Środula (Sosnowiec): Różnice pomiędzy wersjami

Z WikiZagłębie
Nie podano opisu zmian
Nie podano opisu zmian
 
(Nie pokazano 45 wersji utworzonych przez 2 użytkowników)
Linia 29: Linia 29:
}}
}}
==Informacje ogólne==
==Informacje ogólne==
'''Środula''' - dzielnica znajdująca od się w północnej części Sosnowca.
[[Plik:DRONE VISION SOSNOWIEC 002 ŚRODULA.jpg|thumb|550px|Panorama dzielnicy]]
Graniczy z Zagórzem, Pogonią i Sielcem, a miasta, które sąsiadują ze Środulą to Będzin i Dąbrowa Górnicza.
[[Plik:DRONE VISION SOSNOWIEC 003 ŚRODULA.jpg|thumb|550px|Panorama osiedla Górna Środula]]
'''Środula''' - dzielnica znajdująca od się w północnej części [[Sosnowiec|Sosnowca]].
Graniczy z [[Zagórze (Sosnowiec)|Zagórzem]], [[Pogoń (Sosnowiec)|Pogonią]] i [[Sielec (Sosnowiec)|Sielcem]], a miasta, które sąsiadują ze Środulą to [[Będzin]] i [[Dąbrowa Górnicza]].
* Zobacz [https://www.openstreetmap.org/relation/5863915 granice dzielnicy Środula w serwisie OpenStreetMap]


Na obszarze dzielnicy wyróżnić można:
Na obszarze dzielnicy wyróżnić można:
* Środulę Górną
* [[Środula Górna (Sosnowiec)|Środulę Górną]]
* Środulę Dolną
** Stara Środula
* Środulkę
** Nowa Środula
* Kolonię Zuzanna
* [[Środula Dolna (Sosnowiec)|Środulę Dolną]]
* [[Środulka (Sosnowiec)|Środulkę]]
* [[Kolonia Zuzanna (Sosnowiec)|Kolonię Zuzanna]]
* [[Konstantynów (Sosnowiec)|Konstantynów]]
* [[Katarzyna (Sosnowiec)|Katarzynę]]


==Historia==
==Historia==
[[Plik:Reklama 1921 Będzin Sosnowiec Zakłady Chemiczne Grodzisk 01.JPG|thumb|300px|Reklama Fabryki Chemicznej [[1921]]]]
[[Plik:Reklama 1921 Będzin Sosnowiec Zakłady Chemiczne Grodzisk 01.JPG|thumb|300px|Reklama Fabryki Chemicznej [[1921]]]]
Dokładny czas powstania Środuli jest nieznany. Wiadomo, że w [[1645]] na drodze wiodącej z Będzina do Mysłowic istniała osada karczmarska o tej nazwie.


Historycznie należała do dóbr Zagórza. Do [[1880]] roku stał tutaj folwark wybudowany w bliżej nie określonym czasie. W drugiej połowie XIX wieku osada była własnością Gwarectwa von Kramsty, które wydzierżawiło ją W. Meyherholdowi. Na znaczeniu zyskała, gdy w okolicy powstały zakłady przemysłowe Fitznera-Gampera, przędzalnia Schóna, fabryki chemiczne na Środulce.
Dokładny czas powstania Środuli jest nieznany. Wiadomo, że w [[1645]] na drodze wiodącej lewym brzegiem rzeki [[Czarna Przemsza|Przemszy]] z [[Będzin|Będzina]] do Mysłowic istniała osada karczmarska o tej nazwie<ref name="słownik">{{cytuj stronę|url=http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XI/166|tytuł=Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 166.|data dostępu=2022-01-18}}</ref>. Oprócz karczmy posiadała dwie chałupy.  


Pierwotnie większość zabudowy Środuli stanowiły domy wzniesione głównie z kamieni wapiennych (surowiec pozyskiwano w wielu okolicznych odkrywkach) z dodatkiem czerwonej cegły.
Historycznie należała do dóbr [[Zagórze (Sosnowiec)|Zagórza]]. Do [[1880]] roku stał tutaj folwark wybudowany w bliżej nie określonym czasie.
 
W drugiej połowie XIX wieku osada była własnością [[Gwarectwo von Kramsta|Gwarectwa von Kramsty]], które wydzierżawiło ją [[Wilhelm Meyerhold|W. Meyherholdowi]]<ref name="słownik" />. Na znaczeniu zyskała, gdy w okolicy powstały zakłady przemysłowe [[Fabryka Kotłów Parowych W. Fitzner i K. Gamper|Fitznera-Gampera]], [[Zakłady Przemysłu Włókienniczego C. G. Schön, później Intertex, Sosnowiec, 1886 - 2007|przędzalnia Schóna]], [[Fabryka Chemiczna "Gzichów"|fabryki chemiczne na Środulce]].
 
W [[1908]] r. Środula została podzielona pod względem przynależności wiernych do parafii - część przynależała do Zagórza, a część tj. [[Ulica Stefana Okrzei (Sosnowiec)|ul Okrzei]] do Nowego Sielca. W tym czasie Środula liczyła 6 tys. osób.
 
Pierwotnie większość zabudowy Środuli stanowiły domy wzniesione głównie z kamieni wapiennych (surowiec pozyskiwano w wielu okolicznych odkrywkach: [[Środula Dolna (Sosnowiec)|Dolna Środula]], Pekin-Zagórze) z dodatkiem czerwonej cegły.


W [[1914]] Środula została włączona do [[Sosnowiec|Sosnowca]].
W [[1914]] Środula została włączona do [[Sosnowiec|Sosnowca]].
Linia 52: Linia 64:
[[Plik:Będzin, Sosnowiec Plan getta.jpg|thumb|200px]]
[[Plik:Będzin, Sosnowiec Plan getta.jpg|thumb|200px]]


W okresie II Wojny Światowej wysiedlono Polaków, a na ich miejsce zesłano ludność wyznania mojżeszowego, spędzoną tu z całego Zagłębia, tworząc [[Getto na Środuli|getto]]. Istniało ono do [[1943]] roku, kiedy to podczas akcji likwidacji getta większość jego mieszkańców trafiła do obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu lub zginęła.
W [[1935]] oddano do użytku linię tramwajową łączącą Środulę z [[Śródmieście (Sosnowiec)|Centrum]] i [[Milowice (Sosnowiec)|Milowicami]] (linia 15, od 2021 linia 35).
 
W [[1942]]okresie II Wojny Światowej wysiedlono Polaków, a na ich miejsce zesłano ludność wyznania mojżeszowego, spędzoną tu z całego [[Zagłębie Dąbrowskie|Zagłębia]], tworząc [[Getto na Środuli|getto]]. Istniało ono do [[1943]] roku, kiedy to podczas akcji likwidacji getta większość jego mieszkańców trafiła do [https://pl.wikipedia.org/wiki/Auschwitz-Birkenau obozów koncentracyjnych i zagłady w Oświęcimiu] lub zginęła.
 
W [[1957]] Biskup Częstochowski Zdzisław Goliński podpisał dekret utworzenia parafii na Środuli pod wezwaniem Podwyższenia Świętego Krzyża na Środuli.
 
Od lat 70-tych ubiegłego wieku zaczęło się stopniowe wyburzanie starych środulskich domów w obszarze Środula Górna (Sosnowiec)|Górnej Środuli]] i budowa istniejącego do dziś osiedla bloków z [https://pl.wikipedia.org/wiki/Technologia_wielkopłytowa wielkiej płyty].
 
W [[1979]] oddano do użytku trójkąt torowy przy [[Ulica Stefana Okrzei (Sosnowiec)|ulicy Okrzei]] do drugiego połączenia tramwajowego.  


Od lat 70-tych ubiegłego wieku zaczęło się stopniowe wyburzanie starych środulskich domów i budowa istniejącego do dziś osiedla bloków z wielkiej płyty. Na przełomie XX i XXI wieku w wyniku budowy centrum handlowego „Plejada” nastąpiły dalsze wyburzenia starych zabudowań. Zrównano m.in. z ziemią sporą część zabudowań nazywanych potocznie „barakami”, które według opinii wielu mieszkańców stanowiło jedno z najniebezpieczniejszych miejsc w Sosnowcu.
W [[1999]] na bagnistym terenie rozlewisk [[Potok Zagórski|Potoku Zagórskiego]] na terenie [[Kolonia Zuzanna (Sosnowiec)|Zuzanny]], wybudowano Centrum Handlowe sieci [https://pl.wikipedia.org/wiki/Auchan Auchan]. W kwietniu [[2000]] w pobliżu powstaje sklep wielkopowierzchniowy sieci [Leroy Merlin]
W 2013 roku powstała pierwsza publikacja opisująca całościowo historię Środuli pt: "Środula - historia zapomnianej dzielnicy 1612-1970", autor Artur Żak.
 
W [[2001]] roku w części dzielnicy [[Konstantynów (Sosnowiec)|Konstantynów]] wybudowano [[Centrum Handlowe Plejada|centrum handlowego „Plejada”]]. Powstało ono głównie na terenach [[Huta Katarzyna, potem Buczek, Sosnowiec, 1881-2010|Huty Buczka]] w miejscu zlikwidowanej w [[1983]] roku [[Hałda huty "Katarzyna" w Sosnowcu - Konstantynowie|hałdy hutniczej]].
 
W [[2006]] roku obok istniejących sklepów Auchan i Leroy Merlin, największy w Polsce w tamtym czasie sklep sportowy uruchamia sieć [https://pl.wikipedia.org/wiki/Decathlon Decathlon].
 
W [[2013]] roku powstała pierwsza publikacja opisująca całościowo historię Środuli pt: "Środula - historia zapomnianej dzielnicy 1612-1970", autor Artur Żak.
 
W [[2018]] rozpoczyna się wyburzenie dawnych budynków [[Huta Katarzyna, potem Buczek, Sosnowiec, 1881-2010|Huty Katarzyna (późniejsza Buczka)]] na granicy [[Konstantynów (Sosnowiec)|Konstantynowa]] i [[Osiedle patronackie Huty "Katarzyna" (Sosnowiec)|Katarzyny]]
 
W [[2021]] roku w [[Środula Górna (Sosnowiec)|Górnej Środuli]] rozpoczęto budowę '''Nowej Środuli''' - pierwszych w dzielnicy bloków mieszkalnych od lat 90-tych XX więku. W tym samym roku firma Euro Mall rozpoczęła budowę parku handlowego '''Aura Park''' sąsiadującego z [[Centrum Handlowe "Plejada"|CH Plejada]].


==Galeria==
==Galeria==
<gallery>
<gallery>
Plik:Brak zdjęcia.jpg|Opis zdjęcia:  
Plik:Sosnowiec Pałac Schoena-Muzeum 011.JPG|[[Pałac Schoena w Sosnowcu|Pałac Ernsta Schöna]] - siedziba [[Pałac Schoena Muzeum w Sosnowcu|Muzeum w Sosnowcu]]
Plik:Brak zdjęcia.jpg|Opis zdjęcia:
Plik:Sosnowiec Osiedle Schoena 05.JPG|[[Osiedle patronackie Schoena (Sosnowiec)|Osiedle patronackie Schoena]] przy [[Ulica Chemiczna (Sosnowiec)|ulicy Chemicznej]]
Plik:Brak zdjęcia.jpg|Opis zdjęcia:
Plik:Sosnowiec Osiedle Schoena 09.JPG|[[Osiedle patronackie Schoena (Sosnowiec)|Osiedle patronackie Schoena]] przy [[Ulica Chemiczna (Sosnowiec)|ulicy Chemicznej]]
Plik:Brak zdjęcia.jpg|Opis zdjęcia:
Plik:Sosnowiec Osiedle Schoena 21.JPG|[[Osiedle patronackie Schoena (Sosnowiec)|Osiedle patronackie Schoena]] przy [[Ulica Chemiczna (Sosnowiec)|ulicy Chemicznej]]
Plik:Brak zdjęcia.jpg|Opis zdjęcia:
Plik:Park Środula Sosnowiec 8904.jpg|[[Park Środula (Sosnowiec)|Park Środula]]
Plik:Sosnowiec bloki osiedla Środula.jpg|[[Środula Górna (Sosnowiec)|Górna Środula]]
</gallery>
</gallery>
[[Plik:Sosnowiec 1907 ulica Chemiczna.jpg|thumb|350px|[[Środulka (Sosnowiec)|Środulka]] na planie Sosnowca z [[1907]] roku]]


==Na dawnej fotografii==
==Na dawnej fotografii==
<gallery>
<gallery>
Plik:Sosnowiec Dawna Środula 001.jpg|Dom państwa Hurasów, znajdujący się na rogu [[Ulica Stefana Okrzei (Sosnowiec)|ulic Okrzei]] i Krasińskiego
Plik:Brak zdjęcia.jpg|Opis zdjęcia:  
Plik:Brak zdjęcia.jpg|Opis zdjęcia:  
Plik:Brak zdjęcia.jpg|Opis zdjęcia:  
Plik:Brak zdjęcia.jpg|Opis zdjęcia:  
Plik:Brak zdjęcia.jpg|Opis zdjęcia:
 
Plik:Brak zdjęcia.jpg|Opis zdjęcia:
</gallery>
Plik:Brak zdjęcia.jpg|Opis zdjęcia:
 
==Na planach miast==
<gallery>
Plik:Sosnowiec Środula plan miasta.jpg|
Plik:Sosnowiec Środula - 1921.jpg|Środula na planie z 1921 roku
Plik:Sosnowiec Środula na planie miasta z 1942 roku.jpg|Środula na planie z 1942 roku
</gallery>
</gallery>
==Ważne obiekty==
===Zabytki===
===Miejsca pamięci===
* [[Miejsce Pamięci: Grób wojenny, zbiorowy (kapliczka) z okresu Powstania Styczniowego 1863 (Sosnowiec - Konstantynów)|Grób wojenny, zbiorowy (kapliczka) z okresu Powstania Styczniowego 1863]]
* [[Miejsce Pamięci: Grób zbiorowy robotników - ofiar 1905 roku (Sosnowiec - Zagórze)|Grób zbiorowy robotników - ofiar 1905 roku]]
* [[Miejsce Pamięci: Tablica upamiętniająca robotników poległych 9 lutego 1905 r. (Sosnowiec - Konstantynów)|Tablica upamiętniająca robotników poległych 9 lutego 1905 r.]]
* [[Miejsce Pamięci: Pomnik Nieznanego Żołnierza (Sosnowiec - Zagórze)|Pomnik Nieznanego Żołnierza]]
* [[Miejsce Pamięci: Pomnik sosnowieckiego getta żydowskiego (Sosnowiec - Środula)|Pomnik sosnowieckiego getta żydowskiego]]
* [[Miejsce Pamięci: Tablica upamiętniająca miejsce lądowania Jana Pawła II w czerwcu 1999 r. (Sosnowiec - Środula)|Tablica upamiętniająca miejsce lądowania Jana Pawła II w czerwcu 1999 r.]]
===Parki===
* [[Park Środula (Sosnowiec)|Park Środula (z Górką Środulską)]]
* [[Park Środula Okrzei (Sosnowiec)|Park Okrzei]]
===Placówki handlowe===
* [[Centrum Handlowe "Plejada"|Centrum Handlowe '''Plejada''']]
* '''Aura Park'''
* Centrum Handlowe '''Auchan'''
* Sklep sieci '''Liroy Marlin'''
* Sklep sieci '''Decathlon'''
* Pasaż handlowy przy ul. B. Prusa 53 :'''Fabryka Formy''', '''Stokrotka'''
==Ciekawostki==
* Na Środuli rozgrywa się akcja sławnej serii komiksowej [[Maus]] [[Art Spiegelman|Arta Spiegelmana]]
* Najwyższym punktem na Środuli jest Górka Środulska - 320m, a po niej punkt na Górnej Środuli w okolicy ul. Krasińskiego - 297m


==Zobacz także==
==Zobacz także==
* [[Getto na Środuli]]
* [https://www.facebook.com/Hobbystyczne/ Profil FB: Środula - Historia]
* [https://www.facebook.com/Hobbystyczne/ Profil FB: Środula - Historia]
* [https://klubzaglebiowski.wordpress.com/2020/05/28/moja-srodula/ Klub Zagłębiowski: Moja Środula]


==Bibliografia==
==Bibliografia==
*[[Dzielnice Sosnowca - Zarys dziejów|Małgorzata Śmiałek, Dzielnice Sosnowca - Zarys dziejów]]
*[[Dzielnice Sosnowca - Zarys dziejów|Małgorzata Śmiałek, Dzielnice Sosnowca - Zarys dziejów]]
* "Z przeszłości Zagłębia Dąbrowskiego i okolicy" tom IV - Sosnowiec - Marian Kantor Mirski (reedycja 1991r)  
*"Z przeszłości Zagłębia Dąbrowskiego i okolicy" tom IV - Sosnowiec - Marian Kantor Mirski (reedycja 1991r)  
*"Sosnowiec znany i nieznany" - Jan Przemsza Zieliński 1997r.  
*"Sosnowiec znany i nieznany" - Jan Przemsza Zieliński 1997r.  
*"Środula - historia zapomnianej dzielnicy 1612-1970", Artur Żak, ISBN 9788361975496
* [[Sosnowiec (Marian Kantor-Mirski)|Marian Kantor-Mirski, '''Sosnowiec''']], Sowa Press, Sosnowiec, 1991
* [[Sosnowiec między Sielcem a Zagórzem - Badania przestrzeni i dziejów|Praca zbiorowa pod redakcją; Roberta Krzysztofika, Tomasza Spórny i Iwony Kantor-Pietragi;Sosnowiec między Sielcem a Zagórzem - Badania przestrzeni i dziejów;]] Sosnowiec, 2014; ISBN 978-83-61644-45-3
==Przypisy==
<references/>




Linia 87: Linia 159:
[[Kategoria:Nazwy miejscowe związane z Sosnowcem|Środula]]
[[Kategoria:Nazwy miejscowe związane z Sosnowcem|Środula]]
[[Kategoria:Nazwy miejscowe w Zagłębiu Dąbrowskim|Środula]]
[[Kategoria:Nazwy miejscowe w Zagłębiu Dąbrowskim|Środula]]
[[Kategoria:Środula]]

Aktualna wersja na dzień 08:10, 15 lis 2023

Herb Sosnowca Środula
dzielnica Sosnowca
Status dzielnica
W granicach Sosnowca od 1914
Kod pocztowy 41-219

Informacje ogólne

Panorama dzielnicy
Panorama osiedla Górna Środula

Środula - dzielnica znajdująca od się w północnej części Sosnowca. Graniczy z Zagórzem, Pogonią i Sielcem, a miasta, które sąsiadują ze Środulą to Będzin i Dąbrowa Górnicza.

Na obszarze dzielnicy wyróżnić można:

Historia

Reklama Fabryki Chemicznej 1921

Dokładny czas powstania Środuli jest nieznany. Wiadomo, że w 1645 na drodze wiodącej lewym brzegiem rzeki Przemszy z Będzina do Mysłowic istniała osada karczmarska o tej nazwie[1]. Oprócz karczmy posiadała dwie chałupy.

Historycznie należała do dóbr Zagórza. Do 1880 roku stał tutaj folwark wybudowany w bliżej nie określonym czasie.

W drugiej połowie XIX wieku osada była własnością Gwarectwa von Kramsty, które wydzierżawiło ją W. Meyherholdowi[1]. Na znaczeniu zyskała, gdy w okolicy powstały zakłady przemysłowe Fitznera-Gampera, przędzalnia Schóna, fabryki chemiczne na Środulce.

W 1908 r. Środula została podzielona pod względem przynależności wiernych do parafii - część przynależała do Zagórza, a część tj. ul Okrzei do Nowego Sielca. W tym czasie Środula liczyła 6 tys. osób.

Pierwotnie większość zabudowy Środuli stanowiły domy wzniesione głównie z kamieni wapiennych (surowiec pozyskiwano w wielu okolicznych odkrywkach: Dolna Środula, Pekin-Zagórze) z dodatkiem czerwonej cegły.

W 1914 Środula została włączona do Sosnowca.

Intensywnie rozbudowywała się Środula po I wojnie światowej. Ciekawostką jest, iż wszystkie ulice równoleżnikowe Środuli otrzymały imiona pisarzy, a południkowe malarzy i rzeźbiarzy (dziś układ ten jest mocno zaburzony).

Będzin, Sosnowiec Plan getta.jpg

W 1935 oddano do użytku linię tramwajową łączącą Środulę z Centrum i Milowicami (linia 15, od 2021 linia 35).

W 1942okresie II Wojny Światowej wysiedlono Polaków, a na ich miejsce zesłano ludność wyznania mojżeszowego, spędzoną tu z całego Zagłębia, tworząc getto. Istniało ono do 1943 roku, kiedy to podczas akcji likwidacji getta większość jego mieszkańców trafiła do obozów koncentracyjnych i zagłady w Oświęcimiu lub zginęła.

W 1957 Biskup Częstochowski Zdzisław Goliński podpisał dekret utworzenia parafii na Środuli pod wezwaniem Podwyższenia Świętego Krzyża na Środuli.

Od lat 70-tych ubiegłego wieku zaczęło się stopniowe wyburzanie starych środulskich domów w obszarze Środula Górna (Sosnowiec)|Górnej Środuli]] i budowa istniejącego do dziś osiedla bloków z wielkiej płyty.

W 1979 oddano do użytku trójkąt torowy przy ulicy Okrzei do drugiego połączenia tramwajowego.

W 1999 na bagnistym terenie rozlewisk Potoku Zagórskiego na terenie Zuzanny, wybudowano Centrum Handlowe sieci Auchan. W kwietniu 2000 w pobliżu powstaje sklep wielkopowierzchniowy sieci [Leroy Merlin]

W 2001 roku w części dzielnicy Konstantynów wybudowano centrum handlowego „Plejada”. Powstało ono głównie na terenach Huty Buczka w miejscu zlikwidowanej w 1983 roku hałdy hutniczej.

W 2006 roku obok istniejących sklepów Auchan i Leroy Merlin, największy w Polsce w tamtym czasie sklep sportowy uruchamia sieć Decathlon.

W 2013 roku powstała pierwsza publikacja opisująca całościowo historię Środuli pt: "Środula - historia zapomnianej dzielnicy 1612-1970", autor Artur Żak.

W 2018 rozpoczyna się wyburzenie dawnych budynków Huty Katarzyna (późniejsza Buczka) na granicy Konstantynowa i Katarzyny

W 2021 roku w Górnej Środuli rozpoczęto budowę Nowej Środuli - pierwszych w dzielnicy bloków mieszkalnych od lat 90-tych XX więku. W tym samym roku firma Euro Mall rozpoczęła budowę parku handlowego Aura Park sąsiadującego z CH Plejada.

Galeria

Środulka na planie Sosnowca z 1907 roku

Na dawnej fotografii

  • Dom państwa Hurasów, znajdujący się na rogu ulic Okrzei i Krasińskiego

  • Opis zdjęcia:

  • Opis zdjęcia:

Na planach miast

  • Sosnowiec Środula plan miasta.jpg

  • Środula na planie z 1921 roku

  • Środula na planie z 1942 roku

Ważne obiekty

Zabytki

Miejsca pamięci

Parki

Placówki handlowe

  • Centrum Handlowe Plejada
  • Aura Park
  • Centrum Handlowe Auchan
  • Sklep sieci Liroy Marlin
  • Sklep sieci Decathlon
  • Pasaż handlowy przy ul. B. Prusa 53 :Fabryka Formy, Stokrotka

Ciekawostki

  • Na Środuli rozgrywa się akcja sławnej serii komiksowej Maus Arta Spiegelmana
  • Najwyższym punktem na Środuli jest Górka Środulska - 320m, a po niej punkt na Górnej Środuli w okolicy ul. Krasińskiego - 297m

Zobacz także

Bibliografia

Przypisy

  1. ↑ 1,0 1,1 Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 166.. [dostęp 2022-01-18].
Źródło: „https://wikizaglebie.pl/index.php?title=Środula_(Sosnowiec)&oldid=121404”