Fabryka Kotłów Parowych W. Fitzner i K. Gamper
Fabryka Kotłów Parowych W. Fitzner i K. Gamper - zakład przemysłu metalowego założony w 1880 r. przez siemianowickiego fabrykanta Wilhelma Fitznera i Szwajcara Konrada Gampera na pograniczu Środuli i Konstantynowa.
Produkty
Początkowo prowadził wyłącznic prace remontowe, wkrótce zaczął produkować kotły płomienne, a następnie rozszerzać asortyment wyrobów. Do produkcji wprowadzono kotły stojące, lokomobilowe, wolnorurowe systemu "Fitzner i Gamper", stromorurowe systemu „Garbe", parowozowe i inne urządzenia.
Przekształcenie firmy na spółkę
W latach 90. XIX wieku firma przekształciła się w towarzystwo Akcyjne Budowy Kotłów i Konstrukcji Mechanicznych z siedzibą zarządu w Petersburgu i Warszawie. Powstały liczne filie - m.in. w Dąbrowie, Warszawie, Łodzi, Petersburgu, Moskwie, Kijowie. Zwiększył się znacznie asortyment wyrobów i rozszerzyły rynki zbytu.
W latach 1908 - 1928 fabryka działała jako Spółka Akcyjna W. Fitzner i K. Gamper. W październiku 1928 r. zakład połączył się z firmą L. Zieleniewski S.A. w Krakowie przyjmując nazwę: Zjednoczone fabryki Maszyn, Kotłów i Wagonów L. Zieleniewski i Fitzner Gamper S.A. w Sosnowcu. W połowie 1929 r. sosnowiecka fabryka wydzierżawiona została nowej spółce pn. Polskie Zakłady Babcock i Witcox Ltd w Londynie oraz L. Zieleniewski i Fitzner-Gamper w Krakowie. Firma angielska posiadała 50,1 % akcji kapitału zakładowego spółki. Przed wybuchem wojny zakład sosnowiecki zatrudniał ok. 1100 pracowników.
Okres II wojny światowej
W czasie okupacji fabrykę przejął niemiecki koncern "Ferrum" A.G. z siedzibą w Katowicach. Obok ograniczonej produkcji kotłów parowozowych i prac remontowych prowadzono działalność wytwórczą dla celów wojskowych.
Zmiany nazw fabryki
Po wyzwoleniu fabryka podjęła działalność jako Polskie Zakłady Babcock - Zieleniewski Zarząd Państwowy. W grudniu 1948 r. nastąpiło prawne przejęcie zakładu przez państwo, po czym zmieniono jego nazwę na Zakłady Budowy Urządzeń Kotlarsko – Mechanicznych zakład nr 1 w Sosnowcu. Nazwa zakładu była wielokrotnie zmieniana w 1971 r. na Fabrykę Kotłów Przemysłowych "Fakop" (od 1955 r. zakład nosił imię Rewolucji 1905 r.). Zmodernizowany po 1989 r. zakład tworzy obecnie spółkę Z.o.o. z udziałem kapitału zagranicznego pn. Foster Wheeler Energy Fakop i produkuje kotły fluidalne.
Kalendarium
- 1881 - 20 kwietnia fabryka dostarczyła pierwszy kocioł dla kopalni "Michał" w Czeladzi. Był to kocioł typu walczaskowego o ciśnieniu 4,5 amp. i powierzchni ogrzewczej 32 m2. W roku tym wyprodukowano 40 kotłów o łącznej powierzchni ogrzewczej 2065 m2, produkcja roczna - 515 ton. Fabryka nosiła nazwę "Fitzner Co"
- 1882 - 31 grudnia wyprodukowano setny kocioł przeznaczony dla "Huty Katarzyna" w Sielcu
- 1886 - asortyment produkcji powiększył się o zbiorniki, aparaturę chemiczną i konstrukcje stalowe. Powstały pierwsze hale produkcyjne
- 1893 - rok strajków robotniczych. Aresztowano pięciu członków PPS, zatrudnionych w fabryce
- 1894 - kwiecień, trzydniowy strajk ekonomiczny pracowników fabryki "Fitznera i Gampera" przerwany został represjami. Uwięziono 12-osobową delegację robotników
- 1896 - na Wszechrosyjskiej Wystawie w Niżnym Nowogrodzie fabryka otrzymała za swoje wyroby najwyższe odznaczenia
- 1897 - fabryka liczy 2700 pracowników, w tym 70 inżynierów. Przedsiębiorstwo zamieniono na spółkę akcyjną z firmą "Borsig" i innymi
- 1900 - fabryka uzyskała "Grand prix" na Wszechświatowej Wystawie w Paryżu
- 1905 – styczeń, rzeź robotników przed petersburskim pałacem carskim wzburzyła załogę fabryki.
- luty, w nocy z 3 na 4 lutego będący w fabryce na praktyce inż. Jerzy Wojciechowski zawiesił na szczycie komina fabrycznego czerwony sztandar, a 4 lutego o godzinie 11-tej syreny fabryki "Fitzner i Gamper" dały sygnał strajku powszechnego na terenie całego Zagłębia. 9 lutego, po przemówieniu działaczy z SDKFiL podczas zebrania delegatów robotniczych z całego Zagłębia, odbywającego się na terenie fabryki "Dietla", ruszył duży pochód robotników pod Hutę "Katarzyna", aby przepędzić łamistrajków. Żołnierze strzelali do tłumu. Poległo 38 uczestników, a 150 zostało ciężko rannych. Wśród zabitych z firmy "Fitzner i Gamper" kronika ćwczesna notuje Leona Brudzińskiego, ciężko ranny został Jan Kozioł. Krwawa masakra wstrząsnęła całym krajem, lecz nie załamała robotników.
- listopad, na kolejnym wiecu w fabryce "Fitzner i Gamper" Kozacy zabili kowala o nieznanym nazwisku.
- grudzień, pochód ruszył z Huty "Bankowej" w Dąbrowie Górniczej przez Będzin do Sosnowca i przy bramie fabryki "Fitzner i Gamper" został napadnięty przez Kozaków. Wśród demonstrantów znajdował się Feliks Dzierżyński. Podczas rozpędzania manifestantów przez wojsko, robotnicy fabryki "Fitzner i Gamper" ukryli ściganego F. Dzierżyńskiego w głównym gmachu administracyjnym w sali dzisiejszego archiwum fabrycznego, a gdy żandarmi wpadli do budynku – na strychu ocalając go w ten sposób przed aresztowaniem oraz sądem
- 1908 - fabryka zmieniła nazwę na: "Spółka Akcyjna W. Fitzner"
- 1910 - budowa kolonii mieszkalnej dla urzędników
- 1911 - administracja fabryki została obsadzona przez Polaków
- 1918 - rozpoczęto produkcję kotłów parowozowych
- 1920 - rozpoczęto produkcję kotłów wysokoprężnych
- 1928 - 28 kwietnia wyprodukowano 10-tysięczny kocioł. Był to kocioł parowozowy typu Ty-23 o ciśnieniu 14 atm. i pow. 22,3 m2, przeznaczony dla Fabryki Lokomotyw w Chrzanowie
- fuzja z fabryką L. Zieleniewskiego w Krakowie i powstanie firmy pod nazwą : "Zjednoczone Fabryki Maszyn Kotłów i Wagonów L. Zieleniewski, Fitzner - Gamper Sp. Akc".
- 1929 - Zjednoczone Fabryki Maszyn, Kotłów i Wagonów wydzierżawiły fabrykę w Sosnowcu firmie kotłowej "Babcock Wilcox Ltd"; 51 proc. akcji posiadał koncern angielski.
- 1939 - załoga ufundowała 4 karabiny maszynowe dla Polskiego Wojska.
- Okupacja - fabrykę włączono do koncernu "Aktiongesellschaft Ferrum". Rozpoczęto produkcję pocisków, a w ostatnich miesiącach wojny także części do pocisków Vl i V2. Mnożyły się akty sabotażowe.
- 1945 - 27 stycznia nadeszło wyzwolenie. Fabryka znalazła się w rękach robotników. Natychmiast wznowiono produkcję pod nazwą "Polskie Zakłady Babcock - Zieleniewski Zarząd Państwowy".
Produkcję rozpoczęto od naprawy kotłów parowozowych i budowy nowych. Pierwszym wyprodukowanym był kocioł typu "Ryś", przeznaczony dla Fabryki Lokomotyw w Chrzanowie.
- 1946 – czerwiec, Oddano setny kocioł parowozowy od czasu odzyskania niepodległości.
Załoga odbudowała własnym sumptem zniszczony most kolejowy nad Przemszą w Sosnowcu i dostarczyła konstrukcję stalową dla odbudowy mostu na Brynicy, łączącego Sosnowiec z Katowicami.
- 1948 - zapadła decyzja budowy nowej hali kotlarni w miejsce drewnianej, w której dotychczas wytwarzano konstrukcje stalowe, m. in. elementy Mostu Poniatowskiego dla Warszawy.
- 30 grudnia fabryka protokolarnie przejęta została na własność Państwa.
- 1949 - od 1 lipca nazwa fabryki uległa zmianie na : "Zakłady Budowy Urządzeń Kotlarsko-Mechanicznych Zakład nr l w Sosnowcu".
- 1950 - 25 października fabryka otrzymała nazwę "Sosnowieckich Zakładów Budowy Kotłów Przedsiębiorstwo Państwowe w Sosnowcu".
- 1952 - zakończono budowę nowej hali. Dokumentację projektową i wykonawczą wraz z obliczeniami statycznymi wykonano we własnym zakresie.
- 1955 - w uznaniu zasług, jakie zakład położył na przestrzeni kilkudziesięci u lat w ruchu rewolucyjnym Zagłębia Dąbrowskiego, a szczególnie w przygotowaniu i zapoczątkowaniu wystąpień klasy robotniczej w roku 1905, otrzymał zaszczytną nazwę "im. Rewolucji 1905 r.".
- dnia 9 lutego powołano Radę Robotniczą.
- 1958 - 20 czerwca odbyła się pierwsza Konferencja Samorządu Robotniczego.
- 1969 - podjęto produkcję zdmuchiwaczy popiołu.
- 1971 - zmiana nazwy na: "FAKOP" Fabryka Kotłów Przemysłowych im. Rewolucji 1905 r.
- 1972 - 2 czerwca wyprodukowano 10-tysięczny kocioł w powojennej historii Fabryki Kotłów Przemysłowych. Był to kocioł parowy, bocznociągowy, opalany olejem oznaczony symbolem 00-20, przeznaczony dla VEB Chemiewerke w NRD. Na 10.000 wyprodukowanych kotłów złożyły się: kotły parowozowe - 2226 sztuk, kotły parowe wodnorurkowe - 1127 sztuk, kotły płomienicowe - 3295, kotły wodne do celów grzewczych - 11 39, kotły stojące - 724, kotły lokomobilowe - 680, kotły płomienicowo-płomieniówkowe - 580, kotły okrętowe -229 sztuk. Z tej liczby 432 kotły pracują poza granicami kraju.
- 1975 - wyprodukowano kotły typu OU-70 dla fabryk kwasu siarkowego o wydajności 500 tys. ton rocznie.
- 1977 - 30 czerwca uruchomiony został w fabryce agregat walcowniczy do wytłaczania płomienic falistych typu FOX-a. Urządzenie to - jedno z nielicznych w Europie - stanowi wspólne dzieło pracowników sosnowieckiej fabryki, "Biprohutu" Gliwice i Huty Zygmunt w Bytomiu - w ramach prac badawczo-wdrożeniowych. Włączenie do produkcji tej maszyny uniezależniło przemysł krajowy od importu rur płomienicowych. Wyprodukowano też kocioł OU-70 z nieobżeliwionym podgrzewaczem wody.
- 1978 - 1 lipca utworzony został Kombinat Produkcji Kotłów i Urządzeń Kotłowych "RAFAKO" w Raciborzu. Obok "FAKOP-u" do nowej organizacji weszły: Raciborska Fabryka Kotłów "RAFAKO" w Raciborzu, Fabryka Palenisk Mechanicznych w Mikołowie, Zakłady Budowy Urządzeń Kotłowych w Katowicach, Gliwicka Fabryka Konstrukcji Stalowych w Gliwicach oraz Ośrodek Badawczo-Rozwojowy Kotłów i Urządzeń Kotłowych w Tarnowskich Górach.
- 1979 - podjęto produkcję wymienników ciepła obiegu pierwotnego i wtórnego dla elektrowni jądrowych z reaktorem WWER-440 oraz wysokoprężnych podgrzewaczy regeneracyjnych do turbiny 18k 360.
- 28 września, w obecności radcy handlowego Ambasady ZSRR w Warszawie oraz przedstawicieli instytucji współpracujących - Polskiego Towarzystwa Handlu Zagranicznego "Elektrim", - Zjednoczenia Hutnictwa Żelaza i Stali, Ośrodka Badawczo-Rozwojowego Kotłów i Urządzeń Kotłowych i Instytutu Techniki Cieplnej w Łodzi wysłano uroczyście ostatni wymiennik z pierwszego kompletu dla elektrowni jądrowej w ZSRR. Trwa rozbudowa nowej hali dla Wydziału Rurkowni PR-3.
- 1980 - obchody l 00-lecia "FAKOP-u".
Galeria
Kolonia Fabryki Kotłów Parowych W. Fitzner i K. Gamper
Kolonia Fabryki Kotłów Parowych W. Fitzner i K. Gamper
Opis zdjęcia:
Opis zdjęcia:
Bibliografia
- Małgorzata Śmiałek: Sosnowieckie ABC, tom I. Muzeum w Sosnowcu, 2002, s. 15-16. ISBN 83-915173-5-7.
- Aleksandra Szymanek: Fabryka Kotłów Przemysłowych "FAKOP" w Sosnowcu. Ruda Śląska: Zakłady Fotopoligraficzne, 1980, s. 1-5.
