Środula (Sosnowiec): Różnice pomiędzy wersjami
Z WikiZagłębie
Nie podano opisu zmian |
|||
| (Nie pokazano 25 pośrednich wersji utworzonych przez tego samego użytkownika) | |||
| Linia 30: | Linia 30: | ||
==Informacje ogólne== | ==Informacje ogólne== | ||
[[Plik:DRONE VISION SOSNOWIEC 002 ŚRODULA.jpg|thumb|550px|Panorama dzielnicy]] | [[Plik:DRONE VISION SOSNOWIEC 002 ŚRODULA.jpg|thumb|550px|Panorama dzielnicy]] | ||
[[Plik:DRONE VISION SOSNOWIEC 003 ŚRODULA.jpg|thumb|550px|Panorama osiedla]] | [[Plik:DRONE VISION SOSNOWIEC 003 ŚRODULA.jpg|thumb|550px|Panorama osiedla Górna Środula]] | ||
'''Środula''' - dzielnica znajdująca od się w północnej części Sosnowca. | '''Środula''' - dzielnica znajdująca od się w północnej części [[Sosnowiec|Sosnowca]]. | ||
Graniczy z Zagórzem, Pogonią i Sielcem, a miasta, które sąsiadują ze Środulą to Będzin i Dąbrowa Górnicza. | Graniczy z [[Zagórze (Sosnowiec)|Zagórzem]], [[Pogoń (Sosnowiec)|Pogonią]] i [[Sielec (Sosnowiec)|Sielcem]], a miasta, które sąsiadują ze Środulą to [[Będzin]] i [[Dąbrowa Górnicza]]. | ||
* Zobacz [https://www.openstreetmap.org/relation/5863915 granice dzielnicy Środula w serwisie OpenStreetMap] | |||
Na obszarze dzielnicy wyróżnić można: | Na obszarze dzielnicy wyróżnić można: | ||
* [[Środula Górna (Sosnowiec)|Środulę Górną]] | * [[Środula Górna (Sosnowiec)|Środulę Górną]] | ||
** Stara Środula | |||
** Nowa Środula | |||
* [[Środula Dolna (Sosnowiec)|Środulę Dolną]] | * [[Środula Dolna (Sosnowiec)|Środulę Dolną]] | ||
* [[Środulka (Sosnowiec)|Środulkę]] | * [[Środulka (Sosnowiec)|Środulkę]] | ||
* [[Kolonia Zuzanna (Sosnowiec)|Kolonię Zuzanna]] | * [[Kolonia Zuzanna (Sosnowiec)|Kolonię Zuzanna]] | ||
* [[Konstantynów (Sosnowiec)|Konstantynów]] | |||
* [[Katarzyna (Sosnowiec)|Katarzynę]] | |||
==Historia== | ==Historia== | ||
[[Plik:Reklama 1921 Będzin Sosnowiec Zakłady Chemiczne Grodzisk 01.JPG|thumb|300px|Reklama Fabryki Chemicznej [[1921]]]] | [[Plik:Reklama 1921 Będzin Sosnowiec Zakłady Chemiczne Grodzisk 01.JPG|thumb|300px|Reklama Fabryki Chemicznej [[1921]]]] | ||
Dokładny czas powstania Środuli jest nieznany. Wiadomo, że w [[1645]] na drodze wiodącej lewym brzegiem rzeki [[Czarna Przemsza|Przemszy]] z [[Będzin|Będzina]] do Mysłowic istniała osada karczmarska o tej nazwie<ref name="słownik">{{cytuj stronę|url=http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_XI/166|tytuł=Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XI: Sochaczew – Szlubowska Wola, Warszawa 1890, s. 166.|data dostępu=2022-01-18}}</ref>. Oprócz karczmy posiadała dwie chałupy. | |||
Pierwotnie większość zabudowy Środuli stanowiły domy wzniesione głównie z kamieni wapiennych (surowiec pozyskiwano w wielu okolicznych odkrywkach: Dolna Środula, Pekin-Zagórze) z dodatkiem czerwonej cegły. | Historycznie należała do dóbr [[Zagórze (Sosnowiec)|Zagórza]]. Do [[1880]] roku stał tutaj folwark wybudowany w bliżej nie określonym czasie. | ||
W drugiej połowie XIX wieku osada była własnością [[Gwarectwo von Kramsta|Gwarectwa von Kramsty]], które wydzierżawiło ją [[Wilhelm Meyerhold|W. Meyherholdowi]]<ref name="słownik" />. Na znaczeniu zyskała, gdy w okolicy powstały zakłady przemysłowe [[Fabryka Kotłów Parowych W. Fitzner i K. Gamper|Fitznera-Gampera]], [[Zakłady Przemysłu Włókienniczego C. G. Schön, później Intertex, Sosnowiec, 1886 - 2007|przędzalnia Schóna]], [[Fabryka Chemiczna "Gzichów"|fabryki chemiczne na Środulce]]. | |||
W [[1908]] r. Środula została podzielona pod względem przynależności wiernych do parafii - część przynależała do Zagórza, a część tj. [[Ulica Stefana Okrzei (Sosnowiec)|ul Okrzei]] do Nowego Sielca. W tym czasie Środula liczyła 6 tys. osób. | |||
Pierwotnie większość zabudowy Środuli stanowiły domy wzniesione głównie z kamieni wapiennych (surowiec pozyskiwano w wielu okolicznych odkrywkach: [[Środula Dolna (Sosnowiec)|Dolna Środula]], Pekin-Zagórze) z dodatkiem czerwonej cegły. | |||
W [[1914]] Środula została włączona do [[Sosnowiec|Sosnowca]]. | W [[1914]] Środula została włączona do [[Sosnowiec|Sosnowca]]. | ||
| Linia 54: | Linia 64: | ||
[[Plik:Będzin, Sosnowiec Plan getta.jpg|thumb|200px]] | [[Plik:Będzin, Sosnowiec Plan getta.jpg|thumb|200px]] | ||
W okresie II Wojny Światowej wysiedlono Polaków, a na ich miejsce zesłano ludność wyznania mojżeszowego, spędzoną tu z całego Zagłębia, tworząc [[Getto na Środuli|getto]]. Istniało ono do [[1943]] roku, kiedy to podczas akcji likwidacji getta większość jego mieszkańców trafiła do [https://pl.wikipedia.org/wiki/Auschwitz-Birkenau obozów koncentracyjnych i zagłady w Oświęcimiu] lub zginęła. | W [[1935]] oddano do użytku linię tramwajową łączącą Środulę z [[Śródmieście (Sosnowiec)|Centrum]] i [[Milowice (Sosnowiec)|Milowicami]] (linia 15, od 2021 linia 35). | ||
W [[1942]]okresie II Wojny Światowej wysiedlono Polaków, a na ich miejsce zesłano ludność wyznania mojżeszowego, spędzoną tu z całego [[Zagłębie Dąbrowskie|Zagłębia]], tworząc [[Getto na Środuli|getto]]. Istniało ono do [[1943]] roku, kiedy to podczas akcji likwidacji getta większość jego mieszkańców trafiła do [https://pl.wikipedia.org/wiki/Auschwitz-Birkenau obozów koncentracyjnych i zagłady w Oświęcimiu] lub zginęła. | |||
W [[1957]] Biskup Częstochowski Zdzisław Goliński podpisał dekret utworzenia parafii na Środuli pod wezwaniem Podwyższenia Świętego Krzyża na Środuli. | |||
Od lat 70-tych ubiegłego wieku zaczęło się stopniowe wyburzanie starych środulskich domów w obszarze Środula Górna (Sosnowiec)|Górnej Środuli]] i budowa istniejącego do dziś osiedla bloków z [https://pl.wikipedia.org/wiki/Technologia_wielkopłytowa wielkiej płyty]. | |||
W [[1979]] oddano do użytku trójkąt torowy przy [[Ulica Stefana Okrzei (Sosnowiec)|ulicy Okrzei]] do drugiego połączenia tramwajowego. | |||
W | W [[1999]] na bagnistym terenie rozlewisk [[Potok Zagórski|Potoku Zagórskiego]] na terenie [[Kolonia Zuzanna (Sosnowiec)|Zuzanny]], wybudowano Centrum Handlowe sieci [https://pl.wikipedia.org/wiki/Auchan Auchan]. W kwietniu [[2000]] w pobliżu powstaje sklep wielkopowierzchniowy sieci [Leroy Merlin] | ||
W | W [[2001]] roku w części dzielnicy [[Konstantynów (Sosnowiec)|Konstantynów]] wybudowano [[Centrum Handlowe Plejada|centrum handlowego „Plejada”]]. Powstało ono głównie na terenach [[Huta Katarzyna, potem Buczek, Sosnowiec, 1881-2010|Huty Buczka]] w miejscu zlikwidowanej w [[1983]] roku [[Hałda huty "Katarzyna" w Sosnowcu - Konstantynowie|hałdy hutniczej]]. | ||
W 2021 roku w Górnej Środuli rozpoczęto budowę Nowej Środuli - pierwszych w dzielnicy bloków mieszkalnych od lat 90-tych XX więku. W tym samym roku firma Euro Mall rozpoczęła budowę parku handlowego sąsiadującego z CH Plejada. | W [[2006]] roku obok istniejących sklepów Auchan i Leroy Merlin, największy w Polsce w tamtym czasie sklep sportowy uruchamia sieć [https://pl.wikipedia.org/wiki/Decathlon Decathlon]. | ||
W [[2013]] roku powstała pierwsza publikacja opisująca całościowo historię Środuli pt: "Środula - historia zapomnianej dzielnicy 1612-1970", autor Artur Żak. | |||
W [[2018]] rozpoczyna się wyburzenie dawnych budynków [[Huta Katarzyna, potem Buczek, Sosnowiec, 1881-2010|Huty Katarzyna (późniejsza Buczka)]] na granicy [[Konstantynów (Sosnowiec)|Konstantynowa]] i [[Osiedle patronackie Huty "Katarzyna" (Sosnowiec)|Katarzyny]] | |||
W [[2021]] roku w [[Środula Górna (Sosnowiec)|Górnej Środuli]] rozpoczęto budowę '''Nowej Środuli''' - pierwszych w dzielnicy bloków mieszkalnych od lat 90-tych XX więku. W tym samym roku firma Euro Mall rozpoczęła budowę parku handlowego '''Aura Park''' sąsiadującego z [[Centrum Handlowe "Plejada"|CH Plejada]]. | |||
==Galeria== | ==Galeria== | ||
| Linia 71: | Linia 93: | ||
Plik:Sosnowiec Osiedle Schoena 21.JPG|[[Osiedle patronackie Schoena (Sosnowiec)|Osiedle patronackie Schoena]] przy [[Ulica Chemiczna (Sosnowiec)|ulicy Chemicznej]] | Plik:Sosnowiec Osiedle Schoena 21.JPG|[[Osiedle patronackie Schoena (Sosnowiec)|Osiedle patronackie Schoena]] przy [[Ulica Chemiczna (Sosnowiec)|ulicy Chemicznej]] | ||
Plik:Park Środula Sosnowiec 8904.jpg|[[Park Środula (Sosnowiec)|Park Środula]] | Plik:Park Środula Sosnowiec 8904.jpg|[[Park Środula (Sosnowiec)|Park Środula]] | ||
Plik: | Plik:Sosnowiec bloki osiedla Środula.jpg|[[Środula Górna (Sosnowiec)|Górna Środula]] | ||
</gallery> | </gallery> | ||
[[Plik:Sosnowiec 1907 ulica Chemiczna.jpg|thumb|350px|[[Środulka (Sosnowiec)|Środulka]] na planie Sosnowca z [[1907]] roku]] | [[Plik:Sosnowiec 1907 ulica Chemiczna.jpg|thumb|350px|[[Środulka (Sosnowiec)|Środulka]] na planie Sosnowca z [[1907]] roku]] | ||
| Linia 77: | Linia 99: | ||
==Na dawnej fotografii== | ==Na dawnej fotografii== | ||
<gallery> | <gallery> | ||
Plik:Sosnowiec Dawna Środula 001.jpg|Dom państwa Hurasów, znajdujący się na rogu ulic Okrzei i Krasińskiego | Plik:Sosnowiec Dawna Środula 001.jpg|Dom państwa Hurasów, znajdujący się na rogu [[Ulica Stefana Okrzei (Sosnowiec)|ulic Okrzei]] i Krasińskiego | ||
Plik:Brak zdjęcia.jpg|Opis zdjęcia: | Plik:Brak zdjęcia.jpg|Opis zdjęcia: | ||
Plik:Brak zdjęcia.jpg|Opis zdjęcia: | Plik:Brak zdjęcia.jpg|Opis zdjęcia: | ||
</gallery> | |||
==Na planach miast== | |||
<gallery> | |||
Plik:Sosnowiec Środula plan miasta.jpg| | |||
Plik:Sosnowiec Środula - 1921.jpg|Środula na planie z 1921 roku | |||
Plik:Sosnowiec Środula na planie miasta z 1942 roku.jpg|Środula na planie z 1942 roku | |||
</gallery> | </gallery> | ||
==Ważne obiekty== | |||
===Zabytki=== | |||
===Miejsca pamięci=== | |||
* [[Miejsce Pamięci: Grób wojenny, zbiorowy (kapliczka) z okresu Powstania Styczniowego 1863 (Sosnowiec - Konstantynów)|Grób wojenny, zbiorowy (kapliczka) z okresu Powstania Styczniowego 1863]] | |||
* [[Miejsce Pamięci: Grób zbiorowy robotników - ofiar 1905 roku (Sosnowiec - Zagórze)|Grób zbiorowy robotników - ofiar 1905 roku]] | |||
* [[Miejsce Pamięci: Tablica upamiętniająca robotników poległych 9 lutego 1905 r. (Sosnowiec - Konstantynów)|Tablica upamiętniająca robotników poległych 9 lutego 1905 r.]] | |||
* [[Miejsce Pamięci: Pomnik Nieznanego Żołnierza (Sosnowiec - Zagórze)|Pomnik Nieznanego Żołnierza]] | |||
* [[Miejsce Pamięci: Pomnik sosnowieckiego getta żydowskiego (Sosnowiec - Środula)|Pomnik sosnowieckiego getta żydowskiego]] | |||
* [[Miejsce Pamięci: Tablica upamiętniająca miejsce lądowania Jana Pawła II w czerwcu 1999 r. (Sosnowiec - Środula)|Tablica upamiętniająca miejsce lądowania Jana Pawła II w czerwcu 1999 r.]] | |||
===Parki=== | |||
* [[Park Środula (Sosnowiec)|Park Środula (z Górką Środulską)]] | |||
* [[Park Środula Okrzei (Sosnowiec)|Park Okrzei]] | |||
===Placówki handlowe=== | |||
* [[Centrum Handlowe "Plejada"|Centrum Handlowe '''Plejada''']] | |||
* '''Aura Park''' | |||
* Centrum Handlowe '''Auchan''' | |||
* Sklep sieci '''Liroy Marlin''' | |||
* Sklep sieci '''Decathlon''' | |||
* Pasaż handlowy przy ul. B. Prusa 53 :'''Fabryka Formy''', '''Stokrotka''' | |||
==Ciekawostki== | ==Ciekawostki== | ||
* Na Środuli rozgrywa się akcja sławnej serii komiksowej [[Maus]] [[Art Spiegelman|Arta Spiegelmana]] | * Na Środuli rozgrywa się akcja sławnej serii komiksowej [[Maus]] [[Art Spiegelman|Arta Spiegelmana]] | ||
* Najwyższym punktem na Środuli jest Górka Środulska - 320m, a po niej punkt na Górnej Środuli w okolicy ul. Krasińskiego - 297m | |||
==Zobacz także== | ==Zobacz także== | ||
* [[Getto na Środuli]] | |||
* [https://www.facebook.com/Hobbystyczne/ Profil FB: Środula - Historia] | * [https://www.facebook.com/Hobbystyczne/ Profil FB: Środula - Historia] | ||
* [https://klubzaglebiowski.wordpress.com/2020/05/28/moja-srodula/ Klub Zagłębiowski: Moja Środula] | |||
==Bibliografia== | ==Bibliografia== | ||
| Linia 95: | Linia 149: | ||
*"Sosnowiec znany i nieznany" - Jan Przemsza Zieliński 1997r. | *"Sosnowiec znany i nieznany" - Jan Przemsza Zieliński 1997r. | ||
*"Środula - historia zapomnianej dzielnicy 1612-1970", Artur Żak, ISBN 9788361975496 | *"Środula - historia zapomnianej dzielnicy 1612-1970", Artur Żak, ISBN 9788361975496 | ||
* [[Sosnowiec (Marian Kantor-Mirski)|Marian Kantor-Mirski, '''Sosnowiec''']], Sowa Press, Sosnowiec, 1991 | |||
* [[Sosnowiec między Sielcem a Zagórzem - Badania przestrzeni i dziejów|Praca zbiorowa pod redakcją; Roberta Krzysztofika, Tomasza Spórny i Iwony Kantor-Pietragi;Sosnowiec między Sielcem a Zagórzem - Badania przestrzeni i dziejów;]] Sosnowiec, 2014; ISBN 978-83-61644-45-3 | |||
==Przypisy== | ==Przypisy== | ||
| Linia 103: | Linia 159: | ||
[[Kategoria:Nazwy miejscowe związane z Sosnowcem|Środula]] | [[Kategoria:Nazwy miejscowe związane z Sosnowcem|Środula]] | ||
[[Kategoria:Nazwy miejscowe w Zagłębiu Dąbrowskim|Środula]] | [[Kategoria:Nazwy miejscowe w Zagłębiu Dąbrowskim|Środula]] | ||
[[Kategoria:Środula]] | |||
Aktualna wersja na dzień 08:10, 15 lis 2023
| |||
| Status | dzielnica | ||
| W granicach Sosnowca | od 1914 | ||
| Kod pocztowy | 41-219 | ||
Informacje ogólne
Środula - dzielnica znajdująca od się w północnej części Sosnowca. Graniczy z Zagórzem, Pogonią i Sielcem, a miasta, które sąsiadują ze Środulą to Będzin i Dąbrowa Górnicza.
Na obszarze dzielnicy wyróżnić można:
- Środulę Górną
- Stara Środula
- Nowa Środula
- Środulę Dolną
- Środulkę
- Kolonię Zuzanna
- Konstantynów
- Katarzynę
Historia
Reklama Fabryki Chemicznej 1921
Dokładny czas powstania Środuli jest nieznany. Wiadomo, że w 1645 na drodze wiodącej lewym brzegiem rzeki Przemszy z Będzina do Mysłowic istniała osada karczmarska o tej nazwie[1]. Oprócz karczmy posiadała dwie chałupy.
Historycznie należała do dóbr Zagórza. Do 1880 roku stał tutaj folwark wybudowany w bliżej nie określonym czasie.
W drugiej połowie XIX wieku osada była własnością Gwarectwa von Kramsty, które wydzierżawiło ją W. Meyherholdowi[1]. Na znaczeniu zyskała, gdy w okolicy powstały zakłady przemysłowe Fitznera-Gampera, przędzalnia Schóna, fabryki chemiczne na Środulce.
W 1908 r. Środula została podzielona pod względem przynależności wiernych do parafii - część przynależała do Zagórza, a część tj. ul Okrzei do Nowego Sielca. W tym czasie Środula liczyła 6 tys. osób.
Pierwotnie większość zabudowy Środuli stanowiły domy wzniesione głównie z kamieni wapiennych (surowiec pozyskiwano w wielu okolicznych odkrywkach: Dolna Środula, Pekin-Zagórze) z dodatkiem czerwonej cegły.
W 1914 Środula została włączona do Sosnowca.
Intensywnie rozbudowywała się Środula po I wojnie światowej. Ciekawostką jest, iż wszystkie ulice równoleżnikowe Środuli otrzymały imiona pisarzy, a południkowe malarzy i rzeźbiarzy (dziś układ ten jest mocno zaburzony).
W 1935 oddano do użytku linię tramwajową łączącą Środulę z Centrum i Milowicami (linia 15, od 2021 linia 35).
W 1942okresie II Wojny Światowej wysiedlono Polaków, a na ich miejsce zesłano ludność wyznania mojżeszowego, spędzoną tu z całego Zagłębia, tworząc getto. Istniało ono do 1943 roku, kiedy to podczas akcji likwidacji getta większość jego mieszkańców trafiła do obozów koncentracyjnych i zagłady w Oświęcimiu lub zginęła.
W 1957 Biskup Częstochowski Zdzisław Goliński podpisał dekret utworzenia parafii na Środuli pod wezwaniem Podwyższenia Świętego Krzyża na Środuli.
Od lat 70-tych ubiegłego wieku zaczęło się stopniowe wyburzanie starych środulskich domów w obszarze Środula Górna (Sosnowiec)|Górnej Środuli]] i budowa istniejącego do dziś osiedla bloków z wielkiej płyty.
W 1979 oddano do użytku trójkąt torowy przy ulicy Okrzei do drugiego połączenia tramwajowego.
W 1999 na bagnistym terenie rozlewisk Potoku Zagórskiego na terenie Zuzanny, wybudowano Centrum Handlowe sieci Auchan. W kwietniu 2000 w pobliżu powstaje sklep wielkopowierzchniowy sieci [Leroy Merlin]
W 2001 roku w części dzielnicy Konstantynów wybudowano centrum handlowego „Plejada”. Powstało ono głównie na terenach Huty Buczka w miejscu zlikwidowanej w 1983 roku hałdy hutniczej.
W 2006 roku obok istniejących sklepów Auchan i Leroy Merlin, największy w Polsce w tamtym czasie sklep sportowy uruchamia sieć Decathlon.
W 2013 roku powstała pierwsza publikacja opisująca całościowo historię Środuli pt: "Środula - historia zapomnianej dzielnicy 1612-1970", autor Artur Żak.
W 2018 rozpoczyna się wyburzenie dawnych budynków Huty Katarzyna (późniejsza Buczka) na granicy Konstantynowa i Katarzyny
W 2021 roku w Górnej Środuli rozpoczęto budowę Nowej Środuli - pierwszych w dzielnicy bloków mieszkalnych od lat 90-tych XX więku. W tym samym roku firma Euro Mall rozpoczęła budowę parku handlowego Aura Park sąsiadującego z CH Plejada.
Galeria
Pałac Ernsta Schöna - siedziba Muzeum w Sosnowcu
Na dawnej fotografii
Dom państwa Hurasów, znajdujący się na rogu ulic Okrzei i Krasińskiego
Opis zdjęcia:
Opis zdjęcia:
Na planach miast
Środula na planie z 1921 roku
Środula na planie z 1942 roku
Ważne obiekty
Zabytki
Miejsca pamięci
- Grób wojenny, zbiorowy (kapliczka) z okresu Powstania Styczniowego 1863
- Grób zbiorowy robotników - ofiar 1905 roku
- Tablica upamiętniająca robotników poległych 9 lutego 1905 r.
- Pomnik Nieznanego Żołnierza
- Pomnik sosnowieckiego getta żydowskiego
- Tablica upamiętniająca miejsce lądowania Jana Pawła II w czerwcu 1999 r.
Parki
Placówki handlowe
- Centrum Handlowe Plejada
- Aura Park
- Centrum Handlowe Auchan
- Sklep sieci Liroy Marlin
- Sklep sieci Decathlon
- Pasaż handlowy przy ul. B. Prusa 53 :Fabryka Formy, Stokrotka
Ciekawostki
- Na Środuli rozgrywa się akcja sławnej serii komiksowej Maus Arta Spiegelmana
- Najwyższym punktem na Środuli jest Górka Środulska - 320m, a po niej punkt na Górnej Środuli w okolicy ul. Krasińskiego - 297m
Zobacz także
Bibliografia
- Małgorzata Śmiałek, Dzielnice Sosnowca - Zarys dziejów
- "Z przeszłości Zagłębia Dąbrowskiego i okolicy" tom IV - Sosnowiec - Marian Kantor Mirski (reedycja 1991r)
- "Sosnowiec znany i nieznany" - Jan Przemsza Zieliński 1997r.
- "Środula - historia zapomnianej dzielnicy 1612-1970", Artur Żak, ISBN 9788361975496
- Marian Kantor-Mirski, Sosnowiec, Sowa Press, Sosnowiec, 1991
- Praca zbiorowa pod redakcją; Roberta Krzysztofika, Tomasza Spórny i Iwony Kantor-Pietragi;Sosnowiec między Sielcem a Zagórzem - Badania przestrzeni i dziejów; Sosnowiec, 2014; ISBN 978-83-61644-45-3
