Olkusz: Różnice pomiędzy wersjami

Z WikiZagłębie
Nie podano opisu zmian
Nie podano opisu zmian
 
(Nie pokazano 17 wersji utworzonych przez 5 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
Olkusz
{{Miasto infobox
{{Miasto infobox
| Miasto = Olkusz
| Miasto = Olkusz
| dopełniacz_miasta = Olkusza
| dopełniacz_miasta = Olkusza
| herb_miasta =
| herb_miasta = Plik:Gmina Olkusz herb.png
| flaga_miasta =
| flaga_miasta =
| województwo = małopolskie
| województwo = małopolskie
Linia 25: Linia 23:
| www = http://www.olkusz.eu/
| www = http://www.olkusz.eu/
}}
}}
[[Plik:Olkusz Dworzec kolejowy 001.JPG|thumb|right|[[Dworzec kolejowy Olkusz|Dworzec kolejowy w Olkuszu]]]]
'''Olkusz''' - miasto w województwie małopolskim, w [[Powiat olkuski|powiecie olkuskim]], siedziba [[Gmina Olkusz (powiat olkuski)|gminy miejsko-wiejskiej Olkusz]]. Położone na zachodnich rubieżach Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej nad rzeką Babą, przy drodze krajowej nr 94 i przy drogach wojewódzkich: nr 783 i nr 791.
Do [[1975]] r. miasto znajdowało się w województwie krakowskim, później w latach [[1975]] - [[1999]] w województwie katowickim, a od [[1999]] wchodzi w skład województwa małopolskiego.
==Nazwa miejscowości==
Olkusz w starożytności był zwany Ileusem. Według statory rabsztyńskiego, który w XVI wieku opisywał ziemię olkuską, nazwa Olkusz pochodzi od kuszy. Łabęcki zaś który pisze o tym w swoim "Górnictwie Polskim", wyprowadza ją od kucia iłów (ileus) marglistych. Olkusz znany jest w historii ze swoich kopalń srebra i ołowiu.
==Historia==
Już w czasach zamierzchłych ołów olkuski był wysoko ceniony i przynosił panującym znaczne
dochody. Do kopania srebra i ołowiu zjeżdżano się ze stron najdalszych, budując domostwa na dużej przestrzeni.
'''Liczne przywileje'''<br>
[[Plik:Olkusz, ulica Krakowska.JPG|thumb|right|Ulica Krakowska - rzeźba rycerza stojąca w miejscu w którym była Brama Krakowska (obiekt znajdujący się na szlaku [[Szlak VIA REGIA - Droga św. Jakuba|Via Regia)]]]]
Dopiero Kazimierz Wielki miasto uporządkował, murami otoczył i wybudował kościoły. Przez długie wieki Olkusz, korzystając z wielu przywilejów królewskich, bogacąc się niezmiernie, sięgnął szczytu swego rozwoju w czasach Jagiellonów i Batorego. Za rządów tego króla była w Olkuszu mennica. Obecnie stoi na tym miejscu dom starostwa powiatowego. W XVI wieku miasto liczyło około 30 tysięcy ludności, a bogactwo było tak wielkie, że dla nich szlachta chętnie żeniła się z córkami Olkuszan.
'''Upadek Olkusza'''<br>
Wyszło to jednak na szkodę kopalniom. Właściciele ich spośród szlachty nie chcieli łożyć na zabezpieczenie kopalni od zalewów. W XVII wieku obok klęski wojny szwedzkiej, podczas której generał Miller użył górników olkuskich do kucia podków pod Jasną Górą, gdzie wielu z nich zginęło, przyszedł na nieszczęście Olkusza wylew rzeczki Baby tak znaczny, że zatopił część kopalni. Co jeszcze zdołało ocaleć, to ostatecznie zatopiły wody tejże Baby w r. [[1703]] podczas nowego wielkiego wylewu.
Wreszcie do upadku Olkusza przyczynił się wielki pożar w roku [[1737]]. Późniejsze wielokrotne próby odwodnienia kopalni szczególnie za czasów Stanisława Augusta Poniatowskiego i [[Bank Polski (Królestwo Polskie)|Banku Polskiego]] nie dały żadnych rezultatów. Do dziś przy drogach pod-olkuskich widoczne są ślady dawnych kopalni srebra i ołowiu. Na tyłach posesyj Nr 65 i 73 przy ul. 3 Maja stoją słupy z czerwonego piaskowca, znaczące kierunek jednej z sześciu sztolni olkuskich, mianowicie sztolni Ponikowskiej.
'''Powstanie styczniowe'''<br>
[[Plik:Grobowiec pułkownika Francesco Nullo.JPG|thumb|right|Grobowiec pułkownika Francesco Nullo w Olkuszu]]
[[Plik:Mapa Powiatu olkuskiego 1867 - 1914.JPG|thumb|200px|right|Mapa powiatu olkuskiego w guberni kieleckiej z lat 1867-1914. Po powstaniu styczniowym powiat olkuski został rozdzielony, część wschodnia weszła w skład gub. kieleckiej, zachodnia w skład [[Gubernia Piotrkowska|gub. piotrkowskiej]]]]
[[Plik:Olkuszanie dla Niepodleglosci.jpg|thumb|200px|[[Olkuszanie dla Niepodległości]]]]
Z późniejszych wydarzeń historycznych najprzeciętniejszym w dziejach Olkusza był rok [[1863]]. Wkroczył w tym roku do Olkusza oddział [[Józef Patrycjusz Cieszkowski |Cieszkowskiego]], w dniu zaś [[5 maja]] [[1863]] r. pod wsią [[Krzykawka (gm. Bolesław)|Krzykawką]] w okolicy [[Sławków|Sławkowa]] rozegrała się bitwa oddziału powstańców z wojskami rosyjskimi. Podczas tej bitwy zginął bohater wojen o wyzwolenie Włoch, garibaldczyk, pułkownik, a w powstaniu polskim - generał [[Francesco Nullo]], którego pochowano na starym [[Stary Cmentarz w Olkuszu|cmentarzu olkuskim]]. Na jego grobie stoi pomnik w kształcie strzaskanego dębu. Obok niego pochowano dwóch innych powstańców. Jeden z nich Władysław Romer, drugi nieznany.
'''Zabudowa rynku''' <br>
Dawny Olkusz otoczony był murami. Dzisiejsze ulice: Kościuszki, Górnicza i Mickiewicza powstały ze splantowanej fosy miejskiej. Na rynku, dawniej stała wieża ciśnień, był tam kiedyś ratusz i dom, zwany królewskim, w którym mieścił się urząd górniczy. Domy w rynku zbudowane były w czasach stosunkowo niedawnych. Jedynie kamienica od nr 15 ma bramę gotycką z czerwonego piaskowca. Być może jest to brama z któregoś dawnych olkuskich kościołów, dziś już nie istniejących. Kamienica na rogu ul. Augustiańskiej zachowała szkarpy. Lepiej zachowana jest północna strona zabudowań w rynku. Mamy tu ślady budownictwa średniowiecznego. Kamienica pod nr 25 ma portal barokowy z gmerkiem dawnego mieszczanina olkuskiego Macieja Słowaka. Na jego płycie nagrobnej w kościele powtarza się ten sam gmerk. W kamienicy tej zachowały się barokowe sklepienia. Dom pod nr 29 ma piękny portal renesansowy. Z domu tego prowadzi wejście do piwnic, mających po kilka kondygnacji.
Ulica Augustiańska nazwana tak została dlatego, że był tu kiedyś klasztor i kościół OO. Augustianów. W posesji nr. 7 przy tej ulicy zwracają uwagę ślady architektoniczne dawnej świątyni.
==Dzielnice i osiedla==
*Stoczki
*Pakuska
*Ponik
*Za Skałami
*Podgrabie
*Słowiki
*Sikorka
*Czarna Góra
*Kocatówka-Dodatki
*Stary Olkusz
*Dodatki Pomorskie
*Pomorzany
*Parcze Dolne
*Mazaniec
*Kamyk
*Zagaje
*Parcze
*Piaski
*Skalskie
*Parcze Górne<br>
==Zabytki==
* [[Parafia p.w. św. Andrzeja Apostoła w Olkuszu|Kościół p.w. św. Andrzeja]]
* [[Ruiny Zamku]]
==Miejsca Pamięci==
*[[Ewidencja Miejsc Pamięci w powiecie olkuskim]]
==Związani z Olkuszem==
<gallery>
Plik:Brak zdjęcia.jpg|Opis zdjęcia:
Plik:FrancescoNullo.PNG | [[Francesco Nullo]]
Plik:Brak zdjęcia.jpg|Opis zdjęcia: 
Plik:Brak zdjęcia.jpg|Opis zdjęcia:
</gallery>
==Kultura==
===Muzea===
* [[Muzeum Afrykanistyczne im. Bogdana Szczygła w Olkuszu|Muzeum Afrykanistyczne im. Bogdana Szczygła]]
* [[Muzeum Regionalne PTTK im. A. Minkiewicza w Olkuszu|Muzeum Regionalne PTTK im. A. Minkiewicza]]
*[[Muzeum Pożarnictwa Ziemi Olkuskiej]]
===Biblioteki===
*[do rozbudowy]
===Podania i legendy z Olkusza===
*[do rozbudowy]
==Gminy wyznaniowe==
'''Kościół rzymskokatolicki'''
*[[Dekanat olkuski]]
==Cmentarze==
* [[Cmentarz żydowski w Olkuszu|Cmentarz żydowski]]
* [[Stary cmentarz żydowski w Olkuszu|Stary cmentarz żydowski]]
* [[Cmentarz prawosławny w Olkuszu|Cmentarz prawosławny]]
==Prasa, portale społecznościowe, telewizja==
*[do rozbudowy]
==Miasta partnerskie==
*Bruay-la-Buissiere, Francja
*Schwalbach am Taunus, Niemcy
*Bjerringbro, Dania
*Staffordshire Moorlands, Anglia
*Bergamo, Włochy
*Pontenure, Włochy


==Video==
<videoflash>mOFkIOHLsUg</videoflash>
<videoflash>mOFkIOHLsUg</videoflash>


Linia 32: Linia 131:
<videoflash>3WJyPvr5xBY&feature=related</videoflash>
<videoflash>3WJyPvr5xBY&feature=related</videoflash>


http://www.youtube.com/watch?v=3WJyPvr5xBY&feature=related
*http://www.youtube.com/watch?v=3WJyPvr5xBY&feature=related


== Bibliografia ==
== Bibliografia ==
*{{Cytuj książkę | nazwisko = | imię =  |nazwisko2= |imię2= | tytuł = Przewodnik po Zagłębiu Dąbrowskim | data = [[1939]] | wydawca = Komitet Przewodnika po Zagłębiu Dąbrowskim | miejsce = [[Sosnowiec]]  | isbn = | strony = 103-106}}
{{bibliografia start}}
{{bibliografia start}}
#  Feliks Kiryk (praca zbiorowa), Olkusz [w:] [[Dzieje Olkusza i regionu olkuskiego (1)|''"Dzieje Olkusza i regionu olkuskiego, tom 1'']],  Warszawa – Kraków 1978.
*Feliks Kiryk (praca zbiorowa), Olkusz [w:] [[Dzieje Olkusza i regionu olkuskiego (1)|''"Dzieje Olkusza i regionu olkuskiego, tom 1'']],  Warszawa – Kraków 1978.
#  Feliks Kiryk (praca zbiorowa), Olkusz [w:] [[Dzieje Olkusza i regionu olkuskiego (2)|''"Dzieje Olkusza i regionu olkuskiego, tom 2'']],  Warszawa – Kraków 1978.
*Feliks Kiryk (praca zbiorowa), Olkusz [w:] [[Dzieje Olkusza i regionu olkuskiego (2)|''"Dzieje Olkusza i regionu olkuskiego, tom 2'']],  Warszawa – Kraków 1978.
{{bibliografia stop}}
{{bibliografia stop}}


==Zobacz też==
*[[Powiat olkuski]]
==Linki zewnętrzne==
*http://www.youtube.com/watch?v=4Gq5kIKf1Rk#t=571
== Przypisy ==
<references/>


[[Kategoria:Miasta Regionu|Olkusz]]
[[Kategoria:Miasta Regionu|Olkusz]]
Linia 45: Linia 154:
[[Kategoria:Nazwy miejscowe związane z gminą Olkusz|Olkusz]]
[[Kategoria:Nazwy miejscowe związane z gminą Olkusz|Olkusz]]
[[Kategoria:Nazwy miejscowe związane z powiatem olkuskim|Olkusz]]
[[Kategoria:Nazwy miejscowe związane z powiatem olkuskim|Olkusz]]
[[Kategoria:Nazwy miejscowe|Olkusz]]
[[Kategoria:Nazwy miejscowe w Zagłębiu Dąbrowskim|Olkusz]]

Aktualna wersja na dzień 11:20, 21 lis 2018

Olkusz
Herb
Herb Olkusza
Województwo małopolskie
Gmina
• rodzaj 		Olkusz
miejsko-wiejska
Prawa miejskie 1299
Burmistrz Dariusz Rzepka
Powierzchnia 25,65 km²
Ludność
• liczba
36 tysięcy
Tablice rejestracyjne KOL
Strona internetowa miasta
Dworzec kolejowy w Olkuszu

Olkusz - miasto w województwie małopolskim, w powiecie olkuskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Olkusz. Położone na zachodnich rubieżach Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej nad rzeką Babą, przy drodze krajowej nr 94 i przy drogach wojewódzkich: nr 783 i nr 791.

Do 1975 r. miasto znajdowało się w województwie krakowskim, później w latach 1975 - 1999 w województwie katowickim, a od 1999 wchodzi w skład województwa małopolskiego.

Nazwa miejscowości

Olkusz w starożytności był zwany Ileusem. Według statory rabsztyńskiego, który w XVI wieku opisywał ziemię olkuską, nazwa Olkusz pochodzi od kuszy. Łabęcki zaś który pisze o tym w swoim "Górnictwie Polskim", wyprowadza ją od kucia iłów (ileus) marglistych. Olkusz znany jest w historii ze swoich kopalń srebra i ołowiu.

Historia

Już w czasach zamierzchłych ołów olkuski był wysoko ceniony i przynosił panującym znaczne dochody. Do kopania srebra i ołowiu zjeżdżano się ze stron najdalszych, budując domostwa na dużej przestrzeni.

Liczne przywileje

Ulica Krakowska - rzeźba rycerza stojąca w miejscu w którym była Brama Krakowska (obiekt znajdujący się na szlaku Via Regia)

Dopiero Kazimierz Wielki miasto uporządkował, murami otoczył i wybudował kościoły. Przez długie wieki Olkusz, korzystając z wielu przywilejów królewskich, bogacąc się niezmiernie, sięgnął szczytu swego rozwoju w czasach Jagiellonów i Batorego. Za rządów tego króla była w Olkuszu mennica. Obecnie stoi na tym miejscu dom starostwa powiatowego. W XVI wieku miasto liczyło około 30 tysięcy ludności, a bogactwo było tak wielkie, że dla nich szlachta chętnie żeniła się z córkami Olkuszan.

Upadek Olkusza
Wyszło to jednak na szkodę kopalniom. Właściciele ich spośród szlachty nie chcieli łożyć na zabezpieczenie kopalni od zalewów. W XVII wieku obok klęski wojny szwedzkiej, podczas której generał Miller użył górników olkuskich do kucia podków pod Jasną Górą, gdzie wielu z nich zginęło, przyszedł na nieszczęście Olkusza wylew rzeczki Baby tak znaczny, że zatopił część kopalni. Co jeszcze zdołało ocaleć, to ostatecznie zatopiły wody tejże Baby w r. 1703 podczas nowego wielkiego wylewu.

Wreszcie do upadku Olkusza przyczynił się wielki pożar w roku 1737. Późniejsze wielokrotne próby odwodnienia kopalni szczególnie za czasów Stanisława Augusta Poniatowskiego i Banku Polskiego nie dały żadnych rezultatów. Do dziś przy drogach pod-olkuskich widoczne są ślady dawnych kopalni srebra i ołowiu. Na tyłach posesyj Nr 65 i 73 przy ul. 3 Maja stoją słupy z czerwonego piaskowca, znaczące kierunek jednej z sześciu sztolni olkuskich, mianowicie sztolni Ponikowskiej.

Powstanie styczniowe

Grobowiec pułkownika Francesco Nullo w Olkuszu
Mapa powiatu olkuskiego w guberni kieleckiej z lat 1867-1914. Po powstaniu styczniowym powiat olkuski został rozdzielony, część wschodnia weszła w skład gub. kieleckiej, zachodnia w skład gub. piotrkowskiej
Olkuszanie dla Niepodległości

Z późniejszych wydarzeń historycznych najprzeciętniejszym w dziejach Olkusza był rok 1863. Wkroczył w tym roku do Olkusza oddział Cieszkowskiego, w dniu zaś 5 maja 1863 r. pod wsią Krzykawką w okolicy Sławkowa rozegrała się bitwa oddziału powstańców z wojskami rosyjskimi. Podczas tej bitwy zginął bohater wojen o wyzwolenie Włoch, garibaldczyk, pułkownik, a w powstaniu polskim - generał Francesco Nullo, którego pochowano na starym cmentarzu olkuskim. Na jego grobie stoi pomnik w kształcie strzaskanego dębu. Obok niego pochowano dwóch innych powstańców. Jeden z nich Władysław Romer, drugi nieznany.

Zabudowa rynku
Dawny Olkusz otoczony był murami. Dzisiejsze ulice: Kościuszki, Górnicza i Mickiewicza powstały ze splantowanej fosy miejskiej. Na rynku, dawniej stała wieża ciśnień, był tam kiedyś ratusz i dom, zwany królewskim, w którym mieścił się urząd górniczy. Domy w rynku zbudowane były w czasach stosunkowo niedawnych. Jedynie kamienica od nr 15 ma bramę gotycką z czerwonego piaskowca. Być może jest to brama z któregoś dawnych olkuskich kościołów, dziś już nie istniejących. Kamienica na rogu ul. Augustiańskiej zachowała szkarpy. Lepiej zachowana jest północna strona zabudowań w rynku. Mamy tu ślady budownictwa średniowiecznego. Kamienica pod nr 25 ma portal barokowy z gmerkiem dawnego mieszczanina olkuskiego Macieja Słowaka. Na jego płycie nagrobnej w kościele powtarza się ten sam gmerk. W kamienicy tej zachowały się barokowe sklepienia. Dom pod nr 29 ma piękny portal renesansowy. Z domu tego prowadzi wejście do piwnic, mających po kilka kondygnacji.

Ulica Augustiańska nazwana tak została dlatego, że był tu kiedyś klasztor i kościół OO. Augustianów. W posesji nr. 7 przy tej ulicy zwracają uwagę ślady architektoniczne dawnej świątyni.

Dzielnice i osiedla

  • Stoczki
  • Pakuska
  • Ponik
  • Za Skałami
  • Podgrabie
  • Słowiki
  • Sikorka
  • Czarna Góra
  • Kocatówka-Dodatki
  • Stary Olkusz
  • Dodatki Pomorskie
  • Pomorzany
  • Parcze Dolne
  • Mazaniec
  • Kamyk
  • Zagaje
  • Parcze
  • Piaski
  • Skalskie
  • Parcze Górne

Zabytki

Miejsca Pamięci

Związani z Olkuszem

Kultura

Muzea

Biblioteki

  • [do rozbudowy]

Podania i legendy z Olkusza

  • [do rozbudowy]

Gminy wyznaniowe

Kościół rzymskokatolicki

Cmentarze

Prasa, portale społecznościowe, telewizja

  • [do rozbudowy]

Miasta partnerskie

  • Bruay-la-Buissiere, Francja
  • Schwalbach am Taunus, Niemcy
  • Bjerringbro, Dania
  • Staffordshire Moorlands, Anglia
  • Bergamo, Włochy
  • Pontenure, Włochy

Video

<videoflash>mOFkIOHLsUg</videoflash>

<videoflash>7peYaVhTfUY&feature=related</videoflash>

<videoflash>3WJyPvr5xBY&feature=related</videoflash>

Bibliografia

  • Przewodnik po Zagłębiu Dąbrowskim. Sosnowiec: Komitet Przewodnika po Zagłębiu Dąbrowskim, 1939, s. 103-106. 

Zobacz też

Linki zewnętrzne

Przypisy

Źródło: „https://wikizaglebie.pl/index.php?title=Olkusz&oldid=90729”