Wodociąg w Maczkach

Wodociąg w Maczkach – istnieje od 1931 r., wybudowano go w Maczkach na Białą Przemszą. Istnieje do dziś.

Historia

Zanieczyszczenie wód pitnych
Rozwój przemysłu, zwłaszcza górnictwa węglowego, prowadził do stopniowego zmniejszania się zasobów wód pitnych i ich znacznego zanieczyszczenia. W Zagłębiu Dąbrowskim zjawisko to nasiliło się w drugiej dekadzie XX wieku. Sprawą zaopatrzenia mieszkańców Zagłębia w wodę zainteresowały się miarodajne czynniki państwowe już wkrótce po odzyskaniu przez Polskę niepodległości.

Inicjatywa budowy
Inicjatorem przedsięwzięć zmierzających do wybudowania wodociągu dla Zagłębia Dąbrowskiego i Górnego Śląska był prof inż. Gabriel Narutowicz, Minister Robót Publicznych w latach 1920 - 1922. Ostatecznie decyzję o budowie ujęcia wodnego w Maczkach na Białej Przemszy Ministerstwo podjęło w 1928 r., po przeprowadzeniu licznych, wszechstronnych badań i ekspertyz mających na celu określenie zasobów, jakości i lokalizacji źródeł wody. Autorem przyjętego do realizacji projektu był prof. R. Rosłoński.

Budowa wodociągu

Wykonanie inwestycji powierzono Państwowym Zakładom Wodociągowym na Górnym Śląsku. W przyszłości przedsiębiorstwo to miało prowadzić również eksploatację wodociągu. Budowę rozpoczęto w 1929 roku; 1930 r. dostarczano już wodę do Sosnowca, a w styczniu 1931 r. uruchomiono zakład. W jego skład wchodziły: żelbetonowe ujęcie wody na Białej Przemszy (jaz piętrzący wodę, śluza płucząca i kanał doprowadzający wodę do pompowni wody surowej), odmulnik (osadnik) z żelbetu z czterema komorami o całkowitej pojemności 8.000 m3, dwie komory filtracyjne, pompownia (hale maszyn) wraz z siecią wodociągową oraz zbiornik wody czystej. W trakcie realizacji projektu wzniesiono budynek administracyjny oraz trzy domy mieszkalne dla kierownictwa i załogi zakładu.

Pierwszy kierownik
Pierwszym kierownikiem Wodociągu Państwowego w Maczkach został inż. Witold Chramiec. Warto wspomnieć, iż był on autorem oryginalnego sposobu czyszczenia filtrów powolnych, zastosowanego w stacji.

Produkcja czystej wody
Przez pierwsze lata działalności produkowano tu 40.000 m3 wody na dobę. Była ona odpowiednia do picia, a ze względu na niski stopień twardości szczególnie przydatna w przemyśle.

Rozbudowa obiektu
Do końca 1937 r. trwała rozbudowa obiektu. W pierwszym etapie przeprowadzono 9,5 km rurociągu do Zagórza i wybudowano zbiornik w tej miejscowości (1931); z kolei złożono rurociąg prowadzący przez Sosnowiec i Katowice do Chorzowa, w którym powstał również zbiornik wodny. Rurociąg główny miał 27 km długości, a jego odgałęzienia 22 km.

Zakład rozbudowywano w warunkach postępującego zanieczyszczenia wód Białej Przemszy związkami sulfonowymi. Sprawcą skażenia była fabryka celulozy i papieru w Kluczach. W związku z tym w 1937 r. wybudowano nowe ujęcie wody na rzece Sztole w miejscowości Ryszka. Woda ze Sztoły popłynęła do zakładu w Maczkach nowym kanałem. Z eksploatacji Białej Przemszy zrezygnowano. W 1937 r. powstał również dwukomorowy zbiornik wody czystej oraz 16 nowych komór filtrów powolnych. Rozbudowaną stację uzdatniania wody w Maczkach przekazano do użytku w końcu 1937 r. - 19 grudnia poświęcił ją ks. bp Teodor Kubina.

Okres po II wojnie światowej

Dalsza rozbudowa zakładu nastąpiła po II woj nie światowej . Do większych inwestycji powojennych należało wybudowanie filtrów pośpiesznych, tzw. „starych” (1947).

W 1955 r. powstało nowe ujęcie wody na kanale (tzw. Kanał Centralny) odwadniającym kopalnie piasku podsadzkowego „Szczakowa”. Było ono rozbudowywane przez wiele lat (1963-1972). W skład ujęcia weszły takie obiekty jak: jaz, piaskowniki, pompownia niskiego ciśnienia, stacja transformatorowa, osadnik, składowisko osadów.

Jakość wody prowadzonej w Kanale Centralnym uległa znacznemu pogorszeniu w latach 60. XX wieku. Ze względu na deficyt wody na terenie Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego nie można było jednak zrezygnować z tego ujęcia. W oparciu o przeprowadzone badania jakości wód pochodzących z odwodnienia kopalni „Szczakowa” oraz wód dołowych z kopalń Kombinatu Górniczo-Hutniczego „Bolesław” odprowadzanych do rzeki Baby, opracowano (Politechnika Śląska) projekt modernizacji stacji. Wody kopalniane miały być w przyszłości wprowadzane do kanału i ujmowane przez wodociąg „Maczki”. W ramach realizacji projektu w 1976 r. oddano do użytku filtry pośpieszne (nowe), pulsatory, nową chlorownię oraz lokalną oczyszczalnię ścieków.

Po przeprowadzeniu tej inwestycji produkcja wody w Maczkach wzrastała. Największy poziom - ok. 200.000 m3 na dobę - osiągnęła w latach 1985 - 1990; od 1992 r. jednak zmniejszyła się ona do 70.000 m3 na dobę.

Obecnie wytwarza się tutaj ok. 40.000 m3 wody pitnej w ciągu doby i dostarcza odbiorcom z Zagłębia Dąbrowskiego i Górnego Śląska. Wodę pozyskuje się z ujęć powierzchniowych przy pomocy starych pomp oraz urządzeń najnowszej generacji. Ma ona wysoką jakość, co potwierdzają badania prowadzone w nowoczesnym laboratorium zakładu. Załoga liczy ok. 90 osób.

Zakład Produkcji Wody Maczki w Sosnowcu jest jednym z jedenastu stacji wchodzących w skład Górnośląskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów w Katowicach. Należy do najmniej nowoczesnych jego obiektów. Spełnia jednak w pełni wymogi stawiane przez normy polskie i europejskie.

Bibliografia

• Małgorzata Śmiałek: Sosnowieckie ABC, tom V. Muzeum w Sosnowcu, 2006, s. 61-63. ISBN 978-83-89199-37-9.