Towarzystwo Kopalń i Zakładów Hutniczych Sosnowieckich: Różnice pomiędzy wersjami

Z WikiZagłębie
Nie podano opisu zmian
 
(Nie pokazano 8 wersji utworzonych przez 3 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
'''Towarzystwo Kopalń i Zakładów Hutniczych Sosnowieckich''' - spółka akcyjna utworzona  [[8 listopada]] [[1890]] roku  w Warszawie przez francuskich i belgijskich finansistów. Oficjalnym założycielem Towarzystwa był pułkownik  M. P. Vassal. Powstanie spółki i jej statut zatwierdził car rosyjski Mikołaj II w dniu [[11 maja]] [[1891]] r.
'''Towarzystwo Kopalń i Zakładów Hutniczych Sosnowieckich''' (fr. ''Société des charbonnages mines et usines de Sosnowice'') - spółka akcyjna utworzona  [[8 listopada]] [[1890]] roku  w Warszawie przez francuskich i belgijskich finansistów.  
[[Plik:Towarzystwo Kopalń i Zakładów Hutniczych Sosnowieckich 0001.jpg|thumb|400px|Świadectwo tymczasowe na okaziciela]]
==Historia==
Oficjalnym założycielem Towarzystwa był pułkownik  M. P. Vassal. Powstanie spółki i jej statut zatwierdził car rosyjski Mikołaj II w dniu [[11 maja]] [[1891]] r. W tym samym roku Towarzystwo Sosnowieckie nabyło, od właścicieli [[Gwarectwo von Kramsta|Gwarectwa von Kramsty]], wszystkie należące do nich zakłady przemysłowe i posiadłości ziemskie. Te ostatnie zajmowały obszar 3200 ha ziemi, z tego 1800 ha stanowiły grunty orne i 1300 ha lasy.


W tym samym roku Towarzystwo Sosnowieckie nabyło, od właścicieli [[Gwarectwo von Kramsta|Gwarectwa von Kramsty]], wszystkie należące do nich zakłady przemysłowe i posiadłości ziemskie. Te ostatnie zajmowały obszar 3200 ha ziemi, z tego 1800 ha stanowiły grunty orne i 1300 ha lasy.
Kapitał akcyjny ustalono na 4.250.000 rubli w złocie. Kilka lat później podwyższono go do kwoty 9.750.000 rubli. Właścicielami akcji byli Francuzi, Belgowie i Szwajcarzy (przemysłowcy, handlowcy, finansiści). Osoby pochodzenia niemieckiego bowiem - spadkobiercy [[Gustaw von Kramsta|G. von Kramsty]] - którzy otrzymali ich najwięcej z tytułu sprzedaży, już na początku lat 90. XIX w. odstąpili je cudzoziemcom. Drobne udziały posiadali także Polacy.


Kapitał akcyjny ustalono na 4.250.000 rubli w złocie. Kilka lat później podwyższono go do kwoty 9.750.000 rubli.Właścicielami akcji byli Francuzi, Belgowie i Szwajcarzy (przemysłowcy, handlowcy, finansiści). Osoby pochodzenia niemieckiego bowiem - spadkobiercy  [[Gustaw von Kramsta|G. von Kramsty]] - którzy otrzymali ich najwięcej z tytułu sprzedaży, już na początku lat 90. XIX w. odstąpili je cudzoziemcom. Drobne udziały posiadali także Polacy.
Funkcje prezesów Towarzystwa Sosnowieckiego przed I wojną światową sprawowali kolejno:
*M. Karnicki
*M. D. de Vassal Monteviel
*[[Edward Herbst]] (od [[1895]] r.) a następnie przez wiele lat, do [[1914]] r. dyrektorem generalnym był [[Paweł de Vassal]].


Funkcje prezesów Towarzystwa Sosnowieckiego przed I wojną światową sprawowali kolejno: M. Karnicki, M. D. de Vassal Monteviel, [[Edward Herbst]] (od [[1895]] r.) a następnie przez wiele lat, do [[1914]] r., dyrektorem generalnym był [[Paweł de Vassal]].
Rada Zarządzająca Towarzystwa miała siedzibę w Warszawie, a dyrekcja, której podlegały [[Zagłębie Dąbrowskie|zagłębiowskie]] zakłady mieściła się w [[Sosnowiec|Sosnowcu]] przy [[Ulica 3 Maja (Sosnowiec)|ul. Głównej (obecnie 3 Maja)]]. Obowiązki dyrektorów pełnili kolejno: [[Alfons Sużecki]], [[Alfons Rogalewicz]], M. de Saint Quentin, L. Żukowski. Istotną rolę w działalności Towarzystwa odgrywali główni inżynierowie: kopalni węgla - [[Stanisław Stratilatta]] oraz zakładów cynkowych - [[Stanisław Gadomski]].


Rada Zarządzająca Towarzystwa miała siedzibę w Warszawie, a dyrekcja, której podlegały [[Zagłębie Dąbrowskie|zagłębiowskie]] zakłady, mieściła się w [[Sosnowiec|Sosnowcu]] przy [[Ulica 3 Maja (Sosnowiec)|ul. Głównej (obecnie 3 Maja)]]. Obowiązki dyrektorów pełnili kolejno: [[Alfons Sużecki]], [[Alfons Rogalewicz]], M. de Saint Quentin, L. Żukowski. Istotną rolę w działalności Towarzystwa odgrywali główni inżynierowie: kopalni węgla - [[Stanisław Stratilatta]] oraz zakładów cynkowych - [[Stanisław Gadomski]].
W [[1895]] r. spółka nabyła majątek [[Towarzystwo Kopalń i Hut w Milowicach|Towarzystwa Kopalń i Hut w Milowicach]], w skład którego wchodziła [[Kopalnia "Wiktor" (Sosnowiec)|kopalnia "Wiktor"]] i posiadłości ziemskie. W ten sposób Towarzystwo Sosnowieckie stało się największym przedsiębiorstwem górniczo-hutniczym w [[Zagłębie Dąbrowskie|Zagłębiu Dąbrowskim]]. Należały do niego kopalnie węgla kamiennego:
*[[Kopalnia "Jerzy" (Sosnowiec-Niwka)|„Jerzy”]] w [[Niwka (Sosnowiec-Niwka)|Niwce]] (przemianowana potem na [[Kopalnia "Niwka" (Sosnowiec-Niwka)|"Niwkę"]])
*[[Kopalnia "Ignacy" (Sosnowiec)|"Ignacy"]] w [[Zagórze (Sosnowiec)|Zagórzu]] (późniejsza [[Kopalnia "Mortimer" (Sosnowiec)|"Mortimer"]])
*[[Kopalnia "Wiktor" (Sosnowiec)|"Wiktor"]] w [[Milowice (Sosnowiec)|Milowicach]] (później [[Kopalnia "Milowice" (Sosnowiec-Milowice)|"Milowice"]])
*[[Kopalnia "Bolesław" (Bolesław)|kopalnia galmanu "Bolesław"]] w [[Bolesław (gm. Bolesław)|Bolesławiu]]
*[[Huta cynku "Paulina" w Zagórzu|huta cynku "Paulina"]] w [[Zagórze (Sosnowiec)|Zagórzu]] *[[Walcownia „Emma” (Sosnowiec)|walcownia "Emma"]]
*[[fabryka bieli cynkowej w Sosnowcu]]  
*[[Fabryka Maszyn Górniczych "Niwka”|Odlewnia Żelaza i Zakłady Mechaniczne]] w [[Niwka (Sosnowiec)|Niwce]]
*oraz majątki ziemskie i liczne nieeksploatowane jeszcze pola górnicze na obszarze [[Gzichów (Będzin)|Gzichowa]] i [[Zagórze (Sosnowiec)|Zagórza]] o powierzchni 4899 ha, rud galmanu w [[Gzichów (Będzin)|Gzichowie]] i [[Bolesław (gm. Bolesław)|Bolesławiu]] o powierzchni 2156 ha i rud żelaza w [[Zagórze (Sosnowiec)|Zagórzu]] - 281 ha.


W [[1895]] r. spółka nabyła majątek [[Towarzystwo Kopalń i Hut w Milowicach|Towarzystwa Kopalń i Hut w Milowicach]], w skład którego wchodziła [[Kopalnia "Wiktor" (Sosnowiec)|kopalnia "Wiktor"]] i posiadłości ziemskie. W ten sposób Towarzystwo Sosnowieckie stało się największym przedsiębiorstwem górniczo-hutniczym w [[Zagłębie Dąbrowskie|Zagłębiu Dąbrowskim]]. Należały do niego kopalnie węgla kamiennego: [[Kopalnia "Jerzy" (Sosnowiec-Niwka)|„Jerzy”]] w [[Niwka (Sosnowiec-Niwka)|Niwce]] (przemianowana potem na [[Kopalnia "Niwka" (Sosnowiec-Niwka)|"Niwkę"]]), [[Kopalnia "Ignacy" (Sosnowiec)|"Ignacy"]] w [[Zagórze (Sosnowiec)|Zagórzu]] (późniejsza [[Kopalnia "Mortimer" (Sosnowiec)|"Mortimer"]]), [[Kopalnia "Wiktor" (Sosnowiec)|"Wiktor"]] w [[Milowice (Sosnowiec)|Milowicach]] (później [[Kopalnia "Milowice" (Sosnowiec-Milowice)|"Milowice"), [[Kopalnia "Bolesław" (Bolesław)|kopalnia galmanu "Bolesław"]] w [[Bolesław (gm. Bolesław)|Bolesławiu]], [[Huta cynku "Paulina" w Zagórzu|huta cynku "Paulina"]] w [[Zagórze (Sosnowiec)|Zagórzu]], [[Walcownia „Emma” (Sosnowiec)|walcownia "Emma"]], [[fabryka bieli cynkowej w Sosnowcu]], [[Fabryka Maszyn Górniczych "Niwka”|Odlewnia Żelaza i Zakłady Mechaniczne]] w [[Niwka (Sosnowiec)|Niwce]] oraz majątki ziemskie i liczne nie eksploatowane jeszcze pola górnicze: na obszarze [[Gzichów (Będzin)|Gzichowa]] i [[Zagórze (Sosnowiec)|Zagórza]] o powierzchni 4899 ha, rud galmanu w [[Gzichów (Będzin)|Gzichowie]] i [[Bolesław (gm. Bolesław)|Bolesławiu]] o powierzchni 2156 ha i rud żelaza w [[Zagórze (Sosnowiec)|Zagórzu]] - 281 ha.
W latach [[1904]] - [[1908]] wybudowano nowoczesną, głębinową [[Kopalnia "Porąbka-Klimontów" (Sosnowiec)|kopalnię "Klimontów"]] z szybami "Jan" i "Władysław", w [[1912]] r. oddano do użytku kolejny szyb - "Kazimierz" w [[Kopalnia "Jerzy" (Sosnowiec)|kopalni "Jerzy"]], a w [[1913]] r. uruchomiono [[Kopalnia "Klimontów II" (Sosnowiec)|kopalnię "Klimontów II".


W latach [[1904]] - [[1908]] wybudowano nowoczesną, głębinową [[Kopalnia "Porąbka-Klimontów" (Sosnowiec)|kopalnię "Klimontów"]] z szybami "Jan" i "Władysław", w [[1912]] r. oddano do użytku kolejny szyb - "Kazimierz" w [[Kopalnia "Jerzy" (Sosnowiec)|kopalni „Jerzy”]], a w [[1913]] r. uruchomiono [[Kopalnia "Klimontów II" (Sosnowiec)|kopalnię "Klimontów II".
Na terenach należących do Towarzystwa Sosnowieckiego wydobywało węgiel ponadto kilkanaście małych, płytkich kopalń, które dzierżawili prywatni przedsiębiorcy: ([[Kopalnia "Alwina I" (Sosnowiec-Niwka)|"Alwina"]], [[Kopalnia "Helena" (Sosnowiec-Niwka)|"Helena"]], [[Kopalnia "Jadwiga" (Sosnowiec-Niwka)|"Jadwiga']], [[Kopalnia "Jarosław" (Sosnowiec)|"Jarosław"]] i [[Kopalnia "Orion" (Sosnowiec-Niwka)|"Orion"]] w [[Niwka (Sosnowiec-Niwka)|Niwce]], [[Kopalnia "Alwina III" (Sosnowiec-Niwka)|"Barbara"]] w [[Klimontów (Sosnowiec)|Klimontowie]], [[Kopalnia "Jakub" (Sosnowiec-Milowice)|"Jakub"]] w [[Milowice (Sosnowiec-Milowice)|Milowicach]], [[Kopalnia "Matylda" (Dąbrowa Górnicza)|"Matylda"]] w [[Dąbrowa Górnicza|Dąbrowie Górniczej]], [[Kopalnia "Ryszard (Sosnowiec)|"Ryszard"]] w [[Sosnowiec|Sosnowcu]], [[Kopalnia "Staszic" (Sosnowiec)|"Staszic"]] i [[Kopalnia "Wańczyków" (Sosnowiec)|"Wańczyków"]] w [[Zagórze (Sosnowiec)|Zagórzu]] i in.)


Na terenach należących do Towarzystwa Sosnowieckiego wydobywało węgiel ponadto kilkanaście małych, płytkich kopalń, które dzierżawili prywatni przedsiębiorcy:  ([[Kopalnia "Alwina I" (Sosnowiec-Niwka)|„Alwina”]], [[Kopalnia "Helena" (Sosnowiec-Niwka)|„Helena”]], [[Kopalnia "Jadwiga" (Sosnowiec-Niwka)|„Jadwiga”]], [[Kopalnia "Jarosław" (Sosnowiec)|„Jarosław”]] i [[Kopalnia "Orion" (Sosnowiec-Niwka)|„Orion”]] w [[Niwka (Sosnowiec-Niwka)|Niwce]], [[Kopalnia "Alwina III" (Sosnowiec-Niwka)|"Barbara"]] w [[Klimontów (Sosnowiec)|Klimontowie]], [[Kopalnia "Jakub" (Sosnowiec-Milowice)|"Jakub"]] w [[Milowice (Sosnowiec-Milowice)|Milowicach]], [[Kopalnia "Matylda" (Dąbrowa Górnicza)|"Matylda"]] w [[Dąbrowa Górnicza|Dąbrowie Górniczej]], [[Kopalnia "Ryszard (Sosnowiec)|"Ryszard"]] w [[Sosnowiec|Sosnowcu]], [[Kopalnia "Staszic" (Sosnowiec)|"Staszic"]] i [[Kopalnia "Wańczyków" (Sosnowiec)|"Wańczyków"]] w [[Zagórze (Sosnowiec)|Zagórzu]] i in.).
W wielozakładowym przedsiębiorstwie jakim było Towarzystwo Sosnowieckie eksploatacja węgla odgrywała główną rolę. Produkcja węgla w kopalniach należących do spółki wynosiła przykładowo:  
 
*w [[1893]] r. - 1.028.000 ton, co stanowiło 32,5% wydobycia w [[Zagłębie Dąbrowskie|Zagłębiu Dąbrowskim]]
W wielozakładowym przedsiębiorstwie jakim było Towarzystwo Sosnowieckie eksploatacja węgla odgrywała główną rolę. Produkcja węgla w kopalniach należących do spółki wynosiła przykładowo: w [[1893]] r. - 1.028.000 ton, co stanowiło 32,5 % wydobycia w [[Zagłębie Dąbrowskie|Zagłębiu Dąbrowskim]], w [[1895]] r. -1.537.000 ton i odpowiednio 42%, w [[1900]] r. -1.398.000 (34%), [[1902]] r. -1.377.000 (32%), [[1913]] r. -1.372.000 (20,1 %). W [[1901]] r. kopalnie Towarzystwa zatrudniały 5.457 robotników.
*w [[1895]] r. -1.537.000 ton i odpowiednio 42%  
*w [[1900]] r. -1.398.000 (34%)  
*w [[1902]] r. -1.377.000 (32%)  
*w [[1913]] r. -1.372.000 (20,1 %).  
W [[1901]] r. kopalnie Towarzystwa zatrudniały 5.457 robotników.


Do przedsiębiorstwa należała również wspomniana wyżej [[Kopalnia "Bolesław" (Bolesław)|kopalnia galmanu "Bolesław"]]. Wyprodukowany tutaj surowiec kierowano do [[Huta cynku "Paulina" w Zagórzu|huty "Paulina" w Zagórzu]], gdzie wytwarzano metaliczny cynk. Jego produkcja wahała się w zależności od koniunktury od 2.200 ton (lata 90. XIX w.) do 4.656 ton ([[1904]] r.) i 3.016 ton ([[1913]] r.). W innym zakładzie Towarzystwa, [[Walcownia „Emma” (Sosnowiec)|walcowni "Emma"]] z cynku produkowano blachę. Obok "Emmy", która zatrudniała od 5 do 75 robotników (unieruchomiona w latach [[1914]] - [[1921]], zlikwidowana w [[1925]] r.) funkcjonowała niewielka fabryka bieli cynkowej zatrudniająca ok. 20 osób.
Do przedsiębiorstwa należała również wspomniana wyżej [[Kopalnia "Bolesław" (Bolesław)|kopalnia galmanu "Bolesław"]]. Wyprodukowany tutaj surowiec kierowano do [[Huta cynku "Paulina" w Zagórzu|huty "Paulina" w Zagórzu]], gdzie wytwarzano metaliczny cynk. Jego produkcja wahała się w zależności od koniunktury od 2.200 ton (lata 90. XIX w.) do 4.656 ton ([[1904]] r.) i 3.016 ton ([[1913]] r.). W innym zakładzie Towarzystwa, [[Walcownia „Emma” (Sosnowiec)|walcowni "Emma"]] z cynku produkowano blachę. Obok "Emmy", która zatrudniała od 5 do 75 robotników (unieruchomiona w latach [[1914]] - [[1921]], zlikwidowana w [[1925]] r.) funkcjonowała niewielka fabryka bieli cynkowej zatrudniająca ok. 20 osób.
Linia 25: Linia 43:
Wybuch I wojny światowej przerwał działalność dobrze prosperującego przedsiębiorstwa. Dawną pozycję odzyskało ono w okresie międzywojennym. Kapitał akcyjny wynosił wówczas 29.750.000 zł. Większość akcji posiadali kapitaliści francuscy.
Wybuch I wojny światowej przerwał działalność dobrze prosperującego przedsiębiorstwa. Dawną pozycję odzyskało ono w okresie międzywojennym. Kapitał akcyjny wynosił wówczas 29.750.000 zł. Większość akcji posiadali kapitaliści francuscy.


Nową inwestycję po odzyskaniu niepodległości stanowiła [[Kopalnia "Modrzejów" (Sosnowiec)|kopalnia "Modrzejów"]] wybudowana w [[1919]] r. (początkowo była częścią [[Kopalnia "Jerzy" (Sosnowiec)|kopalni "Jerzy"]]). Z kolei w latach 20. przestały funkcjonować zakłady cynkowe ([[Huta cynku "Paulina" w Zagórzu|huta "Pau1ina"]], [[Walcownia „Emma” (Sosnowiec)|walcownia "Emma"]] i [[fabryka bieli cynkowej]]).
==Okres międzywojenny==
Nową inwestycję po odzyskaniu niepodległości stanowiła [[Kopalnia "Modrzejów" (Sosnowiec)|kopalnia "Modrzejów"]] wybudowana w [[1919]] r. (początkowo była częścią [[Kopalnia "Jerzy" (Sosnowiec)|kopalni "Jerzy"]]). Z kolei w latach 20. przestały funkcjonować zakłady cynkowe: [[Huta cynku "Paulina" w Zagórzu|huta "Paulina"]], [[Walcownia „Emma” (Sosnowiec)|walcownia "Emma"]] i [[fabryka bieli cynkowej]].


Duże zmiany nastąpiły w górnictwie węglowym w okresie wielkiego kryzysu gospodarczego. Wybudowaną przed wybuchem I wojny światowej kopalnię "Klimontów II" (przejściowo nosiła nazwę "Jadwiga") zamknięto w [[1930]] r. Wskutek zmniejszenia się zapotrzebowania na węgiel, w [[1933]] r. unieruchomiono, a następnie zatopiono "Klimontów" i [[Kopalnia "Mortimer" (Sosnowiec)|"Mortimer"]]. Pozostałe kopalnie Towarzystwa - [[Kopalnia "Wiktor" (Sosnowiec)|"Milowice"]], [[Kopalnia "Niwka" (Sosnowiec)|"Niwka"]] i [[Kopalnia "Modrzejów" (Sosnowiec)|"Modrzejów"]], wyróżniające się wysokim poziomem technicznym, wyprodukowały w [[1938]] r. 1.191.856 ton węgla przy zatrudnieniu 3.196 robotników. Oprócz kopalń do spółki należała fabryka maszyn - [[Centralne Zakłady Mechaniczne w Niwce]], rozbudowane i unowocześnione w latach międzywojennych, zatrudniające blisko 400 robotników oraz majątki ziemskie. Część gruntów (400 ha) Towarzystwo przeznaczyło na ogródki działkowe i pod uprawę rolną dla swoich robotników, zwłaszcza pozostających bez pracy. Towarzystwo Sosnowieckie utrzymywało liczne ochronki oraz kuchnie dla najuboższych rodzin.
Duże zmiany nastąpiły w górnictwie węglowym w okresie wielkiego kryzysu gospodarczego. Wybudowaną przed wybuchem I wojny światowej kopalnię "Klimontów II" (przejściowo nosiła nazwę "Jadwiga") zamknięto w [[1930]] r. Wskutek zmniejszenia się zapotrzebowania na węgiel, w [[1933]] r. unieruchomiono, a następnie zatopiono "Klimontów" i [[Kopalnia "Mortimer" (Sosnowiec)|"Mortimer"]]. Pozostałe kopalnie Towarzystwa - [[Kopalnia "Wiktor" (Sosnowiec)|"Milowice"]], [[Kopalnia "Niwka" (Sosnowiec)|"Niwka"]] i [[Kopalnia "Modrzejów" (Sosnowiec)|"Modrzejów"]], wyróżniające się wysokim poziomem technicznym, wyprodukowały w [[1938]] r. 1.191.856 ton węgla przy zatrudnieniu 3.196 robotników. Oprócz kopalń do spółki należała fabryka maszyn - [[Centralne Zakłady Mechaniczne w Niwce]], rozbudowane i unowocześnione w latach międzywojennych, zatrudniające blisko 400 robotników oraz majątki ziemskie. Część gruntów (400 ha) Towarzystwo przeznaczyło na ogródki działkowe i pod uprawę rolną dla swoich robotników, zwłaszcza pozostających bez pracy. Towarzystwo Sosnowieckie utrzymywało liczne ochronki oraz kuchnie dla najuboższych rodzin.


==Tabela wydobycia i zatrudnienia==
Tabela przedstawia wydobycie węgla oraz zatrudnienie w Towarzystwie Kopalń i Zakładów Hutniczych Sosnowieckich oraz innych wybranych towarzystw i spółek na terenie Zagłębia Dąbrowskiego w 1927 roku.
{| border="6" cellpadding="2" cellspacing="1" align="center" style="margin-left: 0.5em; margin-bottom: 1.5em"
|-
|'''LP||'''Przedsiębiorstwo'''||'''Ilość czynnych kopalń'''||'''Ilość pracowników'''||'''Ilość (tony)'''||'''Ilość (procenty)'''
|-
|1. ||[[Towarzystwo Kopalń i Zakładów Hutniczych Sosnowieckich]]||6||5.330||1.461.102||19.11||-
|-
|2. ||[[Towarzystwo Górniczo-Przemysłowe "Saturn"]]||3||3.342||1.215.283||15.90||-
|-
|3. ||[[Warszawskie Towarzystwo Kopalń Węgla i Zakładów Hutniczych]]||2||3.545||1.062.000||13.89||-
|-
|4. ||[[Gwarectwo „Hrabia Renard”]]||1||2.165||742.926||9.72||-
|-
|5. ||[[Towarzystwo Bezimienne Kopalń Węgla "Czeladź” Piaski]]||1||2.021||666.997||8.73||-
|-
|6. ||[[Towarzystwo Francusko - Włoskie Dąbrowskich Kopalń Węgla]]||2||2.392||665.456||8.71||-
|-
|7. ||[[Grodzieckie Towarzystwo Kopalń Węgla i Zakładów Przemysłowych]]||1||1.653||546.210||7.15||-
|-
|8. ||[[Francusko-Polskie Towarzystwo Górnicze]]||1||1.136||383.378||5.01||-
|-
|9. ||[[Towarzystwo Akcyjne Kopalń Węgla "Flora"]]||1||1.628||371.595||4.86||-
|-
|10. ||Inne przedsiebiorstwa||16||2.973||529.276||6.92||-
|-
| ||OGÓŁEM||34||26.263||7.644.223||100||-
|}
Tabela na podstawie: [[Geografja gospodarcza województwa kieleckiego]]
==Po 1939 roku==
W okresie II wojny światowej cały majątek Towarzystwa Kopalń i Zakładów Hutniczych Sosnowieckich przejął Główny Urząd Powierniczy Wschód, który z dniem [[1 stycznia]] [[1942]] r. przekazał go pruskiemu koncernowi Prussische Bergwerks- und Hutten - A. G. Preussag.   
W okresie II wojny światowej cały majątek Towarzystwa Kopalń i Zakładów Hutniczych Sosnowieckich przejął Główny Urząd Powierniczy Wschód, który z dniem [[1 stycznia]] [[1942]] r. przekazał go pruskiemu koncernowi Prussische Bergwerks- und Hutten - A. G. Preussag.   


Linia 35: Linia 90:
== Bibliografia ==
== Bibliografia ==
*{{Cytuj książkę  | nazwisko = Śmiałek| imię = Małgorzata |nazwisko2=Studencki |imię2=Zbigniew | tytuł = Sosnowieckie ABC, tom VII | data = 2008 | wydawca = [[Muzeum w Sosnowcu]] | miejsce =  | isbn = 978-83-89199-37-9 | strony = 59-62}}
*{{Cytuj książkę  | nazwisko = Śmiałek| imię = Małgorzata |nazwisko2=Studencki |imię2=Zbigniew | tytuł = Sosnowieckie ABC, tom VII | data = 2008 | wydawca = [[Muzeum w Sosnowcu]] | miejsce =  | isbn = 978-83-89199-37-9 | strony = 59-62}}
* Kurier Polski, Nr. 342, Sobota 12 Grudnia 1936; „Towarzystwo Kopalń i Zakładów Hutniczych Sosnowieckich Spółka Akcyjna”; str. 6;
[[Kategoria:Górnictwo węglowe w Zagłębiu Dąbrowskim]]
[[Kategoria:Towarzystwa i spółki akcyjne]]
[[Kategoria: Zakłady przemysłowe]]
[[Kategoria:Zakłady przemysłowe w Sosnowcu]]

Aktualna wersja na dzień 07:22, 12 sie 2022

Towarzystwo Kopalń i Zakładów Hutniczych Sosnowieckich (fr. Société des charbonnages mines et usines de Sosnowice) - spółka akcyjna utworzona 8 listopada 1890 roku w Warszawie przez francuskich i belgijskich finansistów.

Świadectwo tymczasowe na okaziciela

Historia

Oficjalnym założycielem Towarzystwa był pułkownik M. P. Vassal. Powstanie spółki i jej statut zatwierdził car rosyjski Mikołaj II w dniu 11 maja 1891 r. W tym samym roku Towarzystwo Sosnowieckie nabyło, od właścicieli Gwarectwa von Kramsty, wszystkie należące do nich zakłady przemysłowe i posiadłości ziemskie. Te ostatnie zajmowały obszar 3200 ha ziemi, z tego 1800 ha stanowiły grunty orne i 1300 ha lasy.

Kapitał akcyjny ustalono na 4.250.000 rubli w złocie. Kilka lat później podwyższono go do kwoty 9.750.000 rubli. Właścicielami akcji byli Francuzi, Belgowie i Szwajcarzy (przemysłowcy, handlowcy, finansiści). Osoby pochodzenia niemieckiego bowiem - spadkobiercy G. von Kramsty - którzy otrzymali ich najwięcej z tytułu sprzedaży, już na początku lat 90. XIX w. odstąpili je cudzoziemcom. Drobne udziały posiadali także Polacy.

Funkcje prezesów Towarzystwa Sosnowieckiego przed I wojną światową sprawowali kolejno:

Rada Zarządzająca Towarzystwa miała siedzibę w Warszawie, a dyrekcja, której podlegały zagłębiowskie zakłady mieściła się w Sosnowcu przy ul. Głównej (obecnie 3 Maja). Obowiązki dyrektorów pełnili kolejno: Alfons Sużecki, Alfons Rogalewicz, M. de Saint Quentin, L. Żukowski. Istotną rolę w działalności Towarzystwa odgrywali główni inżynierowie: kopalni węgla - Stanisław Stratilatta oraz zakładów cynkowych - Stanisław Gadomski.

W 1895 r. spółka nabyła majątek Towarzystwa Kopalń i Hut w Milowicach, w skład którego wchodziła kopalnia "Wiktor" i posiadłości ziemskie. W ten sposób Towarzystwo Sosnowieckie stało się największym przedsiębiorstwem górniczo-hutniczym w Zagłębiu Dąbrowskim. Należały do niego kopalnie węgla kamiennego:

W latach 1904 - 1908 wybudowano nowoczesną, głębinową kopalnię "Klimontów" z szybami "Jan" i "Władysław", w 1912 r. oddano do użytku kolejny szyb - "Kazimierz" w kopalni "Jerzy", a w 1913 r. uruchomiono [[Kopalnia "Klimontów II" (Sosnowiec)|kopalnię "Klimontów II".

Na terenach należących do Towarzystwa Sosnowieckiego wydobywało węgiel ponadto kilkanaście małych, płytkich kopalń, które dzierżawili prywatni przedsiębiorcy: ("Alwina", "Helena", "Jadwiga', "Jarosław" i "Orion" w Niwce, "Barbara" w Klimontowie, "Jakub" w Milowicach, "Matylda" w Dąbrowie Górniczej, "Ryszard" w Sosnowcu, "Staszic" i "Wańczyków" w Zagórzu i in.)

W wielozakładowym przedsiębiorstwie jakim było Towarzystwo Sosnowieckie eksploatacja węgla odgrywała główną rolę. Produkcja węgla w kopalniach należących do spółki wynosiła przykładowo:

  • w 1893 r. - 1.028.000 ton, co stanowiło 32,5% wydobycia w Zagłębiu Dąbrowskim
  • w 1895 r. -1.537.000 ton i odpowiednio 42%
  • w 1900 r. -1.398.000 (34%)
  • w 1902 r. -1.377.000 (32%)
  • w 1913 r. -1.372.000 (20,1 %).

W 1901 r. kopalnie Towarzystwa zatrudniały 5.457 robotników.

Do przedsiębiorstwa należała również wspomniana wyżej kopalnia galmanu "Bolesław". Wyprodukowany tutaj surowiec kierowano do huty "Paulina" w Zagórzu, gdzie wytwarzano metaliczny cynk. Jego produkcja wahała się w zależności od koniunktury od 2.200 ton (lata 90. XIX w.) do 4.656 ton (1904 r.) i 3.016 ton (1913 r.). W innym zakładzie Towarzystwa, walcowni "Emma" z cynku produkowano blachę. Obok "Emmy", która zatrudniała od 5 do 75 robotników (unieruchomiona w latach 1914 - 1921, zlikwidowana w 1925 r.) funkcjonowała niewielka fabryka bieli cynkowej zatrudniająca ok. 20 osób.

Większym zakładem była Odlewnia Żelaza i Warsztaty Mechaniczne w Niwce. Wytwarzano tu podnośniki, przesuwalnie wagonów, pompy i maszyny do obróbki metalu. Przed I wojną światowa zatrudnienie dochodziło do 200 osób, a moc zainstalowanych maszyn wynosiła 150 KM.

Towarzystwo Sosnowieckie było dobrze prosperującym przedsiębiorstwem osiągającym wysokie zyski. Wzrosły one z 248.000 rubli w 1891 r. do ok. 2.000.000 rubli w latach poprzedzających wybuch I wojny światowej. Znaczną ich część przeznaczano na działalność inwestycyjną - rozbudowywano istniejące zakłady produkcyjne, montowano nowe maszyny i urządzenia itp. Część zysków wypłacano akcjonariuszom w postaci dywidend. Towarzystwo posiadało własne szkoły, szpital, ambulatoria, kasy Bratniej Pomocy, Kasę Pożyczkową. Wybuch I wojny światowej przerwał działalność dobrze prosperującego przedsiębiorstwa. Dawną pozycję odzyskało ono w okresie międzywojennym. Kapitał akcyjny wynosił wówczas 29.750.000 zł. Większość akcji posiadali kapitaliści francuscy.

Okres międzywojenny

Nową inwestycję po odzyskaniu niepodległości stanowiła kopalnia "Modrzejów" wybudowana w 1919 r. (początkowo była częścią kopalni "Jerzy"). Z kolei w latach 20. przestały funkcjonować zakłady cynkowe: huta "Paulina", walcownia "Emma" i fabryka bieli cynkowej.

Duże zmiany nastąpiły w górnictwie węglowym w okresie wielkiego kryzysu gospodarczego. Wybudowaną przed wybuchem I wojny światowej kopalnię "Klimontów II" (przejściowo nosiła nazwę "Jadwiga") zamknięto w 1930 r. Wskutek zmniejszenia się zapotrzebowania na węgiel, w 1933 r. unieruchomiono, a następnie zatopiono "Klimontów" i "Mortimer". Pozostałe kopalnie Towarzystwa - "Milowice", "Niwka" i "Modrzejów", wyróżniające się wysokim poziomem technicznym, wyprodukowały w 1938 r. 1.191.856 ton węgla przy zatrudnieniu 3.196 robotników. Oprócz kopalń do spółki należała fabryka maszyn - Centralne Zakłady Mechaniczne w Niwce, rozbudowane i unowocześnione w latach międzywojennych, zatrudniające blisko 400 robotników oraz majątki ziemskie. Część gruntów (400 ha) Towarzystwo przeznaczyło na ogródki działkowe i pod uprawę rolną dla swoich robotników, zwłaszcza pozostających bez pracy. Towarzystwo Sosnowieckie utrzymywało liczne ochronki oraz kuchnie dla najuboższych rodzin.

Tabela wydobycia i zatrudnienia

Tabela przedstawia wydobycie węgla oraz zatrudnienie w Towarzystwie Kopalń i Zakładów Hutniczych Sosnowieckich oraz innych wybranych towarzystw i spółek na terenie Zagłębia Dąbrowskiego w 1927 roku.

LP Przedsiębiorstwo Ilość czynnych kopalń Ilość pracowników Ilość (tony) Ilość (procenty)
1. Towarzystwo Kopalń i Zakładów Hutniczych Sosnowieckich 6 5.330 1.461.102 19.11 -
2. Towarzystwo Górniczo-Przemysłowe "Saturn" 3 3.342 1.215.283 15.90 -
3. Warszawskie Towarzystwo Kopalń Węgla i Zakładów Hutniczych 2 3.545 1.062.000 13.89 -
4. Gwarectwo „Hrabia Renard” 1 2.165 742.926 9.72 -
5. Towarzystwo Bezimienne Kopalń Węgla "Czeladź” Piaski 1 2.021 666.997 8.73 -
6. Towarzystwo Francusko - Włoskie Dąbrowskich Kopalń Węgla 2 2.392 665.456 8.71 -
7. Grodzieckie Towarzystwo Kopalń Węgla i Zakładów Przemysłowych 1 1.653 546.210 7.15 -
8. Francusko-Polskie Towarzystwo Górnicze 1 1.136 383.378 5.01 -
9. Towarzystwo Akcyjne Kopalń Węgla "Flora" 1 1.628 371.595 4.86 -
10. Inne przedsiebiorstwa 16 2.973 529.276 6.92 -
OGÓŁEM 34 26.263 7.644.223 100 -

Tabela na podstawie: Geografja gospodarcza województwa kieleckiego

Po 1939 roku

W okresie II wojny światowej cały majątek Towarzystwa Kopalń i Zakładów Hutniczych Sosnowieckich przejął Główny Urząd Powierniczy Wschód, który z dniem 1 stycznia 1942 r. przekazał go pruskiemu koncernowi Prussische Bergwerks- und Hutten - A. G. Preussag.

Po wojnie wszystkie zakłady Towarzystwa upaństwowiono.

Bibliografia

  • Małgorzata Śmiałek, Zbigniew Studencki: Sosnowieckie ABC, tom VII. Muzeum w Sosnowcu, 2008, s. 59-62. ISBN 978-83-89199-37-9. 
  • Kurier Polski, Nr. 342, Sobota 12 Grudnia 1936; „Towarzystwo Kopalń i Zakładów Hutniczych Sosnowieckich Spółka Akcyjna”; str. 6;
Źródło: „https://wikizaglebie.pl/index.php?title=Towarzystwo_Kopalń_i_Zakładów_Hutniczych_Sosnowieckich&oldid=114030”