Maczki (Sosnowiec)

Maczki dzielnica Sosnowca
Status	dzielnica
W granicach Sosnowca	od 1975
Kod pocztowy	41-217

Maczki - jedna z czterech dzielnic regionu "Wschód" Sosnowca. Jest niewielka i otoczona zewsząd lasami, posiada głębokie tradycje kolejarskie wynikające z historycznie strategicznego położenia na mapie Europy - leżała bowiem na granicy dwóch rozbiorów (końcowa stacja Granica Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej). Dzielnica ta to zielone płuca Sosnowca.

Dzielnica leży przy granicy Sosnowca z Jaworznem, nad rzeką Białą Przemszą.

Z Maczkami związane są stare osiedla (przysiółki):

• Cieśle
• Stare Maczki
• Palestyna(zamieszkiwana była przez Żydów, dziś ul. Spacerowa)
• Węgroda (ul. Kolonia Wągródka)
• Wodociągi

Historia

Osada Maćki znana była już w XVIII wieku, choć właściwe znaczenie uzyskała dopiero w połowie XIX wieku dzięki wybudowaniu tu stacji kolejowej na trasie Warszawa - Wiedeń oraz komory celnej, a następnie linii kolejowej do Iwangrodu (1884). Przygraniczne położenie i powstałe tu centrum ruchu granicznego zadecydowało o nazwie osady - Granica.

Granica rozwinęła się w duży ośrodek kolejowy. W latach 1848 - 1859 była jedyną stacją nadgraniczną Cesarstwa Rosyjskiego. Krzyżowały się tu drogi Rosji, Prus i Austro-Węgier. W okolicy dworca kolejowego wybudowanego w 1848 roku w pewnym oddaleniu od wioski Maćki zaczęła kształtować się osada.

Pierwszymi jej mieszkańcami byli kolejarze z rodzinami, funkcjonariusze straży granicznej, urzędnicy obsługujący komorę celną, wojsko rosyjskie i żandarmeria. Powstawały tu domy mieszkalne, hotele (1852, 1864), poczta, koszary, cerkiew prawosławna. W 1857 roku postawiono kaplicę rzymskokatolicką, w której msze odprawiał ksiądz z Zagórza, a w 1893 roku zbudowano kościół (przez 30 lat należał do parafii zagórskiej).

Pierwsza szkoła powszechna powstała w Granicy w 1886 roku. Podczas Powstania Styczniowego w okolicy osady doszło do starć oddziałów polskich z wojskiem rosyjskim. Przejściowo udało się powstańcom opanować stację.

Znaczenie osady jako ważnego węzła komunikacyjnego osłabło po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku i zlikwidowaniu granicy z Austrią.

Wtedy także aktualność straciła nazwa miejscowości. Zmieniono ją na Uroczysko, a w 1925 roku nadano jej obecną nazwę - Maczki. W okresie międzywojennym następował dalszy rozwój osady. Z inicjatywy prezydenta RP Gabriela Narutowicza wybudowano w Maczkach zakłady wodociągowe, które już od 1930 roku zaopatrywały Sosnowiec w wodę.

W 1919 roku powstało Gimnazjum Realne - pierwsza szkoła średnia w Maczkach. W jego miejsce, w budynku dawnej komory celnej, utworzono w 1926 roku Szkołę Rzemieślniczo-Przemysłową, w której chemii uczył znany pisarz Leon Kruczkowski. Po II wojnie światowej w tym miejscu działała do lat 70. XX wieku Zasadnicza Szkoła Zawodowa.

W Maczkach istniały kolonie: Wodociągi, Cieśle, Wągródka, Stare Maczki (dawna wieś Maćki) - o czym przypominają obecnie nazwy ulic. Pierwotnie Maczki były gminą, od 1955 roku gromadą, w 1958 roku stały się osiedlem w powiecie będzińskim, a w 1973 roku weszły w skład miasta Kazimierz Górniczy. Włączone z nim w obręb administracyjny Sosnowca stanowią jego "zieloną dzielnicę".

Instytucja wyznaniowa

Kościół wybudowany został w stylu neogotyckim według projektu inż. Artura Goebla i wzniesiony u schyłku XIX wieku. Powstał on z inicjatywy mieszkańców Granicy. W marcu 1925 roku na mocy decyzji Kurii Biskupiej w Kielcach parafia nazwana została: pod wezwaniem Świętych Apostołów Piotra i Pawła.

Edukacja

W Maczkach działają takie instytuje oświatowe:

• Przedszkole Miejskie nr 36
• Szkoła Podstawowa nr 37 im. Henryka Sienkiewicza
• Gimnazjum nr 4 im. Tadeusza Kościuszki

współtworzące razem Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 11.

Instytucje i firmy w Maczkach

W dzielnicy funkcjonują:

• Miejski Klub Maczki
• Filia nr 13 Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Gustawa Daniłowskiego w Sosnowcu (mieszcząca się w budynku Klubu Maczki)
• Obwód Lecznictwa Kolejowego, Rejonowa Przychodnia Lekarska (ul. Kadłubka 16)
• Poczta Polska - Urząd Pocztowy, AP Sosnowiec 15 Oddział Maczki
• Apteka "Maczki", Marcin Szubel (ul. Krakowska 13)
• Pikuła Danuta, Zakład Fryzjerski (ul. Kadłubka 20)
• PPH VARIA Sp. z o.o. (ul. Stacyjna 18) - producent wyrobów leczniczych, preparatów dietetycznych oraz środków kosmetycznych do pielęgnacji ciała
• Górnośląskie Przedsiębiorstwo Wodociągów S.A. - Stacja Uzdatniania Wody Maczki (ul. Wodociągi 2)
• Alex. Wielobranżowe przedsiębiorstwo usługowo - handlowo - transportowe. Export, import. Figiel J. (Kolonia Wągródka 24)
• AUDIO COMPUTER ELECTRONICS Łukasz Pikuła (Ul. Krakowska 18/12)
• Rajwo-Trans-Tour (ul. Krakowska 4/2)

Zabytki

Do zachowanych obiektów architektonicznych zaliczyć należy:

• Most graniczny na Białej Przemszy z 1848 r.
• Dworzec kolejowy zbudowany w neorenesansowym stylu wg projektu Henryka Marconiego z 1848 r.
• Komorę celną tego samego projektanta z 1848 r. (podjęto skandaliczna decyzje i wyburzono!)
• Kaplicę rzymskokatolicką z 1857 r.
• Wieżę ciśnień z 1880 r.
• Kościół rzymskokatolicki wg projektu inżyniera Artura Goebla z 1892 r.
• Cały kompleks budynków mieszkalnych zbudowanych dla pracowników Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej pod koniec XIX wieku.
• Plebanię wybudowaną w latach 1897 - 1900
• Pomnik T. Kościuszki w parku
• Cmentarz w Starych Maczkich - z początku był cmentarzem prawosławnym, jednak po pewnym czasie staraniem władz kościelnych na początku XX wieku przeszedł pod zarząd kościoła rzymsko-katolickiego, a jego poświęcenia dokonał ks. Józef Niewiarowski w dniu 19 lipca 1907 roku.

Dojazd

Do Maczek można się dostać autobusami: 220 221 622 28 835

Maczki (Granica) na dawnej pocztówce

• 

  Granica Most

• 

  Komora celna i hotel

• 

  Most, Dworzec, Kościół

• 

  Dworzec na Granicy

• 

  Wnętrze Dworca na Granicy

• 

  Peron Dworca na Granicy

• 

  Dworzec na Granicy

• 

  Dworzec na Granicy

• 

  Dworzec na Granicy

• 

  Kościół

Maczki (Granica) na dawnej fotografii

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona Zespołu Szkół Ogólnokształcących nr 11 w Maczkach - Szkoła Podstawowa nr 37 i Gimnazjum nr 4
• Oficjalna strona Przedszkola Miejskiego nr 36 w Maczkach
• Oficjalna strona Miejskiego Klubu Maczki
• Oficjalna strona Parafii w Maczkach

Bibliografia

• Małgorzata Śmiałek, Dzielnice Sosnowca - Zarys dziejów, Sosnowiec, 2004
• Małgorzata Śmiałek, Dzielnice Sosnowca - Porąbka, Kazimierz Górniczy, Ostrowy Górnicze, Sosnowiec, 2009

Początek dzisiejszej dzielnicy Sosnowca dała niewielka osada leśna Macki, będącą przysiółkiem Porąbki, wsi biskupiej położonej w dobrach klucza sławkowskiego. Znana była już w XVIII wieku, a jej nazwa łączona jest z nazwiskiem rodziny Macków, którzy mieszkali na tym terenie.

Właś~we znaczenie osada uzyskała w połowie XIX wieku, gdy na jej gruntach wybudowano stację pierwszej w Królestwie Polskim kolei - Drogi Żelaznej Warszawsko- Wiedeńskiej. Zlokalizowano ją na pustkowiu w pewnym oddaleni od wsi, która zachowała charakter rolniczy (Stare Macki).

Stację wraz z tworzącą się wokół niej osadą nazwano Granicą. Zadecydowało o tym jej położenie przy ówczesnej granicy z Austrią. Administracyjnie teren ten należał do wsi Porąbka w guberni radomskiej, w powiecie olkuskim, a od 1867 roku wchodził w skład powiatu będzińskiego (gubernia piotrkowska).

W kwietniu 1848 roku udostępniono dla ruchu odcinek linii kolejowej Ząbkowice -Granica, a 13 października t.r. odbyła się uroczystość otwarcia trasy Granica - Szczakowa. Warszawa uzyskała połączenie z Krakowem, Wrocławiem i Wiedniem. Brzegi Białej Przemszy połączył kamienny most wybudowany w latach 1845-1848 w stylu zakopiańskim.

Dworzec kolejowy wzniesiono w latach 1847-1848, według projektu Henryka Marconiego, jednego z najwybitniej szych architektów pierwszej połowy XIX wieku. Budowany na pustkowiu, został usytuowany nietypowo - między torami kolejowymi. Cała zabudowa stacji zwrócona jest w kierunku torów. Okazała neorenesansowa bryła dworca założona została na planie wydłużonego prostokąta o imponującej długości 230 m. Budowla charakteryzuje się prostotą formy, symetrią i osiowością. W elewacjach dekorowana była boniowaniem i charakteryzowała się wydatnym kostkowym gzymsem (zlikwidowanym po II wojnie światowej).

Na przełomie XIX i XX wieku dokonano wielu istotnych zmian, m.in. przedłużono na całą długość budowli wiaty peronowe i w pewnym zakresie zmieniono wystrój wnętrz. Z tego okresu pochodzą - zachowane do tej pory - stiuki i stolarka. Poważne remonty dworca przeprowadzano w latach 30. XX wieku i po II wojnie światowej. Dworzec był miejscem ekspedycji osobowej i towarowej, a zarazem pełnił funkcje reprezentacyjne. W jego wnętrzach mieściły się pokoje dla podróżującego cara l jego rodziny. Wnętrza tzw. apartamentów dworskich, znajdujących się na piętrze, wyposażone były w okazałe meble i marmurowe kominki, a ściany pomieszczeń zdobiły polichromie. Na parterze mieściły się poczekalnie dla podróżnych klasy I, II i III, połączone z restauracją i bufetami. Restauracja I klasy zachwycała wytwornym, eleganckim wystrojem. W budynku znajdował się również kantor wymiany pieniędzy.

Do stacji, w pierwszych latach jej istnienia, należały także komora celna zaprojektowana przez Marconiego, lokomotywownia, wagonownia, magazy- ny, budynek straży pożarnej, wytwórnia gazu świetlnego, obiekty mieszkalne, VI tym baraki dla żołnierzy trzymających wartę przy moście granicznym. W 1856 roku na stacji zainstalowano telegraf, który w kolejnych latach uno- wocześniono i przystosowano do alfabetu Morse'a. W 1884 roku przez Granicę przeprowadzono drugą linię kolejową - odci- nek szerokotorowej Drogi Żelaznej Iwangrodzko-Dąbrowskiej, która łączyła Iwanogród (Dęblin) z Dąbrową Górniczą. Dla potrzeb tej kolei powstał tzw. młodszy dworzec - zniszczony podczas II wojny światowej, a także parowo- zownia, magazyny i inne obiekty. Od tej pory zegary na peronach wskazywały dwa czasy: warszawski i petersburski. Granica rozwinęła się w duży ośrodek kolejowy. W latach 1848-1859 była jedyną stacją nadgraniczną Cesarstwa Rosyjskiego. Krzyżowały się tu drogi Rosji, Prus i Austro-Węgier. W okolicy stacji ukształtowała się osada. Pierwszymi jej mieszkańcami byli kolejarze z rodzinami, funkcjonariusze straży granicznej, urzędnicy obsłu- gujący komorę celną, wojsko rosyjskie i żandarmeria. Powstały tu domy miesz- kalne i inne obiekty. W 1855 roku wybudowano cerkiew prawosławną pw. św. Aleksandra (na przedłużeniu komory celnej) oraz urządzono cmentarz. W 1884 roku ustanowiono w Granicy parafię prawosławną. O wybudowanie własnej kaplicy postarali się również katolicy. Powstała w 1857 roku, a obsłu- giwałją wikariusz z Zagórza. Jest naj starszym zabytkiem sakralnym w Macz- k!l.ch. Od 1856 roku czynny był w Granicy hotel służący podróżnym oczekują- cym na połączenia zagraniczne. Wybudował go przedsiębiorca Adam Tański na działce wydzierżawionej od kolei. Kolejnym właścicielem hotelu był Fedor Scherner, który rozbudował ten obiekt oraz pobudował kilka domów przy ul. Krakowskiej. Stacja Granica miała duże znaczenie strategiczne. Podczas powstania styczniowego oddziały polskie zdobyły ją bez walki (4 lutego 1863), gdyż Rosjanie wycofali się do Modrzejowa. Zdołano tylko aresztować dyrektora

komory celnej Nobla, kapitana żandannerii Tajnowskiego i sześciu żandar- mów. W imieniu Rządu Narodowego, za zgodą miejscowych kolejarzy, spi- skowiec i jednocześnie praktykant kolejowy, Marcin Karaga przejął kierow- nictwo stacji (6 lutego). Zerwano rosyjskie emblematy z komory celnej, której dyrektorem mianowano właściciela miejscowego domu spedycyjnego, powo- łano nowych urzędników celnych. W Granicy, do której przybył Apolinary .Kurowski, podjęto decyzję w sprawie dalszych działań militarnych. Postano- wiono natychmiast uderzyć na dworzec w Sosnowcu; opracowano szcze;ó- łowy plan ataku. Strzelcy i kosynierzy wyruszyli z Granicy zmontowanym po- ciągiem pancernym, który składał się z ośmiu wagonów, wzmocnionych pokładami kolejowymi i dwóch lokomotyw. Sosnowiecki dworzec powstań- czy zdobyli w nocy z 6 na 7 lutego. Rządy Marcina Karagi w Granicy utrzymały się do 20 lutego, kiedy po- nownie wkroczyły na ten teren oddziały rosyjskie. W pobliżu stacji powstańcy walczyli jeszcze w sierpniu 1863 roku - po- tyczka z oddziałem rosyjskim zakończyła się ich porażką. Począwszy od 1870 roku, kiedy zasiedlono kilka domów wybudowanych przez F. Szernera, osada intensywnie się rozbudowuje. W latach 1872-1873 powstają budynki dla pracowników kolei przy ul. Skwerowej, a w ostatniej ćwierci XIX wieku, w związku z wybudowaniem drugiego dworca kolejowe- go, przy ul. Towarowej (Stacyjna) i Krakowskiej. Dla wojska, funkcjonariuszy Straży Granicznej i żandarmerii przeznaczo- no ~szary wybudowane na przełomie lat 70. i 80. XIX wieku. Wraz z budynkami mieszkalnymi wznoszono obiekty gospodarcze i sani- tarne; w lokalu przy lokomotywowni urządzono łaźnię dla pracowników kolei i ich rodzin. Zakładano sklepy, powstała apteka (około ,1900 roku), funkcj ono- wała poczta. Swoje filie ulokowały tu Sosnowieckie Domy Handlowo- Ekspe- dycyjne A. Oppenheima, H. Reichera, W. Meyerholda29. Od lat 80. XIX wie- kuw Granicy prowadziły działalność biura spedycyjne F. Schernera i Blumen- felda. W 1880 roku mieszkańcy Granicy, pod przewodnictwem zawiadowcy stacji Adama Dziewulskiego, podjęli starania o wybudowanie kościoła rzym- sko - katolickiego. Wzniesiono go w 1892 roku, według projektu Artura Go- ebla, w stylu neogotyckim (prace wykończeniowe prowadzono jeszcze w la-

tach 1893-1894) z funduszy pochodzących ze składek kolejarzy i pasażerów oraz dotacji Towarzystwa Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej. Kościół - pw. Zmartwychwstania Pańskiego i św. Apostołów Piotra i Pawła - po- święcił l listopada 1894 roku, ks. JózefDotkiewicz, proboszcz parafii zagór- skiej, do której przyłączono nową świątynię. Plebanię wybudowano w latach 1897-1900, a w 1907 roku poświęcono cmentarz (po wybuchu I wojny świa- towej przyłączono do niego nekropolię prawosławną). W 1885 roku Maria Mikulińska założyła pierwszą w Granicy szkołę. Od 1890 roku prowadził jąjej mąż, nauczyciel Komorowski. Była to 4. klaso- wa szkoła prywatna z rosyjskim językiem wykładowym. Mieściła się w lokalu Minca, przy dzisiejszej ulicy Spacerowej, w rejonie tzw. Palestyny. Od 1906 roku należała do Polskiej Macierzy Szkolnej, w 1909 roku przejęło ją Towa- rzystwo Jedność, a w 1911 roku przeszła pod zwierzchnictwo władz kolejo- wych. Kierownikiem szkoły od 1906 roku do wybuchu I wojny światowej był Adam Wybraniec. Uczyło się w niej 100-120 dzieci. Podczas rewolucji 1905 roku pracownicy stacji przeprowadzili strajk i wraz z innymi mieszkańcami Granicy brali udział w manifestacjach ulicznych. Przed 1914 rokiem Granica była dużą osadą kolejową zamieszkiwaną przez około 5 tys. osób. Po wybuchu I wojny światowej wycofujące się wojska rosyjskie próbo- wały wysadzić most graniczny na Białej Przemszy - uszkodzono tylko jedno przęsło, niewielkie straty poniósł kościół (popękały witraże). Zniszczony został natomiast peron stacji iwangrodzko-dąbrowskiej. Granica znalazła się w au- striackiej strefie okupacyjnej w powiecie dąbrowskim. Przebudowano wów- czas szerokie tory kolei iwangrodzko-dąbrowskiej na normalne, wybudowano również nowe torowisko biegnące w kierunku Kazimierza Górniczego. W okresie okupacji austriackiej ukształtował się podział stacji na osobową (kolej warszawsko-wiedeńska) i towarową (iwangrodzko-dąbrowska). Do ważnych inwestycji należało wybudowanie drogi od Szczakowej do Strzemieszyc wraz z drewnianym mostem na Białej Przemszy. Obecnie droga ta pełni rolę głównej osi komunikacyjnej osiedla. Po odzyskaniu niepodległości w listopadzie 1918 roku i zlikwidowaniu gra- nicy z Austrią, osada przestała być ważnym międzynarodowym węzłem ko- munikacyjnym. Pozostała nadal ośrodkiem kolejowym, ale o znaczeniu zaled- wie lokalnym. Aktualność straciła nazwa miejscowości. Zmieniono ją na Uro- czysko, a w 1925 roku nadano jej obecną nazwę - Maczki. W latach między-

wojennych nastąpił spadek 1iczby ludności, co spowodowane było wycofa- niem się rosyjskich służb kolejowych oraz emigracją części mieszkańców w celach zarobkowych. W 1930 roku na terenie Maczek mieszkało 3247 osób3O. Do rozwoju osady przyczyniło się zlokalizowanie na tym terenie zakła- dów wodociągowych, zaopatrujących w wo,dę okoliczne miejscowości Zagłi- bia Dąbrowskiego i kilka miast Górnego Sląska. Inicjatorem tego przedsię- wzięcia był pierwszy prezydent II Rzeczpospolitej Gabriel Narutowicz. Decy- zję o budowie ujęcia wodnegą w Maczkach na Białej Przemszy polskie wła- dze państwowe podjęły w 1928 roku, po przeprowadzeniu wszechstronnych badań i ekspertyz mających na celu określenie zasobów, jakości i lokalizacji źródeł wody. Autorem przyjętego do realizacji projektu był prof. R. Rosłoński. Budowę prowadziły Państwowe Zakłady Wodociągowe na Górnym Śląsku od 1929 roku; w 1930 roku zaczęto dostarczać wodę do Sosnowca, a w stycz- niu 1931 roku uruchomiono zakład. W jego skład wchodziły: żelbetonowe uję- cie wody na Białej Przemszy Gaz piętrzący wodę, śluza płucząca i kanał do- prowadzający wodę do pompowni wody surowej), odmulnik (osadnik) z czte- rema komorami, dwie komory filtracyjne, pompownia (hale maszyn) wraz z siecią wodociągową oraz zbiornik wody czystej. Przez pierwsze lata działalności produkowano tu 40.000 m3 wody na dobę. Była ona odpowiednia do picia, a ze względu na niski stopień twardości szcze- gólnie przydatna w przemyśle. .Do końca 1937 roku trwała rozbudowa zakładu. Prowadzono ją w wa- runkach postępującego zanieczyszczenia wód Białej Przemszy przez fabrykę celulozy i papieru w Kluczach. Wybudowano nowe ujęcie wody na rzece Sztole w miejscowości Ryszka. Woda ze Sztoły popłynęła do zakładu w Macz- kach nowym kanałem. Z eksploatacji Białej Przemszy zrezygnowano. W 1937 roku powstał również dwukomorowy zbiornik wody czystej oraz 16 nowych komór filtrów powolnych. W trakcie realizacji projektu wzniesiono budynek administracyjny oraz kilka domów dla kierownictwa i załogi. Osiedle pracownicze powstawało w bezpośrednim sąsiedztwie zakładu, na terenie leśnym - wraz z nim było ogrodzone, a osoby przebywające tutaj, nie będące mieszkańcami, musiały posiadać przepustki3! .

Wybudowanie Zakładów Wodociągowych przywróciło Maczkom funk- cje strategiczne oraz nadało im rangę ośrodka świadczącego usługi zakładom produkcyjnym i mieszkańcom wielu miejscowości. Maczki przestały być osadą wyłącznie kolejową. Po I wojnie światowej dawne zabudowania zespołu stacji zmieniały swo- je funkcje. W budynku komory celnej np. w latach 1919-1925 mieściło się Gimnazjum Realne, a następnie od 1926 roku 3-1etnie Prywatne Męskie Gim- nazjum Mechaniczne Towarzystwa Szkoły Rzemieślniczo - Przemysłowej (od 1935 roku Szkoła Rzemieślniczo - Przemysłowa). Przygotowywano tu mło- dzież do wykonywania zawodów mechanika - ślusarza i tokarza - stolarza. Przez pewien czas fizyki i chemii uczył w tej szkole znany pisarz Leon Krucz- kowski (1900-1962). W budynku byłej wagonowni ulokowano w 1920 roku szkołę powszechną, która ponownie przeszła pod zarząd administracji kolejowej (podczas I wojny światowej podlegała władzom austriackim). W tym miejscu przetrwała do lip- ca 1945 roku. Z dniem 15 lutego 1922 roku stała się szkołą gminną podlega- j ącą Ministerstwu Oświaty. Gmina nie godziła się jednak na przej ęcie szkoły, która z tego powodu przeżywała okresowe trudności finansowe. W roku 1925/ 1926 placówka stała się szkołą sześcioklasową, aodnastępnego (1926/1927), posiadała 7 oddziałów. W tym czasie uczęszczało do niej 293 uczniów. Liczba dzieci stale wzrastała - do 358 w 1930 roku i 479 - pięć latpóŹDiej. W latach międzywojennych funkcje kierowników pełnili: Józefa Bogacka, Leon Lipec- ki, Bronisław Szczepanik. W szkole działało Ognisko Oświaty Pozaszkolnej, Uczniowskie Stowa- rzyszenie Spółdzielcze "Przyszłość", drużyna harcerska, chór. Przez rok mie- ściła się tu także świetlica miejscowego oddziału Związku Strzeleckiego. W 1920 roku w budynku dworca kolei dęblińsko-dąbrowskiej urządzono salę teatralną, w której odbywały się przedstawienia szkolne, spektakle orga- nizowane przez Związek Zawodowy Kolejarzy, zabawy taneczne i inne im- prezy. Na parterze miały siedziby miejscowe organizacje społeczne. Celom rekreacyjnym służył również miejscowy park, w którym przygoto- wywano róŻne atrakcje dla mieszkańców, m.in. loty balonem, a także brzegi Białej Przemszy z plażą i przystanią32 .

Ważnym wydarzeniem w Maczkach było ustanowienie parafii pw. Świę- tych Apostołów Piotra i Pawła. Erygował ją 28 maja 1924 roku biskup kielec- ki, ks. Augustyn Losiński. Obok Maczek w jej skład weszły Stare Maczki, Niemce, Feliks, Cieśle, Piemikarka, Wągródka. Pierwszym proboszczem pa- rafii był ks. Bolesław Stradowski. . Po odejściu Rosjan prawosławna cerkiew straciła rację bytu. W 1926 roku budynek cerkwi przejęli zwolennicy kościoła narodowego ks. Andrzeja Huszno. Podczas II wojny świ~towej został on uszkodzony, a w końcu lat 50.

xx wieku rozebrany.

Od 1933 roku Maczki stanowiły osobną gromadę (odłączono je od Porąb- ki) z własnym sołtysem. Należały do gminy olkusko-siewierskiej w powiecie będzińskim, województwa kieleckiego. W czerwcu 1939 roku uruchomiono linię autobusową, która połączyła osadę z Niemcami, Kazimierzem, Porąbką, Klimontowem i Sosnowcem. Podczas II wojny światowej, wskutek bombardowań został zniszczony budynek dworca kolei dęblińsko - dąbrowskiej i apteka, a częściowo także lokomotywownia, kilka budynków mieszkalnych oraz wspomniana wyżej cer- kiew. Z ręki okupanta zginęło wielu mieszkańców Maczek. Największe straty poniosły rodziny żydowskie. Zamieszkiwały one głównie teren u zbiegu ulic Skwerowej i Spacerowej, który z tego względu zwany był Palestyną. Żydów umieszczono w getcie w Strzemieszycach, skąd trafiali do obozu koncentra- cyjntgo w Oświęcimiu. 25 stycznia 1945 roku Maczki zostały wyzwolone spod okupacji hitlerow- skiej. Do 1950 roku wchodziły w skład gminy olkusko-siewierskiej w powiecie będzińskim, w województwie śląsko-dąbrowskim. Od stycznia 1950 roku, gdy powstała gmina Kazimierz, osada znalazła się w jej składzie, wraz z Kazimie- rzem, Porąbką i Ostrowami Górniczymi. W 1955 roku Maczki z wioskami Cieśle, Stare Maczki i Wągródką, należącymi poprzednio do gminy Sławków, utworzyły gromadę. W Maczkach powstała Gromadzka Rada Narodowa prze- kształcona w 1958 roku w Radę Narodową Osiedla. W pierwszych latach po wyzwoleniu charakter osady zasadniczo się nie zmienił. Obok kolei, nadal podstawowym miejscem zatrudnienia mieszkań- ców była rozbudowująca się regionalna stacja wodociągowa. Mniejsze znaczenie miała kilkuletnia działalność Kolejowych Zakładów Graficznych zlokalizowanych w budynku dworca kolejowego.

Kolejną [mną, która wywarła wpływ na rozwój Maczek był Zakład Przy- gotowania Rud Centrali Zaopatrzenia Hutnictwa w Sławkowie ze składowi- skiem rud przy dawnej ulicy Towarowej. Zatrudnienie znalazła tu duża grupa mieszkańców osady. Pod koniec lat. 50. firma wybudowała 3 bloki mieszkalne dla swoich pracowników przy ul. Krakowskiej. Działalność wymienionych wyżej zakładów przyczyniła się do podniesie- nia Maczek do rangi osiedla miejskiego, co nastąpiło w 1958 roku33 . Funkcje przewodniczących Prezydium Rady Narodowej Osiedla w Macz- kach sprawowali m.in. Stanisław Cembrzyński, Józef Łada, Józef Zając, Marian Gocek, Tadeusz Pless34. Do większych inwestycji gminnych lat 50. należało doprowadzenie sieci elektrycznej do 30 budynków w kolonii Cieśle i w starych Maczkach oraz założenie w osadzie ośrodka zdrowia i przychodni dentystycznej (1956)35. W okresie od końca lat 50. zachodziły istotne zmiany w wizerunku osie- dla. Wygląd zmieniła ulica Krakowska, którą wyprostowano i utwardzono. Zniwelowano także tereny przy tej ulicy i założono skwer. Latem 1963 roku odsłonięto tutaj pomnik Tadeusza Kościuszki. W latach 60. powstały w osie- dlu liczne zieleńce, m.in. przy ul. Leśnej, wyremontowano drogę Cieśle - Sta- re Maczki, wybudowano remizę strażacką i świetlicę w Cieślach, poszerzono ulicę Szkolną, uruchomiono kilka sklepów i in. Kolejny etap rozwoju Maczek przypada na lata 70. XX wieku. Podjęto wtedy wiele inwestycji w zakresie budownictwa mieszkaniowego, kanalizacji (na ulicach Krakowskiej, Towarowej i Spacerowej), oświetlenia ulicznego i in. W 1972 roku z inicjatywy władz osiedlowych rozpoczęto budowę domów jed- norodzinnych przy ul. Stacyjnej; postawiono ich 19. Osiedle budynków jedno- rodzinnych powstało również przy ul. Spacerowej, na terenach wydzierżawionych przez kolej. W 1975 roku oddano do użytku budynek dla 45 rodzin, będą- cy -własnością Zakładów Przygotowania Rud. Cztery bloki wybudowały w latach 70. zakłady Wodociągowe, a kolejne dwa, zasiedlone w 1979 i 1980 roku, PKP. Na przełomie lat 70. i 80. ukształtował się ostatecznie dzisiejszy układ osadniczy Maczek.

W 1973 roku osiedle włączono do Kazimierza Górniczego, a dwa lata później, wraz z nim w obręb Sosnowca. Maczki są dzielnicą peryferyjną najbardziej oddaloną od śródmieścia. Funkcjonują samodzielnie, jako ośrodek wyizolowany z zespołu dzielnic36. Na terenie tej dzielnicy znajduje się wielki kompleks leśny obejmujący obszar ok. 1000 ha administrowany przez Le.«1ictwo Maczki (leśniczówkę wybudo- wano przed 1915 rokiem) podlegający nadleśnictwu Siewierz. W 1970 roku w lasach maczkowskich, w znacZl;lym oddaleniu od centrum osiedla powstał ośro- dek rekreacyjny Balaton. Należał do KWK "Klimontów", a od 2000 roku administrowany był przez spółkę Restrukturyzacji Kopalń. W 2002 roku Balaton wykupiła osoba prywatna. W chodzące w skład Maczek przysiółki i kolonie przemianowano na ulice: Cieśle, Kolonia Wągródka, Stare Maczki, Wodociągi. Liczba ludności Maczek w okresie powojennym wahała się od 1.670 osób w 1956 roku, do 1.840 w 1980, 1.985 w 1995 roku i 1.791 osób w 2002 roku37. Spadek liczby mieszkańców wiąże się z niewielką ilością miejsc pracy w Maczkach, co powoduje migracje, dużym oddaleniem od centrum, a także niskim przyrostem naturalnym. Do wiodących zakładów produkcyjnych nadal należy Stacja Uzdatniania Wody "Maczki" (taką nazwę nosi zakład wodociągowy). W latach powojen- nych został on rozbudowany (w 1955 roku powstało nowe ujecie wody na ~nale odwadniającym kopalnię piasku podsadzkowego "Szczakowa") i zmodernizowany (w 1976 roku np. oddano do użytku filtry pośpieszne (nowe), pulsatory, nową chlorownię oraz lokalną oczyszczalnię ścieków). Obecnie "Maczki" stanowią jedną z 11 stacji wchodzących w Skład Górno- śląskiego Przedsiębiorstwa Wodociągów w Katowicach. Wytwarza się tutał ok. 25.000 m3 wody pitnej w ciągu doby (największy poziom - 200.000 m osiągano w latach 1985-1990). Wodę pozyskuje się przy pomocy starych pomp oraz urządzeń najnowszej generacji. Charakteryzuje się ona wysoką jakością, co potwierdzają badania prowadzone w nowoczesnym laboratorium zakładu. Załoga liczy ok. 90 osób. Od lat 70. XX wieku w Maczkach działało Przedsiębiorstwo Robót Inżynieryjnych; po 1990 roku jako spółka z 0.0. w ramach Holdingu Przedsiębiorstw Robót Inżynieryjnych SA Katowice (obecnie w upadłości). Według stanu na 2002 rok zatrudniało 68 stałych pracowników i ok. 150 sezonowych. Wykonywało roboty ziemno-drogowe (w tym autostrady i drogi szybkiego ru- chu), wodno-kanalizacyjne, torowe i inne. Stacja kolejowa w Maczkach, której zawdzięcza ta miejscowość rozwój, do lat 80.:XX wieku zatrudniała ok. 100 osób. W następnych latach jej uży- teczność została znacznie ograniczona, zatrzymywało się tutaj tylko kilka po- ciągów osobowych w ciągu doby (połączenia w kierunku Szczakowej i Ząb- kowic), a od marca br. stacja została wyłączona z ruchu. Nieczynny od lat dworzec, w 1967 roku wpisany do rejestru zabytków, niszczeje i bezskutecz- nie czeka na renowację. W okresie powojennym, od września 1945 roku, aż do 1990 roku szkoła podstawowa mieściła się w budynku po Zakładzie Wychowania Rodziny Ko- lejowej na terenie byłych koszar, wyremontowanych przez zarząd gminy olku- sko-siewierskiej. Poprzedni budynek szkolny uległ zniszczeniu wskutek eks- plozji amunicji na stacji w dniu 21 lipca 1945 roku. Po przyłączeniu Maczek do Sosnowca placówka funkcjonuje jako Szkoła Podstawowa nr 37 (w listopa- dzie 2000 roku nadano jej imię Henryka Sienkiewicza). Nowy gmach, przy ulicy Skwerowej 21 uroczyście otwarto 12 lutego 1990 roku. Od 1999 roku mieści się w nim również Gimnazjum nr 4 im. Tadeusza Kościuszki. Wspólnie tworzą zespół Szkół Ogólnokształcących nr 11. Z inicjatywy nauczycielki historii, Elżbiety Baran powstała w szkole Izba Regionalna (otwarta w grudniu 1992 roku) z bogatym zbiorem pamiątek ilu- strujących dzieje Maczek i najbliższej okolicy. Obecnie uczy się tutaj 177 dzieci. Stanowiska kierowników bądź dyrek- torów sprawowali: Paweł Daniec, Zofia Majcho (1961-1970), Teresa Smorąg (1970-1975), Halina Zdańkowska (1975-1992), Barbara Szóstakiewicz (1992- 2002), Andrzej Gwoździk (2002-2007), Janina Malarz ( od 1998 roku pełniła obowiązki dyrektora gimnazjum, a od 2007 jest dyrektorem ZSO nr 11). W 1945 roku działalność podjęło Państwowe Gimnazjum Mechaniczne, które kontynuowało tradycje przedwojennej Szkoły Rzemieślniczo - Przemy- słowej. Organizatorem i pierwszym dyrektorem placówki był Jan Głowacki. Uczyła ona uczniów w cyklu 3- i 4-letnim. W 1951 roku placówkę przekształ- cono na Zasadniczą Szkołę Metalową o specjalnościach ślusarz maszynowy i tokarz. Budynek główny (komora celna) oraz warsztaty (oficyny) do 1952 roku pozostawały pod zarządem PKP, a następnie przekazano je Wydziałowi

Oświaty. Na początku lat 70. przy ZSM otwarto liceum zawodowe. W 1974 roku Zespół Szkół Zawodowych połączono z Liceum Ogólnokształcącym w Strzemieszycach, w Maczkach pozostały tylko warsztaty. W 1977 roku zade- cydowano o likwidacji szkoły, co nastąpiło w 1980 roku. Od tego czasu budynki komory c~nej pozostają niezagospodarowane. Mimo iż od 1967 roku figurują w rejestrze wojewódzkiego konserwatora za- bytków, ulegają dewastacji. W latach 1952-1997 w byłych koszarach funkcjonował Ośrodek Szkole- nia Zawodowego PKP. Prowadzono tu kursy dla pracowników kolei - dyżur- nych ruchu, maszynistów, konduktorów i in. Życie kulturalne w Maczkach odrodziło się wkrótce po zakończeniu II wojny światowej. W byłych apartamentach carskich dworca kolei war- szawsko-wiedeńskiej powstała świetlica pod patronatem Związku Zawodo- wego Kolejarzy. Działalność podjęły kółka: teatralne, taneczne i inne. Funkcje sali widowiskowej peh1iło dawne pomieszczenie bufetu I klasy, w którym urzą- dzono scenę. Odbywały się tutaj przedstawienia teatralne i inne imprezy. Umieszczenie Kolejowych Zakładów Graficznych w lokalach dworca osłabi- ło, a następnie przerwało tę działalność. Świetlicę ZZK wraz z amatorskim zespołem teatralnym przeniesiono do budynku Zakładów Wodociągowych wzniesionego w końcu lat 40. Była tu scena i widownia na 200 miejsc. Korzy- stano z nich do połowy lat 50. :xx wieku. '<olejną świetlicę założyły Zakłady Wodociągowe w 1955 roku, w no- wym własnym budynku. Rok później powstało tutaj stałe kino "Mewa", które funkcjonowało do 1959 roku. W latach 1964-1975 budynek był siedzibą świetlicy osiedlowej, działającej pod patronatem Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Będzinie. Powstały tu liczne koła zainteresowań (plastyczne, fotograficzne, żywego słowa, modelarskie i in.), sekcje sportowe (piłka nożna i siatkowa), działał zespół wokalno instrumentalny "Kormorany", odbywały się imprezy taneczne i inne. W 1975 roku władze miej skie Sosnowca zadecydowały o kapitalnym re- moncie budynku, który trwał przez kilkanaście lat. Od września 1990 roku mieści się w nim Miejski Klub "Maczki" (poprzednie nazwy: Świetlica Osie- dlowa, Klub Osiedlowy "Maczki"). Placówka, którą od początku kieruje Jadwiga Kobyłka, prowadzi wszechstronną działalność w zakresie populary- zowania kultury, oświaty i sportu. Swoją ofertę kieruje do dzieci, młodzieży i dorosłych. Działają w Klubie różne kółka zainteresowań, teatrzyk "Miniaturka", szkółka muzyczna, sekcja sportowa (tenis ziemny, koszykówka, siatków- ka), organizuje się warsztaty i konkursy plastyczne, fotograficzne, recytator- skie i inne, a także imprezy okolicznościowe, przedstawienia, wycieczki. Dla dorosłych przeznaczone są koncerty zespołów, recitale, występy kabaretów, czy imprezy plenerowe. Dużą popularnością cieszą się coroczne festyny ro- dzinne pod hasłem "No to jadziem na Maczki..., czyli Majówka". W Klubie gościli m.in. Agnieszka Fatyga, Bogdan Smoleń, Zbigniew Wodecki, Hanka Bielicka, Alosza Awdiejew, Andrzej Sikorowski, Jacek Wójcicki, Piotr Ma- chalica, kabarety "OT. TO", "Długi", "Rak", "Masztalscy", a także zespoły Pod Budą, Brathanki, Czerwone Gitary i inne. W budynku Klubu mieści się filia nr 13 Miejskiej Biblioteki Publicznej. Tutaj także siedzibę ma Towarzy- stwo Miłośników Maczek "Granica", działające od 25 lutego 1999 roku (data rejestracji w Sądzie Okręgowym w Katowicach). Organizacja zajmuje się gromadzeniem informacji o przeszłości i tradycjach Maczek, popularyzowa- niem tej wiedzy i przekazywaniem jej młodszym pokoleniom, ochroną dorobku historycznego Maczek. Wśród celów statutowych wymienia się m.in.: spra- wowanie opieki nad miejscami pamięci narodowej, udział w organizowaniu obchodów świąt narodowych, podejmowanie działań na rzecz ochrony środo- wiska naturalnego, a także reprezentowanie mieszkańców w organach przed- stawicielskich. Towarzystwo jest inicjatorem powołania Dzielnicy Maczki (z Radą Dzielnicy i zarządem Dzielnicy) - jednostki pomocniczej Miasta,Sosnowca. Opracowa- ny projekt statutu tej instytucji poddany został społecznej konsultacji. Pierw- szym prezesem Towarzystwa Miłośników Maczek był Włodzimierz Szczupak, następnie Jan Jelonek a obecnie funkcję tę sprawuje ....