Gmina Olkusko-Siewierska
Szablon:Dawna gmina infobox Gmina Olkusko-Siewierska – dawna zbiorowa gmina wiejska, istniejąca od początku XIX wieku do końca 1949 roku[1] w woj. kieleckim i woj. śląskim. Siedzibą gminy były Strzemieszyce. Jednostka obejmowała miejscowości leżące obecnie na terenie miast Dąbrowa Górnicza (Gołonóg, Strzemieszyce, Ząbkowice) i Sosnowiec (Zagórze, Kazimierz Górniczy, Porąbka, Maczki). Na uwagę zasługuje fakt że wbrew nazwie ani Olkusz ani Siewierz nie wchodziły w skład gminy.
Królestwo Polskie
Początki istnienia gminy przypadają na okres istnienia Księstwa Warszawskiego. Dekret z 23 lutego 1809 roku dopuszczał istnienie gminy zbiorowej, złożonej z kilku przyległych gmin lub gromad. Na zasięg terytorialny gminy wpływ miała tradycja administracyjna (w jej skład weszła większość miejscowości należących niegdyś do Księstwa siewierskiego) oraz czynnik gospodarczy, jakim był rozwój przemysłu na przełomie XVIII i XIX wieku. Zgodnie z ukazem z 30 maja 1818 roku w każdej gminie działał wójt, jako ostatnie ogniwo administracji krajowej, który wykonywał rozkazy rządowe. W gminie zbiorowej w każdej wsi był sołtys. Zgodnie z ukazem z 3 marca 1859 r. ich wyboru wójta i sołtysa dokonywali mieszkańcy wsi spośród siebie, a zatwierdzali naczelnicy powiatowi. Wójt był organem samorządu gminnego i organem wykonawczym administracji rządowej.
Gmina objęła swym zasięgiem prawie całe Zagłębie Dąbrowskie z wyjątkiem części południowej (Będzina, Grodźca, Czeladzi, Sosnowca, Zagórza i Niwki). Siedzibą wójta była od chwili powstania gminy aż do 1864 roku wieś Dąbrowa. W okresie Księstwa Warszawskiego gmina leżała w powiecie siewierskim, departamencie krakowskim, następnie weszła w skład Królestwa Polskiego.
W 1816 r. województwo krakowskie podzielono na cztery obwody: kielecki, stopnicki, miechowski i olkuski z komisarzami obwodowymi na czele. Gmina olkusko-siewierska znalazła się w obwodzie olkuskim. W 1842 r. w miejsce zniesionego województwa krakowskiego powstała gubernia kielecka, a obwód olkuski przemianowano na powiat. W latach 1845-1867 gmina olkusko-siewierska znajdowała się w guberni radomskiej i podlegała naczelnikowi powiatu olkuskiego. W tym czasie obejmowała ona swym zasięgiem terytorialnym około 50 miejscowości. Podział gminy na mniejsze jednostki administracyjne nastąpił w roku 1864. Za Królestwa Polskiego gmina należała do powiatu będzińskiego w guberni piotrkowskiej[2][3].
Nazwa gminy olkusko-siewierskiej utrzymała się przy niewielkiej grupie wsi, w skład której weszły: Gołonóg, Ząbkowice, Strzemieszyce Wielkie i Małe, Maczki, Porąbka oraz Niemce. Siedziba gminy przeniesiona została do Strzemieszyc Wielkich, następnie w 1867 roku do Gołonoga, a cała gmina weszła w skład nowo utworzonego powiatu będzińskiego w guberni piotrkowskiej. Ten stan przetrwał aż do 1914 roku.
W 1912 gmina olkusko-siewierska (z siedzibą w Gołonogu) liczy 26 236 mieszkańców i obejmuje:
Gmina została zlikwidowana przez okupantów w latach 1914-1915. Jej część znalazła się w obrębie nowo utworzonego przez okupantów austriackich powiatu dąbrowskiego na terenie m.in. gmin: Gołonóg i Strzemieszyce.
II Rzeczpospolita
W 1919 roku powstał w w woj. kieleckim powiat będzińsko-dąbrowski (przemianowany na będziński) z 23 gminami, w tym olkusko-siewierską.
Po wydzieleniu z powiatu będzińskiego w 1924 r. powiatu zawierciańskiego, gmina olkusko-siewierska została jedną z 9 gmin wiejskich Jej urząd znajdował się w Strzemieszycach Wielkich.
W 1928 zajmuje 16 758 mórg i liczy 37 150 mieszk. Składa się z 7 wsi z koloniami:
- Strzemieszyce Wielkie (z kol. Ciernica, Przełajka, Mojchowizna, Ostrowy i Grabocin)
- Strzemieszyce Małe (z kol. Zakawie i Lipówka)
- Strzemieszyce-Folwark
- Gołonóg (z kol. Laski, Tworzeń, Łęknice, Piekło, Stara Wieś, Krasowa, Babia Ława, Zając, Podłosie, Działki, Stacja, Dziewiąty, Trzydziesty i Jamki)
- Ząbkowice (z kol. Starosiedle)
- Porąbka (z kol. Kazimierz, Pekin, Zawodzie, Juliusz, Czarne Morze, Szmejka, Maczki)
- Niemce (z kol. Feliks).
PRL
Według publikacji z 1946 roku[4] roku tuż po wojnie istniała gmina Strzemieszyce[5], jako pozostałość po jednostce utworzonej za okupacji hitlerowskiej w miejsce dotychczasowej gminy Olkusko-Siewierskiej[6]. Ostatecznie powrócono do przedwojennego podziału administracyjnego, a więc powrócono do nazwy gmina Olkusko-Siewierska (gminę Strzemieszyce Wielkie aktywowano formalnie dopiero w 1950 roku[1]). Jednostka znajdowała się od 18 sierpnia 1945 wraz z całym powiatem będzińskim w woj. śląskim[7].
1 stycznia 1950 roku jednostka zostaje zniesiona, a jej obszar włączony głównie do gminy Strzemieszyce Wielkie, a także częściowo do gmin Gołonóg, Ząbkowice i Kazimierz[1].
Przypisy
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Szablon:Dziennik Ustaw
- ↑ Postanowienie z 17 (29) września 1866, ogłoszone 5 (17) stycznia 1867 (Dziennik Praw, rok 1866, tom 66, nr 219, str. 279)
- ↑ Postanowienie z 29 grudnia 1867 (10 stycznia 1868), ogłoszone 8 (20) lutego 1868 (Dziennik Praw, rok 1868, tom 67, nr 228, str. 359)
- ↑ Podział administracyjny województwa śląsko-dąbrowskiego wraz ze skorowidzem gmin i gromad (stan z dnia 1 stycznia 1946) wydany przez Wydawnictwa Instytutu Śląskiego w 1947
- ↑ Składająca się z 9 gromad: Grabocin, Kazimierz, Maczki, Niemce, Ostrowy, Porąbka, Strzemieszyce Małe, Strzemieszyce Wielkie i Strzemieszyce Folwark
- ↑ Organizacja i represje władzy okupacyjnej
- ↑ Szablon:Dziennik Ustaw
