnowiec)|Modrzejowa]]. Zdołano tylko aresztować dyrektora komory celnej Nobla, kapitana żandarmerii Tajnowskiego i sześciu żandarmów. W imieniu Rządu Narodowego, za zgodą miejscowych kolejarzy, spiskowiec i jednocześnie praktykant kolejowy, Marcin Karaga przejął kierownictwo stacji (6 lutego). Zerwano rosyjskie emblematy z komory celnej, której dyrektorem mianowano właściciela miejscowego domu spedycyjnego, powołano nowych urzędników celnych. W Granicy, do której przybył[[ Apolinary Kurowski]], podjęto decyzję w sprawie dalszych działań militarnych. Postanowiono natychmiast uderzyć na [[Dworzec kolejowy Sosnowiec Główny|dworzec]] w [[Sosnowiec|Sosnowcu]]; opracowano szczegółowy plan ataku. Strzelcy i kosynierzy wyruszyli z Granicy zmontowanym pociągiem pancernym, który składał się z ośmiu wagonów, wzmocnionych pokładami kolejowymi i dwóch lokomotyw. [[Dworzec kolejowy Sosnowiec Główny|Sosnowiecki dworzec]] powstańczy zdobyli w nocy z 6 na 7 lutego.
Rządy Marcina Karagi w Granicy utrzymały się do 20 lutego, kiedy ponownie wkroczyły na ten teren oddziały rosyjskie.
W pobliżu stacji powstańcy walczyli jeszcze w sierpniu 1863 roku - potyczka z oddziałem rosyjskim zakończyła się ich porażką.
 
Od [[1867]] osada wchodziła w skład powiatu będzińskiego (gubernia piotrkowska).
 
Począwszy od [[1870]] roku, kiedy zasiedlono kilka domów wybudowanych przez F. Szernera, osada intensywnie się rozbudowuje. W latach [[1872]]-[[1873]] powstają budynki dla pracowników kolei przy ul. Skwerowej, a w ostatniej ćwierci XIX wieku, w związku z wybudowaniem drugiego dworca kolejowego, przy ul. Towarowej (Stacyjna) i Krakowskiej.
Dla wojska, funkcjonariuszy Straży Granicznej i żandarmerii przeznaczono koszary wybudowane na przełomie lat 70. i 80. XIX wieku.
Wraz z budynkami mieszkalnymi wznoszono obiekty gospodarcze i sanitarne; w lokalu przy lokomotywowni urządzono łaźnię dla pracowników kolei i ich rodzin. Zakładano sklepy, powstała apteka (około ,1900 roku), funkcjonowała poczta. Swoje filie ulokowały tu Sosnowieckie Domy Handlowo-Ekspedycyjne A. Oppenheima, H. Reichera, W. Meyerholda. Od lat 80. XIX wieku w Granicy prowadziły działalność biura spedycyjne F. Schernera i Blumenfelda.
 
W [[1880]] roku mieszkańcy '''Granicy''', pod przewodnictwem zawiadowcy stacji Adama Dziewulskiego, podjęli starania o wybudowanie [[Kościół p.w. św. Apostołów Piotra i Pawła w Sosnowcu-Maczkach|kościoła rzymsko-katolickiego]].
 
[[Plik:Porąbka 1914 mapa-impr.jpg|thumb|350px|Maczki na mapie wsi Porąbka z 1914 roku]]
W [[1884]] roku przez '''Granicę''' przeprowadzono drugą linię kolejową - odcinek szerokotorowej [[Kolej Iwangorodzko-Dąbrowska w Zagłębiu Dąbrowskim|Drogi Żelaznej Iwangrodzko-Dąbrowskiej]], która łączyła Iwanogród (Dęblin) z [[Dąbrowa Górnicza|Dąbrową Górniczą]]. Dla potrzeb tej kolei powstał tzw. młodszy dworzec - zniszczony podczas II wojny światowej, a także parowozownia, magazyny i inne obiekty. Od tej pory zegary na peronach wskazywały dwa czasy: warszawski i petersburski. Krzyżowały się tu drogi Rosji, Prus i Austro-Węgier.
 
W [[1884]] roku ustanowiono w '''Granicy''' parafię prawosławną.
W [[1893]] roku zbudowano [[Parafia p.w. św. Apostołów Piotra i Pawła w Sosnowcu|kościół]] (przez 30 lat należał do [[Parafia p.w. św. Joachima w Sosnowcu|parafii zagórskiej]]).
 
W [[1885]] roku ''Maria Mikulińska'' założyła pierwszą w '''Granicy''' szkołę. Od [[1890]] roku prowadził ją jej mąż, nauczyciel Komorowski. Była to 4 klasowa szkoła prywatna z rosyjskim językiem wykładowym. Mieściła się w lokalu Minca, przy dzisiejszej ulicy Spacerowej, w rejonie tzw. [[Palestyna (Sosnowiec)|Palestyny]]. Od 1906 roku należała do Polskiej Macierzy Szkolnej, w [[1909]] roku przejęło ją Towarzystwo Jedność, a w [[1911]] roku przeszła pod zwierzchnictwo władz kolejowych. Kierownikiem szkoły od [[1906]] roku do wybuchu I wojny światowej był Adam Wybraniec. Uczyło się w niej 100-120 dzieci.
 
Podczas rewolucji [[1905]] roku pracownicy stacji przeprowadzili strajk i wraz z innymi mieszkańcami Granicy brali udział w manifestacjach ulicznych.
Przed [[1914]] rokiem Granica była dużą osadą kolejową zamieszkiwaną przez około 5 tys. osób.
Po wybuchu I wojny światowej wycofujące się wojska rosyjskie próbowały wysadzić most graniczny na [[Biała Przemsza|Białej Przemszy]] - uszkodzono tylko jedno przęsło, niewielkie straty poniósł kościół (popękały witraże). Zniszczony został natomiast peron [[stacji iwangrodzko-dąbrowskiej]]. Granica znalazła się w austriackiej strefie okupacyjnej w powiecie dąbrowskim. Przebudowano wówczas szerokie tory kolei iwangrodzko-dąbrowskiej na normalne,
wybudowano również nowe torowisko biegnące w kierunku [[Kazimierz Górniczy (Sosnowiec)|Kazimierza Górniczego]]. W okresie okupacji austriackiej ukształtował się podział stacji na osobową (kolej warszawsko-wiedeńska) i towarową (iwangrodzko-dąbrowska).
 
Do ważnych inwestycji należało wybudowanie drogi od Szczakowej do [[Strzemieszyce|Strzemieszyc]] wraz z drewnianym mostem na [[Biała Przemsza|Białej Przemszy]]. Obecnie droga ta pełni rolę głównej osi komunikacyjnej osiedla.
 
Po odzyskaniu niepodległości w listopadzie [[1918]] roku i zlikwidowaniu granicy z Austrią, osada przestała być ważnym międzynarodowym węzłem komunikacyjnym. Pozostała nadal ośrodkiem kolejowym, ale o znaczeniu zaledwie lokalnym. Dawne zabudowania zespołu stacji zmieniały swoje funkcje. W budynku komory celnej np. w latach [[1919]]-[[1925]] mieściło się '''Gimnazjum Realne''' (pierwsza szkoła średnia w Maczkach), a następnie od [[1926]] roku 3-1etnie '''Prywatne Męskie Gimnazjum Mechaniczne Towarzystwa Szkoły Rzemieślniczo - Przemysłowej''' (od 1935 roku Szkoła Rzemieślniczo - Przemysłowa). Przygotowywano tu młodzież do wykonywania zawodów mechanika - ślusarza i tokarza - stolarza. Przez pewien czas fizyki i chemii uczył w tej szkole znany pisarz [[Leon Kruczkowski]] (1900-1962).  


Granica rozwinęła się w duży ośrodek kolejowy. W latach [[1848]] - [[1859]] była jedyną stacją nadgraniczną Cesarstwa Rosyjskiego. Krzyżowały się tu drogi Rosji, Prus i Austro-Węgier. W okolicy dworca kolejowego wybudowanego w [[1848]] roku w pewnym oddaleniu od wioski Maćki zaczęła kształtować się osada.
W budynku byłej wagonowni ulokowano w [[1920]] roku szkołę powszechną, która ponownie przeszła pod zarząd administracji kolejowej (podczas I wojny światowej podlegała władzom austriackim). W tym miejscu przetrwała do lipca [[1945]] roku. Z dniem [[15 lutego]] [[1922]] roku stała się szkołą gminną podlegającą Ministerstwu Oświaty. Gmina nie godziła się jednak na przejęcie szkoły, która z tego powodu przeżywała okresowe trudności finansowe. W roku 1925/1926 placówka stała się szkołą sześcioklasową, a od następnego roku (1926/1927), posiadała 7 oddziałów. W tym czasie uczęszczało do niej 293 uczniów. Liczba dzieci stale wzrastała - do 358 w 1930 roku i 479 - pięć latpóźniej. W latach międzywojennych funkcje kierowników pełnili: Józefa Bogacka, Leon Lipecki, Bronisław Szczepanik.
W szkole działało Ognisko Oświaty Pozaszkolnej, Uczniowskie Stowarzyszenie Spółdzielcze "Przyszłość", drużyna harcerska, chór. Przez rok mieściła się tu także świetlica miejscowego oddziału Związku Strzeleckiego.
W 1920 roku w budynku dworca [[Kolej Iwangorodzko-Dąbrowska w Zagłębiu Dąbrowskim|kolei dęblińsko-dąbrowskiej]] urządzono salę teatralną, w której odbywały się przedstawienia szkolne, spektakle organizowane przez Związek Zawodowy Kolejarzy, zabawy taneczne i inne imprezy. Na parterze miały siedziby miejscowe organizacje społeczne.


Pierwszymi jej mieszkańcami byli kolejarze z rodzinami, funkcjonariusze straży granicznej, urzędnicy obsługujący komorę celną, wojsko rosyjskie i żandarmeria. Powstawały tu domy mieszkalne, hotele ([[1852]], [[1864]]), poczta, koszary, [[Cerkiew prawosławna p.w. św. Aleksandra Newskiego w Sosnowcu-Maczkach|cerkiew prawosławna]]. W [[1857]] roku postawiono kaplicę rzymskokatolicką, w której msze odprawiał ksiądz z [[Zagórze (Sosnowiec)|Zagórza]], a w [[1893]] roku zbudowano [[Parafia p.w. św. Apostołów Piotra i Pawła w Sosnowcu|kościół]] (przez 30 lat należał do [[Parafia p.w. św. Joachima w Sosnowcu|parafii zagórskiej]]).  
Po likwidacji przejścia granicznego także aktualność straciła nazwa miejscowości. Zmieniono ją na '''Uroczysko''', a w [[1925]] roku nadano jej obecną nazwę - Maczki. Przez likwidację granicy w latach międzywojennych nastąpił spadek 1iczby ludności, co spowodowane było wycofaniem się rosyjskich służb kolejowych oraz emigracją części mieszkańców w celach zarobkowych. W 1930 roku na terenie Maczek mieszkało 3247 osób.


Pierwsza szkoła powszechna powstała w Granicy w [[1886]] roku. Podczas [[Powstanie Styczniowe w Zagłębiu Dąbrowskim|Powstania Styczniowego]] w okolicy osady doszło do starć oddziałów polskich z wojskiem rosyjskim. Przejściowo udało się powstańcom opanować stację.
Ważnym wydarzeniem w Maczkach było ustanowienie [[Parafia p.w. św. Apostołów Piotra i Pawła w Sosnowcu-Maczkach|parafii pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła]]. Erygował ją [[28 maja]] [[1924]] roku biskup kielecki, ks. Augustyn Losiński. Obok Maczek w jej skład weszły Stare Maczki,
[[Ostrowy Górnicze (Sosnowiec)|Niemce]], [[Feliks (Sosnowiec)|Feliks]], [[Cieśle (Sosnowiec)|Cieśle]], [[Piernikarka (Sławków)|Piemikarka]], [[Wągródka (Sosnowiec)|Wągródka]]. Pierwszym proboszczem parafii był ks. Bolesław Stradowski.


Znaczenie osady jako ważnego węzła komunikacyjnego osłabło po odzyskaniu niepodległości w [[1918]] roku i zlikwidowaniu granicy z Austrią.
Po odejściu Rosjan [[Cerkiew prawosławna p.w. św. Aleksandra Newskiego w Sosnowcu-Maczkach|prawosławna cerkiew]] straciła rację bytu. W [[1926]] roku [[Cerkiew prawosławna p.w. św. Aleksandra Newskiego w Sosnowcu-Maczkach|budynek cerkwi]] przejęli zwolennicy kościoła narodowego ks. Andrzeja Huszno. Podczas II wojny światowej został on uszkodzony, a w końcu lat 50 XX wieku rozebrany.


Wtedy także aktualność straciła nazwa miejscowości. Zmieniono ją na Uroczysko, a w [[1925]] roku nadano jej obecną nazwę - Maczki. W okresie międzywojennym następował dalszy rozwój osady. Z inicjatywy prezydenta RP Gabriela Narutowicza wybudowano w Maczkach [[zakłady wodociągowe]], które już od [[1930]] roku zaopatrywały [[Sosnowiec]] w wodę.
Do rozwoju osady przyczyniło się zlokalizowanie na tym terenie [[Wodociąg w Maczkach|zakładów wodociągowych]], zaopatrujących w wodę okoliczne miejscowości [[Zagłębie Dąbrowskie|Zagłębia Dąbrowskiego]] i kilka miast Górnego Sląska. Inicjatorem tego przedsięwzięcia był pierwszy prezydent II Rzeczpospolitej [https://pl.wikipedia.org/wiki/Gabriel_Narutowicz Gabriel Narutowicz]. Decyzję o budowie ujęcia wodnego w '''Maczkach''' na [[Biała Przemsza|Białej Przemszy]] podjęły polskie władze państwowe w [[1928]] roku, po przeprowadzeniu wszechstronnych badań i ekspertyz mających na celu określenie zasobów, jakości i lokalizacji źródeł wody.
W trakcie realizacji projektu wzniesiono budynek administracyjny oraz kilka domów dla kierownictwa i załogi. [[Osiedle patronackie "Wodociągi" (Sosnowiec)|Osiedle pracownicze]] powstawało w bezpośrednim sąsiedztwie zakładu, na [[Lasy maczkowskie|terenie leśnym]] - wraz z nim było ogrodzone, a osoby przebywające tutaj, nie będące mieszkańcami, musiały posiadać przepustki.


W [[1919]] roku powstało Gimnazjum Realne - pierwsza szkoła średnia w Maczkach. W jego miejsce, w budynku dawnej komory celnej, utworzono w [[1926]] roku Szkołę Rzemieślniczo-Przemysłową, w której chemii uczył znany pisarz [[Leon Kruczkowski]]. Po II wojnie światowej w tym miejscu działała do lat 70. XX wieku Zasadnicza Szkoła Zawodowa.
Od [[1933]] roku Maczki stanowiły osobną gromadę (odłączono je od [[Porąbka (Sosnowiec)|Porąbki]]) z własnym sołtysem należącą do gminy olkusko-siewierskiej w powiecie będzińskim, województwa kieleckiego.


W Maczkach istniały kolonie: Wodociągi, Cieśle, Wągródka, Stare Maczki (dawna wieś Maćki) - o czym przypominają obecnie nazwy ulic. Pierwotnie Maczki były gminą, od [[1955]] roku gromadą, w [[1958]] roku stały się osiedlem w [[Powiat będziński|powiecie będzińskim]], a w [[1973]] roku weszły w skład miasta [[Kazimierz Górniczy (Sosnowiec)|Kazimierz Górniczy]]. Włączone z nim w obręb administracyjny Sosnowca stanowią jego "zieloną dzielnicę".
W czerwcu [[1939]] roku uruchomiono linię autobusową, która połączyła osadę z [[Ostrowy Górnicze (Sosnowiec)|Niemcami]], [[Kazimierz Górniczy (Sosnowiec)|Kazimierzem]], [[Porąbka (Sosnowiec)|Porąbką]], [[Klimontów (Sosnowiec)|Klimontowem]] i [[Sosnowiec|Sosnowcem]].
[[Plik:Wiki._Plan_stacji_kolejowych_w_Granicy_12_796_7_190a.jpg|thumb|400px|]]
 
Podczas II wojny światowej, wskutek bombardowań został zniszczony budynek dworca kolei dęblińsko - dąbrowskiej i apteka, a częściowo także lokomotywowni, kilka budynków mieszkalnych oraz wspomniana wyżej [[Cerkiew prawosławna p.w. św. Aleksandra Newskiego w Sosnowcu-Maczkach|cerkiew]]. Z ręki okupanta zginęło wielu mieszkańców Maczek. Największe straty poniosły rodziny żydowskie. Zamieszkiwały one głównie teren u zbiegu ulic Skwerowej i Spacerowej, który z tego względu zwany był Palestyną. Żydów umieszczono w getcie w Strzemieszycach, skąd trafiali do obozu koncentracyjntgo w Oświęcimiu.
 
Po II wojnie światowej w miejscu '''Szkoły Realnej''' działała do lat 70. XX wieku '''Zasadnicza Szkoła Zawodowa'''.
 
[[25 stycznia]] [[1945]] roku Maczki zostały wyzwolone spod okupacji hitlerowskiej. Do [[1950]] roku wchodziły w skład gminy olkusko-siewierskiej w powiecie będzińskim, w województwie śląsko-dąbrowskim. Od stycznia 1950 roku, gdy powstała gmina Kazimierz, osada znalazła się w jej składzie, wraz z [[Kazimierz Górniczy (Sosnowiec)|Kazimierzem, [[Porąbka (Sosnowiec)|Porąbką]] i [[Ostrowy Górnicze (Sosnowiec)|Ostrowami Górniczymi]]. W [[1955]] roku Maczki z wioskami [[Cieśle (Sosnowiec)|Cieśle]], [[Stare Maczki (Sosnowiec)|Stare Maczki]] i [[Wągródka (Sosnowiec)|Wągródką]], należącymi poprzednio do [[gmina Sławków|gminy Sławków]], utworzyły gromadę. W Maczkach powstała Gromadzka Rada Narodowa przekształcona w [[1958]] roku w Radę Narodową Osiedla.
W pierwszych latach po wyzwoleniu charakter osady zasadniczo się nie zmienił. Obok kolei, nadal podstawowym miejscem zatrudnienia mieszkańców była rozbudowująca się regionalna stacja wodociągowa. Mniejsze znaczenie miała kilkuletnia działalność Kolejowych Zakładów Graficznych zlokalizowanych w budynku dworca kolejowego.
 
Kolejną inwestycją, która wywarła wpływ na rozwój Maczek był Zakład Przygotowania Rud Centrali Zaopatrzenia Hutnictwa w Sławkowie ze składowiskiem rud przy dawnej ulicy Towarowej. Zatrudnienie znalazła tu duża grupa mieszkańców osady. Pod koniec lat. 50. firma wybudowała 3 bloki mieszkalne dla swoich pracowników przy ul. Krakowskiej.
Działalność wymienionych wyżej zakładów przyczyniła się do podniesienia Maczek do rangi osiedla miejskiego w [[Powiat będziński|powiecie będzińskim]], co nastąpiło w [[1958]] roku. Funkcje przewodniczących Prezydium Rady Narodowej Osiedla w Maczkach sprawowali m.in. Stanisław Cembrzyński, Józef Łada, Józef Zając, Marian Gocek, Tadeusz Pless.
 
Do większych inwestycji gminnych lat 50. należało doprowadzenie sieci elektrycznej do 30 budynków w kolonii Cieśle i w starych Maczkach oraz założenie w osadzie ośrodka zdrowia i przychodni dentystycznej (1956)35.
W okresie od końca lat 50. zachodziły istotne zmiany w wizerunku osiedla. Wygląd zmieniła ulica Krakowska, którą wyprostowano i utwardzono.
Zniwelowano także tereny przy tej ulicy i założono skwer. Latem [[1963]] roku odsłonięto tutaj [[Miejsce Pamięci: Pomnik Tadeusza Kościuszki (Sosnowiec - Maczki)|pomnik Tadeusza Kościuszki]]. W latach 60. powstały w osiedlu liczne zieleńce, m.in. przy ul. Leśnej, wyremontowano drogę Cieśle - Stare Maczki, wybudowano remizę strażacką i świetlicę w Cieślach, poszerzono ulicę Szkolną, uruchomiono kilka sklepów.
 
Kolejny etap rozwoju Maczek przypada na lata 70. XX wieku. Podjęto wtedy wiele inwestycji w zakresie budownictwa mieszkaniowego, kanalizacji (na ulicach Krakowskiej, Towarowej i Spacerowej), oświetlenia ulicznego. W [[1970]] roku w [[Lasy maczkowskie|lasach maczkowskich]], w znacznym oddaleniu od centrum osiedla powstał ośrodek rekreacyjny [[Kopalnia "Klimontów" (Sosnowiec)|Kopalni Klimontów]] - [[Balaton (Sosnowiec)|Balaton]].
 
Od lat 70. XX wieku w Maczkach działało Przedsiębiorstwo Robót Inżynieryjnych; po 1990 roku jako spółka z o.o. w ramach Holdingu Przedsiębiorstw Robót Inżynieryjnych SA Katowice (obecnie w upadłości). Według stanu na 2002 rok zatrudniało 68 stałych pracowników i ok. 150 sezonowych. Przedsiębiorstwo wykonywało roboty ziemno-drogowe (w tym autostrady i drogi szybkiego ruchu), wodno-kanalizacyjne, torowe i inne.
 
W [[1972]] roku z inicjatywy władz osiedlowych rozpoczęto budowę domów jednorodzinnych przy ul. Stacyjnej; postawiono ich 19. Osiedle budynków jednorodzinnych powstało również przy ul. Spacerowej, na terenach wydzierżawionych przez kolej. W 1975 roku oddano do użytku budynek dla 45 rodzin, będący własnością Zakładów Przygotowania Rud. Cztery bloki wybudowały w latach 70. zakłady Wodociągowe, a kolejne dwa, zasiedlone w 1979 i 1980 roku, PKP. Na przełomie lat 70. i 80. ukształtował się ostatecznie dzisiejszy układ osadniczy Maczek.
 
W [[1973]] roku osiedle włączono do [[Kazimierz Górniczy (Sosnowiec)|Kazimierza Górniczego]], a w [[1975] wraz z nim w obręb Sosnowca. W chodzące w skład Maczek przysiółki i kolonie przemianowano na ulice: Cieśle, Kolonia Wągródka, Stare Maczki, Wodociągi.
 
Stacja kolejowa w Maczkach, której zawdzięcza ta miejscowość rozwój, do lat 80.:XX wieku zatrudniała ok. 100 osób. W następnych latach jej użyteczność została znacznie ograniczona, zatrzymywało się tutaj tylko kilka pociągów osobowych w ciągu doby (połączenia w kierunku Szczakowej i Ząbkowic), a od marca br. stacja została wyłączona z ruchu. Nieczynny od lat [[[[Dworzec kolejowy Sosnowiec Maczki|dworzec]], w [[1967]] roku wpisany do rejestru zabytków, niszczeje i bezskutecznie czeka na renowację.


== Instytucja wyznaniowa ==
== Instytucja wyznaniowa ==
[[Parafia p.w. św. Apostołów Piotra i Pawła w Sosnowcu|Kościół]] wybudowany został w stylu neogotyckim według projektu inż. Artura Goebla i wzniesiony u schyłku XIX wieku. Powstał on z inicjatywy mieszkańców Granicy.  
[[Parafia p.w. św. Apostołów Piotra i Pawła w Sosnowcu|Kościół]] wybudowany został w stylu neogotyckim według projektu inż. Artura Goebla i wzniesiony u schyłku XIX wieku. Powstał on z inicjatywy mieszkańców '''Granicy'''.  
W marcu [[1925]] roku na mocy decyzji Kurii Biskupiej w Kielcach [[Parafia p.w. św. Apostołów Piotra i Pawła w Sosnowcu|parafia]] nazwana została: pod wezwaniem Świętych Apostołów Piotra i Pawła.
W marcu [[1925]] roku na mocy decyzji Kurii Biskupiej w Kielcach [[Parafia p.w. św. Apostołów Piotra i Pawła w Sosnowcu|parafia]] nazwana została: [[Parafia p.w. św. Apostołów Piotra i Pawła w Sosnowcu-Maczkach|pod wezwaniem Świętych Apostołów Piotra i Pawła]].


== Edukacja ==
== Edukacja ==
Linia 86: Linia 157:
Do zachowanych obiektów architektonicznych zaliczyć należy:
Do zachowanych obiektów architektonicznych zaliczyć należy:


* Most graniczny na [[Biała Przemsza|Białej Przemszy]] z [[1848]] r.
* [[Most graniczny w Maczkach (Sosnowiec)|Most graniczny]] na [[Biała Przemsza|Białej Przemszy]] z [[1848]] r.
* [[Dworzec kolejowy Sosnowiec Maczki|Dworzec kolejowy]] zbudowany w neorenesansowym stylu wg projektu Henryka Marconiego z [[1848]] r.
* [[Dworzec kolejowy Sosnowiec Maczki|Dworzec kolejowy]] zbudowany w neorenesansowym stylu z [[1848]] r.
* Komorę celną tego samego projektanta z [[1848]] r. (podjęto skandaliczna decyzje i wyburzono!)
* Kaplicę rzymskokatolicką z [[1857]] r.  
* Kaplicę rzymskokatolicką z [[1857]] r.  
* Wieżę ciśnień z [[1880]] r.  
* [[Wieża ciśnień w Sosnowcu - Maczkach|Wieżę ciśnień]] z [[1880]] r.  
* [[Parafia p.w. św. Apostołów Piotra i Pawła w Sosnowcu|Kościół rzymskokatolicki]] wg projektu inżyniera Artura Goebla z [[1892]] r.
* [[Kościół p.w. św. Apostołów Piotra i Pawła w Sosnowcu-Maczkach|Kościół rzymskokatolicki]] wg projektu inżyniera Artura Goebla z [[1892]] r. [[Parafia p.w. św. Apostołów Piotra i Pawła w Sosnowcu|Parafii p.w. św. Apostołów Piotra i Pawła w Sosnowcu]]
* Cały kompleks budynków mieszkalnych zbudowanych dla pracowników Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej pod koniec XIX wieku.
* Cały kompleks budynków mieszkalnych zbudowanych dla pracowników Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej pod koniec XIX wieku.
* Plebanię wybudowaną w latach [[1897]] - [[1900]]
* Plebanię wybudowaną w latach [[1897]] - [[1900]]
* Pomnik T. Kościuszki w parku
* [[Miejsce Pamięci: Pomnik Tadeusza Kościuszki (Sosnowiec - Maczki)|Pomnik T. Kościuszki]] w parku
* Cmentarz w Starych Maczkich - z początku był cmentarzem prawosławnym, jednak po pewnym czasie staraniem władz kościelnych na początku XX wieku przeszedł pod zarząd kościoła rzymsko-katolickiego, a jego poświęcenia dokonał ks. Józef Niewiarowski w dniu [[19 lipca]] [[1907]] roku.
* [[Cmentarz katolicki w Sosnowcu-Maczkach|Cmentarz w Starych Maczkich]] - z początku był cmentarzem prawosławnym, jednak po pewnym czasie staraniem władz kościelnych na początku XX wieku przeszedł pod zarząd kościoła rzymsko-katolickiego, a jego poświęcenia dokonał ks. Józef Niewiarowski w dniu [[19 lipca]] [[1907]] roku.
 
==Miejsca pamięci==
* [[Miejsce Pamięci: Pomnik Tadeusza Kościuszki (Sosnowiec - Maczki)|Pomnik T. Kościuszki w parku]]
 
==Miejsce historyczne==
(nieistniejące)
* [[Komora Celna w Granicy (Maczkach)|Komorę celną]] wg projektu Henryka Marconiego z [[1848]] r. - wyburzona w [[2013]]
* [[Cerkiew prawosławna p.w. św. Aleksandra Newskiego w Sosnowcu-Maczkach|Cerkiew prawosławna p.w. św. Aleksandra Newskiego]]


== Dojazd ==
== Dojazd ==
Linia 102: Linia 180:
==Maczki (Granica) na dawnej pocztówce==
==Maczki (Granica) na dawnej pocztówce==
<gallery>
<gallery>
Plik:Pocztowka sosnowiec most granica 0001.jpg|Granica Most
Plik:Pocztowka sosnowiec most granica 0001.jpg|[[Most graniczny w Maczkach (Sosnowiec)|Granica Most]]
Plik:Pocztowka sosnowiec komora celna hotel 0001.jpg|Komora celna i hotel
Plik:Pocztowka sosnowiec komora celna hotel 0001.jpg|[[Komora Celna w Granicy (Maczkach)|Komora celna]] i hotel
Plik:Pocztowka sosnowiec granica 0001.jpg|Most, Dworzec, Kościół
Plik:Pocztowka sosnowiec granica 0001.jpg|[[Most graniczny w Maczkach (Sosnowiec)|Most]], [[Dworzec kolejowy Sosnowiec Maczki|Dworzec]], [[Kościół p.w. św. Apostołów Piotra i Pawła w Sosnowcu-Maczkach|Kościół]]
Plik:Pocztowka sosnowiec granica dworzec 0002.jpg|Dworzec na Granicy
Plik:Pocztowka sosnowiec granica dworzec 0002.jpg|[[Dworzec kolejowy Sosnowiec Maczki|Dworzec na Granicy]]
Plik:Pocztowka sosnowiec granica dworzec 0003.jpg|Wnętrze Dworca na Granicy
Plik:Pocztowka sosnowiec granica dworzec 0003.jpg|Wnętrze [[Dworzec kolejowy Sosnowiec Maczki|Dworca na Granicy]]
Plik:Pocztowka sosnowiec granica dworzec 0004.jpg|Peron Dworca na Granicy
Plik:Pocztowka sosnowiec granica dworzec 0004.jpg|Peron [[Dworzec kolejowy Sosnowiec Maczki|Dworca na Granicy]]
Plik:Pocztowka sosnowiec granica dworzec 0005.jpg|Dworzec na Granicy
Plik:Pocztowka sosnowiec granica dworzec 0005.jpg|[[Dworzec kolejowy Sosnowiec Maczki|Dworzec na Granicy]]
Plik:Pocztowka sosnowiec granica dworzec 0006.jpg|Dworzec na Granicy
Plik:Pocztowka sosnowiec granica dworzec 0006.jpg|[[Dworzec kolejowy Sosnowiec Maczki|Dworzec na Granicy]]
Plik:Pocztowka sosnowiec granica dworzec 0007.jpg|Dworzec na Granicy
Plik:Pocztowka sosnowiec granica dworzec 0007.jpg|[[Dworzec kolejowy Sosnowiec Maczki|Dworzec na Granicy]]
Plik:Pocztowka sosnowiec granica kosciol 0001.jpg|Kościół
Plik:Pocztowka sosnowiec granica kosciol 0001.jpg|[[Kościół p.w. św. Apostołów Piotra i Pawła w Sosnowcu-Maczkach|Kościół]]
</gallery>
</gallery>


Linia 137: Linia 215:
* [http://www.klubmaczki.pl/ Oficjalna strona Miejskiego Klubu Maczki]
* [http://www.klubmaczki.pl/ Oficjalna strona Miejskiego Klubu Maczki]
* [http://parafia-maczki.sosnowiec.pl/index.php Oficjalna strona Parafii w Maczkach]
* [http://parafia-maczki.sosnowiec.pl/index.php Oficjalna strona Parafii w Maczkach]
* [https://historycznemaczki.wordpress.com/ Historyczne Maczki]


==Bibliografia==
==Bibliografia==
* [[Maczki, dzielnica m. Sosnowca|Włodzimierz Szczupak; Maczki, dzielnica m. Sosnowca; Sosnowiec, 2002; Stowarzyszenie Miłośników Maczek "Granica"]] ISBN 83-87543-13-6
*[[Dzielnice Sosnowca - Zarys dziejów|Małgorzata Śmiałek, ''Dzielnice Sosnowca - Zarys dziejów'', Sosnowiec, 2004]]
*[[Dzielnice Sosnowca - Zarys dziejów|Małgorzata Śmiałek, ''Dzielnice Sosnowca - Zarys dziejów'', Sosnowiec, 2004]]
*[[Dzielnice Sosnowca - Porąbka, Kazimierz Górniczy, Ostrowy Górnicze, Maczki|Małgorzata Śmiałek, ''Dzielnice Sosnowca - Porąbka, Kazimierz Górniczy, Ostrowy Górnicze'', Sosnowiec, 2009]]
*[[Dzielnice Sosnowca - Porąbka, Kazimierz Górniczy, Ostrowy Górnicze, Maczki|Małgorzata Śmiałek, ''Dzielnice Sosnowca - Porąbka, Kazimierz Górniczy, Ostrowy Górnicze'', Sosnowiec, 2009]]
*[[Juliusz - Kazimierz Górniczy - Maczki - Ostrowy - Porąbka. Od tradycji do współczesności|Juliusz - Kazimierz Górniczy - Maczki - Ostrowy - Porąbka. Od tradycji do współczesności]]
*[[Maczki, dzielnica m. Sosnowca|Włodzimierz Szczupak, Maczki, dzielnica m. Sosnowca,  Sosnowiec, 2002]], ISBN 83-87543-13-6
*[[Mapa Topograficzna Polski - Sosnowiec-Maczki (1994)]]


Początek dzisiejszej dzielnicy Sosnowca dała niewielka osada leśna Macki, będącą przysiółkiem Porąbki, wsi biskupiej położonej w dobrach klucza sławkowskiego. Znana była już w XVIII wieku, a jej nazwa łączona jest z nazwiskiem rodziny Macków, którzy mieszkali na tym terenie.


Właś~we znaczenie osada uzyskała w połowie XIX wieku, gdy na jej gruntach wybudowano stację pierwszej w Królestwie Polskim kolei - Drogi Żelaznej Warszawsko- Wiedeńskiej. Zlokalizowano ją na pustkowiu w pewnym oddaleni od wsi, która zachowała charakter rolniczy (Stare Macki).


Stację wraz z tworzącą się wokół niej osadą nazwano Granicą. Zadecydowało o tym jej położenie przy ówczesnej granicy z Austrią. Administracyjnie teren ten należał do wsi Porąbka w guberni radomskiej, w powiecie olkuskim, a od 1867 roku wchodził w skład powiatu będzińskiego (gubernia piotrkowska).


W kwietniu 1848 roku udostępniono dla ruchu odcinek linii kolejowej Ząbkowice -Granica, a 13 października t.r. odbyła się uroczystość otwarcia trasy Granica - Szczakowa. Warszawa uzyskała połączenie z Krakowem, Wrocławiem i Wiedniem. Brzegi Białej Przemszy połączył kamienny most wybudowany w latach 1845-1848 w stylu zakopiańskim.


Dworzec kolejowy wzniesiono w latach 1847-1848, według projektu Henryka Marconiego, jednego z najwybitniej szych architektów pierwszej połowy XIX wieku. Budowany na pustkowiu, został usytuowany nietypowo - między torami kolejowymi. Cała zabudowa stacji zwrócona jest w kierunku torów. Okazała neorenesansowa bryła dworca założona została na planie wydłużonego prostokąta o imponującej długości 230 m. Budowla charakteryzuje się prostotą formy, symetrią i osiowością. W elewacjach dekorowana była boniowaniem i charakteryzowała się wydatnym kostkowym gzymsem (zlikwidowanym po II wojnie światowej).


Na przełomie XIX i XX wieku dokonano wielu istotnych zmian, m.in. przedłużono na całą długość budowli wiaty peronowe i w pewnym zakresie zmieniono wystrój wnętrz. Z tego okresu pochodzą - zachowane do tej pory - stiuki i stolarka. Poważne remonty dworca przeprowadzano w latach 30. XX wieku i po II wojnie światowej. Dworzec był miejscem ekspedycji osobowej i towarowej, a zarazem pełnił funkcje reprezentacyjne. W jego wnętrzach mieściły się pokoje dla podróżującego cara l jego rodziny. Wnętrza tzw. apartamentów dworskich, znajdujących się na piętrze, wyposażone były w okazałe meble i marmurowe
kominki, a ściany pomieszczeń zdobiły polichromie. Na parterze mieściły się poczekalnie dla podróżnych klasy I, II i III, połączone z restauracją i bufetami. Restauracja I klasy zachwycała wytwornym, eleganckim wystrojem. W budynku znajdował się również kantor wymiany pieniędzy.


Do stacji, w pierwszych latach jej istnienia, należały także komora celna
zaprojektowana przez Marconiego, lokomotywownia, wagonownia, magazy-
ny, budynek straży pożarnej, wytwórnia gazu świetlnego, obiekty mieszkalne,
VI tym baraki dla żołnierzy trzymających wartę przy moście granicznym.
W 1856 roku na stacji zainstalowano telegraf, który w kolejnych latach uno-
wocześniono i przystosowano do alfabetu Morse'a.
W 1884 roku przez Granicę przeprowadzono drugą linię kolejową - odci-
nek szerokotorowej Drogi Żelaznej Iwangrodzko-Dąbrowskiej, która łączyła
Iwanogród (Dęblin) z Dąbrową Górniczą. Dla potrzeb tej kolei powstał tzw.
młodszy dworzec - zniszczony podczas II wojny światowej, a także parowo-
zownia, magazyny i inne obiekty. Od tej pory zegary na peronach wskazywały
dwa czasy: warszawski i petersburski.
Granica rozwinęła się w duży ośrodek kolejowy. W latach 1848-1859
była jedyną stacją nadgraniczną Cesarstwa Rosyjskiego. Krzyżowały się tu
drogi Rosji, Prus i Austro-Węgier.
W okolicy stacji ukształtowała się osada. Pierwszymi jej mieszkańcami
byli kolejarze z rodzinami, funkcjonariusze straży granicznej, urzędnicy obsłu-
gujący komorę celną, wojsko rosyjskie i żandarmeria. Powstały tu domy miesz-
kalne i inne obiekty. W 1855 roku wybudowano cerkiew prawosławną pw.
św. Aleksandra (na przedłużeniu komory celnej) oraz urządzono cmentarz.
W 1884 roku ustanowiono w Granicy parafię prawosławną. O wybudowanie
własnej kaplicy postarali się również katolicy. Powstała w 1857 roku, a obsłu-
giwałją wikariusz z Zagórza. Jest naj starszym zabytkiem sakralnym w Macz-
k!l.ch. Od 1856 roku czynny był w Granicy hotel służący podróżnym oczekują-
cym na połączenia zagraniczne. Wybudował go przedsiębiorca Adam Tański
na działce wydzierżawionej od kolei. Kolejnym właścicielem hotelu był Fedor
Scherner, który rozbudował ten obiekt oraz pobudował kilka domów przy
ul. Krakowskiej.
Stacja Granica miała duże znaczenie strategiczne. Podczas powstania
styczniowego oddziały polskie zdobyły ją bez walki (4 lutego 1863), gdyż
Rosjanie wycofali się do Modrzejowa. Zdołano tylko aresztować dyrektora


komory celnej Nobla, kapitana żandannerii Tajnowskiego i sześciu żandar-
mów. W imieniu Rządu Narodowego, za zgodą miejscowych kolejarzy, spi-
skowiec i jednocześnie praktykant kolejowy, Marcin Karaga przejął kierow-
nictwo stacji (6 lutego). Zerwano rosyjskie emblematy z komory celnej, której
dyrektorem mianowano właściciela miejscowego domu spedycyjnego, powo-
łano nowych urzędników celnych. W Granicy, do której przybył Apolinary
.Kurowski, podjęto decyzję w sprawie dalszych działań militarnych. Postano-
wiono natychmiast uderzyć na dworzec w Sosnowcu; opracowano szcze;ó-
łowy plan ataku. Strzelcy i kosynierzy wyruszyli z Granicy zmontowanym po-
ciągiem pancernym, który składał się z ośmiu wagonów, wzmocnionych
pokładami kolejowymi i dwóch lokomotyw. Sosnowiecki dworzec powstań-
czy zdobyli w nocy z 6 na 7 lutego.
Rządy Marcina Karagi w Granicy utrzymały się do 20 lutego, kiedy po-
nownie wkroczyły na ten teren oddziały rosyjskie.
W pobliżu stacji powstańcy walczyli jeszcze w sierpniu 1863 roku - po-
tyczka z oddziałem rosyjskim zakończyła się ich porażką.
Począwszy od 1870 roku, kiedy zasiedlono kilka domów wybudowanych
przez F. Szernera, osada intensywnie się rozbudowuje. W latach 1872-1873
powstają budynki dla pracowników kolei przy ul. Skwerowej, a w ostatniej
ćwierci XIX wieku, w związku z wybudowaniem drugiego dworca kolejowe-
go, przy ul. Towarowej (Stacyjna) i Krakowskiej.
Dla wojska, funkcjonariuszy Straży Granicznej i żandarmerii przeznaczo-
no ~szary wybudowane na przełomie lat 70. i 80. XIX wieku.
Wraz z budynkami mieszkalnymi wznoszono obiekty gospodarcze i sani-
tarne; w lokalu przy lokomotywowni urządzono łaźnię dla pracowników kolei
i ich rodzin. Zakładano sklepy, powstała apteka (około ,1900 roku), funkcj ono-
wała poczta. Swoje filie ulokowały tu Sosnowieckie Domy Handlowo- Ekspe-
dycyjne A. Oppenheima, H. Reichera, W. Meyerholda29. Od lat 80. XIX wie-
kuw Granicy prowadziły działalność biura spedycyjne F. Schernera i Blumen-
felda.
W 1880 roku mieszkańcy Granicy, pod przewodnictwem zawiadowcy
stacji Adama Dziewulskiego, podjęli starania o wybudowanie kościoła rzym-
sko - katolickiego. Wzniesiono go w 1892 roku, według projektu Artura Go-
ebla, w stylu neogotyckim (prace wykończeniowe prowadzono jeszcze w la-


tach 1893-1894) z funduszy pochodzących ze składek kolejarzy i pasażerów
oraz dotacji Towarzystwa Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej. Kościół
- pw. Zmartwychwstania Pańskiego i św. Apostołów Piotra i Pawła - po-
święcił l listopada 1894 roku, ks. JózefDotkiewicz, proboszcz parafii zagór-
skiej, do której przyłączono nową świątynię. Plebanię wybudowano w latach
1897-1900, a w 1907 roku poświęcono cmentarz (po wybuchu I wojny świa-
towej przyłączono do niego nekropolię prawosławną).
W 1885 roku Maria Mikulińska założyła pierwszą w Granicy szkołę.
Od 1890 roku prowadził jąjej mąż, nauczyciel Komorowski. Była to 4. klaso-
wa szkoła prywatna z rosyjskim językiem wykładowym. Mieściła się w lokalu
Minca, przy dzisiejszej ulicy Spacerowej, w rejonie tzw. Palestyny. Od 1906
roku należała do Polskiej Macierzy Szkolnej, w 1909 roku przejęło ją Towa-
rzystwo Jedność, a w 1911 roku przeszła pod zwierzchnictwo władz kolejo-
wych. Kierownikiem szkoły od 1906 roku do wybuchu I wojny światowej był
Adam Wybraniec. Uczyło się w niej 100-120 dzieci.
Podczas rewolucji 1905 roku pracownicy stacji przeprowadzili strajk i
wraz z innymi mieszkańcami Granicy brali udział w manifestacjach ulicznych.
Przed 1914 rokiem Granica była dużą osadą kolejową zamieszkiwaną
przez około 5 tys. osób.
Po wybuchu I wojny światowej wycofujące się wojska rosyjskie próbo-
wały wysadzić most graniczny na Białej Przemszy - uszkodzono tylko jedno
przęsło, niewielkie straty poniósł kościół (popękały witraże). Zniszczony został
natomiast peron stacji iwangrodzko-dąbrowskiej. Granica znalazła się w au-
striackiej strefie okupacyjnej w powiecie dąbrowskim. Przebudowano wów-
czas szerokie tory kolei iwangrodzko-dąbrowskiej na normalne, wybudowano
również nowe torowisko biegnące w kierunku Kazimierza Górniczego.
W okresie okupacji austriackiej ukształtował się podział stacji na osobową
(kolej warszawsko-wiedeńska) i towarową (iwangrodzko-dąbrowska).
Do ważnych inwestycji należało wybudowanie drogi od Szczakowej do
Strzemieszyc wraz z drewnianym mostem na Białej Przemszy. Obecnie droga
ta pełni rolę głównej osi komunikacyjnej osiedla.
Po odzyskaniu niepodległości w listopadzie 1918 roku i zlikwidowaniu gra-
nicy z Austrią, osada przestała być ważnym międzynarodowym węzłem ko-
munikacyjnym. Pozostała nadal ośrodkiem kolejowym, ale o znaczeniu zaled-
wie lokalnym. Aktualność straciła nazwa miejscowości. Zmieniono ją na Uro-
czysko, a w 1925 roku nadano jej obecną nazwę - Maczki. W latach między-




wojennych nastąpił spadek 1iczby ludności, co spowodowane było wycofa-
niem się rosyjskich służb kolejowych oraz emigracją części mieszkańców w
celach zarobkowych. W 1930 roku na terenie Maczek mieszkało 3247 osób3O.
Do rozwoju osady przyczyniło się zlokalizowanie na tym terenie zakła-
dów wodociągowych, zaopatrujących w wo,dę okoliczne miejscowości Zagłi-
bia Dąbrowskiego i kilka miast Górnego Sląska. Inicjatorem tego przedsię-
wzięcia był pierwszy prezydent II Rzeczpospolitej Gabriel Narutowicz. Decy-
zję o budowie ujęcia wodnegą w Maczkach na Białej Przemszy polskie wła-
dze państwowe podjęły w 1928 roku, po przeprowadzeniu wszechstronnych
badań i ekspertyz mających na celu określenie zasobów, jakości i lokalizacji
źródeł wody. Autorem przyjętego do realizacji projektu był prof. R. Rosłoński.
Budowę prowadziły Państwowe Zakłady Wodociągowe na Górnym Śląsku
od 1929 roku; w 1930 roku zaczęto dostarczać wodę do Sosnowca, a w stycz-
niu 1931 roku uruchomiono zakład. W jego skład wchodziły: żelbetonowe uję-
cie wody na Białej Przemszy Gaz piętrzący wodę, śluza płucząca i kanał do-
prowadzający wodę do pompowni wody surowej), odmulnik (osadnik) z czte-
rema komorami, dwie komory filtracyjne, pompownia (hale maszyn) wraz z
siecią wodociągową oraz zbiornik wody czystej.
Przez pierwsze lata działalności produkowano tu 40.000 m3 wody na dobę.
Była ona odpowiednia do picia, a ze względu na niski stopień twardości szcze-
gólnie przydatna w przemyśle.
.Do końca 1937 roku trwała rozbudowa zakładu. Prowadzono ją w wa-
runkach postępującego zanieczyszczenia wód Białej Przemszy przez fabrykę
celulozy i papieru w Kluczach. Wybudowano nowe ujęcie wody na rzece
Sztole w miejscowości Ryszka. Woda ze Sztoły popłynęła do zakładu w Macz-
kach nowym kanałem. Z eksploatacji Białej Przemszy zrezygnowano. W 1937
roku powstał również dwukomorowy zbiornik wody czystej oraz 16 nowych
komór filtrów powolnych.
W trakcie realizacji projektu wzniesiono budynek administracyjny oraz
kilka domów dla kierownictwa i załogi. Osiedle pracownicze powstawało
w bezpośrednim sąsiedztwie zakładu, na terenie leśnym - wraz z nim było
ogrodzone, a osoby przebywające tutaj, nie będące mieszkańcami, musiały
posiadać przepustki3! .




Wybudowanie Zakładów Wodociągowych przywróciło Maczkom funk-
Liczba ludności Maczek w okresie powojennym wahała się od 1.670 osób w 1956 roku, do 1.840 w 1980, 1.985 w 1995 roku i 1.791 osób w 2002 roku.
cje strategiczne oraz nadało im rangę ośrodka świadczącego usługi zakładom
produkcyjnym i mieszkańcom wielu miejscowości. Maczki przestały być osadą
wyłącznie kolejową.
Po I wojnie światowej dawne zabudowania zespołu stacji zmieniały swo-
je funkcje. W budynku komory celnej np. w latach 1919-1925 mieściło się
Gimnazjum Realne, a następnie od 1926 roku 3-1etnie Prywatne Męskie Gim-
nazjum Mechaniczne Towarzystwa Szkoły Rzemieślniczo - Przemysłowej (od
1935 roku Szkoła Rzemieślniczo - Przemysłowa). Przygotowywano tu mło-
dzież do wykonywania zawodów mechanika - ślusarza i tokarza - stolarza.
Przez pewien czas fizyki i chemii uczył w tej szkole znany pisarz Leon Krucz-
kowski (1900-1962).
W budynku byłej wagonowni ulokowano w 1920 roku szkołę powszechną,
która ponownie przeszła pod zarząd administracji kolejowej (podczas I wojny
światowej podlegała władzom austriackim). W tym miejscu przetrwała do lip-
ca 1945 roku. Z dniem 15 lutego 1922 roku stała się szkołą gminną podlega-
j ącą Ministerstwu Oświaty. Gmina nie godziła się jednak na przej ęcie szkoły,
która z tego powodu przeżywała okresowe trudności finansowe. W roku 1925/
1926 placówka stała się szkołą sześcioklasową, aodnastępnego (1926/1927),
posiadała 7 oddziałów. W tym czasie uczęszczało do niej 293 uczniów. Liczba
dzieci stale wzrastała - do 358 w 1930 roku i 479 - pięć latpóŹDiej. W latach
międzywojennych funkcje kierowników pełnili: Józefa Bogacka, Leon Lipec-
ki, Bronisław Szczepanik.
W szkole działało Ognisko Oświaty Pozaszkolnej, Uczniowskie Stowa-
rzyszenie Spółdzielcze "Przyszłość", drużyna harcerska, chór. Przez rok mie-
ściła się tu także świetlica miejscowego oddziału Związku Strzeleckiego.
W 1920 roku w budynku dworca kolei dęblińsko-dąbrowskiej urządzono
salę teatralną, w której odbywały się przedstawienia szkolne, spektakle orga-
nizowane przez Związek Zawodowy Kolejarzy, zabawy taneczne i inne im-
prezy. Na parterze miały siedziby miejscowe organizacje społeczne.
Celom rekreacyjnym służył również miejscowy park, w którym przygoto-
wywano róŻne atrakcje dla mieszkańców, m.in. loty balonem, a także brzegi
Białej Przemszy z plażą i przystanią32 .


Spadek liczby mieszkańców wiąże się z niewielką ilością miejsc pracy w Maczkach, co powoduje migracje, dużym oddaleniem od centrum, a także niskim przyrostem naturalnym.


Ważnym wydarzeniem w Maczkach było ustanowienie parafii pw. Świę-
tych Apostołów Piotra i Pawła. Erygował ją 28 maja 1924 roku biskup kielec-
ki, ks. Augustyn Losiński. Obok Maczek w jej skład weszły Stare Maczki,
Niemce, Feliks, Cieśle, Piemikarka, Wągródka. Pierwszym proboszczem pa-
rafii był ks. Bolesław Stradowski.
.
Po odejściu Rosjan prawosławna cerkiew straciła rację bytu. W 1926
roku budynek cerkwi przejęli zwolennicy kościoła narodowego ks. Andrzeja
Huszno. Podczas II wojny świ~towej został on uszkodzony, a w końcu lat 50.
:xx wieku rozebrany.
Od 1933 roku Maczki stanowiły osobną gromadę (odłączono je od Porąb-
ki) z własnym sołtysem. Należały do gminy olkusko-siewierskiej w powiecie
będzińskim, województwa kieleckiego.
W czerwcu 1939 roku uruchomiono linię autobusową, która połączyła
osadę z Niemcami, Kazimierzem, Porąbką, Klimontowem i Sosnowcem.
Podczas II wojny światowej, wskutek bombardowań został zniszczony
budynek dworca kolei dęblińsko - dąbrowskiej i apteka, a częściowo także
lokomotywownia, kilka budynków mieszkalnych oraz wspomniana wyżej cer-
kiew. Z ręki okupanta zginęło wielu mieszkańców Maczek. Największe straty
poniosły rodziny żydowskie. Zamieszkiwały one głównie teren u zbiegu ulic
Skwerowej i Spacerowej, który z tego względu zwany był Palestyną. Żydów
umieszczono w getcie w Strzemieszycach, skąd trafiali do obozu koncentra-
cyjntgo w Oświęcimiu.
25 stycznia 1945 roku Maczki zostały wyzwolone spod okupacji hitlerow-
skiej. Do 1950 roku wchodziły w skład gminy olkusko-siewierskiej w powiecie
będzińskim, w województwie śląsko-dąbrowskim. Od stycznia 1950 roku, gdy
powstała gmina Kazimierz, osada znalazła się w jej składzie, wraz z Kazimie-
rzem, Porąbką i Ostrowami Górniczymi. W 1955 roku Maczki z wioskami
Cieśle, Stare Maczki i Wągródką, należącymi poprzednio do gminy Sławków,
utworzyły gromadę. W Maczkach powstała Gromadzka Rada Narodowa prze-
kształcona w 1958 roku w Radę Narodową Osiedla.
W pierwszych latach po wyzwoleniu charakter osady zasadniczo się nie
zmienił. Obok kolei, nadal podstawowym miejscem zatrudnienia mieszkań-
ców była rozbudowująca się regionalna stacja wodociągowa.
Mniejsze znaczenie miała kilkuletnia działalność Kolejowych Zakładów
Graficznych zlokalizowanych w budynku dworca kolejowego.


W okresie powojennym, od września 1945 roku, aż do 1990 roku szkoła podstawowa mieściła się w budynku po Zakładzie Wychowania Rodziny Kolejowej na terenie byłych koszar, wyremontowanych przez zarząd gminy olkusko-siewierskiej.  Poprzedni budynek szkolny uległ zniszczeniu wskutek eksplozji amunicji na stacji w dniu 21 lipca 1945 roku.


Kolejną [mną, która wywarła wpływ na rozwój Maczek był Zakład Przy-
Po przyłączeniu Maczek do Sosnowca placówka funkcjonuje jako Szkoła Podstawowa nr 37 (w listopadzie 2000 roku nadano jej imię Henryka Sienkiewicza).  
gotowania Rud Centrali Zaopatrzenia Hutnictwa w Sławkowie ze składowi-
skiem rud przy dawnej ulicy Towarowej. Zatrudnienie znalazła tu duża grupa
mieszkańców osady. Pod koniec lat. 50. firma wybudowała 3 bloki mieszkalne
dla swoich pracowników przy ul. Krakowskiej.
Działalność wymienionych wyżej zakładów przyczyniła się do podniesie-
nia Maczek do rangi osiedla miejskiego, co nastąpiło w 1958 roku33 .
Funkcje przewodniczących Prezydium Rady Narodowej Osiedla w Macz-
kach sprawowali m.in. Stanisław Cembrzyński, Józef Łada, Józef Zając,
Marian Gocek, Tadeusz Pless34.
Do większych inwestycji gminnych lat 50. należało doprowadzenie sieci
elektrycznej do 30 budynków w kolonii Cieśle i w starych Maczkach oraz
założenie w osadzie ośrodka zdrowia i przychodni dentystycznej (1956)35.
W okresie od końca lat 50. zachodziły istotne zmiany w wizerunku osie-
dla. Wygląd zmieniła ulica Krakowska, którą wyprostowano i utwardzono.
Zniwelowano także tereny przy tej ulicy i założono skwer. Latem 1963 roku
odsłonięto tutaj pomnik Tadeusza Kościuszki. W latach 60. powstały w osie-
dlu liczne zieleńce, m.in. przy ul. Leśnej, wyremontowano drogę Cieśle - Sta-
re Maczki, wybudowano remizę strażacką i świetlicę w Cieślach, poszerzono
ulicę Szkolną, uruchomiono kilka sklepów i in.
Kolejny etap rozwoju Maczek przypada na lata 70. XX wieku. Podjęto
wtedy wiele inwestycji w zakresie budownictwa mieszkaniowego, kanalizacji
(na ulicach Krakowskiej, Towarowej i Spacerowej), oświetlenia ulicznego i in.
W 1972 roku z inicjatywy władz osiedlowych rozpoczęto budowę domów jed-
norodzinnych przy ul. Stacyjnej; postawiono ich 19. Osiedle budynków jedno-
rodzinnych powstało również przy ul. Spacerowej, na terenach wydzierżawionych przez kolej. W 1975 roku oddano do użytku budynek dla 45 rodzin, będą-
cy -własnością Zakładów Przygotowania Rud. Cztery bloki wybudowały w
latach 70. zakłady Wodociągowe, a kolejne dwa, zasiedlone w 1979 i 1980
roku, PKP.
Na przełomie lat 70. i 80. ukształtował się ostatecznie dzisiejszy układ
osadniczy Maczek.


W 1973 roku osiedle włączono do Kazimierza Górniczego, a dwa lata
Nowy gmach, przy ulicy Skwerowej 21 uroczyście otwarto 12 lutego 1990 roku. Od 1999 roku mieści się w nim również Gimnazjum nr 4 im. Tadeusza Kościuszki. Wspólnie
później, wraz z nim w obręb Sosnowca.
Maczki są dzielnicą peryferyjną najbardziej oddaloną od śródmieścia.
Funkcjonują samodzielnie, jako ośrodek wyizolowany z zespołu dzielnic36.
Na terenie tej dzielnicy znajduje się wielki kompleks leśny obejmujący obszar
ok. 1000 ha administrowany przez Le.«1ictwo Maczki (leśniczówkę wybudo-
wano przed 1915 rokiem) podlegający nadleśnictwu Siewierz. W 1970 roku w
lasach maczkowskich, w znacZl;lym oddaleniu od centrum osiedla powstał ośro-
dek rekreacyjny Balaton. Należał do KWK "Klimontów", a od 2000 roku
administrowany był przez spółkę Restrukturyzacji Kopalń. W 2002 roku
Balaton wykupiła osoba prywatna.
W chodzące w skład Maczek przysiółki i kolonie przemianowano na ulice:
Cieśle, Kolonia Wągródka, Stare Maczki, Wodociągi.
Liczba ludności Maczek w okresie powojennym wahała się od 1.670 osób
w 1956 roku, do 1.840 w 1980, 1.985 w 1995 roku i 1.791 osób w 2002 roku37.
Spadek liczby mieszkańców wiąże się z niewielką ilością miejsc pracy
w Maczkach, co powoduje migracje, dużym oddaleniem od centrum, a także
niskim przyrostem naturalnym.
Do wiodących zakładów produkcyjnych nadal należy Stacja Uzdatniania
Wody "Maczki" (taką nazwę nosi zakład wodociągowy). W latach powojen-
nych został on rozbudowany (w 1955 roku powstało nowe ujecie wody
na ~nale odwadniającym kopalnię piasku podsadzkowego "Szczakowa")
i zmodernizowany (w 1976 roku np. oddano do użytku filtry pośpieszne
(nowe), pulsatory, nową chlorownię oraz lokalną oczyszczalnię ścieków).
Obecnie "Maczki" stanowią jedną z 11 stacji wchodzących w Skład Górno-
śląskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów w Katowicach. Wytwarza się tutał
ok. 25.000 m3 wody pitnej w ciągu doby (największy poziom - 200.000 m
osiągano w latach 1985-1990). Wodę pozyskuje się przy pomocy starych pomp
oraz urządzeń najnowszej generacji. Charakteryzuje się ona wysoką jakością,
co potwierdzają badania prowadzone w nowoczesnym laboratorium zakładu.
Załoga liczy ok. 90 osób.
Od lat 70. XX wieku w Maczkach działało Przedsiębiorstwo Robót Inżynieryjnych; po 1990 roku jako spółka z 0.0. w ramach Holdingu Przedsiębiorstw Robót Inżynieryjnych SA Katowice (obecnie w upadłości). Według
stanu na 2002 rok zatrudniało 68 stałych pracowników i ok. 150 sezonowych.
Wykonywało roboty ziemno-drogowe (w tym autostrady i drogi szybkiego ru-
chu), wodno-kanalizacyjne, torowe i inne.
Stacja kolejowa w Maczkach, której zawdzięcza ta miejscowość rozwój,
do lat 80.:XX wieku zatrudniała ok. 100 osób. W następnych latach jej uży-
teczność została znacznie ograniczona, zatrzymywało się tutaj tylko kilka po-
ciągów osobowych w ciągu doby (połączenia w kierunku Szczakowej i Ząb-
kowic), a od marca br. stacja została wyłączona z ruchu. Nieczynny od lat
dworzec, w 1967 roku wpisany do rejestru zabytków, niszczeje i bezskutecz-
nie czeka na renowację.
W okresie powojennym, od września 1945 roku, aż do 1990 roku szkoła
podstawowa mieściła się w budynku po Zakładzie Wychowania Rodziny Ko-
lejowej na terenie byłych koszar, wyremontowanych przez zarząd gminy olku-
sko-siewierskiej. Poprzedni budynek szkolny uległ zniszczeniu wskutek eks-
plozji amunicji na stacji w dniu 21 lipca 1945 roku. Po przyłączeniu Maczek do
Sosnowca placówka funkcjonuje jako Szkoła Podstawowa nr 37 (w listopa-
dzie 2000 roku nadano jej imię Henryka Sienkiewicza). Nowy gmach, przy
ulicy Skwerowej 21 uroczyście otwarto 12 lutego 1990 roku. Od 1999 roku
mieści się w nim również Gimnazjum nr 4 im. Tadeusza Kościuszki. Wspólnie
tworzą zespół Szkół Ogólnokształcących nr 11.
tworzą zespół Szkół Ogólnokształcących nr 11.
Z inicjatywy nauczycielki historii, Elżbiety Baran powstała w szkole Izba
Z inicjatywy nauczycielki historii, Elżbiety Baran powstała w szkole Izba Regionalna (otwarta w grudniu 1992 roku) z bogatym zbiorem pamiątek ilustrujących dzieje Maczek i najbliższej okolicy.
Regionalna (otwarta w grudniu 1992 roku) z bogatym zbiorem pamiątek ilu-
Obecnie uczy się tutaj 177 dzieci. Stanowiska kierowników bądź dyrektorów sprawowali: Paweł Daniec, Zofia Majcho (1961-1970), Teresa Smorąg (1970-1975), Halina Zdańkowska (1975-1992), Barbara Szóstakiewicz (1992-2002), Andrzej Gwoździk (2002-2007), Janina Malarz ( od 1998 roku pełniła obowiązki dyrektora gimnazjum, a od 2007 jest dyrektorem ZSO nr 11).
strujących dzieje Maczek i najbliższej okolicy.
W 1945 roku działalność podjęło Państwowe Gimnazjum Mechaniczne, które kontynuowało tradycje przedwojennej Szkoły Rzemieślniczo - Przemy-
Obecnie uczy się tutaj 177 dzieci. Stanowiska kierowników bądź dyrek-
torów sprawowali: Paweł Daniec, Zofia Majcho (1961-1970), Teresa Smorąg
(1970-1975), Halina Zdańkowska (1975-1992), Barbara Szóstakiewicz (1992-
2002), Andrzej Gwoździk (2002-2007), Janina Malarz ( od 1998 roku pełniła
obowiązki dyrektora gimnazjum, a od 2007 jest dyrektorem ZSO nr 11).
W 1945 roku działalność podjęło Państwowe Gimnazjum Mechaniczne,
które kontynuowało tradycje przedwojennej Szkoły Rzemieślniczo - Przemy-
słowej. Organizatorem i pierwszym dyrektorem placówki był Jan Głowacki.
słowej. Organizatorem i pierwszym dyrektorem placówki był Jan Głowacki.
Uczyła ona uczniów w cyklu 3- i 4-letnim. W 1951 roku placówkę przekształ-
Uczyła ona uczniów w cyklu 3- i 4-letnim. W 1951 roku placówkę przekształcono na Zasadniczą Szkołę Metalową o specjalnościach ślusarz maszynowy i tokarz. [[Komora Celna w Granicy (Maczkach)|Budynek główny (komora celna)]] oraz warsztaty (oficyny) do 1952
cono na Zasadniczą Szkołę Metalową o specjalnościach ślusarz maszynowy
roku pozostawały pod zarządem PKP, a następnie przekazano je Wydziałowi Oświaty. Na początku lat 70. przy ZSM otwarto liceum zawodowe. W 1974 roku Zespół Szkół Zawodowych połączono z Liceum Ogólnokształcącym w Strzemieszycach, w Maczkach pozostały tylko warsztaty. W 1977 roku zadecydowano o likwidacji szkoły, co nastąpiło w 1980 roku.
i tokarz. Budynek główny (komora celna) oraz warsztaty (oficyny) do 1952
Od tego czasu budynki komory celnej pozostają niezagospodarowane. Mimo iż od 1967 roku figurują w rejestrze wojewódzkiego konserwatora zabytków, ulegają dewastacji.
roku pozostawały pod zarządem PKP, a następnie przekazano je Wydziałowi
 
W latach 1952-1997 w byłych koszarach funkcjonował Ośrodek Szkolenia Zawodowego PKP. Prowadzono tu kursy dla pracowników kolei - dyżurnych ruchu, maszynistów, konduktorów.
 


Oświaty. Na początku lat 70. przy ZSM otwarto liceum zawodowe. W 1974
roku Zespół Szkół Zawodowych połączono z Liceum Ogólnokształcącym w
Strzemieszycach, w Maczkach pozostały tylko warsztaty. W 1977 roku zade-
cydowano o likwidacji szkoły, co nastąpiło w 1980 roku.
Od tego czasu budynki komory c~nej pozostają niezagospodarowane.
Mimo iż od 1967 roku figurują w rejestrze wojewódzkiego konserwatora za-
bytków, ulegają dewastacji.
W latach 1952-1997 w byłych koszarach funkcjonował Ośrodek Szkole-
nia Zawodowego PKP. Prowadzono tu kursy dla pracowników kolei - dyżur-
nych ruchu, maszynistów, konduktorów i in.
Życie kulturalne w Maczkach odrodziło się wkrótce po zakończeniu
II wojny światowej. W byłych apartamentach carskich dworca kolei war-
szawsko-wiedeńskiej powstała świetlica pod patronatem Związku Zawodo-
wego Kolejarzy. Działalność podjęły kółka: teatralne, taneczne i inne. Funkcje
sali widowiskowej peh1iło dawne pomieszczenie bufetu I klasy, w którym urzą-
dzono scenę. Odbywały się tutaj przedstawienia teatralne i inne imprezy.
Umieszczenie Kolejowych Zakładów Graficznych w lokalach dworca osłabi-
ło, a następnie przerwało tę działalność. Świetlicę ZZK wraz z amatorskim
zespołem teatralnym przeniesiono do budynku Zakładów Wodociągowych
wzniesionego w końcu lat 40. Była tu scena i widownia na 200 miejsc. Korzy-
stano z nich do połowy lat 50. :xx wieku.
'<olejną świetlicę założyły Zakłady Wodociągowe w 1955 roku, w no-
wym własnym budynku. Rok później powstało tutaj stałe kino "Mewa", które
funkcjonowało do 1959 roku. W latach 1964-1975 budynek był siedzibą świetlicy osiedlowej, działającej pod patronatem Prezydium Powiatowej Rady
Narodowej w Będzinie. Powstały tu liczne koła zainteresowań (plastyczne,
fotograficzne, żywego słowa, modelarskie i in.), sekcje sportowe (piłka nożna
i siatkowa), działał zespół wokalno instrumentalny "Kormorany", odbywały
się imprezy taneczne i inne.
W 1975 roku władze miej skie Sosnowca zadecydowały o kapitalnym re-
moncie budynku, który trwał przez kilkanaście lat. Od września 1990 roku
mieści się w nim Miejski Klub "Maczki" (poprzednie nazwy: Świetlica Osie-
dlowa, Klub Osiedlowy "Maczki"). Placówka, którą od początku kieruje
Jadwiga Kobyłka, prowadzi wszechstronną działalność w zakresie populary-
zowania kultury, oświaty i sportu. Swoją ofertę kieruje do dzieci, młodzieży
i dorosłych. Działają w Klubie różne kółka zainteresowań, teatrzyk "Miniaturka", szkółka muzyczna, sekcja sportowa (tenis ziemny, koszykówka, siatków-
ka), organizuje się warsztaty i konkursy plastyczne, fotograficzne, recytator-
skie i inne, a także imprezy okolicznościowe, przedstawienia, wycieczki. Dla
dorosłych przeznaczone są koncerty zespołów, recitale, występy kabaretów,
czy imprezy plenerowe. Dużą popularnością cieszą się coroczne festyny ro-
dzinne pod hasłem "No to jadziem na Maczki..., czyli Majówka". W Klubie
gościli m.in. Agnieszka Fatyga, Bogdan Smoleń, Zbigniew Wodecki, Hanka
Bielicka, Alosza Awdiejew, Andrzej Sikorowski, Jacek Wójcicki, Piotr Ma-
chalica, kabarety "OT. TO", "Długi", "Rak", "Masztalscy", a także zespoły
Pod Budą, Brathanki, Czerwone Gitary i inne. W budynku Klubu mieści się
filia nr 13 Miejskiej Biblioteki Publicznej. Tutaj także siedzibę ma Towarzy-
stwo Miłośników Maczek "Granica", działające od 25 lutego 1999 roku (data
rejestracji w Sądzie Okręgowym w Katowicach). Organizacja zajmuje się
gromadzeniem informacji o przeszłości i tradycjach Maczek, popularyzowa-
niem tej wiedzy i przekazywaniem jej młodszym pokoleniom, ochroną dorobku
historycznego Maczek. Wśród celów statutowych wymienia się m.in.: spra-
wowanie opieki nad miejscami pamięci narodowej, udział w organizowaniu
obchodów świąt narodowych, podejmowanie działań na rzecz ochrony środo-
wiska naturalnego, a także reprezentowanie mieszkańców w organach przed-
stawicielskich.
Towarzystwo jest inicjatorem powołania Dzielnicy Maczki (z Radą Dzielnicy
i zarządem Dzielnicy) - jednostki pomocniczej Miasta,Sosnowca. Opracowa-
ny projekt statutu tej instytucji poddany został społecznej konsultacji. Pierw-
szym prezesem Towarzystwa Miłośników Maczek był Włodzimierz Szczupak, następnie Jan Jelonek a obecnie funkcję tę sprawuje ....




[[Kategoria:Dzielnice i osiedla Sosnowca|Maczki]]
[[Kategoria:Dzielnice i osiedla Sosnowca|Maczki]]
[[Kategoria:Nazwy miejscowe związane z Sosnowcem|Maczki]]
[[Kategoria:Nazwy miejscowe związane z Sosnowcem|Maczki]]
[[Kategoria:Nazwy miejscowe|Maczki]]
[[Kategoria:Nazwy miejscowe w Zagłębiu Dąbrowskim|Maczki]]

Aktualna wersja na dzień 16:02, 31 sie 2022

Herb Sosnowca Maczki
dzielnica Sosnowca
Mapa-maczki.jpg
Status dzielnica
W granicach Sosnowca od 1975
Kod pocztowy 41-217
Maczki - widok ogólny (2021)

Maczki - jedna z czterech dzielnic regionu "Wschód" Sosnowca (od 1975 roku). Maczki są dzielnicą peryferyjną najbardziej oddaloną od śródmieścia. Jest niewielka i otoczona zewsząd lasami, posiada głębokie tradycje kolejarskie wynikające z historycznie strategicznego położenia na mapie Europy - leżała bowiem na granicy dwóch rozbiorów (końcowa stacja Granica Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej). Dzielnica ta to zielone płuca Sosnowca. Dzielnica leży przy granicy Sosnowca z Jaworznem, nad rzeką Białą Przemszą.

Z Maczkami związane są stare osiedla (przysiółki):

Historia

Wiki. Plan stacji kolejowych w Granicy 12 796 7 190a.jpg

Początek dzisiejszej dzielnicy Sosnowca dała niewielka osada leśna Macki, będącą przysiółkiem Porąbki, wsi biskupiej położonej w dobrach klucza sławkowskiego. Znana była już w XVIII wieku, a jej nazwa łączona jest z nazwiskiem rodziny Macków, którzy mieszkali na tym terenie. Chociaż osada Maćki znana była już w XVIII wieku to właściwe znaczenie uzyskała dopiero w połowie XIX wieku dzięki wybudowaniu tu stacji kolejowej na trasie Warszawa - Wiedeń oraz komory celnej, a następnie linii kolejowej do Iwangrodu (1884). Stację wraz z tworzącą się wokół niej osadą nazwano Granicą. Zadecydowało o tym jej położenie przy ówczesnej granicy z Austrią. Administracyjnie teren ten należał do wsi Porąbka w guberni radomskiej, w powiecie olkuskim.

Dworzec kolejowy wzniesiono w latach 1847-1848 (z późniejszymi modfyikacjami). Budowany na pustkowiu, został usytuowany nietypowo - między torami kolejowymi. Cała zabudowa stacji zwrócona jest w kierunku torów. Okazała neorenesansowa bryła dworca założona została na planie wydłużonego prostokąta o imponującej długości 230 m. Budowla charakteryzuje się prostotą formy, symetrią i osiowością. W elewacjach dekorowana była boniowaniem i charakteryzowała się wydatnym kostkowym gzymsem (zlikwidowanym po II wojnie światowej). Na przełomie XIX i XX wieku dokonano wielu istotnych zmian, m.in. przedłużono na całą długość budowli wiaty peronowe i w pewnym zakresie zmieniono wystrój wnętrz. Z tego okresu pochodzą - zachowane do tej pory - stiuki i stolarka. Poważne remonty dworca przeprowadzano w latach 30. XX wieku i po II wojnie światowej. Dworzec był miejscem ekspedycji osobowej i towarowej, a zarazem pełnił funkcje reprezentacyjne. W jego wnętrzach mieściły się pokoje dla podróżującego cara l jego rodziny. Wnętrza tzw. apartamentów dworskich, znajdujących się na piętrze, wyposażone były w okazałe meble i marmurowe kominki, a ściany pomieszczeń zdobiły polichromie. Na parterze mieściły się poczekalnie dla podróżnych klasy I, II i III, połączone z restauracją i bufetami. Restauracja I klasy zachwycała wytwornym, eleganckim wystrojem. W budynku znajdował się również kantor wymiany pieniędzy.

Do stacji, w pierwszych latach jej istnienia, należały także komora celna zaprojektowana przez Marconiego, lokomotywownia, wagonownia, magazyny, budynek straży pożarnej, wytwórnia gazu świetlnego, obiekty mieszkalne, VI tym baraki dla żołnierzy trzymających wartę przy moście granicznym.

Warszawa uzyskała połączenie z Krakowem, Wrocławiem i Wiedniem. Brzegi Białej Przemszy połączył kamienny most wybudowany w latach 1845-1848 w stylu zakopiańskim.W kwietniu 1848 roku udostępniono dla ruchu odcinek linii kolejowej Ząbkowice-Granica, a 13 października 1948 t.r. odbyła się uroczystość otwarcia trasy Granica - Szczakowa.

Granica rozwinęła się w duży ośrodek kolejowy. W latach 1848 - 1859 była jedyną stacją nadgraniczną Cesarstwa Rosyjskiego. W okolicy dworca kolejowego wybudowanego roku w pewnym oddaleniu od wioski Maćki zaczęła kształtować się osada. Pierwszymi jej mieszkańcami byli kolejarze z rodzinami, funkcjonariusze straży granicznej, urzędnicy obsługujący komorę celną, wojsko rosyjskie i żandarmeria. Powstawały tu domy mieszkalne, hotele (1852, 1864), poczta, koszary,

W 1855 roku wybudowano cerkiew prawosławną pw. św. Aleksandra (na przedłużeniu komory celnej) oraz urządzono cmentarz. W 1856 roku na stacji zainstalowano telegraf, który w kolejnych latach unowocześniono i przystosowano do alfabetu Morse'a. O wybudowanie własnej kaplicy postarali się również katolicy. W 1857 roku postawiono kaplicę rzymskokatolicką, w której msze odprawiał ksiądz z Zagórza (Jest najstarszym zabytkiem sakralnym w Maczkach)

Od 1856 roku czynny był w Granicy hotel służący podróżnym oczekującym na połączenia zagraniczne. Wybudował go przedsiębiorca Adam Tański na działce wydzierżawionej od kolei. Kolejnym właścicielem hotelu był Fedor Scherner, który rozbudował ten obiekt oraz pobudował kilka domów przy ul. Krakowskiej.

Stacja Granica miała duże znaczenie strategiczne. Podczas powstania styczniowego oddziały polskie zdobyły ją bez walki (4 lutego 1863), gdyż Rosjanie wycofali się do Modrzejowa. Zdołano tylko aresztować dyrektora komory celnej Nobla, kapitana żandarmerii Tajnowskiego i sześciu żandarmów. W imieniu Rządu Narodowego, za zgodą miejscowych kolejarzy, spiskowiec i jednocześnie praktykant kolejowy, Marcin Karaga przejął kierownictwo stacji (6 lutego). Zerwano rosyjskie emblematy z komory celnej, której dyrektorem mianowano właściciela miejscowego domu spedycyjnego, powołano nowych urzędników celnych. W Granicy, do której przybyłApolinary Kurowski, podjęto decyzję w sprawie dalszych działań militarnych. Postanowiono natychmiast uderzyć na dworzec w Sosnowcu; opracowano szczegółowy plan ataku. Strzelcy i kosynierzy wyruszyli z Granicy zmontowanym pociągiem pancernym, który składał się z ośmiu wagonów, wzmocnionych pokładami kolejowymi i dwóch lokomotyw. Sosnowiecki dworzec powstańczy zdobyli w nocy z 6 na 7 lutego. Rządy Marcina Karagi w Granicy utrzymały się do 20 lutego, kiedy ponownie wkroczyły na ten teren oddziały rosyjskie. W pobliżu stacji powstańcy walczyli jeszcze w sierpniu 1863 roku - potyczka z oddziałem rosyjskim zakończyła się ich porażką.

Od 1867 osada wchodziła w skład powiatu będzińskiego (gubernia piotrkowska).

Począwszy od 1870 roku, kiedy zasiedlono kilka domów wybudowanych przez F. Szernera, osada intensywnie się rozbudowuje. W latach 1872-1873 powstają budynki dla pracowników kolei przy ul. Skwerowej, a w ostatniej ćwierci XIX wieku, w związku z wybudowaniem drugiego dworca kolejowego, przy ul. Towarowej (Stacyjna) i Krakowskiej. Dla wojska, funkcjonariuszy Straży Granicznej i żandarmerii przeznaczono koszary wybudowane na przełomie lat 70. i 80. XIX wieku. Wraz z budynkami mieszkalnymi wznoszono obiekty gospodarcze i sanitarne; w lokalu przy lokomotywowni urządzono łaźnię dla pracowników kolei i ich rodzin. Zakładano sklepy, powstała apteka (około ,1900 roku), funkcjonowała poczta. Swoje filie ulokowały tu Sosnowieckie Domy Handlowo-Ekspedycyjne A. Oppenheima, H. Reichera, W. Meyerholda. Od lat 80. XIX wieku w Granicy prowadziły działalność biura spedycyjne F. Schernera i Blumenfelda.

W 1880 roku mieszkańcy Granicy, pod przewodnictwem zawiadowcy stacji Adama Dziewulskiego, podjęli starania o wybudowanie kościoła rzymsko-katolickiego.

Maczki na mapie wsi Porąbka z 1914 roku

W 1884 roku przez Granicę przeprowadzono drugą linię kolejową - odcinek szerokotorowej Drogi Żelaznej Iwangrodzko-Dąbrowskiej, która łączyła Iwanogród (Dęblin) z Dąbrową Górniczą. Dla potrzeb tej kolei powstał tzw. młodszy dworzec - zniszczony podczas II wojny światowej, a także parowozownia, magazyny i inne obiekty. Od tej pory zegary na peronach wskazywały dwa czasy: warszawski i petersburski. Krzyżowały się tu drogi Rosji, Prus i Austro-Węgier.

W 1884 roku ustanowiono w Granicy parafię prawosławną. W 1893 roku zbudowano kościół (przez 30 lat należał do parafii zagórskiej).

W 1885 roku Maria Mikulińska założyła pierwszą w Granicy szkołę. Od 1890 roku prowadził ją jej mąż, nauczyciel Komorowski. Była to 4 klasowa szkoła prywatna z rosyjskim językiem wykładowym. Mieściła się w lokalu Minca, przy dzisiejszej ulicy Spacerowej, w rejonie tzw. Palestyny. Od 1906 roku należała do Polskiej Macierzy Szkolnej, w 1909 roku przejęło ją Towarzystwo Jedność, a w 1911 roku przeszła pod zwierzchnictwo władz kolejowych. Kierownikiem szkoły od 1906 roku do wybuchu I wojny światowej był Adam Wybraniec. Uczyło się w niej 100-120 dzieci.

Podczas rewolucji 1905 roku pracownicy stacji przeprowadzili strajk i wraz z innymi mieszkańcami Granicy brali udział w manifestacjach ulicznych. Przed 1914 rokiem Granica była dużą osadą kolejową zamieszkiwaną przez około 5 tys. osób. Po wybuchu I wojny światowej wycofujące się wojska rosyjskie próbowały wysadzić most graniczny na Białej Przemszy - uszkodzono tylko jedno przęsło, niewielkie straty poniósł kościół (popękały witraże). Zniszczony został natomiast peron stacji iwangrodzko-dąbrowskiej. Granica znalazła się w austriackiej strefie okupacyjnej w powiecie dąbrowskim. Przebudowano wówczas szerokie tory kolei iwangrodzko-dąbrowskiej na normalne, wybudowano również nowe torowisko biegnące w kierunku Kazimierza Górniczego. W okresie okupacji austriackiej ukształtował się podział stacji na osobową (kolej warszawsko-wiedeńska) i towarową (iwangrodzko-dąbrowska).

Do ważnych inwestycji należało wybudowanie drogi od Szczakowej do Strzemieszyc wraz z drewnianym mostem na Białej Przemszy. Obecnie droga ta pełni rolę głównej osi komunikacyjnej osiedla.

Po odzyskaniu niepodległości w listopadzie 1918 roku i zlikwidowaniu granicy z Austrią, osada przestała być ważnym międzynarodowym węzłem komunikacyjnym. Pozostała nadal ośrodkiem kolejowym, ale o znaczeniu zaledwie lokalnym. Dawne zabudowania zespołu stacji zmieniały swoje funkcje. W budynku komory celnej np. w latach 1919-1925 mieściło się Gimnazjum Realne (pierwsza szkoła średnia w Maczkach), a następnie od 1926 roku 3-1etnie Prywatne Męskie Gimnazjum Mechaniczne Towarzystwa Szkoły Rzemieślniczo - Przemysłowej (od 1935 roku Szkoła Rzemieślniczo - Przemysłowa). Przygotowywano tu młodzież do wykonywania zawodów mechanika - ślusarza i tokarza - stolarza. Przez pewien czas fizyki i chemii uczył w tej szkole znany pisarz Leon Kruczkowski (1900-1962).

W budynku byłej wagonowni ulokowano w 1920 roku szkołę powszechną, która ponownie przeszła pod zarząd administracji kolejowej (podczas I wojny światowej podlegała władzom austriackim). W tym miejscu przetrwała do lipca 1945 roku. Z dniem 15 lutego 1922 roku stała się szkołą gminną podlegającą Ministerstwu Oświaty. Gmina nie godziła się jednak na przejęcie szkoły, która z tego powodu przeżywała okresowe trudności finansowe. W roku 1925/1926 placówka stała się szkołą sześcioklasową, a od następnego roku (1926/1927), posiadała 7 oddziałów. W tym czasie uczęszczało do niej 293 uczniów. Liczba dzieci stale wzrastała - do 358 w 1930 roku i 479 - pięć latpóźniej. W latach międzywojennych funkcje kierowników pełnili: Józefa Bogacka, Leon Lipecki, Bronisław Szczepanik. W szkole działało Ognisko Oświaty Pozaszkolnej, Uczniowskie Stowarzyszenie Spółdzielcze "Przyszłość", drużyna harcerska, chór. Przez rok mieściła się tu także świetlica miejscowego oddziału Związku Strzeleckiego. W 1920 roku w budynku dworca kolei dęblińsko-dąbrowskiej urządzono salę teatralną, w której odbywały się przedstawienia szkolne, spektakle organizowane przez Związek Zawodowy Kolejarzy, zabawy taneczne i inne imprezy. Na parterze miały siedziby miejscowe organizacje społeczne.

Po likwidacji przejścia granicznego także aktualność straciła nazwa miejscowości. Zmieniono ją na Uroczysko, a w 1925 roku nadano jej obecną nazwę - Maczki. Przez likwidację granicy w latach międzywojennych nastąpił spadek 1iczby ludności, co spowodowane było wycofaniem się rosyjskich służb kolejowych oraz emigracją części mieszkańców w celach zarobkowych. W 1930 roku na terenie Maczek mieszkało 3247 osób.

Ważnym wydarzeniem w Maczkach było ustanowienie parafii pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła. Erygował ją 28 maja 1924 roku biskup kielecki, ks. Augustyn Losiński. Obok Maczek w jej skład weszły Stare Maczki, Niemce, Feliks, Cieśle, Piemikarka, Wągródka. Pierwszym proboszczem parafii był ks. Bolesław Stradowski.

Po odejściu Rosjan prawosławna cerkiew straciła rację bytu. W 1926 roku budynek cerkwi przejęli zwolennicy kościoła narodowego ks. Andrzeja Huszno. Podczas II wojny światowej został on uszkodzony, a w końcu lat 50 XX wieku rozebrany.

Do rozwoju osady przyczyniło się zlokalizowanie na tym terenie zakładów wodociągowych, zaopatrujących w wodę okoliczne miejscowości Zagłębia Dąbrowskiego i kilka miast Górnego Sląska. Inicjatorem tego przedsięwzięcia był pierwszy prezydent II Rzeczpospolitej Gabriel Narutowicz. Decyzję o budowie ujęcia wodnego w Maczkach na Białej Przemszy podjęły polskie władze państwowe w 1928 roku, po przeprowadzeniu wszechstronnych badań i ekspertyz mających na celu określenie zasobów, jakości i lokalizacji źródeł wody. W trakcie realizacji projektu wzniesiono budynek administracyjny oraz kilka domów dla kierownictwa i załogi. Osiedle pracownicze powstawało w bezpośrednim sąsiedztwie zakładu, na terenie leśnym - wraz z nim było ogrodzone, a osoby przebywające tutaj, nie będące mieszkańcami, musiały posiadać przepustki.

Od 1933 roku Maczki stanowiły osobną gromadę (odłączono je od Porąbki) z własnym sołtysem należącą do gminy olkusko-siewierskiej w powiecie będzińskim, województwa kieleckiego.

W czerwcu 1939 roku uruchomiono linię autobusową, która połączyła osadę z Niemcami, Kazimierzem, Porąbką, Klimontowem i Sosnowcem.

Podczas II wojny światowej, wskutek bombardowań został zniszczony budynek dworca kolei dęblińsko - dąbrowskiej i apteka, a częściowo także lokomotywowni, kilka budynków mieszkalnych oraz wspomniana wyżej cerkiew. Z ręki okupanta zginęło wielu mieszkańców Maczek. Największe straty poniosły rodziny żydowskie. Zamieszkiwały one głównie teren u zbiegu ulic Skwerowej i Spacerowej, który z tego względu zwany był Palestyną. Żydów umieszczono w getcie w Strzemieszycach, skąd trafiali do obozu koncentracyjntgo w Oświęcimiu.

Po II wojnie światowej w miejscu Szkoły Realnej działała do lat 70. XX wieku Zasadnicza Szkoła Zawodowa.

25 stycznia 1945 roku Maczki zostały wyzwolone spod okupacji hitlerowskiej. Do 1950 roku wchodziły w skład gminy olkusko-siewierskiej w powiecie będzińskim, w województwie śląsko-dąbrowskim. Od stycznia 1950 roku, gdy powstała gmina Kazimierz, osada znalazła się w jej składzie, wraz z [[Kazimierz Górniczy (Sosnowiec)|Kazimierzem, Porąbką i Ostrowami Górniczymi. W 1955 roku Maczki z wioskami Cieśle, Stare Maczki i Wągródką, należącymi poprzednio do gminy Sławków, utworzyły gromadę. W Maczkach powstała Gromadzka Rada Narodowa przekształcona w 1958 roku w Radę Narodową Osiedla. W pierwszych latach po wyzwoleniu charakter osady zasadniczo się nie zmienił. Obok kolei, nadal podstawowym miejscem zatrudnienia mieszkańców była rozbudowująca się regionalna stacja wodociągowa. Mniejsze znaczenie miała kilkuletnia działalność Kolejowych Zakładów Graficznych zlokalizowanych w budynku dworca kolejowego.

Kolejną inwestycją, która wywarła wpływ na rozwój Maczek był Zakład Przygotowania Rud Centrali Zaopatrzenia Hutnictwa w Sławkowie ze składowiskiem rud przy dawnej ulicy Towarowej. Zatrudnienie znalazła tu duża grupa mieszkańców osady. Pod koniec lat. 50. firma wybudowała 3 bloki mieszkalne dla swoich pracowników przy ul. Krakowskiej. Działalność wymienionych wyżej zakładów przyczyniła się do podniesienia Maczek do rangi osiedla miejskiego w powiecie będzińskim, co nastąpiło w 1958 roku. Funkcje przewodniczących Prezydium Rady Narodowej Osiedla w Maczkach sprawowali m.in. Stanisław Cembrzyński, Józef Łada, Józef Zając, Marian Gocek, Tadeusz Pless.

Do większych inwestycji gminnych lat 50. należało doprowadzenie sieci elektrycznej do 30 budynków w kolonii Cieśle i w starych Maczkach oraz założenie w osadzie ośrodka zdrowia i przychodni dentystycznej (1956)35. W okresie od końca lat 50. zachodziły istotne zmiany w wizerunku osiedla. Wygląd zmieniła ulica Krakowska, którą wyprostowano i utwardzono. Zniwelowano także tereny przy tej ulicy i założono skwer. Latem 1963 roku odsłonięto tutaj pomnik Tadeusza Kościuszki. W latach 60. powstały w osiedlu liczne zieleńce, m.in. przy ul. Leśnej, wyremontowano drogę Cieśle - Stare Maczki, wybudowano remizę strażacką i świetlicę w Cieślach, poszerzono ulicę Szkolną, uruchomiono kilka sklepów.

Kolejny etap rozwoju Maczek przypada na lata 70. XX wieku. Podjęto wtedy wiele inwestycji w zakresie budownictwa mieszkaniowego, kanalizacji (na ulicach Krakowskiej, Towarowej i Spacerowej), oświetlenia ulicznego. W 1970 roku w lasach maczkowskich, w znacznym oddaleniu od centrum osiedla powstał ośrodek rekreacyjny Kopalni Klimontów - Balaton.

Od lat 70. XX wieku w Maczkach działało Przedsiębiorstwo Robót Inżynieryjnych; po 1990 roku jako spółka z o.o. w ramach Holdingu Przedsiębiorstw Robót Inżynieryjnych SA Katowice (obecnie w upadłości). Według stanu na 2002 rok zatrudniało 68 stałych pracowników i ok. 150 sezonowych. Przedsiębiorstwo wykonywało roboty ziemno-drogowe (w tym autostrady i drogi szybkiego ruchu), wodno-kanalizacyjne, torowe i inne.

W 1972 roku z inicjatywy władz osiedlowych rozpoczęto budowę domów jednorodzinnych przy ul. Stacyjnej; postawiono ich 19. Osiedle budynków jednorodzinnych powstało również przy ul. Spacerowej, na terenach wydzierżawionych przez kolej. W 1975 roku oddano do użytku budynek dla 45 rodzin, będący własnością Zakładów Przygotowania Rud. Cztery bloki wybudowały w latach 70. zakłady Wodociągowe, a kolejne dwa, zasiedlone w 1979 i 1980 roku, PKP. Na przełomie lat 70. i 80. ukształtował się ostatecznie dzisiejszy układ osadniczy Maczek.

W 1973 roku osiedle włączono do Kazimierza Górniczego, a w [[1975] wraz z nim w obręb Sosnowca. W chodzące w skład Maczek przysiółki i kolonie przemianowano na ulice: Cieśle, Kolonia Wągródka, Stare Maczki, Wodociągi.

Stacja kolejowa w Maczkach, której zawdzięcza ta miejscowość rozwój, do lat 80.:XX wieku zatrudniała ok. 100 osób. W następnych latach jej użyteczność została znacznie ograniczona, zatrzymywało się tutaj tylko kilka pociągów osobowych w ciągu doby (połączenia w kierunku Szczakowej i Ząbkowic), a od marca br. stacja została wyłączona z ruchu. Nieczynny od lat [[dworzec, w 1967 roku wpisany do rejestru zabytków, niszczeje i bezskutecznie czeka na renowację.

Instytucja wyznaniowa

Kościół wybudowany został w stylu neogotyckim według projektu inż. Artura Goebla i wzniesiony u schyłku XIX wieku. Powstał on z inicjatywy mieszkańców Granicy. W marcu 1925 roku na mocy decyzji Kurii Biskupiej w Kielcach parafia nazwana została: pod wezwaniem Świętych Apostołów Piotra i Pawła.

Edukacja

W Maczkach działają takie instytuje oświatowe:

współtworzące razem Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 11.

Instytucje i firmy w Maczkach

W dzielnicy funkcjonują:

  • Miejski Klub Maczki
  • Filia nr 13 Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Gustawa Daniłowskiego w Sosnowcu (mieszcząca się w budynku Klubu Maczki)
  • Obwód Lecznictwa Kolejowego, Rejonowa Przychodnia Lekarska (ul. Kadłubka 16)
  • Poczta Polska - Urząd Pocztowy, AP Sosnowiec 15 Oddział Maczki
  • Apteka "Maczki", Marcin Szubel (ul. Krakowska 13)
  • Pikuła Danuta, Zakład Fryzjerski (ul. Kadłubka 20)
  • PPH VARIA Sp. z o.o. (ul. Stacyjna 18) - producent wyrobów leczniczych, preparatów dietetycznych oraz środków kosmetycznych do pielęgnacji ciała
  • Górnośląskie Przedsiębiorstwo Wodociągów S.A. - Stacja Uzdatniania Wody Maczki (ul. Wodociągi 2)
  • Alex. Wielobranżowe przedsiębiorstwo usługowo - handlowo - transportowe. Export, import. Figiel J. (Kolonia Wągródka 24)
  • AUDIO COMPUTER ELECTRONICS Łukasz Pikuła (Ul. Krakowska 18/12)
  • Rajwo-Trans-Tour (ul. Krakowska 4/2)

Zabytki

Do zachowanych obiektów architektonicznych zaliczyć należy:

Miejsca pamięci

Miejsce historyczne

(nieistniejące)

Dojazd

Do Maczek można się dostać autobusami: 220 221 622 28 835

Maczki (Granica) na dawnej pocztówce

Maczki (Granica) na dawnej fotografii

  • NAC Sosnowiec Maczki most na Białej Przemszy 001.JPG
  • NAC Sosnowiec Maczki most na Białej Przemszy 002.JPG
  • NAC Sosnowiec Maczki most na Białej Przemszy 003.JPG
  • NAC Sosnowiec Maczki Wodociągi jaz na Białej Przemszy 001.JPG
  • NAC Sosnowiec Maczki Wodociągi jaz na Białej Przemszy 002.jpg
  • NAC Sosnowiec Maczki Wodociągi jaz na Białej Przemszy 003.JPG
  • NAC Sosnowiec Maczki Wodociągi jaz na Białej Przemszy 004.JPG
  • NAC Sosnowiec Maczki Wodociągi jaz na Białej Przemszy 005.JPG
  • NAC Sosnowiec Maczki Wodociągi jaz na Białej Przemszy 006.JPG
  • NAC Sosnowiec Maczki Wodociągi jaz na Białej Przemszy 007.JPG
  • NAC Sosnowiec Maczki Wodociągi jaz na Białej Przemszy 008.JPG
  • NAC Sosnowiec Maczki Wodociągi jaz na Białej Przemszy 009.JPG

Maczki współcześnie

Linki zewnętrzne

Bibliografia








Liczba ludności Maczek w okresie powojennym wahała się od 1.670 osób w 1956 roku, do 1.840 w 1980, 1.985 w 1995 roku i 1.791 osób w 2002 roku.

Spadek liczby mieszkańców wiąże się z niewielką ilością miejsc pracy w Maczkach, co powoduje migracje, dużym oddaleniem od centrum, a także niskim przyrostem naturalnym.


W okresie powojennym, od września 1945 roku, aż do 1990 roku szkoła podstawowa mieściła się w budynku po Zakładzie Wychowania Rodziny Kolejowej na terenie byłych koszar, wyremontowanych przez zarząd gminy olkusko-siewierskiej. Poprzedni budynek szkolny uległ zniszczeniu wskutek eksplozji amunicji na stacji w dniu 21 lipca 1945 roku.

Po przyłączeniu Maczek do Sosnowca placówka funkcjonuje jako Szkoła Podstawowa nr 37 (w listopadzie 2000 roku nadano jej imię Henryka Sienkiewicza).

Nowy gmach, przy ulicy Skwerowej 21 uroczyście otwarto 12 lutego 1990 roku. Od 1999 roku mieści się w nim również Gimnazjum nr 4 im. Tadeusza Kościuszki. Wspólnie tworzą zespół Szkół Ogólnokształcących nr 11. Z inicjatywy nauczycielki historii, Elżbiety Baran powstała w szkole Izba Regionalna (otwarta w grudniu 1992 roku) z bogatym zbiorem pamiątek ilustrujących dzieje Maczek i najbliższej okolicy. Obecnie uczy się tutaj 177 dzieci. Stanowiska kierowników bądź dyrektorów sprawowali: Paweł Daniec, Zofia Majcho (1961-1970), Teresa Smorąg (1970-1975), Halina Zdańkowska (1975-1992), Barbara Szóstakiewicz (1992-2002), Andrzej Gwoździk (2002-2007), Janina Malarz ( od 1998 roku pełniła obowiązki dyrektora gimnazjum, a od 2007 jest dyrektorem ZSO nr 11). W 1945 roku działalność podjęło Państwowe Gimnazjum Mechaniczne, które kontynuowało tradycje przedwojennej Szkoły Rzemieślniczo - Przemy- słowej. Organizatorem i pierwszym dyrektorem placówki był Jan Głowacki. Uczyła ona uczniów w cyklu 3- i 4-letnim. W 1951 roku placówkę przekształcono na Zasadniczą Szkołę Metalową o specjalnościach ślusarz maszynowy i tokarz. Budynek główny (komora celna) oraz warsztaty (oficyny) do 1952 roku pozostawały pod zarządem PKP, a następnie przekazano je Wydziałowi Oświaty. Na początku lat 70. przy ZSM otwarto liceum zawodowe. W 1974 roku Zespół Szkół Zawodowych połączono z Liceum Ogólnokształcącym w Strzemieszycach, w Maczkach pozostały tylko warsztaty. W 1977 roku zadecydowano o likwidacji szkoły, co nastąpiło w 1980 roku. Od tego czasu budynki komory celnej pozostają niezagospodarowane. Mimo iż od 1967 roku figurują w rejestrze wojewódzkiego konserwatora zabytków, ulegają dewastacji.

W latach 1952-1997 w byłych koszarach funkcjonował Ośrodek Szkolenia Zawodowego PKP. Prowadzono tu kursy dla pracowników kolei - dyżurnych ruchu, maszynistów, konduktorów.

Źródło: „https://wikizaglebie.pl/index.php?title=Maczki_(Sosnowiec)&oldid=115597”