Elektrownia w Sosnowcu

Elektrownia w Sosnowcu - w marcu 1909 r. Towarzystwo Przemysłwo-Górnicze „Hrabia Renard” otrzymało od sosnowieckiego Magistratu koncesję na „wytwarzanie i sprzedaż energii elektrycznej dla gospodarstw domowych i oświetlenia ulicznego m. Sosnowca”.

Elektrownia w centrum miasta

Na tej podstawie wybudowało w mieście przy ówczesnej ul. Polnej, tuż obok teatru, niewielką elektrownię prądu stałego o mocy 450 kW. Była to pierwsza publiczna elektrownia w Zagłębiu Dąbrowskim. Według urnowy koncesyjnej po upływie 35 lat przejąć ją miało miasto i jemu też przysługiwało prawo do wcześniejszego wykupu przedsiębiorstwa za odszkodowaniem (po 15 latach).

Gwarectwo, które uznawało eksploatację elektrowni za działalność drugorzędną, w 1911 r. odsprzedało ją nowo utworzonemu Towarzystwu Akcyjnemu Sosnowiecka Stacja Elektryczna. W skład zespołu założycielskiego tej spółki wchodzili przemysłowcy łódzcy: Maurycy Poznański, Antoni Stamirowski i Walter Bllüthgen. Kapitał zakładowy Towarzystwa wynosił w 1913 r. 4 mln rubli, a większość akcji nagrzała do niemieckich firm. Wśród Członków zarządu byli m.in.: Henryk Dietel i Stanisław Reichel z Sosnowca.

Przeniesienie elektrowni do Małobądza

Spółka zamierzała przeprowadzić elektryfikację rozrastającego się miasta i okolicznych miejscowości. Istniejąca elektrownia okazała się za mała aby temu sprostać. Zakupiono więc grunty we wsi Małobądz, na granicy Sosnowca i Będzina, na których w 1913 r. rozpoczęto budowę nowego zakładu energetycznego. Kierował nią pełnomocnik zarządu, późniejszy dyrektor firmy inż. Kazimierz Gayczak. Wybuch I wojny światowej poważnie zahamował tempo prac przy budowie, jednak w 1916 r. uruchomiono zakład.

Powstająca w Małobądzu elektrownia należała początkowo do Sosnowca. Z czasem jednak władze Będzina doprowadziły do precyzyjnego wytyczenia granicy między obu miastami i w efekcie obszar z elektrownią znalazł się w Będzinie.

Okres po I wojnie światowej

Po odzyskaniu niepodległości sytuacja przedsiębiorstwa uległa zmianie. Utworzona w końcu 1918 r. Warszawie Spółka Akcyjna „Siła i Światło” wykupiła akcje elektrowni od firm niemieckich tworząc w 1919 r. Towarzystwo Akcyjne Elektrowni Sosnowieckiej. a stanowisku dyrektora pozostał inż. Gayczak, a kierownikami ruchu byli inż. Jerzy Blay i inż. Bronisław Nowakowski.

Do 1919 r. elektrownia w Małobądzu pracowała na wspólnym kablu z elektrownią w Chorzowie. Po jego przecięciu przejściowo spadła produkowana moc. Wybudowano wtedy linie napowietrzne i kablowe wysokiego napicia.

W 1922 r. zakład, którego działalność wykroczyła poza teren Sosnowca, przyjął nazwę Elektrowni Okręgowej w Zagłębiu Dąbrowskim. Siedziba dyrekcji do 1934 r. mieściła się w Sosnowcu, przy ul. Sienkiewicza.

Na tle przynależności wybudowanej w Małobądzu elektrowni wybuchł spór między Magistratem miasta Sosnowca a spółką, zakończony zawarciem porozumienia (umowa notarialna) w dniu 12 listopada 1923 r., zmieniającego częściowo ustalenia umowy koncesyjnej z marca 1909 r. Na mocy tych postanowień miasto zrzekło się prawa do bezpłatnego przejęcia elektrowni, a także do jej wykupu. W zamian za to spółka zobowiązała się przekazać miastu 58 tys. sztuk akcji bezpłatnie i umożliwić zakup dalszych 142 tys. sztuk, na warunkach zastrzeżonych dla akcjonariuszy spółki. Udział miasta miał wynosić 10% kapitału zakładowego. Spółka zobowiązała się ponadto do bezpłatnego oświetlenia Sosnowca 100 lampami 1000 świecowymi zużywającymi do 600 watów. Ilość bezpłatnych lamp mogła ulec zmianie w zależności od zwiększenia lub zmniejszenia energii (ponad lub powyżej 5 mln kWh) sprzedanej na terenie Sosnowca. Zawarta umowa obowiązywać miała do końca 1952 r.

Przed wybuchem II wojny światowej na ulicach Sosnowca rozmieszczonych było ok. 900 lamp, a udział miasta w spółce Elektrownia Okręgowa w Zagłębiu Dąbrowskim nieznacznie przekroczyła 10 % kapitału zbiorowego.

W latach 1923 – 1928 dyrektorem zakładu był inż. Włodzimierz Horko, a po jego tragicznej śmierci funkcje te obiją inż. Ignacy Bereszko. W tym okresie trwały dalsze prace związane z rozbudową i zwiększeniem mocy elektrowni. Zakład wyposażony został w nowy turbozespół, nowe maszyny i urządzenia, wybudowano także nowy budynek kotłowni z 95. metrowym kominem, największym wówczas w Zagłębiu Dąbrowskim. Moc elektrowni osiągał poziom 22,5 MW. Wytwarzana energia kierowana była do odbiorców na terenie Sosnowca, Będzina, Czeladzi, Dąbrowy Górniczej i Niwki. W 1928 r. spółka zawarła umowy na dostawę energii z trzema wielkimi firmami: „Sieciami Elektrycznymi” i spółką Tramwaje Elektryczne w Zagłębiu Dąbrowskim oraz Towarzystwem Sosnowieckich Fabryk Rur i Żelaza.

W latach kryzysu gospodarczego (1929 – 1933) nastąpił spadek sprzedaży energii, co wynikało głównie ze słabej kondycji finansowej zakładów przemysłowych. Począwszy od 1934 r. elektrownia notowała stały wzrost produkcji, powiększał się również obszar działania spółki. W 1932 r. otrzymała uprawnienia rządowe na wytwarzanie, przesyłanie i rozdzielanie energii elektrycznej, gwarantujące jej prawo wyłączności działania na terenie Sosnowca, Dąbrowy Górniczej, Czeladzi i gminy Niwka. Od 1936 r. obsługiwała także gminę Bobrowniki, Grodziec, Zagórze i in.

Okres II wojny światowej

W okresie okupacji hitlerowskiej Elektrownia Okręgowa podporządkowana została przedsiębiorstwu Schlesische Elektrizitätswerke AG (SEAG) w Katowicach, które w 1943 r. weszło w skład koncernu Energieversonung Oberschlesien AG. Z ramienia władz okupacyjnych elektrownią zarządzał inż. P. Strunke. Niemcy zainstalowali maszyny zamówione przed wojną przez polskie kierownictwo i przystąpiły do rozbudowy zakładu. Powiększyli m.in. budynek maszynowni, wybudowali komin o wysokości 135m, rozdzielnię, most kolejowy na Czarnej Przemszy. Zainteresowani wysokim poziomem produkcji prowadzili gospodarkę rabunkową eksploatując nadmiernie urządzenia bez wykonywania koniecznych rewizji i napraw turbozespołów, co odbiło się ujemnie na stanie technicznym zakładu.

Okres po II wojnie światowej

Po wyzwoleniu kierownictwo elektrowni objął trzyosobowy Zarząd Zakładowy, a w lutym 1945 r. pełnomocnik Rządku na Zagłębie Dąbrowskie mianował dyrektorem jednego z jej członków, Olgierda Chełmickiego. Załoga nie dopuściła do zatrzymania elektrowni, mimo że jej stan był bardzo zły. Natomiast przystąpiono do usuwania zniszczeń i podjęto prace remontowe. Już w październiku 1945 r. uruchomiono największy turbozespół (EEC). Remonty i montowanie nowych urządzeń, w miejscu starych, zużytych trwały przez następne lata. Pod koniec 1948 r. moc elektrowni wynosiła 39,8 MW. Do osiągnięć zakładu należało m.in. zelektryfikowanie 32 wsi.

Od sierpnia 1948 r. elektrownia wchodziła w skład Podokręgu Będzin i podlegała Zjednoczeniu Energetycznemu Okręgu Górnośląskiego. Po utworzeniu w 1951 r. sieci Elektrycznych Częstochowa stanowiła jeden z jego rejonów. Od 1952 r. Rejon Sieci Będzin podlegał Zakładowi Sieci Elektrycznych Częstochowa i Zakładowi Zbytu Energii Katowice.

Elektrownia zmienia się w elektrociepłownię

W latach 60,. gdy w regionie funkcjonowały już nowocześniejsze elektrownie, o wyższych parametrach technicznych, bardziej ekonomiczne, zakład poważnie ograniczył produkcję. Aby utrzymać go w ruchu i wykorzystać zainstalowaną moc podjęto starania o zmianę jego funkcji. Po wprowadzeniu niewielkich zmian, przekształcono go na elektrociepłownię (1963). Urządzenia elektrowni wykorzystano do okolicznych fabryk oraz do wytwarzania ciepłej wody grzewczej dla ludności. Wybudowane w latach 1965 – 1970 magistrale parowe do Będzina i Sosnowca zapoczątkowały rozwój systemu ciepłowniczego w regionie.

Galeria

• 

  Opis zdjęcia:

• 

  Opis zdjęcia:

• 

  Opis zdjęcia:

• 

  Opis zdjęcia:

• 

  Opis zdjęcia:

Bibliografia

• Małgorzata Śmiałek: Sosnowieckie ABC, tom IV. Muzeum w Sosnowcu, 2005, s. 18-21. ISBN 83-89199-15-7.