Olkusz

Olkusz
Herb Olkusza
Województwo	małopolskie
Gmina • rodzaj	Olkusz miejsko-wiejska
Prawa miejskie	1299
Burmistrz	Dariusz Rzepka
Powierzchnia	25,65 km²
Ludność • liczba	36 tysięcy
Tablice rejestracyjne	KOL
Strona internetowa miasta

Dworzec kolejowy w Olkuszu

Olkusz - miasto w województwie małopolskim, w powiecie olkuskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Olkusz. Położone na zachodnich rubieżach Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej nad rzeką Babą, przy drodze krajowej nr 94 i przy drogach wojewódzkich: nr 783 i nr 791.

Do 1975 r. miasto znajdowało się w województwie krakowskim, później w latach 1975 - 1999 w województwie katowickim, a od 1999 wchodzi w skład województwa małopolskiego.

Nazwa miejscowości

Olkusz w starożytności był zwany Ileusem. Według statory rabsztyńskiego, który w XVI wieku opisywał ziemię olkuską, nazwa Olkusz pochodzi od kuszy. Łabęcki zaś który pisze o tym w swoim "Górnictwie Polskim", wyprowadza ją od kucia iłów (ileus) marglistych. Olkusz znany jest w historii ze swoich kopalń srebra i ołowiu.

Historia

Już w czasach zamierzchłych ołów olkuski był wysoko ceniony i przynosił panującym znaczne dochody. Do kopania srebra i ołowiu zjeżdżano się ze stron najdalszych, budując domostwa na dużej przestrzeni.

Liczne przywileje

Ulica Krakowska - rzeźba rycerza stojąca w miejscu w którym była Brama Krakowska (obiekt znajdujący się na szlaku Via Regia)

Dopiero Kazimierz Wielki miasto uporządkował, murami otoczył i wybudował kościoły. Przez długie wieki Olkusz, korzystając z wielu przywilejów królewskich, bogacąc się niezmiernie, sięgnął szczytu swego rozwoju w czasach Jagiellonów i Batorego. Za rządów tego króla była w Olkuszu mennica. Obecnie stoi na tym miejscu dom starostwa powiatowego. W XVI wieku miasto liczyło około 30 tysięcy ludności, a bogactwo było tak wielkie, że dla nich szlachta chętnie żeniła się z córkami Olkuszan.

Upadek Olkusza
Wyszło to jednak na szkodę kopalniom. Właściciele ich spośród szlachty nie chcieli łożyć na zabezpieczenie kopalni od zalewów. W XVII wieku obok klęski wojny szwedzkiej, podczas której generał Miller użył górników olkuskich do kucia podków pod Jasną Górą, gdzie wielu z nich zginęło, przyszedł na nieszczęście Olkusza wylew rzeczki Baby tak znaczny, że zatopił część kopalni. Co jeszcze zdołało ocaleć, to ostatecznie zatopiły wody tejże Baby w r. 1703 podczas nowego wielkiego wylewu.

Wreszcie do upadku Olkusza przyczynił się wielki pożar w roku 1737. Późniejsze wielokrotne próby odwodnienia kopalni szczególnie za czasów Stanisława Augusta Poniatowskiego i Banku Polskiego nie dały żadnych rezultatów. Do dziś przy drogach pod-olkuskich widoczne są ślady dawnych kopalni srebra i ołowiu. Na tyłach posesyj Nr 65 i 73 przy ul. 3 Maja stoją słupy z czerwonego piaskowca, znaczące kierunek jednej z sześciu sztolni olkuskich, mianowicie sztolni Ponikowskiej.

Powstanie styczniowe

Grobowiec pułkownika Francesco Nullo w Olkuszu

Mapa powiatu olkuskiego w guberni kieleckiej z lat 1867-1914. Po powstaniu styczniowym powiat olkuski został rozdzielony, część wschodnia weszła w skład gub. kieleckiej, zachodnia w skład gub. piotrkowskiej

Olkuszanie dla Niepodległości

Z późniejszych wydarzeń historycznych najprzeciętniejszym w dziejach Olkusza był rok 1863. Wkroczył w tym roku do Olkusza oddział Cieszkowskiego, w dniu zaś 5 maja 1863 r. pod wsią Krzykawką w okolicy Sławkowa rozegrała się bitwa oddziału powstańców z wojskami rosyjskimi. Podczas tej bitwy zginął bohater wojen o wyzwolenie Włoch, garibaldczyk, pułkownik, a w powstaniu polskim - generał Francesco Nullo, którego pochowano na starym cmentarzu olkuskim. Na jego grobie stoi pomnik w kształcie strzaskanego dębu. Obok niego pochowano dwóch innych powstańców. Jeden z nich Władysław Romer, drugi nieznany.

Zabudowa rynku
Dawny Olkusz otoczony był murami. Dzisiejsze ulice: Kościuszki, Górnicza i Mickiewicza powstały ze splantowanej fosy miejskiej. Na rynku, dawniej stała wieża ciśnień, był tam kiedyś ratusz i dom, zwany królewskim, w którym mieścił się urząd górniczy. Domy w rynku zbudowane były w czasach stosunkowo niedawnych. Jedynie kamienica od nr 15 ma bramę gotycką z czerwonego piaskowca. Być może jest to brama z któregoś dawnych olkuskich kościołów, dziś już nie istniejących. Kamienica na rogu ul. Augustiańskiej zachowała szkarpy. Lepiej zachowana jest północna strona zabudowań w rynku. Mamy tu ślady budownictwa średniowiecznego. Kamienica pod nr 25 ma portal barokowy z gmerkiem dawnego mieszczanina olkuskiego Macieja Słowaka. Na jego płycie nagrobnej w kościele powtarza się ten sam gmerk. W kamienicy tej zachowały się barokowe sklepienia. Dom pod nr 29 ma piękny portal renesansowy. Z domu tego prowadzi wejście do piwnic, mających po kilka kondygnacji.

Ulica Augustiańska nazwana tak została dlatego, że był tu kiedyś klasztor i kościół OO. Augustianów. W posesji nr. 7 przy tej ulicy zwracają uwagę ślady architektoniczne dawnej świątyni.

Dzielnice i osiedla

• Stoczki
• Pakuska
• Ponik
• Za Skałami
• Podgrabie
• Słowiki
• Sikorka
• Czarna Góra
• Kocatówka-Dodatki
• Stary Olkusz
• Dodatki Pomorskie
• Pomorzany
• Parcze Dolne
• Mazaniec
• Kamyk
• Zagaje
• Parcze
• Piaski
• Skalskie
• Parcze Górne
  

Zabytki

• Kościół p.w. św. Andrzeja
• Ruiny Zamku

Miejsca Pamięci

• Ewidencja Miejsc Pamięci w powiecie olkuskim

Związani z Olkuszem

• 

  Opis zdjęcia:

• 

  Francesco Nullo

• 

  Opis zdjęcia:

• 

  Opis zdjęcia:

Kultura

Muzea

• Muzeum Afrykanistyczne im. Bogdana Szczygła
• Muzeum Regionalne PTTK im. A. Minkiewicza
• Muzeum Pożarnictwa Ziemi Olkuskiej

Biblioteki

• [do rozbudowy]

Podania i legendy z Olkusza

• [do rozbudowy]

Gminy wyznaniowe

Kościół rzymskokatolicki

• Dekanat olkuski

Cmentarze

• Cmentarz żydowski
• Stary cmentarz żydowski
• Cmentarz prawosławny

Prasa, portale społecznościowe, telewizja

• [do rozbudowy]

Miasta partnerskie

• Bruay-la-Buissiere, Francja
• Schwalbach am Taunus, Niemcy
• Bjerringbro, Dania
• Staffordshire Moorlands, Anglia
• Bergamo, Włochy
• Pontenure, Włochy

Video

<videoflash>mOFkIOHLsUg</videoflash>

<videoflash>7peYaVhTfUY&feature=related</videoflash>

<videoflash>3WJyPvr5xBY&feature=related</videoflash>

• http://www.youtube.com/watch?v=3WJyPvr5xBY&feature=related

Bibliografia

• Przewodnik po Zagłębiu Dąbrowskim. Sosnowiec: Komitet Przewodnika po Zagłębiu Dąbrowskim, 1939, s. 103-106. 

• Feliks Kiryk (praca zbiorowa), Olkusz [w:] "Dzieje Olkusza i regionu olkuskiego, tom 1, Warszawa – Kraków 1978.
• Feliks Kiryk (praca zbiorowa), Olkusz [w:] "Dzieje Olkusza i regionu olkuskiego, tom 2, Warszawa – Kraków 1978.

Zobacz też

• Powiat olkuski

Linki zewnętrzne

• http://www.youtube.com/watch?v=4Gq5kIKf1Rk#t=571