Grodziec (Będzin)

Grodziec dzielnica Będzina
Status	dzielnica
W granicach Będzina	1 czerwca 1975

Grodziec – od 1 czerwca 1975 r. dzielnica Będzina położona w północno-zachodniej części miasta. W latach 1938−1951 siedziba jednowioskowej gminy Grodziec, a w latach 1951−1975 samodzielne miasto.

Położenie

Grodziec położony jest u podnóża Góry św. Doroty (382 m n.p.m.) oraz Parciny (354,3 m) i Góry Kijowej (345,5 m). Zajmuje 16 km² i liczy niespełna 10 tysięcy mieszkańców. Od zachodu graniczy z miastem Wojkowice (częściowo wzdłuż Wielonki), od północy z gminą Psary (sołectwo Gródków), od wschodu z dzielnicą Łagisza, od południowego wschodu z dzielnicą Gzichów (osiedle Zamkowe), od południa z miastem Czeladź. Na pograniczu z Będzinem i Łagiszą znajduje się niewielki kompleks leśny – Las Grodziecki (obszar chronionego krajobrazu). W północno-wschodniej części, wzdłuż granicy z Wojkowicami, płynie niewielki ciek Wielonka – lewy dopływ Brynicy.

W skład Grodźca wchodzą dawne przysiółki i kolonie: Boleradz, Bory, Parcina, Za Górą, Bagieniec, Pekin, Huta (Stara Huta), Osówka, Jasień i Browar, do 1945 r. Jazowe (potem część Łagiszy).

Zabudowa

Zabudowa dzielnicy składa się głównie z kilkupiętrowych (najczęściej dwupiętrowych) kamienic robotniczych z początków XX w., chociaż w północnej części dzielnicy znajduje się rozrastające się osiedle mieszkaniowe.

Do niedawna czynne tu były ważne zakłady przemysłowe, m. in.:

1. Cementownia "Grodziec" – najstarsza w Polsce, czynna 1857-1979
2. Kopalnia Węgla Kamiennego "Grodziec" – czynna 99 lat (1899-1998)
3. Browar "Grodziec" (1800-1948).

Nazwa miejscowości

Nazwa Grodziec wiąże się z działalnością osadniczą człowieka i pochodzi od starego wyrazu "grodza, grodze, grodz", co oznacza nasyp, obwałowanie, a nawet płot z bierwion zaciętych na ostro.

Najstarsze zapisy nazwy miejscowości to: Grodez (1229), Grodecz (1259), Grodzecz (1334-1342), Grodzyecz (1470-1480). W 1877 r. przyjęła się nazwa dziś używana – Grodziec.

Nazwa miejscowości wiąże się także z istniejącymi tu niegdyś grodziskiem, czyli zamczyskiem. To, czego nie zniszczyły wieki, zrujnowali pruscy inżynierowie wojskowi, którzy w 1805 r. przeprowadzili tutaj na wzgórzu Doroty badania pod wykonywanie fortyfikacji wojskowych. Wtedy znaleźli dwie skrzynie wykopalisk archeologicznych. Reszty dokonała I wojna światowa, która z wałów porobiła okopy i rowy strzeleckie. Zniszczenia Dorotki i przyległej okolicy pogłębiła II wojna światowa. Historia[edytuj]

Pierwsza historyczna wzmianka o Grodźcu pochodzi z 1254 roku, jako wsi będącej własnością zakonu norbertanek ze Zwierzyńca pod Krakowem. Klasztor zakupił Grodziec z rąk księcia opolsko-raciborskiego, Władysława. Wieś jednak nadal należała terytorialnie do księstwa opolsko-raciborskiego. Stan ten zmienił się po roku 1443, tj. od czasu wykupu księstwa siewierskiego przez biskupa krakowskiego Zbigniewa Oleśnickiego. Grodziec jednak do księstwa nie należał i stanowił odtąd polską enklawę w obszarze własności biskupiej.

Ciągłość osadniczą na terenie wsi można śledzić już od wczesnego średniowiecza. Istnieje hipoteza, że na Górze św. Doroty istniało grodzisko kultury łużyckiej, zaś znajdujące się tam źródła potoku miały być przedmiotem pogańskiego kultu. Zresztą stąd miała powstać nazwa późniejszej osady. Nie znaleziono jednak na to przekonujących dowodów.

Od 1301 r. we wsi funkcjonuje parafia (znani są z tego czasu plebani Jakub i Więcław). W 1326 r. pleban Jan płacił świętopietrze i ta data przyjmowana jest niekiedy za początek parafii. Pierwszą informacją o drewnianym kościele pod wezwaniem św. Katarzyny pochodzi dopiero z lat 70. XV wieku (dzięki Janowi Długoszowi), choć niewątpliwie kościół stał już w początkach XIV wieku. W 1598 r. Grodziec miał już szkółkę parafialną, a dzieci uczył organista. Drewniany św. Katarzyny spłonął dwukrotnie: w 1620 i 1638 roku (wtedy spaliła się również plebania).

Msze św. zostały na kilkadziesiąt lat przeniesione do wybudowanego w 1635 roku, z inicjatywy księdza Wojciecha Lipnickiego kościółka św. Doroty, który został wybudowany na wzgórzu górującym nad okolicą, bardzo szybko przezwanym od wezwania kościoła "Dorotką".

Kościół p.w. św. Doroty z 1635 roku (Foto: Dariusz JUREK)

W latach 1726-1729 proboszcz Wojciech Ciołkowicz w miejscu drewnianego kościoła św. Katarzyny wybudowano murowany (konsekrowany 29 kwietnia 1744), który zresztą był później wielokrotnie poszerzany i przebudowywany (zwłaszcza w latach 1931-1932 przez ks. Stanisława Bilskiego). Ponownie poświęcony został 10 sierpnia 1947 r.

Kościół p.w. św. Katarzyny (Foto: Dariusz JUREK)

Norbertanki gospodarowały wsią aż do końca XVIII wieku, kiedy wobec trudności finansowych zdecydowały się sprzedać Grodziec rodzinie Bontanich, która do Polski przybyła w 2. połowie XVIII w. z Włoch. Jako dziedzice w Grodźcu mieszkali: Michał Bontani (kapitan konnej gwardii królewskiej, właściciel części Ożarowic, w 1761 r. uzyskał szlachectwo od biskupa - księcia siewierskiego), Paweł Bontani i Józef Bontani.

Przemysł

Ok. 1800 r. hr. Michał Bontani założył browar parowy, który później należał do Stanisława Ciechanowskiego i spółki akcyjnej A. Troppauer. Dziś budynek zakładu służy jako hurtownia mleczarska.

W XIX wieku właścicielami Grodźca byli: ziemianin i przemysłowiec Maurycy Kossowski (1795-1864) oraz rodzina Ciechanowskich. Następował wtedy szybki rozrost wsi, powodowany głównie uruchomieniem kopalń węgla, huty i cementowni.

W 1823 r. Maurycy Kossowski założył kopalnię "Barbara" na zachodnim stoku Dorotki (przetrwała do 1894 r.). W 1845 r. kupiec berliński August Wilhelm Martens wybudował przy drodze do Łagiszy (przysiółek Huta) hutę cynku, do której węgla dostarczała kopalnia "Barbara". Zlikwidowano ją już po kilkunastu latach.

W 1857 roku Jan Ciechanowski (zm. 1882) wybudował pierwszą na ziemiach polskich (ówcześnie pod zaborem rosyjskim) i piątą na świecie cementownię, która pracowała ponad 120 lat (zamknięta 31 lipca 1979 roku).

W 1867 roku Grodziec znalazł się w [[Powiat będziński}powiecie będzińskim]] i należał do gminy Gzichów. W nowym podziale gmin przeprowadzonym po I wojnie światowej wieś znalazła się w utworzonej gminie grodzieckiej. W jej skład weszła także osada Boleradz.

W 1894 roku Stanisław Ciechanowski (syn Jana) uruchomił drugą w Grodźcu kopalnię węgla kamiennego "Maria" (6 szybów), nazwaną na cześć swej żony, Marii Ciechanowskiej. Działała do 1938 r., zmieniając w 1923 r. nazwę na "Grodziec I"; znana też była pod nazwą "Solvay".

7 czerwca 1899 r. Grodzieckie Towarzystwo Kopalń Węgla i Zakładów Przemysłowych uruchomiło kopalnię "Grodziec II" (od 1938 r. "Grodziec"), nazywaną potocznie "Grodzieckim Towarzystwem" i która przetrwała niemal 100 lat. Budowniczym i pierwszym dyrektorem kopalni był aż do śmierci Stanisław Skarbiński (21 IX 1856-2 V 1925), poprzednio (od 1880 r.) dyrektor cementowni "Grodziec" oraz w latach 1886-1914 dyrektor małej kopalni "Maria".

W 1918 roku powstała jednowioskowa gmina Grodziec, należąca do powiatu będzińskiego. Urząd gminy mieścił się przy ul. Wolności w budynku Ludwika Duchniewskiego (po 1945 r. urząd przeniesiono do budynku Kółka Rolniczego). W 1928 r. gmina liczyła ponad 8 tysięcy mieszkańców i zajmowała obszar 2773 mórg. Przedwojennymi wójtami byli kolejno: Szymon Kuchta, Stanisław Ciapała, Stanisław Morak (1925-1928), Stanisław Kempa (1928-1930) (ur. 1888, zm. 1941), Bronisław Imiołczyk vel Jastrzębski (1934-1939). W czasie II wojny światowej wójtami zostali: robotnik Dziuba, a następnie Niemiec Dolz. Po 1945 r. urząd ten sprawowali: Stefan Będkowski, Roman Krzyczkowski (ur. 1904, zm. 1980), Stanisław Mentel (ur. 1906, zm. 1987). W 1950 r. urząd gminy zastąpiono Prezydium Gminnej Rady Narodowej z przewodniczącą Władysławą Wartak.

22 stycznia 1951 r. Śląskie Linie Komunikacyjne uruchomiły linię tramwajową nr 25 z Będzina do osiedla Browar. W 1955 r. przedłużono ją do kopalni "Grodziec", a 2 lata później do Wojkowic-Żychcic. Linia ta (Dąbrowa Górnicza-Żychcice) została zlikwidowana, mimo protestów mieszkańców w 2006 r. (w 2008 r. rozebrano większość torów). W zamian uruchomiono linię autobusową nr 25 (przejściowo do Bobrownik).

Zobacz też

• M/S Grodziec

Prawa autorskie

Treść objęta jest licencją GNU Wolnej Dokumentacji w wersji 1.1 lub dowolnej późniejszej opublikowanej przez Free Software Foundation i została ona opracowana na podstawie Wikipedii, tutaj możesz znaleźć artykuł źródłowy oraz autorów