Olkusz: Różnice pomiędzy wersjami
(Podlinkowanie foto.) |
(Redakcyjne.) |
||
| Linia 2: | Linia 2: | ||
| Miasto = Olkusz | | Miasto = Olkusz | ||
| dopełniacz_miasta = Olkusza | | dopełniacz_miasta = Olkusza | ||
| herb_miasta = | | herb_miasta = Plik:Gmina Olkusz herb.png | ||
| flaga_miasta = | | flaga_miasta = | ||
| województwo = małopolskie | | województwo = małopolskie | ||
| Linia 24: | Linia 24: | ||
}} | }} | ||
'''Olkusz''' - miasto w województwie małopolskim, w [[Powiat olkuski|powiecie olkuskim]], siedziba [[Gmina Olkusz (powiat olkuski)|gminy miejsko-wiejskiej Olkusz]]. | '''Olkusz''' - miasto w województwie małopolskim, w [[Powiat olkuski|powiecie olkuskim]], siedziba [[Gmina Olkusz (powiat olkuski)|gminy miejsko-wiejskiej Olkusz]].Ppołożone na zachodnich rubieżach Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej nad rzeką Babą, przy drodze krajowej nr 94 i przy drogach wojewódzkich: nr 783 i nr 791. | ||
Do [[1975]] r. miasto znajdowało się w województwie krakowskim, później w latach [[1975]] - [[1999]] w województwie katowickim, a od [[1999]] wchodzi w skład województwa małopolskiego. | Do [[1975]] r. miasto znajdowało się w województwie krakowskim, później w latach [[1975]] - [[1999]] w województwie katowickim, a od [[1999]] wchodzi w skład województwa małopolskiego. | ||
==Nazwa miejscowości== | ==Nazwa miejscowości== | ||
Olkusz w starożytności był zwany Ileusem. Według statory | Olkusz w starożytności był zwany Ileusem. Według statory rabsztyńskiego, który w XVI wieku opisywał ziemię olkuską, nazwa Olkusz pochodzi od kuszy. Łabęcki zaś który pisze o tym w swoim "Górnictwie Polskim", wyprowadza ją od kucia iłów (ileus) marglistych. Olkusz znany jest w historii ze swoich kopalń srebra i ołowiu. | ||
==Historia== | ==Historia== | ||
| Linia 37: | Linia 37: | ||
'''Liczne przywileje'''<br> | '''Liczne przywileje'''<br> | ||
[[Plik:Olkusz, ulica Krakowska.JPG|thumb|right|Ulica Krakowska - rzeźba rycerza stojąca w miejscu w którym była Brama Krakowska (obiekt znajdujący się na szlaku [[Szlak VIA REGIA - Droga św. Jakuba|Via Regia)]]]] | [[Plik:Olkusz, ulica Krakowska.JPG|thumb|right|Ulica Krakowska - rzeźba rycerza stojąca w miejscu w którym była Brama Krakowska (obiekt znajdujący się na szlaku [[Szlak VIA REGIA - Droga św. Jakuba|Via Regia)]]]] | ||
Dopiero Kazimierz Wielki miasto uporządkował, murami otoczył i wybudował kościoły. Przez długie wieki Olkusz, korzystając z wielu przywilejów królewskich, bogacąc się niezmiernie, sięgnął szczytu swego rozwoju w czasach Jagiellonów i Batorego. Za rządów tego króla była w Olkuszu mennica. Obecnie stoi na tym miejscu dom starostwa powiatowego. W XVI wieku miasto liczyło | Dopiero Kazimierz Wielki miasto uporządkował, murami otoczył i wybudował kościoły. Przez długie wieki Olkusz, korzystając z wielu przywilejów królewskich, bogacąc się niezmiernie, sięgnął szczytu swego rozwoju w czasach Jagiellonów i Batorego. Za rządów tego króla była w Olkuszu mennica. Obecnie stoi na tym miejscu dom starostwa powiatowego. W XVI wieku miasto liczyło około 30 tysięcy ludności, a bogactwo było tak wielkie, że dla nich szlachta chętnie żeniła się z córkami Olkuszan. | ||
około 30 tysięcy ludności, a bogactwo było tak wielkie, że dla nich szlachta chętnie żeniła się z córkami | |||
'''Upadek Olkusza'''<br> | '''Upadek Olkusza'''<br> | ||
Wyszło to jednak na szkodę kopalniom. Właściciele ich spośród szlachty nie chcieli łożyć na zabezpieczenie kopalni od zalewów. W XVII wieku obok klęski wojny szwedzkiej, podczas której generał Miller użył górników olkuskich do kucia podków pod Jasną Górą, gdzie wielu z nich zginęło, przyszedł na nieszczęście Olkusza wylew rzeczki Baby tak znaczny, że zatopił część | Wyszło to jednak na szkodę kopalniom. Właściciele ich spośród szlachty nie chcieli łożyć na zabezpieczenie kopalni od zalewów. W XVII wieku obok klęski wojny szwedzkiej, podczas której generał Miller użył górników olkuskich do kucia podków pod Jasną Górą, gdzie wielu z nich zginęło, przyszedł na nieszczęście Olkusza wylew rzeczki Baby tak znaczny, że zatopił część kopalni. Co jeszcze zdołało ocaleć, to ostatecznie zatopiły wody tejże Baby w r. [[1703]] podczas nowego wielkiego wylewu. | ||
kopalni. Co jeszcze zdołało ocaleć, to ostatecznie zatopiły wody tejże Baby w r. [[1703]] podczas nowego wielkiego wylewu. | |||
Wreszcie do upadku Olkusza przyczynił się wielki pożar w roku [[1737]]. Późniejsze wielokrotne próby odwodnienia kopalni szczególnie za czasów Stanisława Augusta Poniatowskiego i Banku Polskiego nie dały żadnych rezultatów. Do dziś przy drogach pod-olkuskich widoczne są ślady dawnych kopalni srebra i ołowiu. Na tyłach posesyj Nr 65 i 73 przy ul. 3 Maja stoją słupy | Wreszcie do upadku Olkusza przyczynił się wielki pożar w roku [[1737]]. Późniejsze wielokrotne próby odwodnienia kopalni szczególnie za czasów Stanisława Augusta Poniatowskiego i [[Bank Polski (Królestwo Polskie)|Banku Polskiego]] nie dały żadnych rezultatów. Do dziś przy drogach pod-olkuskich widoczne są ślady dawnych kopalni srebra i ołowiu. Na tyłach posesyj Nr 65 i 73 przy ul. 3 Maja stoją słupy z czerwonego piaskowca, znaczące kierunek jednej z sześciu sztolni olkuskich, mianowicie sztolni Ponikowskiej. | ||
z czerwonego piaskowca, znaczące kierunek jednej z sześciu sztolni olkuskich, mianowicie sztolni Ponikowskiej. | |||
'''Powstanie styczniowe'''<br> | '''Powstanie styczniowe'''<br> | ||
Z późniejszych wydarzeń historycznych najprzeciętniejszym w dziejach Olkusza był rok [[1863]]. Wkroczył w tym roku do Olkusza oddział [[Józef Patrycjusz Cieszkowski |Cieszkowskiego]], w dniu zaś [[5 maja]] [[1863]] r. pod wsią [[Krzykawka (gm. Bolesław)|Krzykawką]] w okolicy [[Sławków|Sławkowa]] rozegrała się bitwa oddziału powstańców z wojskami rosyjskimi. Podczas tej bitwy zginął bohater wojen o wyzwolenie Włoch, garibaldczyk, pułkownik, a w powstaniu polskim - generał [[Francesco Nullo]], którego pochowano na starym [[Stary Cmentarz w Olkuszu | [[Plik:Grobowiec pułkownika Francesco Nullo.JPG|thumb|right|Grobowiec pułkownika Francesco Nullo w Olkuszu]] | ||
|cmentarzu olkuskim]]. Na jego grobie stoi pomnik w kształcie strzaskanego dębu. Obok niego pochowano dwóch innych powstańców. Jeden z nich Władysław Romer, drugi nieznany. | Z późniejszych wydarzeń historycznych najprzeciętniejszym w dziejach Olkusza był rok [[1863]]. Wkroczył w tym roku do Olkusza oddział [[Józef Patrycjusz Cieszkowski |Cieszkowskiego]], w dniu zaś [[5 maja]] [[1863]] r. pod wsią [[Krzykawka (gm. Bolesław)|Krzykawką]] w okolicy [[Sławków|Sławkowa]] rozegrała się bitwa oddziału powstańców z wojskami rosyjskimi. Podczas tej bitwy zginął bohater wojen o wyzwolenie Włoch, garibaldczyk, pułkownik, a w powstaniu polskim - generał [[Francesco Nullo]], którego pochowano na starym [[Stary Cmentarz w Olkuszu|cmentarzu olkuskim]]. Na jego grobie stoi pomnik w kształcie strzaskanego dębu. Obok niego pochowano dwóch innych powstańców. Jeden z nich Władysław Romer, drugi nieznany. | ||
'''Zabudowa rynku''' <br> | '''Zabudowa rynku''' <br> | ||
Dawny Olkusz otoczony był murami. Dzisiejsze ulice: Kościuszki, Górnicza i Mickiewicza powstały ze splantowanej fosy miejskiej. Na rynku, dawniej stała wieża ciśnień, był tam kiedyś ratusz i dom, zwany królewskim, w którym mieścił się urząd górniczy. Domy w rynku zbudowane były w czasach stosunkowo niedawnych. Jedynie kamienica od nr 15 ma bramę gotycką z czerwonego piaskowca. Być może jest to brama z któregoś dawnych olkuskich kościołów, dziś już nie istniejących. Kamienica na rogu ul. Augustiańskiej zachowała szkarpy. Lepiej zachowana jest północna strona zabudowań w rynku. Mamy tu ślady budownictwa średniowiecznego. Kamienica pod nr 25 ma portal barokowy z gmerkiem dawnego mieszczanina olkuskiego Macieja Słowaka. Na jego płycie nagrobnej w kościele powtarza się ten sam gmerk. W kamienicy tej zachowały | Dawny Olkusz otoczony był murami. Dzisiejsze ulice: Kościuszki, Górnicza i Mickiewicza powstały ze splantowanej fosy miejskiej. Na rynku, dawniej stała wieża ciśnień, był tam kiedyś ratusz i dom, zwany królewskim, w którym mieścił się urząd górniczy. Domy w rynku zbudowane były w czasach stosunkowo niedawnych. Jedynie kamienica od nr 15 ma bramę gotycką z czerwonego piaskowca. Być może jest to brama z któregoś dawnych olkuskich kościołów, dziś już nie istniejących. Kamienica na rogu ul. Augustiańskiej zachowała szkarpy. Lepiej zachowana jest północna strona zabudowań w rynku. Mamy tu ślady budownictwa średniowiecznego. Kamienica pod nr 25 ma portal barokowy z gmerkiem dawnego mieszczanina olkuskiego Macieja Słowaka. Na jego płycie nagrobnej w kościele powtarza się ten sam gmerk. W kamienicy tej zachowały się barokowe sklepienia. Dom pod nr 29 ma piękny portal renesansowy. Z domu tego prowadzi wejście do piwnic, mających po kilka kondygnacji. | ||
się barokowe sklepienia. Dom pod nr 29 ma piękny portal renesansowy. Z domu tego prowadzi wejście do piwnic, mających po kilka kondygnacji. | |||
Ulica Augustiańska nazwana tak została dlatego, że był tu kiedyś klasztor i kościół OO. Augustianów. W posesji nr. 7 przy tej ulicy zwracają uwagę ślady architektoniczne dawnej świątyni. | Ulica Augustiańska nazwana tak została dlatego, że był tu kiedyś klasztor i kościół OO. Augustianów. W posesji nr. 7 przy tej ulicy zwracają uwagę ślady architektoniczne dawnej świątyni. | ||
| Linia 99: | Linia 95: | ||
<videoflash>3WJyPvr5xBY&feature=related</videoflash> | <videoflash>3WJyPvr5xBY&feature=related</videoflash> | ||
http://www.youtube.com/watch?v=3WJyPvr5xBY&feature=related | *http://www.youtube.com/watch?v=3WJyPvr5xBY&feature=related | ||
== Bibliografia == | == Bibliografia == | ||
*{{Cytuj książkę | *{{Cytuj książkę | nazwisko = | imię = |nazwisko2= |imię2= | tytuł = Przewodnik po Zagłębiu Dąbrowskim | data = [[1939]] | wydawca = Komitet Przewodnika po Zagłębiu Dąbrowskim | miejsce = [[Sosnowiec]] | isbn = | strony = 103-106}} | ||
{{bibliografia start}} | {{bibliografia start}} | ||
*Feliks Kiryk (praca zbiorowa), Olkusz [w:] [[Dzieje Olkusza i regionu olkuskiego (1)|''"Dzieje Olkusza i regionu olkuskiego, tom 1'']], Warszawa – Kraków 1978. | |||
*Feliks Kiryk (praca zbiorowa), Olkusz [w:] [[Dzieje Olkusza i regionu olkuskiego (2)|''"Dzieje Olkusza i regionu olkuskiego, tom 2'']], Warszawa – Kraków 1978. | |||
{{bibliografia stop}} | {{bibliografia stop}} | ||
Wersja z 20:17, 2 wrz 2013
| Olkusz | |||
| |||
| Województwo | małopolskie | ||
| Gmina • rodzaj |
Olkusz miejsko-wiejska | ||
| Prawa miejskie | 1299 | ||
| Burmistrz | Dariusz Rzepka | ||
| Powierzchnia | 25,65 km² | ||
| Ludność • liczba |
36 tysięcy | ||
| Tablice rejestracyjne | KOL | ||
| Strona internetowa miasta | |||
Olkusz - miasto w województwie małopolskim, w powiecie olkuskim, siedziba gminy miejsko-wiejskiej Olkusz.Ppołożone na zachodnich rubieżach Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej nad rzeką Babą, przy drodze krajowej nr 94 i przy drogach wojewódzkich: nr 783 i nr 791.
Do 1975 r. miasto znajdowało się w województwie krakowskim, później w latach 1975 - 1999 w województwie katowickim, a od 1999 wchodzi w skład województwa małopolskiego.
Nazwa miejscowości
Olkusz w starożytności był zwany Ileusem. Według statory rabsztyńskiego, który w XVI wieku opisywał ziemię olkuską, nazwa Olkusz pochodzi od kuszy. Łabęcki zaś który pisze o tym w swoim "Górnictwie Polskim", wyprowadza ją od kucia iłów (ileus) marglistych. Olkusz znany jest w historii ze swoich kopalń srebra i ołowiu.
Historia
Już w czasach zamierzchłych ołów olkuski był wysoko ceniony i przynosił panującym znaczne dochody. Do kopania srebra i ołowiu zjeżdżano się ze stron najdalszych, budując domostwa na dużej przestrzeni.
Liczne przywileje
Dopiero Kazimierz Wielki miasto uporządkował, murami otoczył i wybudował kościoły. Przez długie wieki Olkusz, korzystając z wielu przywilejów królewskich, bogacąc się niezmiernie, sięgnął szczytu swego rozwoju w czasach Jagiellonów i Batorego. Za rządów tego króla była w Olkuszu mennica. Obecnie stoi na tym miejscu dom starostwa powiatowego. W XVI wieku miasto liczyło około 30 tysięcy ludności, a bogactwo było tak wielkie, że dla nich szlachta chętnie żeniła się z córkami Olkuszan.
Upadek Olkusza
Wyszło to jednak na szkodę kopalniom. Właściciele ich spośród szlachty nie chcieli łożyć na zabezpieczenie kopalni od zalewów. W XVII wieku obok klęski wojny szwedzkiej, podczas której generał Miller użył górników olkuskich do kucia podków pod Jasną Górą, gdzie wielu z nich zginęło, przyszedł na nieszczęście Olkusza wylew rzeczki Baby tak znaczny, że zatopił część kopalni. Co jeszcze zdołało ocaleć, to ostatecznie zatopiły wody tejże Baby w r. 1703 podczas nowego wielkiego wylewu.
Wreszcie do upadku Olkusza przyczynił się wielki pożar w roku 1737. Późniejsze wielokrotne próby odwodnienia kopalni szczególnie za czasów Stanisława Augusta Poniatowskiego i Banku Polskiego nie dały żadnych rezultatów. Do dziś przy drogach pod-olkuskich widoczne są ślady dawnych kopalni srebra i ołowiu. Na tyłach posesyj Nr 65 i 73 przy ul. 3 Maja stoją słupy z czerwonego piaskowca, znaczące kierunek jednej z sześciu sztolni olkuskich, mianowicie sztolni Ponikowskiej.
Powstanie styczniowe
Z późniejszych wydarzeń historycznych najprzeciętniejszym w dziejach Olkusza był rok 1863. Wkroczył w tym roku do Olkusza oddział Cieszkowskiego, w dniu zaś 5 maja 1863 r. pod wsią Krzykawką w okolicy Sławkowa rozegrała się bitwa oddziału powstańców z wojskami rosyjskimi. Podczas tej bitwy zginął bohater wojen o wyzwolenie Włoch, garibaldczyk, pułkownik, a w powstaniu polskim - generał Francesco Nullo, którego pochowano na starym cmentarzu olkuskim. Na jego grobie stoi pomnik w kształcie strzaskanego dębu. Obok niego pochowano dwóch innych powstańców. Jeden z nich Władysław Romer, drugi nieznany.
Zabudowa rynku
Dawny Olkusz otoczony był murami. Dzisiejsze ulice: Kościuszki, Górnicza i Mickiewicza powstały ze splantowanej fosy miejskiej. Na rynku, dawniej stała wieża ciśnień, był tam kiedyś ratusz i dom, zwany królewskim, w którym mieścił się urząd górniczy. Domy w rynku zbudowane były w czasach stosunkowo niedawnych. Jedynie kamienica od nr 15 ma bramę gotycką z czerwonego piaskowca. Być może jest to brama z któregoś dawnych olkuskich kościołów, dziś już nie istniejących. Kamienica na rogu ul. Augustiańskiej zachowała szkarpy. Lepiej zachowana jest północna strona zabudowań w rynku. Mamy tu ślady budownictwa średniowiecznego. Kamienica pod nr 25 ma portal barokowy z gmerkiem dawnego mieszczanina olkuskiego Macieja Słowaka. Na jego płycie nagrobnej w kościele powtarza się ten sam gmerk. W kamienicy tej zachowały się barokowe sklepienia. Dom pod nr 29 ma piękny portal renesansowy. Z domu tego prowadzi wejście do piwnic, mających po kilka kondygnacji.
Ulica Augustiańska nazwana tak została dlatego, że był tu kiedyś klasztor i kościół OO. Augustianów. W posesji nr. 7 przy tej ulicy zwracają uwagę ślady architektoniczne dawnej świątyni.
Zabytki
Muzea
Cmentarze
Dzielnice i osiedla
- Stoczki
- Pakuska
- Ponik
- Za Skałami
- Podgrabie
- Słowiki
- Sikorka
- Czarna Góra
- Kocatówka-Dodatki
- Stary Olkusz
- Dodatki Pomorskie
- Pomorzany
- Parcze Dolne
- Mazaniec
- Kamyk
- Zagaje
- Parcze
- Piaski
- Skalskie
- Parcze Górne
Video
<videoflash>mOFkIOHLsUg</videoflash>
<videoflash>7peYaVhTfUY&feature=related</videoflash>
<videoflash>3WJyPvr5xBY&feature=related</videoflash>
Bibliografia
- Przewodnik po Zagłębiu Dąbrowskim. Sosnowiec: Komitet Przewodnika po Zagłębiu Dąbrowskim, 1939, s. 103-106.
- Feliks Kiryk (praca zbiorowa), Olkusz [w:] "Dzieje Olkusza i regionu olkuskiego, tom 1, Warszawa – Kraków 1978.
- Feliks Kiryk (praca zbiorowa), Olkusz [w:] "Dzieje Olkusza i regionu olkuskiego, tom 2, Warszawa – Kraków 1978.
