Porąbka (Sosnowiec)

Herb Porąbki

Porąbka - dawna wieś, należąca do najstarszych w Zagłębiu Dąbrowskim, od 1975 dzielnica Sosnowca, w latach 1967–1973 samodzielne miasto w powiecie będzińskim, w latach 1973 - 1975 dzielnica Kazimierza, (przed włączeniem do Sosnowca). Porąbka w 1967 uzyskała prawa miejskie, lecz już w 1973 została przyłączona do Kazimierza Górniczego, a w 1975 wraz z nim do Sosnowca. Położona na prawym brzegu rzeki Bobrek, od zachodu graniczy z Zagórzem i Klimontowem, od wschodu z Kazimierzem i Maczkami, od północy ze Strzemieszycami. Granice wsi, wraz z przysiółkami, określił J. Jelonek na podstawie mapy gruntów z 1857 roku: "Od północy Porąbka graniczyła z lasem wsi Zagórze i w części z lasem państwowym nadleśnictwa Gołonóg, od wschodu z gruntami wsi Grabocin oraz Niemce (obecnie Ostrowy Górnicze) i dalej przez las państwowy do Maczek, gdzie granica dochodziła do lasu gminy Sławków.

Od strony południowej, od Maczek na wschodzie do Boru Porębskiego na zachodzie, granica podąża doliną rzeki Białej Przemszy. Porąbka graniczy tutaj z gruntami wsi Długoszyn i Jaworzno. Po stronie zachodniej koryto rzeki Bobrek oddzielało tereny Porąbki od gruntów wsi Niwka, Bobrek i częściowo Klimontów. Na wysokości Rabki granica pochyla się ku zachodowi i następnie po granicy pól wsi Zagórze biegnie ku północy. Jak wynika z powyższego opisu wieś obejmowała duży obszar, którego znaczną część stanowiły lasy. Trudno jest ustalić przebieg granic Porąbki we wcześniejszych okresach. J. Jelonek uważa, iż był on podobny. Do wioski należały niewielkie osady leśne: Czarne Morze (według Kantora-Mirskiego w XV wieku stały tu trzy chałupy) i Za Wodą (późniejsze Zawodzie), a także Bór Porębski i Macki. Znacznie później wykształciły się kolonie Szmejka, Juliusz, Kazimierz, Pekin. We wsi urzędował sołtys, który posiadał własne pole oraz młyn i karczmę. Biskupi wykupili sołectwo i sami naznaczali sołtysów. Nie znamy większości ich nazwisk. Z fragmentarycznych źródeł wynika, iż w pewnym okresie, do 1539 roku karczmę i młyn użytkowali Anna Porąbczanka i Andrzej Porębski. Biskup Jakub Zadzik oddałje następnie w dożywocie Wojciechowi Radwańskiemu.

Szybkie fakty

W Porąbce urodził się Edward Gierek - w dzieciństwie mieszkał, w robotniczej rodzinie, w okolicy skrzyżowania dzisiejszych ulic Wiejskiej i Szenwalda

Historia

Wycinek prasowy (KZI 122 05.05.1937)

Pierwotnie wieś utworzona na wyrębie leśnym puszczy Pakosznickiej, ulokowana na prawym brzegu potoku Bobrek. Jej początki nie są znane. Autor monografii Porąbki, Jan Jelonek, który przeprowadził rozległe badania źródłowe, ustalił, iż jej początki sięgają co najmniej XIV wieku. Według niego Porambka (pod taką nazwą występowała) była pierwotnie wsią szlachecką osadzoną na prawie magdeburskim. W 1390 roku należała do rycerza Abrahama z Wojkowa (Wojkowic Kościelnych), który za zgodą króla Władysława Jagiełły 5 sierpnia 1390 roku sprzedał ją Janowi, biskupowi krakowskiemu za 250 grzywien praskich. W ten sposób stała się własnością biskupów krakowskich. Istnienie wsi zostało odnotowane w dokumencie z 1326 roku, odnoszącym się do opłaty świętopietrza składanego przez jej mieszkańców. Informacje te potwierdza w XV wieku Jan Długosz w Liber Beneficiorum. Od 1390 do 1789 roku była własnością biskupów krakowskich i wchodziła w skład majątku klucza sławkowskiego.

Powyższe ustalenia podważyła dr Bożena Czwojdrak z Uniwersytetu Śląskiego, na konferencji poświęconej osadnictwu nad Przemszą i Brynicą w średniowieczu, łącząc je z inną miejscowością o tej samej nazwie, leżącą wg. niej koło Jaworzna. Czas powstania sosnowieckiej Porąbki oszacowała na XV wiek. Zakwestionowała również fakt jej przynależności do biskupów krakowskich. Stanowisko swoje oparła na zapisach J. Długosza, gdyż Długosz we wspomnianym dziele wymienia Porąbkę dwukrotnie. Pierwszy zapis informuje, iż wieś była własnością biskupa krakowskiego i należała do parafii w Jaworznie. Posiadała 15 łanów kmiecych, karczmę i zagrodę. Wpłacała dziesięcinę konopną i snopową dla kościoła w Mysłowicach (7 grzywien) oraz dla kościoła w Jaworznie w tej samej wysokości. Drugi zapis brzmi: Porambka - wieś w parafii Mysłowice (Misiowice)... Jest tam także sołectwo w polami, z których dziesięcinę snopową daje się do Mysłowic w wysokości pół grzywny. Wspomniany wcześniej J. Jelonek nie ma żadnych wątpliwości, iż oba zapisy dotyczą tej samej wsi. Takie samo stanowisko zajął J. Przemsza-Zieliński, który drugi zapis uznał za poprawkę autorską J. Długosza, uzupełniającą pierwszą informację. Według opinii obu autorów Porąbka była własnością biskupów krakowskich i wchodziła w skład majątku klucza sławkowskiego - rozległego terytorium graniczącego z księstwem siewierskim i starostwem będzińskim. Istnienie Porąbki w obrębie tych dóbr potwierdzają późniejsze dokumenty.

W późniejszych latach wieś wielokrotnie zmieniała właścicieli.

W XV wieku przywilej na sołectwo otrzymała rodzina Majowskich, która użytkowała karczmę do końca XVIII wieku. Rozwój Porąbki został zahamowany w XVII wieku wskutek działań wojennych. Sławków i wioski klucza ucierpiały od wojsk szwedzkich oraz żołnierzy chorągwi hetmana polnego i marszałka wielkiego Jerzego Sebastiana Lubomirskiego, który przybył do Sławkowa w 1659 roku na leże zimowe. Straty w kluczu były ogromne. Spadła liczba ludności, z 15 łanów zasiedlonych w Porąbce zostało tylko 9. Chłopi z Porąbki odrabiali pańszczyznę w folwarku Strzemieszyce Wielkie. Powinności należne właścicielowi spłacali częściowo czynszem. Wykonywali ponadto doraźne prace, takie jak np. wywóz drzewa z lasów, przywiezienie soli z Wieliczki, dostarczenie do Krakowa rud ołowiu wydobytych w kluczu sławkowskim i in. Byli wolni - mogli opuszczać swoje zagrody pod warunkiem zapewnienia następcy.

W 1789 roku Sejm Czteroletni podjął uchwałę o konfiskacie dóbr biskupich. Tereny klucza sławkowskiego z Porąbką przeszły na własność skarbu państwa. Wyznaczono prywatnych dzierżawców wsi. Nie wiadomo kto przejął Porąbkę. W 1795 roku Porąbka weszła w skład pruskiego Nowego Śląska, należała do powiatu siewierskiego. Po utworzeniu Księstwa Warszawskiego (1807) Napoleon przekazał ten teren (reaktywował Księstwo Siewierskie o znacznie większym obszarze) marszałkowi Janowi Lannesowi księciu Montebello. Prze- prowadzono wówczas wiele zmian organizacyjnych we wsi. Od sołectwa oddzielono karczmę wraz z gruntami i przeznaczono na osobną dzierżawę. Grunty sołectwa natomiast podzielono na dwie części - jedną z nich z domem mieszkalnym i innymi budynkami, otrzymała w dożywocie rodzina Dembińskich, a drugą, położoną za rzeką Bobrek od strony Zawodzia, rozdzielono między chłopów.

W 1812 roku rząd Księstwa Warszawskiego skonfiskował na rzecz skarbu posiadłości spadkobierców marszałka Lannesa. Do utworzonej na tychterenach gminy olkusko-siewierskiej, z siedzibą wójta w Dąbrowie, weszła również Porąbka. Po kongresie wiedeńskim (1815) znalazła się w granicach Królestwa Polskiego, w obwodzie, a następnie powiecie olkuskim województwa krakowskiego, z siedzibą władz w Kielcach. W 1842 roku utworzono gubernię kielecką, a w latach 1845-1867 tereny z Porąbką stanowiły część guberni radomskiej. Od 1867 roku wieś należała do powiatu będzińskiego, włączonego do guberni piotrkowskiej.

Głównym zajęciem mieszkańców Porąbki w dalszym ciągu było rolnictwo. W związku z rozpoczęciem wydobycia węgla kamiennego w Zagłębiu część tzw. wsi skarbowych została oddana w uposażenie Urzędowi Górniczemu Okręgu Zachodniego. Nie oznaczało to zniesienia pańszczyzny - odrabia- no ją nadal, częściowo lub całkowicie w kopalniach. Chłopi z Porąbki mieli wyznaczane "dniówki" pańszczyźniane w kopalniach "Reden" w Dąbrowie i "Feliks" w pobliskich Niemcach. Według danych z 1827 roku większość z nich zobowiązana była do odpracowania 62 dni w roku. Z tego obowiązku zwolnieni byli sołtys, włodarz, gajowy, leśniczy, nauczyciel. W 1864 roku przeprowadzone uwłaszczenie objęło we wsi Porąbka i jej przysiółkach 118 gospodarstw chłopskich, jedno rzemieślnicze i jedno szkolne. Ponadto utworzono wspólnotę gromadzką w skład której weszły trzy zespoły łąk i pastwisk. Lasy, ciągnące się od Maczek do Boru Porębskiego, włączono do dóbr państwowych. Grunty karczmy przydzielono leśnictwu, od którego dzierżawili je karczmarze.

Porąbkę zamieszkiwało wówczas ok. 600 osób (120 rodzin). Centralna część wsi położona była w okolicach dzisiejszych ulic Wiejskiej, Pekińskiej oraz Zawodzia. Znajdowało się tutaj 90 gospodarstw chłopskich, szkoła i zagroda kowalska. Przez wieś biegła ulica zabudowana przeważnie dwustronnie. Należące do wsi przysiółki w 1864 roku posiadały: Bór Porębski - 4 gospodarstwa, Maczki (obok wsi Stare Maczki) - jedno gospodarstwo, Szmejka - 5 gospodarstw, Czarne Morzee - 15 gospodarstw zagrodniczych. Między wsią i Zawodziem, przy skrzyżowaniu traktów Sławków - Będzin i Porąbka - Modrzejów, stała karczma, której grunty wchodziły enklawą w pola mieszczące się obok Sołtysówki. Sołtysówkę, po śmierci Dembińskich, dzierżawił od skarbu państwa, a następnie wykupił (1877) wspomniany wcześniej Jan Wielowiejski. W 1898 roku sprzedał ją Stanisławowi Rejcherowi, żydowskiemu kupcowi z Sosnowca, który część ziemi wydzierżawił chłopom.

Kolejnym właścicielem Sołtysówki zostało Warszawskie Towarzystwo Kopalń Węgla i Zakładów Hutniczych, które nabyło ją w 1923 roku. Dokonywało ono wymiany gruntów z chłopami; z czasem Sołtysówka stała się własnością gromadzką, na terenie której w okresie międzywojennym wybudowano Dom Gromadzki.

We wsi wydzieliły się osady - przysiółki, tzw. Morze Czarne, Bór Porębski, "Za wodą" (Zawodzie), a także Maćki.

W II połowie XIX wieku rozwinęło się tutaj górnictwo węglowe, które zmieniło charakter wsi, przeobrażając ja w osadę przemysłową. Tworzyły się kolonie robotnicze: Kazimierz, Juliusz, Szmejka. W 1860 roku powstała pierwsza kopalnia odkrywkowa (własność Kriegera). Na jej miejscu w 1874 roku Warszawskie Towarzystwo Kopalń Węgla i Zakładów Hutniczych uruchomiło kopalnię "Wiktor", a następnie "Kazimierz", która w roku 1938 połączyła się z pobliską kopalnią "Juliusz", eksploatowaną od 1914 roku.

Podczas I wojny światowej Porąbka znalazła się w austriackiej strefie okupacyjnej. Kopalnie pracowały nadal, ograniczyły jednak produkcję i zwalniały pracowników. Okres ten charakteryzował się zastojem w przemyśle i handlu oraz znacznym pogorszeniem warunków materialnych mieszkańców Porąbki, zwłaszcza robotników.

Po odzyskaniu niepodległości Porąbka weszła, wraz z gminą olkusko-siewierską i powiatem będzińskim, w skład województwa kieleckiego. W latach międzywojennych znaczącą rolę w życiu społeczno-gospodarczym wsi odgrywały nadal usytuowane tu kopalnie - "Kazimierz" i "Juliusz". W 1920 roku wyprodukowały łącznie 609.635 ton węgla, w 1923 roku - 737.456 ton, w 1926 roku 970.000 ton, a w 1929 roku - 1.225.370 ton. Od tej pory produkcja systematycznie malała, osiągając w 1933 roku poziom 660.359,7 ton. Skutki wielkiego kryzysu gospodarczego lat 30. dotkliwie odczuli zwalniani z kopalń robotnicy. Aby zapewnić sobie choć minimalny zarobek, bezrobotni górnicy wydobywali węgiel z drążonych przez siebie tzw. biedaszybów. Największe ich skupisko znajdowało się w okolicach Czarnego Morza i w lesie zagórskim. W 1938 roku obie kopalnie połączyły się tworząc przedsiębiorstwo pn. "Kazimierz-Juliusz". W tym czasie wyprodukowały razem 918.386 ton węgla przy zatrudnieniu 2.300 robotników. Według danych z 1921 roku w Porąbce (bez Boru i Maczek) mieszkało ponad 6.00Q osób, a w 1938 roku-8.940.

Lata 20. XX wieku zapisały się w historii Porąbki utworzeniem na jej terenie parafii rzymsko-katolickiej. Od naj dawniej szych czasów wieś należała do parafii w Mysłowicach, bądź w Jaworznie, od 1826 roku do parafii w Niwce, a później, od 1852 roku w Zagórzu. Wierni z Porąbki korzystali ponadto z kaplicy utworzonej w końcu XIX wieku na terenie kopalni "Kazimierz". Tutaj w co drugą niedzielę nabożeństwa odprawiał wikariusz z Gołonoga. Kościół, przy którym 19 października 1924 roku biskup kielecki erygował parafię pw. św. Barbary, powstał z inicjatywy ks. Józefa Pudnickiego w zaadaptowanym do tego celu domu zbornym kopalni "Kazimierz". Oprócz tego budynku Warszawskie Towarzystwo przekazało na potrzeby parafii przylegające do niego pomieszczenia biurowe, które zostały przeznaczone na mieszkanie dla księży, kościelnego i kancelarię. Kopalnia ufundowała także artystycznie wykonane dzwony oraz elektryczne organy. Gromada Porąbka przekazała ponad l ha gruntów w pobliżu Czarnego Morza pod cmentarz (obecnie zwany jest starym cmentarzem). W skład parafii (od 1992 roku funkcjonuje ona pw. Matki Bożej Częstochowskiej) weszły: Porąbka z Kazimierzem, część osady Niemce i część Grabocina.

W latach międzywojennych ponadto przebudowatto most na Bobrku, drogę z Kazimierza do kopalni "Juliusz", wybudowano w Porąbce nową szosę na trasie Klimontów-Maczki (1922), założono wodociąg przy ul. Wiejskiej (ok. 1925), przeprowadzono elektryfikacje domów mieszkalnych i zabudowań gospodarskich i in. W latach 30. XX wieku uruchomiono kino w Zawodziu.

W 1933 roku od Porąbki odłączono Maczki i Kazimierz. Wcześniej odpadł Bór Porębski, który został przyłączony do gminy w Niwce i wraz z nią, już jako osada Bór, wszedł w skład miasta Sosnowca (1953).

Od l czerwca 1939 roku w Porąbce kursowały regularnie autobusy. Uruchomiona linia obejmowała trasę od Sosnowca do Maczek przez Klimontów, Porąbkę, Kazimierz i Niemce.

Po wybuchu II wojny światowej Porąbkę wraz z innymi miejscowościami Zagłębia włączono do Rzeszy Niemieckiej; wchodziła w skład rejencji katowickiej. Kopalnię "Kazimierz-Juliusz" przejął Główny Urząd Powierniczy Wschód, a następnie (1942) koncern Prussische Bergwerks-und Hutten - AG Preussag. Okupant prowadził gospodarkę rabunkową, gdyż zależało mu wyłącznie na osiągnięciu maksymalnej produkcji. Ze względu na niską wydajność robotników polskich zwiększono ich liczbę zatrudniając młodocianych. Do pracy wykorzystywano również jeńców angielskich, przetrzymywanych na tym terenie. Na obóz dla nich przeznaczono m.in. szkołę w Pekinie.

Po wyzwoleniu tereny z Porąbką weszły w skład województwa śląsko-dąbrowskiego (później katowickiego). Do 1950 roku Porąbka przynależała do gminy olkusko-siewierskiej. W 1950 roku w miejsce rozwiązanej gminy olkusko-siewierskiej powstała m.in. Kazimierz w powiecie będzińskim, która objęła również Porąbkę. W 1954 roku stałą się gromadą, w 1956 osiedlem.

Od 1955 roku działała w Porąbce Gromadzka Rada Narodowa przekształcona następnie (1956) w Radę Narodową Osiedla. Funkcje przewodniczącego pełnił od początku Antoni Trybała. Rada Narodowa prowadziła, przy współpracy z kopalnią "Kazimierz-Juliusz", intensywną działalność inwestycyjną. W ciągu kilku lat przebudowa- no kilka ulic i pobudowano nowe drogi, założono wodociągi, kanalizację, uzupełniono oświetlenie uliczne, zainstalowano lampy jarzeniowe, przeprowadzono gruntowny remont szkoły i in.

Obok bloków mieszkalnych (pierwsze oddano do użytku w 1951 roku) powstały liczne sklepy, szkoła podstawowa (1956), ośrodek zdrowia z licznymi przychodniami, urząd pocztowy, apteka, park, przedszkole. W ten sposób tworzące się osiedle wokół kopalni "Juliusz" zostało rozbudowane. W latach Polski Ludowej nosiło ono imię Anastazego Kowalczyka.

1 maja 1959 roku do Porąbki doprowadzono linię tramwajową, która połączyła ją ze śródmieściem Sosnowca. W następnym roku trasę tę (27) przedłużono do Kazimierza. Największą inwestycj ą realizowaną z funduszy państwowych była budowa osiedla Juliusz dla ok. 4.000 osób. Rozpoczęto ją w 1950 roku, a ukończono 10 lat później. Wcześniej, w 1948 roku, postawiono na tym terenie 100 domków fińskich. Obok bloków mieszkalnych (pierwsze oddano do użytku w 1951 roku) powstały liczne sklepy, szkoła podstawowa (1956), ośrodek zdrowia z licznymi przychodniami, urząd pocztowy, apteka, park, przedszkole. W ten sposób tworzące się osiedle wokół kopalni "Juliusz" zostało rozbudowane. W latach Polski Ludowej nosiło ono imię Anastazego Kowalczyka.

W 1967 roku Porąbka otrzymała status samodzielnego miasta.

W styczniu 1969 roku biskup Stefan Bareła erygował tu parafię (jako wikariat terenowy) po wezwaniem Najświętszej Marii Panny Wspomożyciel- ki Wiernych. Jej obszar został odłączony od parafii św. Barbary (obecnie MB Częstochowskiej) w Porąbce oraz częściowo od parafii Chrystusa Króla w Klimontowie. Pierwszym proboszczem był ks. Mieczysław Składanowski. Za kościół parafialny służyła początkowo kaplica na cmentarzu grzebalnym parafii Chrystusa Króla. W 1970 roku kopalnia "Klimontów" wybudowała w pobliżu osiedla Juliusz ośrodek rekreacyjny "Balaton".

Samodzielnym miastem Porąbka nie pozostawała długo. W 1973 roku została włączona do Kazimierza Górniczego, a dwa lata później, wraz z Kazimierzem stała się dzielnicą Sosnowca, po przeprowadzeniu reformy administracyjnej.

Nowy kościół wzniesiono w latach 1980-1986. Konsekrował go biskup częstochowski Stanisław Nowak. Osiedle Juliusz, charakteryzujące się wysoką zabudową jest jednym z trzech jednostek urbanistyczno-przestrzennych, które wykształciły się w Porąbce w okresie powojennym. Pierwszą stanowiła Porąbka - wieś - z niskim, jednorodzinnym budownictwem, a kolejną Pekin, o układzie osiedlo- wym z przewagą domów jednorodzinnych!3.

Edukacja

Od 1808 roku dzieci z Porąbki uczyły się pisania, czytania i rachunków. Nauka odbywała się wyłącznie w zimie przez trzy sezony w domu nauczyciela (jako pierwszy funkcje te pełnił Tomasz Antoni Gardecki). Chłopi opłacali kolejnych nauczycieli. W 1822 ro\ru uczyło się w Porąbce 24 dzieci, a w 1827-42. Pierwsza szkoła - drewniana, z jedną salą lekcyjną i mieszkaniem dla nauczyciela, powstała we wsi na wydzielonych przez władze gminne terenach (1 ha 14 arów) w 1848 roku. Pierwszym nauczycielem w szkole był Jan Wielowiejski, późniejszy sołtys i właściciel Sołtysówki. W 1867 roku budynek spalił się. Dwa lata później postawiono nowy, który służył uczniom do 1918 roku, natomiast w latach 1911-1913 oddano do użytku budynek szkoły osiedlu Pekin o ośmiu salach lekcyjnych, dwóch kancelariach i gabinetach. Pierwszym jej kierownikiem był Władysław Lewandowki, który uczył tutaj do 1933 roku.

Do większych osiągnięć dwudziestolecia międzywojennego należały inwestycje gminne, a wśród nich wybudowanie dwóch szkół. W 1919 roku oddano do użytku budynek szkoły w Porąbce, który posiadał dwie duże sale lekcyjne, obszerny korytarz, kancelarię i mieszkanie dla nauczyciela. W 1926 roku połączono tę placówkę z 7-klasowąszkołąpowszechną w Pekinie. Po II wojnie światowej budynek szkolny został przeznaczony na przedszkole. Kolejna szkoła powstała w 1933 roku w Kazimierzu.

Do połowy lat 50. XX wieku dzieci z Porąbki uczyły się w jednej szkolena Pekinie - wybudowanej przez Warszawskie Towarzystwo Kopalń Węgla i Zakładów Hutniczych przed I wojną światową. Szkołę wielokrotnie remontowano - największe, kapitalne remonty przeprowadzono w 1959 roku i w latach 1981-1983. Obecnie placówka nosi nazwę Szkoły Podstawowej nr 35 im. Annii Krajowej. Imię to nadano jej we wrześniu 1998 roku podczas ob- chodów jubileuszu 190. rocznicy szkolnictwa w Porąbce i 85-lecia szkoły. Wtedy także poświęcono nowy sztandar szkoły oraz odsłonięto tablicę upamiętniającą te wydarzenia. Pierwszym kierownikiem szkoły po II wojnie światowej był Jan Jabłoński, który to stanowisko piastował ok. 30 lat. Funkcje dyrektorów sprawowali ponadto Józef Wojnarowski (1970-1971 oraz 1973), Kazimierz Abramski, Eugeniusz Splesner, Małgorzata Dąbek (1971-1980), Stefan Paluch (1980- 1982), Zbigniew Kałuża (1982-1991), Bożena Walotek (1991-1994), Tamara Jagodzińska (1994-2001). Obecnie, od października 2001 roku, obowiązki dyrektora pełni Maria Guzik.

Jak wspomniano wyżej, w 1956 roku wybudowano szkołę w osiedlu Juliusz, do której przeniesiono część uczniów ze szkoły pekińskiej. Placówka posiadała 11 sal lekcyjnych, gabinety pomocnicze, świetlicę, "salę bajek", salę gimnastyczną. 18 października 1959 roku otrzymała imię Stanisława Staszica. W okresie wyżu demograficznego dzieci uczyły się na zmiany, a dla młodszych klas do zajęć lekcyjnych przystosowano dwa baraki stojące w pobliżu kopalni. Naukę w szkole pobierali także dorośli mieszkańcy osiedla, przeważnie górnicy. Działała tu Wieczorowa Szkoła dla Pracujących zorganizowana z inicjatywy dyrektorki Czesławy Przybyły. W 1964 roku zwiększyła się powierzchnia szkoły - do użytku oddano nowe skrzydło. W latach 70. ta część budynku uległa zniszczeniu wskutek wstrząsów tektonicznych. Odbudowana, od 1981 roku przez blisko 3 lata była siedzibą Szkoły Podstawowej nr 35, w której trwał remont. Wstrząsy tektoniczne spowodowane robotami górniczymi ponownie poważnie uszkodziły budynek w 1984 roku. Nowszą część szkoły zamknięto, a w "starej" przeprowadzono remont w trakcie roku szkolnego. Pogorszyły się warunki lokalowe, wprowadzono system nauki na zmiany. Sytuacja poprawiła się po kolejnym remoncie szkoły przeprowadzonym w latach 90. Od 1999 roku w szkole mieści się Gimnazjum nr 3 im. Czesława Miłosza, do którego uczęszcza~ą również dzieci ze szkoły pekińskiej. W 2002 roku utworzono Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 10, który objął obie placówki - Szkołę Podstawową nr 36 i Gimnazjum nr 3. Szkoła posiada Izbę Regionalną otwartą w 1996 roku. W 2006 roku uroczyście obchodzono jubileusz 50-lecia placówki. Funkcje dyrektorów przez ten czas sprawowali: Czesława Przybyła (1956-1970), Jerzy Malczewski (1970- 1972), Jerzy Barłomiejczyk (1972-1974), Anna Godyń (1974-2002), Grażyna Tomaszewska (2002-nadal).

Społeczeństwo

Nie wiadomo ilu mieszkańców liczyła Porąbka w pierwszych latach po wojnie. W końcu 1955 roku mieszkało tu 6500 osób, a w 1960 roku - ponad 8000. Znaczna część czynnej zawodowo ludności związana była z miejscowym górnictwem oraz pracą w kopalniach zlokalizowanych w sąsiednich miejscowościach (Klimontów, Zagórze). Rolnictwo odgrywało drugoplanową rolę. Według danych z 1960 roku gospodarstwa chłopskie wraz z łąkami i sadami obejmowały obszar wielkości 387 ha, spółdzielnia produkcyjna 46 ha, wspólnota gromadzka 130 ha. Przeważały gospodarstwa niewielkie - od 0,5 do 2 ha.

Górnictwo

Od II połowy XIX wieku w Porąbce zaczął rozwijać się przemysł górniczy. Około 1860 roku powstała tutaj pierwsza kopalnia odkrywkowa węgla kamiennego, założona przez Kriegera. Jej żywot byłjednak krótki. Pokładami wę~la na tym terenie interesował się kupiec Fedor Scherner z Granicy, który w 1872 roku wydzierżawił od chłopów w Porąbce działki w celu poszukiwania na nich "płodów mineralnych kopalnych" (akt notarialny dotyczący tej trans- akcji przechowywany jest w naszym Muzeum). Nie podjąłjednak robót, gdyż nie otrzymał na nie pozwolenia władz. Działalność inwestycyjną rozpoczęła natomiast spółka akcyjna założona przez warszawskiego bankiera Leopolda Kronenberga wspólnie z Jakubem Natansonem; profesorem Szkoły Głównej w Warszawie i Gustawem Findeisenem, dyrektorem Towarzystwa Drogi Żela- znej Warszawsko-Wiedeńskiej, występująca od 1874 roku pod nazwą War- szawskiego Towarzystwa Kopalń Węgla i Zakładów Hutniczych w Niem- cach. W 1874 roku spółka uruchomiła w Porąbce niewielką kopalnię "Wiktor", która prowadziła wydobycie przez kilka lat (do 1879 roku). Do rozwoju gospodarczego wsi i powstania osady przemysłowej w za- sadniczy sposób przyczyniła się działalność produkcyjna kopalni "Kazimierz". Jej budowę, na gruntachporębskich, w pobliżu kolonii Szmejka, rozpoczęto

w 1874 roku. W latach 1879-1883 powstały główne szyby dochodzące do głębokości 205 m do pokładu 510. Stosowano system zabierkowo-komorowy, początkowo na zawał, a od 1903 roku z zastosowaniem podsadzki. Kopalnię unowocześniono wprowadzając m.in. sprężone powietrze, elektryczne maszyny wyciągowe i in. Według danych z 1894 roku produkcja wynosiła 303.000 ton węgla, a zatrudnienie 1650 osób (razem z "Feliksem" w Niemcach). W 1900 roku wydobyto w kopalni 355.241 ton surowca, a w 1913 roku - 876.465 ton (razem z kopalnią "Jakub" w Grabocinie). W latach 1902-1914, w południowej części wsi, na terenach lasów państwowych, Towarzystwo Warszawskie wybudowało kolejną nowoczesną kopalnię pn. "Juliusz". Zakład posiadał dwa szyby wydobywcze ("Juliusz" i "Karol"), elektrownię, kotłownię i siłownię oraz zaplecze administracyjno-socjalne. Pracę w kopalniach podejmowali nie tylko miejscowi chłopi, ale także przybysze z innych, nawet odległych miejscowości Królestwa Polskiego, a także zza kordonu austriackiego. W skutek tego liczba mieszkańców Porąbki systematycznie rosła - od 1468 w 1892 roku do 2550 osób w 1893 roku i 2600 w następnym. Brak materiałów nie pozwala prześledzić tego procesu aż do 1921 roku. Nie ulega jednak wątpliwości, iż liczba ta wzrastała (za wyjątkiem okresu I wojny światowej).

Bibliografia

• Małgorzata Śmiałek, Dzielnice Sosnowca - Zarys dziejów, Sosnowiec, 2004
• Małgorzata Śmiałek, Dzielnice Sosnowca - Porąbka, Kazimierz Górniczy, Ostrowy Górnicze, Sosnowiec, 2009

W celu zapewnienia mieszkań górnikom i urzędnikom zatrudnionym w kopalniach Towarzystwo Warszawskie budowało kolonie domów pracowniczych, najpierw w pobliskich Niemcach i. Grabocinie, a następnie w tworzącej się osadzie Kazimierz i na tzw. Pekinie. W osiedlu Pekin postawiło również piekarnię mechaniczną.

Już od 1848 roku Porąbka posiadała połączenie kolejowe, przez stację w Granicy (Maczki), z różnymi, nawet bardzo odległymi miejscowościami Królestwa Polskiego. W latach 80. XIX wieku przez wieś przeprowadzono odcinek linii iwangrodzko (dęblińsko)-dąbrowskiej. Na tej trasie wybudowano później stację kolejową nazwaną Kazimierzem. W Porąbce istniały także liczne bocznice kolejowe kopalń "Kazimierz" i "Juliusz".

Wraz z rozwojem przemysłu rozwijał się handel. W 1899 roku na terenie Porąbki powstał pierwszy sklep spożywczy "Nadzieja" nadzorowany przez administrację kopalni. Od 1909 roku działało tu Stowarzyszenie Spółdzielcze Spożywców "Robotnik" założone w Niemcach trzy lata wcześniej. Dyrekcja kopalni "Kazimierz" przekazała mu piekarnię i młyn elektryczny. Stowarzyszenie, przemianowanie następnie na Spółdzielnię Spożywców "Robotnik", posiadało ponadto gospodarstwo rolne, dwie kamienice, rzeźnię i 4 duże sklepy w Porąbce oraz sklepy w Niemcach i Grabocinie.

Przygraniczne położenie Porąbki powodowało iż kwitł tu również przemyt. Proceder ten nasilił się po 1863 roku, gdy ruch ludności między zaborami został ograniczony. Za Białą Przemszę przenoszono słoninę i przetwory mięsne, a z powrotem spirytus, cukier i inne artykuły. Miejscem sprzedaży tych towarów były karczmy.

Przez granicę przeprowadzano również działaczy politycznych oraz przenoszono tzw. bibułę -nielegalne druki i prasę konspiracyjną.

Wzrost liczby mieszkańców stymulował rozwój budownictwa. Kilka nowych domów w tworzącym się osiedlu Kazimierz, w Pekinie i po obu stronach kopalni "Juliusz", wybudowało Warszawskie Towarzystwo Kopalń Węgla i Zakładów Hutniczych. W latach 30. XX wieku pojawiło się budownictwo komunalne - przy dzisiejszej ulicy Jasieńskiego (Kazimierz) wzniesiono 20 jednopiętrowych, czterorodzinnych domów, które zasiedliły rodziny robotnicze. Własne domy, na niewielkich dział- kach odkupionych od chłopów, stawiali również sami robotnicy. W ten sposób zabudowano kilkanaście ulic m.in. Wiejską, Zagórską, część Sławkowskiej, Stawową i in.

Rozwijał się handel i drobna wytwórczość. W 1939 roku w Porąbce były dwie piekarnie, wytwórnia wód gazowanych, restauracja, skład wódek, 27 sklepów spożywczych, tartak elektryczny i młyn gospodarczy. W okresie międzywojennym uruchomiono w Pekinie ambulatorium Kasy Chorych, a w Kazimierzu aptekę.

Od 1925 roku czynny był na tym terenie Urząd Pocztowy.

W styczniu 1969 roku biskup Stefan Bareła erygował tu parafię (jako wikariat terenowy) po wezwaniem Najświętszej Marii Panny Wspomożycielki Wiernych. Jej obszar został odłączony od parafii św. Barbary (obecnie MB Częstochowskiej) w Porąbce oraz częściowo od parafii Chrystusa Króla w Klimontowie. Pierwszym proboszczem był ks. Mieczysław Składanowski. Za kościół parafialny służyła początkowo kaplica na cmentarzu grzebalnym parafii Chrystusa Króla. Nowy kościół wzniesiono w latach 1980-1986. Konsekrował go biskup częstochowski Stanisław Nowak. Osiedle Juliusz, charakteryzujące się wysoką zabudową jest jednym z trzech jednostek urbanistyczno-przestrzennych, które wykształciły się w Porąbce w okresie powojennym. Pierwszą stanowiła Porąbka - wieś - z niskim, jednorodzinnym budownictwem, a kolejną Pekin, o układzie osiedlo- wym z przewagą domów jednorodzinnych!3. Nie wiadomo ilu mieszkańców liczyła Porąbka w pierwszych latach po wojnie. W końcu 1955 roku mieszkało tu 6500 osób, a w 1960 roku - ponad 8000. Znaczna część czynnej zawodowo ludności związana była z miejsco- wym górnictwem oraz pracą w kopalniach zlokalizowanych w sąsiednich miej- scowościach (Klimontów, Zagórze). Rolnictwo odgrywało drugoplanową rolę. Według danych z 1960 roku gospodarstwa chłopskie wraz z łąkami i sadami obejmowały obszar wielkości 387 ha, spółdzielnia produkcyjna 46 ha, wspólnota gromadzka 130 ha. Przeważały gospodarstwa niewielkie - od 0,5 do 2 ha.

W 1967 roku Porąbka otrzymała prawa miejskie. Ustanowiony w następnym roku uchwałą Miejskiej Rady Narodowej w Porąbce herb łączy elementy rolnicze z symbolami przemysłu i górnictwa. W górnym polu, na czerwonym tle widnieje ułożony półkoliście kłos zboża, który przylega do połowy koła zębatego w kolorze czarnym. W środku koła znajduje się emblemat górniczy - pyrlik i żelazko. Poniżej, na zielonym tle umiesZczono 4 pnie drzew, a u dołu pokład węgla.

W 1970 roku w Porąbce mieszkało 8600 osób. Funkcjonowało tutaj 20 placówek handlowych prowadzonych przez Wojewódzką Spółdzielnię Spożywców w Katowicach, oddział "Robotnik" w Kazimierzu Górniczym (8 sklepów spożywczych, 4 masarnie, 2 piekarnie, tekstylny, elektrotechnicz- ny i in.) a także restauracja, prywatny punkt sprzedaży warzyw i owoców, kiosk z lodami, Ośrodek "Praktyczna Pani" i kilka innych punktów usługowychl4. Na przełomie lat 60. i 70. XX wieku przebudowano kilka ulic: Boczną, Juliuszowską, Sławkowską, Polną, Szkolną, PCK, założono punkty świetlne przy ul. Zagórskiej i Rzecznej, rozpoczęto budowę boiska sportowego w osie- dlu Kowalczyka, podjęto działania zmierzające do rozbudowy Domu Gromadz- kiego15.