Rewolucja 1905 w Zagłębiu Dąbrowskim

Wydarzenia rewolucyjne w Rosji w styczniu 1905 roku dotarły również do Królestwa Polskiego. Do walki strajkowej przystąpili robotnicy z Warszawy, Łodzi, Zagłębia Dąbrowskiego i innych ośrodków przemysłowych Królestwa.

Lista żądań rewolucjonistów

Siłą sprawczą wystąpień robotniczych była Polska Partia Socjalistyczna łącząca w programie hasła socjalne z niepodległościowymi. Okręgowy Komitet Robotniczy (OKR) PPS Zagłębia Dąbrowskiego wydal odezwę w której wezwał robotników do walki pod hasłem Precz z rządem carskim. Pierwsze masowe wystąpienia w regionie rozpoczęły się z dniem 1 lutego 1905 roku.

Położenie administracyjne

Po powstaniu styczniowym większa część regionu Zagłębia wraz z Częstochową, Łodzią i Piotrkowem Trybunalskim jako stolicą wchodziła w skład najbardziej uprzemysłowionej guberni Królestwa - tj. Guberni Piotrkowskiej (Olkusz i Sławków przydzielono do Guberni Kieleckiej). Obie gubernie podlegały bezpośrednio generał-gubernatorowi warszawskiemu - stojącemu na czele Warszawskiego Okręgu Wojskowego carskiej Rosji. Generał-gubernatorzy jako zwierzchnicy poszczególnych okręgów cieszyli się rozległymi kompetencjami, a ich bezpośrednim zwierzchnikiem był tylko car.

Sytuacja społeczno-ekonomiczna w regionie przed lutym 1905 roku

Spośród ziem wchodzących w skład Królestwa Polskiego - Zagłębie Dąbrowskie, obok regionu łódzkiego i warszawskiego, było jednym z największych skupisk ludności w większości zatrudnionych w przemyśle ciężkim. W 1901 i 1902 roku liczba pracowników przemysłowych wynosiła około 70 000. Miesięczny koszt wyżywienia dorosłej osoby oscylował wówczas w granicach 20 rubli (około 70 kopiejek na dzień). Płace pracowników przemysłowych wahały się w granicach od 12,5 rubli do 30 rubli i były jednymi z najmniejszych w całym Królestwie.

„	Żyjący w tych niebywale ciężkich warunkach robotnicy i ich rodziny byli pozbawieni wszelkich praw politycznych i odsunięci zarówno od życia społecznego, jak i kulturalnego W zakładzie pracy, w urzędach i instytucjach państwowych, sądownictwie, wszędzie i na każdym kroku spotykali się z poniżeniem i niesprawiedliwością Nawet w robotniczych samopomocowych kasach brackich rozstrzygający głos należał do przemysłowców. Nikt nie stawał w ich obronie w zderzeniu z bezprawiem i samowolą policji, urzędników państwowych oraz administracji zakładowej. Istnienie robotniczych organizacji politycznych i zawodowych było prawem carskim zakazane, podobnie jak porozumiewanie się (zmowa) w sprawie strajku i uczestnictwo w nim.	”
— Adam Kałuża, Przeciw carowi! Rok 1905 w Zagłębiu Dąbrowskim

Początek rewolucji w regionie

1 lutego 1905 roku rozpoczął się w Sosnowcu strajk powszechny. Pracę porzucili robotnicy fabryki "Fitzner i Gamper", huty "Katarzyna", Zakładów Deichsla, Schoena, Dietla i in. Strajkom towarzyszyły pochody i manifestacje. Największa z nich, 5 lutego, zgromadziła ok. 50 tys. osób. Podczas wiecu wybrano Komitet Strajkowy, w skład którego weszli przedstawiciele PPS i Socjaldemokracji Królestwa Polskiego i Litwy, a także prawicowej Narodowej Demokracji oraz bezpartyjni. Robotnicze wystąpienia poparła inteligencja, młodzież szkolna i drobnomieszczaństwo. Domagano się zarówno swobód narodowych i obywatelskich, jak i poprawy warunków socjalnych.

Huta Katarzyna

Tablica pamiątkowa, obecnie znajduje się w Muzeum w Sosnowcu

Huta "Katarzyna" w Sosnowcu

Walkę próbowano stłumić różnymi, także brutalnymi metodami. 9 lutego do zgromadzonych pod hutą "Katarzyna" manifestantów strzelało wojsko. Zginęło 38 osób, a ponad 100 zostało rannych.

Strajk powszechny w Zagłębiu Dąbrowskim zakończył się w marcu. Robotnicy uzyskali nieznaczną podwyżkę zarobków, skrócenie czasu oraz niewielką poprawę warunków pracy.

Republika Zagłębiowska

Punktem kulminacyjnym rewolucji w Zagłębiu były masowe wiece, manifestacje i strajki w okresie od 31 października do 10 listopada 1905 roku. Przeszły one do historii pod nazwą okresu Republiki Zagłębiowskiej, zwanej także "dniami wolnościowymi". Zdecydowanie przeważały wówczas żądania polityczne. Występowano przeciwko absolutyzmowi carskiemu, domagano się republiki demokratycznej. Tworzono Komitety Bezpieczeństwa Publicznego, do których wchodzili przedstawiciele mieszczaństwa, inteligencji i robotników. Wprowadzenie w dniu 10 listopada 1905 roku stanu wojennego w całym Królestwie Polskim zakończyło ten okres. Od tej pory systematycznie spadała aktywność robotników. W 1907 roku rewolucja wygasła.

Bilans

„	Czasy rewolucji 1905 r. i wypadków z nią związanych nie budziły dotąd żywego zainteresowania. Wkrótce po nich nastąpiły bowiem wypadki tak wielkie, że zaćmiły niemal całkowicie ten okres, w swych założeniach i w swej psychice tak bardzo różniący się od późniejszych wielkich przeżyć narodu polskiego. Badacz dziejów porozbiorowych będzie musiał jednak stwierdzić, że ten okres należy do najoryginalniejszych momentów tych dziejów. Rzucony między epokę walk powstańczych, a epokę wstrząśnień wojny światowej, jest jakby błyskawicą rozdzierającą spokojne niebo lojalnego współżycia z zaborcami. Żyjemy wszyscy pod przemożnym wpływem owej dziejowej burzy, która potem nastąpiła i której skutki sięgnęły tak głęboko, iż nic dziwnego, że o tej pierwszej błyskawicy łatwo zapominamy.	”
— Adam Próchnik, Z okazji 25-lecia wybuchu Rewolucji 1905 roku. Zamieszczony w: Feliks Tych, Rok 1905, cykl Dzieje narodu i państwa polskiego

Rewolucja lat 1905-1907 (w Zagłębiu strajki i walki miały miejsce głównie w roku 1905) nie przyniosła oczekiwanych rezultatów. Józef Piłsudski słabość rewolucji widział przede wszystkim w różnorodności postulatów jakie różne partie stawiały sobie za główny cel do osiągnięcia. Frakcja PPS, w skład której wchodził Piłsudski, za główny cel stawiała odzyskanie niepodległości i odtąd jej wysiłki skupione były na budowie paramilitarnych ugrupowań, które w sprzyjających okolicznościach, będą zdolne wywalczyć niepodległość.

W opiniach wielu historyków okres Rewolucji był sprawdzianem przed listopadem 1918 roku.

Galeria

• 

  Ulotka PPS z 12 lutego 1905 roku (strona 1). Źródło: Polona

• 

  Ulotka PPS z 12 lutego 1905 roku (strona 2). Źródło: Polona

Bibliografia

• 

  Rewolucja w Zagłębiu Dąbrowskiem 1894 -1905-1914 (1929) Stanisław Andrzej Radek

• 

  Sosnowieckie ABC, tom I (2002) Małgorzata Śmiałek (str. 40-41)

Zobacz też

• Miejsce Pamięci: Grób zbiorowy robotników - ofiar 1905 roku (Sosnowiec - Zagórze)
• Miejsce Pamięci: Tablica upamiętniająca robotników poległych 9 lutego 1905 r. (Sosnowiec - Konstantynów)

Linki zewnętrzne

• Postulaty robotników z Zagłębia Dąbrowskiego na rewolucja1905.blogspot.pl
• Krótka notatka z obchodów rocznicowych na stronie dzieje.pl

Listy Władysława Wajsa (wcielonego do rosyjskiego wojska w czasie zaborów) - uczestnika wojny rosyjsko-japońskiej (1904-1905). Poniesiona wówczas klęska wojsk rosyjskich była jedną z przyczyn wybuchu rewolucji 1905 roku. Źródło: Klub Zagłębiowski:

• List pierwszy
• List drugi
• List trzeci
• List czwarty
• List piąty
• List szósty