Tomasz Arciszewski

Zagłębiowskie Biogramy
Tomasz Arciszewski
Imię i nazwisko	Tomasz Arciszewski
Data i miejsce urodzenia	4 listopada 1877 Sierzchowce (pow. Rawa Mazowiecka)
Data i miejsce śmierci	20 listopada 1955 Londyn
Miejsce spoczynku	Londyn, cmentarz Brompton
Zawód	Poseł na Sejm II RP, polityk
Odznaczenia
Order Virtuti Militari 5 kl, Krzyż Niepodległości z mieczami, Krzyż Walecznych

Tomasz Andrzej Arciszewski - (ur. 4 listopada 1877 r. w Sierzchowcach (pow. Rawa Mazowiecka), zm. 20 listopada 1955 r. w Londynie) działacz i polityk lewicowy związany z Polską Partią Socjalistyczną. Był synem powstańca styczniowego Mikołaja Arciszewskiego oraz Heleny z domu Młynarska. Wychowywał się w trudnych warunkach, gdyż w dzieciństwie stracił ojca.

Wśród wielkich nieobecnych w naszym mieście, obok Stanisława Wojciechowskiego – Prezydenta RP w latach 1922 - 1926, znajdziemy jeszcze jedno nazwisko. Jest to Tomasz Arciszewski - wybitny polityk i działacz socjalistyczny, honorowy obywatel Sosnowca z 1928 roku, premier rządu RP na uchodźstwie. Swoim życiorysem mógłby podzielić się z niejedną osobą. To postać barwna i żywa, która całe życie walczyła o szczytne ideały i niepodległość Polski. W mieście o robotniczych tradycjach, w którym mieszkał i działał, nie ma do dzisiaj swojej ulicy, placu czy ronda.

Edukacja

Ukończył szkoły powszechne w Lubani i Radomiu, gdzie następnie praktykował w warsztatach mechanicznych.

Praca

W 1894 r. przybył do Sosnowca, w latach 1894 - 1896 pracował, jako ślusarz w fabryce "W. Fitzner i K. Gamper" w Sosnowcu, skąd został wydalony jako organizator strajku. Podjął pracę w hucie "Katarzyna" w Sosnowcu, gdzie pracował trzy lata przy piecach w walcowni, a następnie w warsztatach mechanicznych.

Działalność w PPS

Od 1896 r. działał w Polskiej Partii Socjalistycznej. Był członkiem jej Organizacji Bojowej. Początkowo działał w Zagłębiu Dąbrowskim. Współorganizował pierwszą demonstrację 1-majową w Zagłębiu w 1898. W latach 1898 - 1900 przebywał w Londynie i Bremie, gdzie działał w strukturach Związku Zagranicznego Socjalistów Polskich. Na początku 1900 zwrócił się do Komitetu Zagranicznego PPS o możliwość nielegalnego powrotu do kraju. Po porozumieniu z Stanisławem Wojciechowskim (?Zygmuntem?) otrzymał zgodę na wyjazd z poleceniem odbudowy – rozbitej aresztowaniami – organizacji zagłębiowskiej. Po przybyciu do Sosnowca podjął pracę w fabryce maszyn w Niwce, podejmując wraz z Józefem Mireckim odtworzenie organizacji PPS w Zagłębiu. W sierpniu 1900 roku został aresztowany i był więziony w Piotrkowie i Radzanowie. W 1903 roku wyszedł z więzienia i wznowił działalność w PPS, pracując w środowiskach robotniczych w Częstochowie, Łodzi i na Podlasiu. Od 1904 roku był członkiem Organizacji Bojowej PPS, którą zorganizował także w Warszawie. Organizator zamachów, m.in. 1906 na szefa policji w Królestwie Polskim, gen. A. Markgrafskiego. Razem z Józefem Piłsudskim był organizatorem i uczestnikiem akcji pod Bezdanami na Wileńszczyźnie z 26 września 1908 roku, której celem było zdobycie 200 tysięcy rubli przewożonych rosyjskim pociągiem z Wilna do Petersburga. W latach 1908 - 1911 działał we Lwowie w tajnym Związku Walki Czynnej, a następnie wystąpił z PPS-Frakcji Rewolucyjnej i przeszedł do PPS-Opozycji (1912 - 1914).

Okres I wojny światowej

W okresie I wojny światowej nie siedział z założonymi rękami. Od sierpnia 1914 roku był żołnierzem oddziałów strzeleckich Piłsudskiego, a następnie służył w I Pułku Piechoty i I Brygadzie Legionów Polskich. Został w tym czasie awansowany do stopnia podporucznika. Od 1915 roku prowadził działalność polityczną na terenie Królestwa Polskiego, tworząc struktury Polskiej Organizacji Wojskowej. Jako radny miasta Warszawy w 1916 roku zorganizował Komisję Centralną Związków Zawodowych. W latach 1916 - 1918 redagował pisma "Związkowiec" i "Jedność Robotnicza".

Działalność polityczna

Tomasz Arciszewski

Od 1914 ponownie w PPS. W latach 1931 - 1939 przewodniczący jej Centralnego Komitetu Wykonawczego. W czasie wojny polsko - bolszewickiej był organizatorem Robotniczego Komitetu Obrony Niepodległości i dokonywał dywersji na tyłach Armii Czerwonej. Minister w pierwszych lewicowych rządach II Rzeczypospolitej - 1918 r. minister pracy i opieki społecznej, 1918 - 1919 poczt i telegrafów. W latach 1919 - 1935 był posłem na Sejm. W 1930 był współorganizatorem Centrolewu. W 1920 roku założył Robotnicze Towarzystwo Przyjaciół Dzieci i kierował jego działalnością do 1939 roku.

Okres II wojny światowej

Po wybuchu II wojny światowej był współorganizatorem Robotniczych Batalionów Obrony Warszawy. Po przejściu PPS do konspiracji i powstaniu 16 października 1939 roku PPS - Wolność Równość Niepodległość został jej przewodniczącym i razem z Kazimierzem Pużakiem kierował jej działalnością do lipca 1944 roku. Z ramienia PPS-WRN został członkiem powołanej przez Jana Stanisława Jankowskiego Rady Jedności Narodowej. Był współautorem deklaracji RJN "O co walczy Naród Polski" z 15 sierpnia 1944 roku. Przez cały okres działalności RJN stał na stanowisku nieustępliwości wobec ZSRR. 29 listopada 1944 r., po dymisji Stanisława Mikołajczyka objął funkcję premiera rządu RP na uchodźstwie, którą sprawował do 1947 r. Za jego urzędowania 5 lipca 1945 r. USA i W. Brytania cofnęły uznanie rządowi emigracyjnemu na wychodźstwie. W latach 1949 - 1954 przewodniczący Rady Politycznej, od 1954 członek Tymczasowej Rady Jedności Narodowej i Rady Trzech. Przewodniczący Centralnego Komitetu Zagranicznego PPS.

Odznaczenia

• Order Virtuti Militari 5 kl
• Krzyż Niepodległości z mieczami
• Krzyż Walecznych

Opracował: Piotr Dudała

Bibliografia

• Biogram Tomasza Arciszewskiego w Bibliotece Sejmowej
• Małgorzata Śmiałek: Sosnowieckie ABC, tom V. Muzeum w Sosnowcu, 2006, s. 5-8. ISBN 978-83-89199-37-9. 

Linki zewnętrzne

• Artykuł i audycja radiowa (z 1955 roku) poświęcona Tomaszowi Arciszewskiemu na stronie Polskiego Radia