Tramwaje elektryczne w Zagłębiu Dąbrowskim S. A.

Spółka Akcyjna utworzona w celu budowy sieci linii tramwajowych w Zagłębiu Dąbrowskim.

Historia

Projekty uruchomienia komunikacji tramwajowej pojawiły się w 1912 r. Propozycje ich zrealizowania zgłosili wówczas: grupa przemysłowców z Łodzi oraz rosyjskie Towarzystwo Akcyjne „Budowagon”. Specjalna komisja budowy dróg żelaznych przy Departamencie Kolei Ministerstwa Finansów w Petersburgu powierzyła to zadanie łódzkim przedsiębiorcom. Nastąpiło to jednak dopiero w maju 1914 r. Wskutek wybuchu I wojny światowej planów tych nie zrealizowano.

Do sprawy budowy tramwajów powrócono po odzyskaniu niepodległości. W kwietniu 1919 r. z podaniem do władz miejskich o przyznanie zamówienia na tę prace wystąpiło Towarzystwo Akcyjne „Siła i Światło” w Warszawie.

Komitet Organizacyjny Budowy Tramwajów w Zagłębiu

Na plenarnym posiedzeniu Rady Miejskiej Sosnowca w dniu 15 stycznia 1920 r. uchwalono powołać Komitet Organizacyjny Budowy Tramwajów w Zagłębiu z udziałem przedstawicieli czterech miast Sosnowca, Będzina, Dąbrowy Górniczej i Czeladzi oraz Sejmiku Powiatowego. Po długich pertraktacjach, w kwietniu 1922 r. sprawę sfinalizowano - wymienione miasta i sejmik utworzyły spółkę z o.o. pn. Towarzystwo Tramwajów Elektrycznych w Zagłębiu Dąbrowskim. Do zarządu spółki należało: dokonanie studiów i sporządzenie projektu koncesji na budowę oraz wyłączną eksploatację tramwajów, sfinansowanie przedsięwzięcia, a następnie zorganizowanie Towarzystwa Akcyjnego do którego wspólnicy mieli wejść jako założyciele. Kapitał zakładowy ustalono na 1 mln marek polskich.

Spółka Akcyjna

Spółkę Akcyjną pn. Tramwaje Elektryczne w Zagłębiu Dąbrowskim zawiązano 21 grudnia 1923 r. Początkowy kapitał zakładowy wynosił 2 miliardy marek polskich i stopniowo był powiększony drogą emisji nowych akcji. Udziały podzielono następująco: miasta Sosnowiec, Będzin, Dąbrowa Górnicza i Czeladź oraz Powiatowy Związek Komunalny po 5 %, grupa angielska - 35%, Towarzystwo „Siła i Światło” - 30%, różni - 10%. W 1924 r. spółka otrzymała koncesję na budowę i eksploatację tramwajów w Zagłębiu Dąbrowskim (Dziennik Ustaw nr 20 z 5 III 1924). Eksploatację powierzono utworzonej 1 lipca 1925 r. spółce z o. o. pn. Śląsko - Dąbrowskie Kolejowe Towarzystwo Eksploatacyjne w skład której weszły Schlesische Kleinbahn S.A. oraz Tramwaje Elektryczne S.A.

Pierwsze linie tramwajowe w Zagłębiu

Trasy tramwajowe ustalano w porozumieniu z władzami miasta. W dniu 19 lutego 1925 r. Rada Miejska zatwierdziła plany torów na ulicach Będzińskiej, Orlej, Dietlowskiej i Sobieskiego. Roboty ziemne rozpoczęto w kwietniu 1927 r. 18 stycznia 1928 r. uruchomiono pierwszą linię tramwajową w Sosnowcu. Rozpoczynała się ona od ulicy 3 Maja w pobliżu dworca kolejowego i prowadziła do Będzina ulicami: Dietlowską (Żeromskiego), Orlą i Będzińską. Linia 21 obejmowała również miasto Będzin, a 11 lutego przedłużono ją do kościoła w Dąbrowie Górniczej. Zasilana była z dwóch podstacji Będzin i Sosnowiec) i posiadała 14 wagonów motorowych oraz 16 doczepnych zakupionych w Anglii.

Linia tramwajowa Szopienice – Sosnowiec

14 lipca 1928 r. otwarty został ruch na odcinku Szopienice-Sosnowiec. Trasa kończyła się na ulicy Sobieskiego i nic miała połączenia z linią 21. Pasażerowie, którzy chcieli kontynuować podróż musieli przejść przez tory kolejowe stacji Sosnowiec. Dopiero w lutym 1931 r. ukończono budowę torów tramwajowych na ul. Piłsudskiego, w zbudowanym niedawno tunelu i kombinowanej mijanki na ul. 3 Maja. W ten sposób uzyskano bezpośrednie połączenie linii zagłębiowskich ze śląskimi. Uruchomienie pociągów z Sosnowca do Szopienic na tym odcinku nastąpiło 2 marca 1931 r.

Linia tramwajowa Milowice – Konstantynów w Sosnowcu

Do budowy nowej linii i łączącej Milowice z Konstantynowem przystąpiono w 1933 r. Pierwszy odcinek trasy: huta „Milowice” - Baczyńskiego Sienkiewicza - 1 Maja (Sąd) o długości 3,09 km ukończono w listopadzie, a oficjalnie otwarto 14 grudnia 1933 r. Następny fragment, od Sądu Okręgowego do ul. Zamkowej, liczący ponad 2 km oddano do użytku 1 maja 1934 r., a ostatni do ul. Okrzei (1, 14 km) dopiero 22 grudnia 1935 r. Zwłoka spowodowana była koniecznością wybudowania wiaduktu nad torami bocznicy kolejowej Gwarectwa Hr. Renard.

Nowa spółka

Od stycznia 1937 r. eksploatacje tramwajów prowadziła we własnym zakresie spółka Tramwaje Elektryczne w Zagłębiu Dąbrowskim, bowiem Śląsko-Dąbrowskie Kolejowe Towarzystwo Eksploatacyjne przestało istnieć.

Linie autobusowe

Zagłębiowskie linie tramwajowe nie przynosiły zbyt dużych zysków właścicielom. Aby je zwiększyć powzięto decyzję o uruchomieniu komunikacji autobusowej - spółka otrzymała koncesję na prowadzenie sześciu linii. Pierwsza z nich Sosnowiec - Będzin - Grodziec ruszyła w sierpniu 1937 r., a ostatnia (Sosnowiec – Zagórze - Dąbrowa Górnicza), w czerwcu 1939 r.

Okres przed II wojną światową

Przed wybuchem II wojny światowej długość torów tramwajowych w Sosnowcu wynosiła prawie 10 km, a w całym Zagłębiu 25,5 km. W skład taboru wchodziło 18 wagonów silnikowych i 76 doczepnych typu angielskiego.

Okres II wojny światowej

W okresie okupacji hitlerowskiej Tramwaje Elektryczne znajdowały się pod przymusowym zarządem niemieckim. Niemcy zwiększyli tabor o 6 wozów silnikowych i 15 doczepnych. Sprowadzono wagony typu „Bremen” i "Chorzów", których nie dało się łączyć z angielskimi.

Obok funkcji przewozu pasażerów pełniły również rolę środka transportu towarów. Na doczepianych lorach przewożono m.in. części do bomb lotniczych z huty „Bankowa” w Dąbrowie Górniczej do huty "Katarzyna" w Sosnowcu.

Okres po II wojnie światowej

Po wyzwoleniu stan taboru tramwajowego nic należał do zadowalających, co spowodowane było jego nadmierną eksploatacją. Podczas działań wojennych w styczniu 1945 r. ponadto zniszczono część sieci trakcyjnej, torów i mostów. Mimo to już 29 stycznia 1945 r. uruchomiono w Zagłębiu pierwsze pociągi.

W końcu lutego 1945 r. spółki tramwajowe - śląska i zagłębiowska przeszły pod przymusowy zarząd państwowy, a w lipcu tego roku utworzono przedsiębiorstwo pn. Koleje Elektryczne Zagłębia Śląsko-Dąbrowskiego pod zarządem państwowym. W 1951 r. zostało ono przekształcone w Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne (WPK).

Nowe linie tramwajowe w latach 50 i 60 XX w

Nowe linie tramwajowe powstały w Sosnowcu w latach 50. 22 stycznia 1951 r. uruchomiono odcinek linii 24 od huty „Milowice” do kopalni „Milowice”. W następnym roku wybudowano torowisko trasy 26 - od ul. l Maja do Dańdówki oraz 27 - z Dańdówki do kopalni „Klimontów”. 30 kwietnia 1954 r. tramwaje linii 26 dotarły przez Niwkę do dworca kolejowego w Mysłowicach. Wydłużono również linię 27 - l maja 1959 r. połączenie z Sosnowcem otrzymała Porąbka, a 4 grudnia 1960 r. Kazimierz Górniczy. Tutaj, na końcowym przystanku, w 1964 r. wybudowano pętlę.

Nowa pętla w centrum Sosnowca

W tym samym roku pętlę przeprowadzono w śródmiejskiej części Sosnowca (Sienkiewicza, [[Ulica Małachowskiego (Sosnowiec)|Małachowskiego, Kościelna), a w 1970 r. oddano do użytku jednotorową łącznicę na |ul. Małachowskiego, od ul. Kościelnej do ul. 3 Maja. Była to objazdowa pętla dla kilku linii (2 1, 24, 26, 27). W latach 70. powstały także pętle na ul. Okrzei i w Milowicach.

Modernizacja linii 21

Do większych inwestycji należała modernizacja międzymiastowej linii 21. W 1975 r. oddano jej fragment w Sosnowcu obejmujący ulice: 3 Maja, Żeromskiego, Mariacką i Będzińską. Jednocześnie zlikwidowano tor na ul. Orlej, a częściowo także na Żeromskiego. W październiku 1976 r. tramwaje dotarły z Dąbrowy do huty „Katowice”.

Nie dokończona budowa linii w Sosnowcu

Pod koniec lat 70. rozpoczęto budowę nowej linii, która prowadzić miała od 3 Maja (przy Żeromskiego) przez Zagórze do [Dąbrowa Górnicza|Dąbrowy Górniczej]], a stamtąd do huty „Katowice”. Projekt ten zrealizowano częściowo - 21 lipca 1980 r. oddano odcinek do Środuli, a 28 października tramwaje zaczęły kursować w Zagórzu.

Likwidacja toru na Kościelnej w Sosnowcu

W latach 1991 - 2002 tramwajami zarządzało Przedsiębiorstwo Komunikacji Tramwajowej (PKT) z siedzibą w Katowicach, które m.in. zlikwidowało tor na ul. Kościelnej (1997). Od 1 stycznia 2003 r. firma ta działa pn. Tramwaje Śląskie S.A .

Kalendarium:

• 5 marca 1924 - Rejestracja spółki w Sądzie Okręgowym w Sosnowcu, Dział B. I. No 77

• 18 stycznia 1928 - Uruchomienie pierwszego odcinka linii tramwajowej w naszym regionie: Sosnowiec, ulica 3 Maja - Będzin Zajezdnia

• 11 lutego 1928 - Uruchomienie drugiego odcinka linii tramwajowej w naszym regionie: Będzin - Dąbrowa Górnicza Kościół.

• 14 lipca 1928 - Uruchomienie trzeciego odcinka linii tramwajowej w naszym regionie: Sosnowiec, ulica Sobieskiego - Szopienice i jednocześnie pierwszego, mającego styczność z siecią linii tramwajowych na Górnym Śląsku. Do pełnego połączenia sieci górnośląskiej i zagłębiowskiej dojdzie dopiero po otwarciu tzw. "Tunelu Katowickiego" pod linią kolejową.

• 31 października 1928 - Uruchomienie czwartego odcinka linii tramwajowej w naszym regionie: Dąbrowa Górnicza Kościół - Dąbrowa Górnicza Reden.

• 27 stycznia 1929 - Uruchomienie piątego odcinka linii tramwajowej w naszym regionie: Będzin - Czeladź.

• 2 marca 1931 - Uruchomienie w Sosnowcu krótkiego ale bardzo ważnego odcinka toru pod wiaduktem (w "Tunelu Katowickim") na linii kolejowej Sosnowiec Główny - Katowice. Następuje pełne (bez potrzeby przesiadki pasażerów) połączenie pomiędzy sieciami tramwajowymi Zagłębia Dąbrowskiego i Górnego Śląska.

Bibliografia

• Małgorzata Śmiałek: Sosnowieckie ABC, tom IV. Muzeum w Sosnowcu, 2005, s. 61-64. ISBN 83-89199-15-7.