Niwka (Sosnowiec): Różnice pomiędzy wersjami

Z WikiZagłębie
 
(Nie pokazano 12 wersji utworzonych przez 5 użytkowników)
Linia 28: Linia 28:
|galeria_commons      =  
|galeria_commons      =  
}}
}}
'''Niwka''' - południowa dzielnica [[Sosnowiec|Sosnowca]], granicząca z Mysłowicami.
'''Niwka''' - południowa dzielnica [[Sosnowiec|Sosnowca]] graniczaca z dzielnicami; Modrzejów, Jęzor, Bobrek i Dańdówka.
[[Plik:Gmina Niwka Mapa 1927 1939.jpg|thumb|300px|Mapa obszaru gminy Niwka w latach [[1927]] - [[1939]]]]


==Historia powstania==
==Historia powstania==
Linia 37: Linia 38:


==Właściciele osady==
==Właściciele osady==
Po Broniewskich właścicielami osady byli: Gosławscy, Mieroszewscy, [[Jacek Siemieński]], [[Gustaw von Kramsta]], a od [[1890]] r. [[Towarzystwo Kopalń i Zakładów Hutniczych Sosnowieckich]].
Po Broniewskich właścicielami osady byli: Gosławscy, [[:Kategoria:Mieroszewscy|Mieroszewscy]], [[Jacek Siemieński]], [[Gustaw von Kramsta]], a od [[1890]] r. [[Towarzystwo Kopalń i Zakładów Hutniczych Sosnowieckich]].


==Prawo miejskie==
==Prawa miejskie==
Około [[1780]] r. Niwka - leżąca przy szlakach handlowych i wodnych, wówczas już wieś targowa - otrzymała prawa miejskie. Akt ich nadania podpisał [[Józef Mieroszewski]], ówczesny właściciel miasteczka. Należało ono do najmniejszych miast na ziemiach polskich. Stało tu 30 drewnianych domów, w tym gospodarczych, a mieszkało ok. 100 osób. Miasteczko było rozlokowane wokół rynku o kształcie równoległoboku. Do największych obiektów należały: jednokondygnacyjny murowany ratusz z wyraźnie wyeksponowanym dachem oraz karczma, częściowo podmurowana. Na jej zapleczu znajdowała się wozownia ze stajniami. W końcu XVIII wieku na rynku wzniesiono drewniane magazyny solne. Pierwotny układ urbanistyczny Niwki z dawną zabudową nie dotrwał do naszych czasów.
Około [[1780]] r. Niwka - leżąca przy szlakach handlowych i wodnych, wówczas już wieś targowa - otrzymała prawa miejskie. Akt ich nadania podpisał [[Józef Mieroszewski]], ówczesny właściciel miasteczka. Należało ono do najmniejszych miast na ziemiach polskich. Stało tu 30 drewnianych domów, w tym gospodarczych, a mieszkało ok. 100 osób. Miasteczko było rozlokowane wokół rynku o kształcie równoległoboku. Do największych obiektów należały: jednokondygnacyjny murowany ratusz z wyraźnie wyeksponowanym dachem oraz karczma, częściowo podmurowana. Na jej zapleczu znajdowała się wozownia ze stajniami. W końcu XVIII wieku na rynku wzniesiono drewniane magazyny solne. Pierwotny układ urbanistyczny Niwki z dawną zabudową nie dotrwał do naszych czasów.


W [[1801]] roku władze pruskie pozbawiły Niwkę praw miejskich (od [[1795]] r. wchodziła w skład pruskiego Nowego Śląska).  
W [[1801]] roku władze pruskie pozbawiły Niwkę praw miejskich (od [[1795]] r. wchodziła w skład pruskiego Nowego Śląska).


==Parafia na Niwce==
==Parafia na Niwce==
[[Plik:Sosnowiec Niwka kościół p.w. św. Jana Chrzciciela 001.JPG|thumb|350px|Kościół parafialny p.w. św. Jana Chrzciciela]]
Niwka należała do parafii w Mysłowicach; niewielki modrzewiowy kościół filialny wzniesiono w osadzie na przełomie XVII i XVIII wieku. W [[1826]] r. utworzono tutaj parafię, do której zostały włączone okoliczne wioski. Po wybudowaniu kościoła w [[Zagórze (Sosnowiec)|Zagórzu]] przez [[Jadwiga Mieroszewska|Jadwigę Mieroszewską]] ([[1848]]) przeniesiono tam [[Parafia p.w. św. Joachima w Sosnowcu|parafię]] ([[1852]]) a niwecki kościół stał się ponownie świątynią filialną. Nowy [[Parafia p.w. św. Jana Chrzciciela w Sosnowcu|kościół parafialny, pw. św. Jana Chrzciciela]] wybudowano w Niwce w latach [[1896]] - [[1910]].
Niwka należała do parafii w Mysłowicach; niewielki modrzewiowy kościół filialny wzniesiono w osadzie na przełomie XVII i XVIII wieku. W [[1826]] r. utworzono tutaj parafię, do której zostały włączone okoliczne wioski. Po wybudowaniu kościoła w [[Zagórze (Sosnowiec)|Zagórzu]] przez [[Jadwiga Mieroszewska|Jadwigę Mieroszewską]] ([[1848]]) przeniesiono tam [[Parafia p.w. św. Joachima w Sosnowcu|parafię]] ([[1852]]) a niwecki kościół stał się ponownie świątynią filialną. Nowy [[Parafia p.w. św. Jana Chrzciciela w Sosnowcu|kościół parafialny, pw. św. Jana Chrzciciela]] wybudowano w Niwce w latach [[1896]] - [[1910]].


==Przemysł==
==Przemysł==
Już w pierwszej połowie XIX wieku rozwijał się w osadzie przemysł. Od [[1814]] r. czynna była [[Kopalnia "Maurycy" (Sosnowiec)|kopalnia „Maurycy”]], unieruchomiona w [[1857]] r. W [[1833]] r. [[Maurycy Kossowski]], [[Wojciech Kryger]], [[Jacek Lipski]] i [[Antoni Klimkiewicz]] założyli kopalnię [[Kopalnia "Jerzy" (Sosnowiec)|„Jerzy”]] (od [[1928]] roku [[Kopalnia "Niwka" (Sosnowiec)|"Niwka"]]) oraz przystąpili do budowy w [[Henryków (Sosnowiec)|kolonii Henryków]] huty żelaznej, pierwszej na terenie obecnego [[Sosnowiec|Sosnowca]].  W [[1836]] r. prawa do kopalni i huty przejął Bank Polski. Hutę - tzw. [[Zakłady Henrykowskie]] - unieruchomiono w [[1844]] r., a w [[1860]] r. rozebrano. Przy hucie powstała osada - [[Henryków (Sosnowiec)|kolonia Henryków]], z budynkami odznaczającymi się wysokim poziomem architektonicznym. Z tego okresu pochodzi także trakt łączący Niwkę z [[Zagórze (Sosnowiec)|Zagórzem]] i [[Dąbrowa Górnicza|Dąbrową]].
Już w pierwszej połowie XIX wieku rozwijał się w osadzie przemysł. Od [[1814]] r. czynna była [[Kopalnia "Maurycy" w Niwce (Sosnowiec)|kopalnia „Maurycy”]], unieruchomiona w [[1857]] r. W [[1833]] r. [[Maurycy Kossowski]], [[Wojciech Kryger]], [[Jacek Lipski]] i [[Antoni Klimkiewicz]] założyli kopalnię [[Kopalnia "Jerzy" (Sosnowiec)|„Jerzy”]] (od [[1928]] roku [[Kopalnia "Niwka" (Sosnowiec)|"Niwka"]]) oraz przystąpili do budowy w [[Henryków (Sosnowiec)|kolonii Henryków]] huty żelaznej, pierwszej na terenie obecnego [[Sosnowiec|Sosnowca]].  W [[1836]] r. prawa do kopalni i huty przejął Bank Polski. Hutę - tzw. [[Zakłady Henrykowskie]] - unieruchomiono w [[1844]] r., a w [[1860]] r. rozebrano. Przy hucie powstała osada - [[Henryków (Sosnowiec)|kolonia Henryków]], z budynkami odznaczającymi się wysokim poziomem architektonicznym. Z tego okresu pochodzi także trakt łączący Niwkę z [[Zagórze (Sosnowiec)|Zagórzem]] i [[Dąbrowa Górnicza|Dąbrową]].


W latach [[1844]] - [[1867]] nieczynna była [[Kopalnia "Jerzy" (Sosnowiec)|kopalnia „Jerzy”]]. Jej eksploatację wznowił [[Gustaw von Kramsta]], a w [[1891]] r. przeszła w posiadanie [[Towarzystwo Kopalń i Zakładów Hutniczych Sosnowieckich|Towarzystwa Kopalń i Zakładów Hutniczych Sosnowieckich]]. Po II wojnie światowej
W latach [[1844]] - [[1867]] nieczynna była [[Kopalnia "Jerzy" (Sosnowiec)|kopalnia „Jerzy”]]. Jej eksploatację wznowił [[Gustaw von Kramsta]], a w [[1891]] r. przeszła w posiadanie [[Towarzystwo Kopalń i Zakładów Hutniczych Sosnowieckich|Towarzystwa Kopalń i Zakładów Hutniczych Sosnowieckich]]. Po II wojnie światowej
Linia 58: Linia 60:


==Port==
==Port==
Do [[1840]] r. istniał w Niwce, przy ujściu [[Biała Przemsza|Białej Przemszy]] do [[Czarna Przemsza|Czarnej Przemszy]], niewielki port rzeczny zwany przystanią. Wykorzystywano go m.in. do załadowywania [[Galary|galarów]] węglem. Tutaj Anglik Davny zbudował statek parowy, którym żeglowano po wodach [[Przemsza|Przemszy]]. Po rzece kursowały niewielkie statki handlowe, łodzie flisaków, wspomniane wyżej [[Galary|galary]].
[[Plik:Trójkat Trzech Cesarzy port galarów 02.jpg|thumb|500px|Port [[Galar|galarów]] w [[Trójkąt Trzech Cesarzy|Trójkącie Trzech Cesarzy]] (02). W tle widoczna także panorama [[Niwka (Sosnowiec)|Niwki]] (ob. dzielnica [[Sosnowiec|Sosnowca]])]]
Do [[1840]] r. istniał w Niwce, przy ujściu [[Biała Przemsza|Białej Przemszy]] do [[Czarna Przemsza|Czarnej Przemszy]], niewielki port rzeczny zwany przystanią. Wykorzystywano go m.in. do załadowywania [[Galar|galarów]] węglem. Tutaj Anglik Davny zbudował statek parowy, którym żeglowano po wodach [[Przemsza|Przemszy]]. Po rzece kursowały niewielkie statki handlowe, łodzie flisaków, wspomniane wyżej [[Galar|galary]].


==Gmina==
==Gmina==
Linia 71: Linia 74:
==Klub sportowy==
==Klub sportowy==


[[Plik:Sosnowiec AKS Niwka 01.JPG|thumb|350px|Stadion AKS Niwka (obecnie)]]
[[Plik:Sosnowiec AKS Niwka 01.JPG|thumb|350px|[[Stadion AKS Niwka|Stadion AKS Niwka]] (obecnie)]]
W osadzie powstał wielosekcyjny [[AKS Niwka|Amatorski Klub Sportowy „Niwka”]], jeden z najstarszych klubów w regionie, działający do dnia dzisiejszego (pn. AKS „Górnik”). Jego protoplastą był klub „Korona” utworzony w [[1917]] r.
W osadzie powstał wielosekcyjny [[AKS Niwka|Amatorski Klub Sportowy „Niwka”]], jeden z najstarszych klubów w regionie, działający do dnia dzisiejszego (pn. AKS „Górnik”). Jego protoplastą był klub „Korona” utworzony w [[1917]] r.


Linia 83: Linia 86:
<gallery>
<gallery>
Plik:Litografia._1836_Niwka_Huta_Henrykowska_(2).jpg|Litografia z 1836 roku. Niwka widok na Hutę Henrykowską.  
Plik:Litografia._1836_Niwka_Huta_Henrykowska_(2).jpg|Litografia z 1836 roku. Niwka widok na Hutę Henrykowską.  
Plik:Pocztowka_sosnowiec_niwka_kopalnia_jerzy_0001.jpg|
Plik:Pocztowka_sosnowiec_niwka_kopalnia_jerzy_0001.jpg|Sosnowiec Niwka. Kopalnia "Jerzy" później "Niwka-Modrzejów".
Plik:Sosnowiec_Niwka._Cmentarz_katolicki._03.jpg|Sosnowiec Niwka. Cmentarz katolicki.  
Plik:Sosnowiec_Niwka._Cmentarz_katolicki._03.jpg|Sosnowiec Niwka. Cmentarz katolicki.  
Plik:Sosnowiec_Niwka._Cmentarz_katolicki._02.jpg|Sosnowiec Niwka. Cmentarz katolicki.  
Plik:Sosnowiec_Niwka._Cmentarz_katolicki._02.jpg|Sosnowiec Niwka. Cmentarz katolicki.  
Linia 89: Linia 92:
Plik:Pocztowka_sosnowiec_trojkat_trzech_cesarzy_0046.jpg|Pocztówka z trójkątem trzech cesarzy. Widoczny port na Niwce.
Plik:Pocztowka_sosnowiec_trojkat_trzech_cesarzy_0046.jpg|Pocztówka z trójkątem trzech cesarzy. Widoczny port na Niwce.
Plik:Pocztowka_sosnowiec_trojkat_trzech_cesarzy_0045.jpg|Pocztówka z trójkątem trzech cesarzy. Widoczny port na Niwce.
Plik:Pocztowka_sosnowiec_trojkat_trzech_cesarzy_0045.jpg|Pocztówka z trójkątem trzech cesarzy. Widoczny port na Niwce.
Plik:Brak zdjęcia.jpg|Opis
Plik:Widokna_byłą_fabrykę_maszyn_górniczych.jpg‎|Widok na tereny po Fabryce Maszyn Górniczych
Plik:Brak zdjęcia.jpg|Opis  
Plik:Brak zdjęcia.jpg|Opis  
Plik:Brak zdjęcia.jpg|Opis
Plik:Brak zdjęcia.jpg|Opis
Linia 98: Linia 101:
==Bibliografia==
==Bibliografia==
*{{Cytuj książkę  | nazwisko = Śmiałek| imię = Małgorzata |nazwisko2= Studencki |imię2= Zbigniew | tytuł = [[Sosnowieckie ABC (7)|Sosnowieckie ABC, tom VII]] | data =[[2008]] | wydawca = [[Muzeum w Sosnowcu]] | miejsce =  | isbn = 978-83-89199-37-9 | strony = 47-49}}
*{{Cytuj książkę  | nazwisko = Śmiałek| imię = Małgorzata |nazwisko2= Studencki |imię2= Zbigniew | tytuł = [[Sosnowieckie ABC (7)|Sosnowieckie ABC, tom VII]] | data =[[2008]] | wydawca = [[Muzeum w Sosnowcu]] | miejsce =  | isbn = 978-83-89199-37-9 | strony = 47-49}}
*[[Dzielnice Sosnowca - Niwka, Dańdówka, Bór, Bobrek, Jęzor, Modrzejów.]]
*[[Dzielnice Sosnowca - Niwka, Dańdówka, Bór, Bobrek, Jęzor, Modrzejów.]][http://www.sosnowiec-niwka.pl Sosnowiec Niwka]




[[Kategoria:Dzielnice i osiedla Sosnowca|Niwka]]
[[Kategoria:Dzielnice i osiedla Sosnowca|Niwka]]
[[Kategoria:Nazwy miejscowe związane z Sosnowcem|Niwka]]
[[Kategoria:Nazwy miejscowe związane z Sosnowcem|Niwka]]
[[Kategoria:Nazwy miejscowe|Niwka]]
[[Kategoria:Nazwy miejscowe w Zagłębiu Dąbrowskim|Niwka]]

Aktualna wersja na dzień 16:25, 17 kwi 2022

Herb Sosnowca Niwka
dzielnica Sosnowca
Status dzielnica
W granicach Sosnowca od 1953 r.
Kod pocztowy 41-208

Niwka - południowa dzielnica Sosnowca graniczaca z dzielnicami; Modrzejów, Jęzor, Bobrek i Dańdówka.

Mapa obszaru gminy Niwka w latach 1927 - 1939

Historia powstania

Wieś pod nazwą Niwki powstała na lewym brzegu Białej Przemszy (tereny dzisiejszego Jęzora) prawdopodobnie w XVI wieku. W 1581 r. była osadą rybacką wchodzącą w skład dóbr klimontowskich; należała do Jakuba Broniewskiego. Źródła niemieckie odnotowują jej istnienie w 1590 roku, informując o pracującym w niej młynie.

Przeniesienie osady

W latach 20. XVII wieku, prawdopodobnie z powodu katastroficznej powodzi, która nawiedziła wieś, przeniesiono ją na nowe miejsce, na prawym brzegu Białej Przemszy i nazwano Nową Niwką (Niwka obecna). Mieszkało tu 13 rodzin. Dokument z 1687 r. informuje o 9 zagrodnikach z Niwki, 1 garncarzu, 2 młynarzach i 1 karczmarzu.

Właściciele osady

Po Broniewskich właścicielami osady byli: Gosławscy, Mieroszewscy, Jacek Siemieński, Gustaw von Kramsta, a od 1890 r. Towarzystwo Kopalń i Zakładów Hutniczych Sosnowieckich.

Prawa miejskie

Około 1780 r. Niwka - leżąca przy szlakach handlowych i wodnych, wówczas już wieś targowa - otrzymała prawa miejskie. Akt ich nadania podpisał Józef Mieroszewski, ówczesny właściciel miasteczka. Należało ono do najmniejszych miast na ziemiach polskich. Stało tu 30 drewnianych domów, w tym gospodarczych, a mieszkało ok. 100 osób. Miasteczko było rozlokowane wokół rynku o kształcie równoległoboku. Do największych obiektów należały: jednokondygnacyjny murowany ratusz z wyraźnie wyeksponowanym dachem oraz karczma, częściowo podmurowana. Na jej zapleczu znajdowała się wozownia ze stajniami. W końcu XVIII wieku na rynku wzniesiono drewniane magazyny solne. Pierwotny układ urbanistyczny Niwki z dawną zabudową nie dotrwał do naszych czasów.

W 1801 roku władze pruskie pozbawiły Niwkę praw miejskich (od 1795 r. wchodziła w skład pruskiego Nowego Śląska).

Parafia na Niwce

Kościół parafialny p.w. św. Jana Chrzciciela

Niwka należała do parafii w Mysłowicach; niewielki modrzewiowy kościół filialny wzniesiono w osadzie na przełomie XVII i XVIII wieku. W 1826 r. utworzono tutaj parafię, do której zostały włączone okoliczne wioski. Po wybudowaniu kościoła w Zagórzu przez Jadwigę Mieroszewską (1848) przeniesiono tam parafię (1852) a niwecki kościół stał się ponownie świątynią filialną. Nowy kościół parafialny, pw. św. Jana Chrzciciela wybudowano w Niwce w latach 1896 - 1910.

Przemysł

Już w pierwszej połowie XIX wieku rozwijał się w osadzie przemysł. Od 1814 r. czynna była kopalnia „Maurycy”, unieruchomiona w 1857 r. W 1833 r. Maurycy Kossowski, Wojciech Kryger, Jacek Lipski i Antoni Klimkiewicz założyli kopalnię „Jerzy” (od 1928 roku "Niwka") oraz przystąpili do budowy w kolonii Henryków huty żelaznej, pierwszej na terenie obecnego Sosnowca. W 1836 r. prawa do kopalni i huty przejął Bank Polski. Hutę - tzw. Zakłady Henrykowskie - unieruchomiono w 1844 r., a w 1860 r. rozebrano. Przy hucie powstała osada - kolonia Henryków, z budynkami odznaczającymi się wysokim poziomem architektonicznym. Z tego okresu pochodzi także trakt łączący Niwkę z Zagórzem i Dąbrową.

W latach 1844 - 1867 nieczynna była kopalnia „Jerzy”. Jej eksploatację wznowił Gustaw von Kramsta, a w 1891 r. przeszła w posiadanie Towarzystwa Kopalń i Zakładów Hutniczych Sosnowieckich. Po II wojnie światowej została połączona z kopalnią „Modrzejów”. Obecnie nie istnieje (wydobycie zakończyła w połowie 1999 r.).

W latach ok. 1860 - 1880 pracowała w Niwce kopalnia „Edward” należąca do właścicieli osady. W późniejszym okresie powstały kopalnie na polach górniczych dzierżawionych od Towarzystwa Kopalń i Zakładów Hutniczych Sosnowieckich: „Alwina I” (1900 - 1926), „Alwina II” (1915 - 1925) "Alwina III" zwana także „Barbarą” (1919 - 1923), „Halina” (1915 - 1930), „Helena” (1900 - 1937), „Irena” (1915 - 1924), „Jadwiga” i „Jadwiga II” (Sosnowiec)| (1907 - 1921), „Jarosław” (1911 - 1922), „Orion” (1900 - 1929).

W latach 60. XIX wieku rozwinęły działalność warsztaty mechaniczne obsługujące kopalnie G. von Kramsty. Dały one początek Fabryce Maszyn Górniczych „Niwka” (taką nazwę zakład przyjął w 1980 r.), pracującej do dnia dzisiejszego.

Port

Port galarów w Trójkącie Trzech Cesarzy (02). W tle widoczna także panorama Niwki (ob. dzielnica Sosnowca)

Do 1840 r. istniał w Niwce, przy ujściu Białej Przemszy do Czarnej Przemszy, niewielki port rzeczny zwany przystanią. Wykorzystywano go m.in. do załadowywania galarów węglem. Tutaj Anglik Davny zbudował statek parowy, którym żeglowano po wodach Przemszy. Po rzece kursowały niewielkie statki handlowe, łodzie flisaków, wspomniane wyżej galary.

Gmina

Od 1874 r. osada należała do gminy Górniczej. Przed I wojną światową włączono ją do gminy Zagórze, a w 1915 r. utworzono gminę Niwka z Dańdówką, Bobrkiem i Borem oraz koloniami Okrzei i Upadową.

Zaludnienie w 1931

Według spisu z 1931 r. w Niwce mieszkały 5.752 osoby, a w całej gminie 10.928 osób. Przeważającą część mieszkańców stanowili robotnicy zatrudnieni w górnictwie i innych gałęziach przemysłu.

Szkolnictwo

W latach 1926 - 1928 wybudowano Publiczną Szkołę Powszechną im. S. Żeromskiego (obecnie Szkoła Podstawowa nr 15). Stała się ona ośrodkiem życia kulturalno-oświatowego osady. Działał tu chór, amatorski teatr, miała siedzibę biblioteka i czytelnia.

Klub sportowy

W osadzie powstał wielosekcyjny Amatorski Klub Sportowy „Niwka”, jeden z najstarszych klubów w regionie, działający do dnia dzisiejszego (pn. AKS „Górnik”). Jego protoplastą był klub „Korona” utworzony w 1917 r.

Nowe miasto

W latach międzywojennych władze gminne konsekwentnie zabiegały o przyłączenie Modrzejowa (dzielnicy Sosnowca) do gminy i utworzenie na gruntach niwecko-modrzejowskich nowego miasta. Zdecydowanie sprzeciwiały się temu władze sosnowieckie, które z kolei wysuwały postulaty rozszerzenia przestrzeni miejskiej o tereny gminy Niwka.

Przyłączenie do Sosnowca

Podejmowane w XX wieku próby umiastowienia Niwki nie powiodły się. W 1947 r. Niwka otrzymała jedynie status gminy wiejskiej o miejskich uprawnieniach finansowych. Od 1953 r. jest dzielnicą Sosnowca.

Galeria

Bibliografia