Maczki (Sosnowiec)

Maczki dzielnica Sosnowca
Status	dzielnica
W granicach Sosnowca	od 1975
Kod pocztowy	41-217

Maczki - jedna z czterech dzielnic regionu "Wschód" Sosnowca. Jest niewielka i otoczona zewsząd lasami, posiada głębokie tradycje kolejarskie wynikające z historycznie strategicznego położenia na mapie Europy - leżała bowiem na granicy dwóch rozbiorów (końcowa stacja Granica Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej). Dzielnica ta to zielone płuca Sosnowca.

Dzielnica leży niemal na granicy Sosnowca z Jaworznem, nad rzeką Białą Przemszą.

Z Maczkami związane są stare osiedla (przysiółki):

• Cieśle
• Stare Maczki
• Palestyna(zamieszkiwana była przez Żydów, dziś ul. Spacerowa)
• Węgroda (ul. Kolonia Wągródka)
• Wodociągi

Historia

Osada Maćki znana była już w XVIII wieku, choć właściwe znaczenie uzyskała dopiero w połowie XIX wieku dzięki wybudowaniu tu stacji kolejowej na trasie Warszawa - Wiedeń oraz komory celnej, a następnie linii kolejowej do Iwangrodu (1884). Przygraniczne położenie i powstałe tu centrum ruchu granicznego zadecydowało o nazwie osady - Granica.

Granica rozwinęła się w duży ośrodek kolejowy. W latach 1848 - 1859 była jedyną stacją nadgraniczną Cesarstwa Rosyjskiego. Krzyżowały się tu drogi Rosji, Prus i Austro-Węgier. W okolicy dworca kolejowego wybudowanego w 1848 roku w pewnym oddaleniu od wioski Maćki zaczęła kształtować się osada.

Pierwszymi jej mieszkańcami byli kolejarze z rodzinami, funkcjonariusze straży granicznej, urzędnicy obsługujący komorę celną, wojsko rosyjskie i żandarmeria. Powstawały tu domy mieszkalne, hotele (1852, 1864), poczta, koszary, cerkiew prawosławna. W 1857 roku postawiono kaplicę rzymskokatolicką, w której msze odprawiał ksiądz z Zagórza, a w 1893 roku zbudowano kościół (przez 30 lat należał do parafii zagórskiej).

Pierwsza szkoła powszechna powstała w Granicy w 1886 roku. Podczas Powstania Styczniowego w okolicy osady doszło do starć oddziałów polskich z wojskiem rosyjskim. Przejściowo udało się powstańcom opanować stację.

Znaczenie osady jako ważnego węzła komunikacyjnego osłabło po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku i zlikwidowaniu granicy z Austrią.

Wtedy także aktualność straciła nazwa miejscowości. Zmieniono ją na Uroczysko, a w 1925 roku nadano jej obecną nazwę - Maczki. W okresie międzywojennym następował dalszy rozwój osady. Z inicjatywy prezydenta RP Gabriela Narutowicza wybudowano w Maczkach zakłady wodociągowe, które już od 1930 roku zaopatrywały Sosnowiec w wodę.

W 1919 roku powstało Gimnazjum Realne - pierwsza szkoła średnia w Maczkach. W jego miejsce, w budynku dawnej komory celnej, utworzono w 1926 roku Szkołę Rzemieślniczo-Przemysłową, w której chemii uczył znany pisarz Leon Kruczkowski. Po II wojnie światowej w tym miejscu działała do lat 70. XX wieku Zasadnicza Szkoła Zawodowa.

W Maczkach istniały kolonie: Wodociągi, Cieśle, Wągródka, Stare Maczki (dawna wieś Maćki) - o czym przypominają obecnie nazwy ulic. Pierwotnie Maczki były gminą, od 1955 roku gromadą, w 1958 roku stały się osiedlem w powiecie będzińskim, a w 1973 roku weszły w skład miasta Kazimierz Górniczy. Włączone z nim w obręb administracyjny Sosnowca stanowią jego "zieloną dzielnicę".

Instytucja wyznaniowa

Kościół wybudowany został w stylu neogotyckim według projektu inż. Artura Goebla i wzniesiony u schyłku XIX wieku. Powstał on z inicjatywy mieszkańców Granicy. W marcu 1925 roku na mocy decyzji Kurii Biskupiej w Kielcach parafia nazwana została: pod wezwaniem Świętych Apostołów Piotra i Pawła.

Edukacja

W Maczkach działają takie instytuje oświatowe:

• Przedszkole Miejskie nr 36
• Szkoła Podstawowa nr 37 im. Henryka Sienkiewicza
• Gimnazjum nr 4 im. Tadeusza Kościuszki

współtworzące razem Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 11.

Instytucje i firmy w Maczkach

W dzielnicy funkcjonują:

• Miejski Klub Maczki
• Filia nr 13 Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Gustawa Daniłowskiego w Sosnowcu (mieszcząca się w budynku Klubu Maczki)
• Obwód Lecznictwa Kolejowego, Rejonowa Przychodnia Lekarska (ul. Kadłubka 16)
• Poczta Polska - Urząd Pocztowy, AP Sosnowiec 15 Oddział Maczki
• Apteka "Maczki", Marcin Szubel (ul. Krakowska 13)
• Pikuła Danuta, Zakład Fryzjerski (ul. Kadłubka 20)
• PPH VARIA Sp. z o.o. (ul. Stacyjna 18) - producent wyrobów leczniczych, preparatów dietetycznych oraz środków kosmetycznych do pielęgnacji ciała
• Górnośląskie Przedsiębiorstwo Wodociągów S.A. - Stacja Uzdatniania Wody Maczki (ul. Wodociągi 2)
• Alex. Wielobranżowe przedsiębiorstwo usługowo - handlowo - transportowe. Export, import. Figiel J. (Kolonia Wągródka 24)
• AUDIO COMPUTER ELECTRONICS Łukasz Pikuła (Ul. Krakowska 18/12)
• Rajwo-Trans-Tour (ul. Krakowska 4/2)

Zabytki

Do zachowanych obiektów architektonicznych zaliczyć należy:

• Most graniczny na Białej Przemszy z 1848 r.
• Dworzec kolejowy zbudowany w neorenesansowym stylu wg projektu Henryka Marconiego z 1848 r.
• Komorę celną tego samego projektanta z 1848 r. (ulega dewastacji)
• Kaplicę rzymskokatolicką z 1857 r.
• Wieżę ciśnień z 1880 r.
• Kościół rzymskokatolicki wg projektu inżyniera Artura Goebla z 1892 r.
• Cały kompleks budynków mieszkalnych zbudowanych dla pracowników Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej pod koniec XIX wieku.
• Plebanię wybudowaną w latach 1897 - 1900
• Pomnik T. Kościuszki w parku
• Cmentarz w Starych Maczkich - z początku był cmentarzem prawosławnym, jednak po pewnym czasie staraniem władz kościelnych na początku XX wieku przeszedł pod zarząd kościoła rzymsko-katolickiego, a jego poświęcenia dokonał ks. Józef Niewiarowski w dniu 19 lipca 1907 roku.

Dojazd

Do Maczek można się dostać autobusami: 220 221 622 28

Maczki (Granica) na dawnej pocztówce

• 

  Granica Most

• 

  Komora celna i hotel

• 

  Most, Dworzec, Kościół

• 

  Dworzec na Granicy

• 

  Wnętrze Dworca na Granicy

• 

  Peron Dworca na Granicy

• 

  Dworzec na Granicy

• 

  Dworzec na Granicy

• 

  Dworzec na Granicy

• 

  Kościół

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona Zespołu Szkół Ogólnokształcących nr 11 w Maczkach - Szkoła Podstawowa nr 37 i Gimnazjum nr 4
• Oficjalna strona Przedszkola Miejskiego nr 36 w Maczkach
• Oficjalna strona Miejskiego Klubu Maczki
• Oficjalna strona Parafii w Maczkach

Bibliografia

• Małgorzata Śmiałek, Dzielnice Sosnowca - Zarys dziejów, Sosnowiec, 2004
• Małgorzata Śmiałek, Dzielnice Sosnowca - Porąbka, Kazimierz Górniczy, Ostrowy Górnicze, Sosnowiec, 2009

_T~ Początek dzisiejszej dzielnicy Sosnowca dała niewielka osada leśna Macki, będącą przysiółkiem Porąbki, wsi biskupiej położonej w dobrach klucza sław- kowskiego. Znana była już w XVIII wieku, a jej nazwa łączona jest z nazwi- skiem rodziny Macków, którzy mieszkali na tym terenie. Właś~we znaczenie osada uzyskała w połowie XIX wieku, gdy na jej gruntach wybudowano sta- cję pierwszej w Królestwie Polskim kolei - Drogi Żelaznej Warszawsko- Wie- deńskiej. Zlokalizowano ją na pustkowiu w pewnym oddaleni od wsi, która zachowała charakter rolniczy (Stare Macki). Stację wraz z tworzącą się wokół niej osadą nazwano Granicą. Zadecy- dowało o tymjej położenie przy ówczesnej granicy z Austrią. Administracyjnie teren ten należał do wsi Porąbka w guberni radomskiej, w powiecie olkuskim, a od 1867 roku wchodził w skład powiatu będzińskiego (gubernia piotrkow- ska). W kwietniu 1848 roku udostępniono dla ruchu odcinek linii kolejowej Ząb- kowice -Granica, a 13 października t.r. odbyła się uroczystość otwarcia trasy Granica - Szczakowa. Warszawa uzyskała połączenie z Krakowem, Wrocła- wiem i Wiedniem. Brzegi Białej Przemszy połączył kamienny most wybudo- wany w latach 1845-1848 w stylu zakopiańskim. Dworzec kolejowy wzniesiono w latach 1847-1848, według projektu Hen- ryka Marconiego, jednego z naj wybitniej szych architektów pierwszej połowy XIX wieku. Budowany na pustkowiu, został usytuowany nietypowo - między torami kolejowymi. Cała zabudowa stacji zwrócona jest w kierunku torów. Okazała neorenesansowa bryła dworca założona została na planie wydłużo- nego prostokąta o imponującej długości 230 m. Budowla charakteryzuje się prostotą formy, symetrią i osiowością. W elewacjach dekorowana była bonio- waniem i charakteryzowała się wydatnym kostkowym gzymsem (zlikwido- wanym po II wojnie światowej). Na przełomie XIX i XX wieku dokonano wielu istotnych zmian, m.in. przedłużono na całą długość budowli wiaty pero- nowe i w pewnym zakresie zmieniono wystrój wnętrz. Z tego okresu po- chodzą - zachowane do tej pory - stiuki i stolarka. Poważne remonty dworca przeprowadzano w latach 30. XX wieku i po II wojnie światowej. Dworzec był miejscem ekspedycji osobowej i towarowej, a zarazem pełnił funkcje reprezentacyjne. W jego wnętrzach mieściły się pokoje dla pod- ,. . . . rozującego cara l jego rodziny. Wnętrza tzw. apartamentów dworskich, znaj- ~

dujących się na piętrze, wyposażone były w okazałe meble i mannurowe kominki, a ściany pomieszczeń zdobiły polichro!Die. Na parterze mieściły się poczekalnie dla podróżnych klasy I, II i III, połączone z restauracją i bufeta- mi. Restauracja I klasy zachwycała wytwornym, eleganckim wystrojem. W budynku znajdował się również kantor wymiany pieniędzy. Do stacji, w pierwszych latach jej istnienia, należały także komora celna zaprojektowana przez Marconiego, lokomotywownia, wagonownia, magazy- ny, budynek straży pożarnej, wytwórnia gazu świetlnego, obiekty mieszkalne, VI tym baraki dla żołnierzy trzymających wartę przy moście granicznym. W 1856 roku na stacji zainstalowano telegraf, który w kolejnych latach uno- wocześniono i przystosowano do alfabetu Morse'a. W 1884 roku przez Granicę przeprowadzono drugą linię kolejową - odci- nek szerokotorowej Drogi Żelaznej Iwangrodzko-Dąbrowskiej, która łączyła Iwanogród (Dęblin) z Dąbrową Górniczą. Dla potrzeb tej kolei powstał tzw. młodszy dworzec - zniszczony podczas II wojny światowej, a także parowo- zownia, magazyny i inne obiekty. Od tej pory zegary na peronach wskazywały dwa czasy: warszawski i petersburski. Granica rozwinęła się w duży ośrodek kolejowy. W latach 1848-1859 była jedyną stacją nadgraniczną Cesarstwa Rosyjskiego. Krzyżowały się tu drogi Rosji, Prus i Austro-Węgier. W okolicy stacji ukształtowała się osada. Pierwszymi jej mieszkańcami byli kolejarze z rodzinami, funkcjonariusze straży granicznej, urzędnicy obsłu- gujący komorę celną, wojsko rosyjskie i żandarmeria. Powstały tu domy miesz- kalne i inne obiekty. W 1855 roku wybudowano cerkiew prawosławną pw. św. Aleksandra (na przedłużeniu komory celnej) oraz urządzono cmentarz. W 1884 roku ustanowiono w Granicy parafię prawosławną. O wybudowanie własnej kaplicy postarali się również katolicy. Powstała w 1857 roku, a obsłu- giwałją wikariusz z Zagórza. Jest naj starszym zabytkiem sakralnym w Macz- k!l.ch. Od 1856 roku czynny był w Granicy hotel służący podróżnym oczekują- cym na połączenia zagraniczne. Wybudował go przedsiębiorca Adam Tański na działce wydzierżawionej od kolei. Kolejnym właścicielem hotelu był Fedor Scherner, który rozbudował ten obiekt oraz pobudował kilka domów przy ul. Krakowskiej. Stacja Granica miała duże znaczenie strategiczne. Podczas powstania styczniowego oddziały polskie zdobyły ją bez walki (4 lutego 1863), gdyż Rosjanie wycofali się do Modrzejowa. Zdołano tylko aresztować dyrektora

komory celnej Nobla, kapitana żandannerii Tajnowskiego i sześciu żandar- mów. W imieniu Rządu Narodowego, za zgodą miejscowych kolejarzy, spi- skowiec i jednocześnie praktykant kolejowy, Marcin Karaga przejął kierow- nictwo stacji (6 lutego). Zerwano rosyjskie emblematy z komory celnej, której dyrektorem mianowano właściciela miejscowego domu spedycyjnego, powo- łano nowych urzędników celnych. W Granicy, do której przybył Apolinary .Kurowski, podjęto decyzję w sprawie dalszych działań militarnych. Postano- wiono natychmiast uderzyć na dworzec w Sosnowcu; opracowano szcze;ó- łowy plan ataku. Strzelcy i kosynierzy wyruszyli z Granicy zmontowanym po- ciągiem pancernym, który składał się z ośmiu wagonów, wzmocnionych pokładami kolejowymi i dwóch lokomotyw. Sosnowiecki dworzec powstań- czy zdobyli w nocy z 6 na 7 lutego. Rządy Marcina Karagi w Granicy utrzymały się do 20 lutego, kiedy po- nownie wkroczyły na ten teren oddziały rosyjskie. W pobliżu stacji powstańcy walczyli jeszcze w sierpniu 1863 roku - po- tyczka z oddziałem rosyjskim zakończyła się ich porażką. Począwszy od 1870 roku, kiedy zasiedlono kilka domów wybudowanych przez F. Szernera, osada intensywnie się rozbudowuje. W latach 1872-1873 powstają budynki dla pracowników kolei przy ul. Skwerowej, a w ostatniej ćwierci XIX wieku, w związku z wybudowaniem drugiego dworca kolejowe- go, przy ul. Towarowej (Stacyjna) i Krakowskiej. Dla wojska, funkcjonariuszy Straży Granicznej i żandarmerii przeznaczo- no ~szary wybudowane na przełomie lat 70. i 80. XIX wieku. Wraz z budynkami mieszkalnymi wznoszono obiekty gospodarcze i sani- tarne; w lokalu przy lokomotywowni urządzono łaźnię dla pracowników kolei i ich rodzin. Zakładano sklepy, powstała apteka (około ,1900 roku), funkcj ono- wała poczta. Swoje filie ulokowały tu Sosnowieckie Domy Handlowo- Ekspe- dycyjne A. Oppenheima, H. Reichera, W. Meyerholda29. Od lat 80. XIX wie- kuw Granicy prowadziły działalność biura spedycyjne F. Schernera i Blumen- felda. W 1880 roku mieszkańcy Granicy, pod przewodnictwem zawiadowcy stacji Adama Dziewulskiego, podjęli starania o wybudowanie kościoła rzym- sko - katolickiego. Wzniesiono go w 1892 roku, według projektu Artura Go- ebla, w stylu neogotyckim (prace wykończeniowe prowadzono jeszcze w la-

tach 1893-1894) z funduszy pochodzących ze składek kolejarzy i pasażerów oraz dotacji Towarzystwa Drogi Żelaznej Warszawsko-Wiedeńskiej. Kościół - pw. Zmartwychwstania Pańskiego i św. Apostołów Piotra i Pawła - po- święcił l listopada 1894 roku, ks. JózefDotkiewicz, proboszcz parafii zagór- skiej, do której przyłączono nową świątynię. Plebanię wybudowano w latach 1897-1900, a w 1907 roku poświęcono cmentarz (po wybuchu I wojny świa- towej przyłączono do niego nekropolię prawosławną). W 1885 roku Maria Mikulińska założyła pierwszą w Granicy szkołę. Od 1890 roku prowadził jąjej mąż, nauczyciel Komorowski. Była to 4. klaso- wa szkoła prywatna z rosyjskim językiem wykładowym. Mieściła się w lokalu Minca, przy dzisiejszej ulicy Spacerowej, w rejonie tzw. Palestyny. Od 1906 roku należała do Polskiej Macierzy Szkolnej, w 1909 roku przejęło ją Towa- rzystwo Jedność, a w 1911 roku przeszła pod zwierzchnictwo władz kolejo- wych. Kierownikiem szkoły od 1906 roku do wybuchu I wojny światowej był Adam Wybraniec. Uczyło się w niej 100-120 dzieci. Podczas rewolucji 1905 roku pracownicy stacji przeprowadzili strajk i wraz z innymi mieszkańcami Granicy brali udział w manifestacjach ulicznych. Przed 1914 rokiem Granica była dużą osadą kolejową zamieszkiwaną przez około 5 tys. osób. Po wybuchu I wojny światowej wycofujące się wojska rosyjskie próbo- wały wysadzić most graniczny na Białej Przemszy - uszkodzono tylko jedno przęsło, niewielkie straty poniósł kościół (popękały witraże). Zniszczony został natomiast peron stacji iwangrodzko-dąbrowskiej. Granica znalazła się w au- striackiej strefie okupacyjnej w powiecie dąbrowskim. Przebudowano wów- czas szerokie tory kolei iwangrodzko-dąbrowskiej na normalne, wybudowano również nowe torowisko biegnące w kierunku Kazimierza Górniczego. W okresie okupacji austriackiej ukształtował się podział stacji na osobową (kolej warszawsko-wiedeńska) i towarową (iwangrodzko-dąbrowska). Do ważnych inwestycji należało wybudowanie drogi od Szczakowej do Strzemieszyc wraz z drewnianym mostem na Białej Przemszy. Obecnie droga ta pełni rolę głównej osi komunikacyjnej osiedla. Po odzyskaniu niepodległości w listopadzie 1918 roku i zlikwidowaniu gra- nicy z Austrią, osada przestała być ważnym międzynarodowym węzłem ko- munikacyjnym. Pozostała nadal ośrodkiem kolejowym, ale o znaczeniu zaled- wie lokalnym. Aktualność straciła nazwa miejscowości. Zmieniono ją na Uro- czysko, a w 1925 roku nadano jej obecną nazwę - Maczki. W latach między-