Teatr Zagłębia (Sosnowiec)
| Jednostka kultury | |
| |
| Nazwa obiektu | Teatr Zagłębia |
| Miejscowość | Sosnowiec |
| Adres | ul. Teatralna |
| Rodzaj jednostki | Teatr |
| Data otwarcia | 1897 |
| Dyrektor | Zbigniew Leraczyk |
| [{{{www}}} Strona internetowa] | |
Teatr Zagłębia - miejska instytucja kulturalna położona w centrum Sosnowca. Jeden z najstarszych teatrów w Polsce. Powstał w 1897 roku.
Lata 1897 - 1914
Początek Teatru w Sosnowcu
Sosnowiec, w którym od lat 70-tych XIX wieku rozwijał się amatorski ruch teatralny, w lutym 1897 roku doczekał się stałej, profesjonalnej sceny[1]. Stojący do dzisiaj gmach teatru wybudował przedsiębiorca Józef Szymański przy wsparciu finansowym firm przemysłowych, zwłaszcza Gwarectwa „Hrabia Renard”, które już w 1899 roku przejęło go na własność.
Gmach teatru był, jak na owe czasy, świetnie wyposażony – miał oświetlenie elektryczne, widownię na 700 miejsc oraz loże, a jego wnętrza zdobiły m.in. portrety polskich pisarzy i kompozytorów.
Teatr Zimowy
6 lutego 1897 roku odbyło się uroczyste otwarcie Teatru zwanego wówczas Zimowym. Miejscowy zespół amatorski, pod kierunkiem Kazimierza Lesiewicza, wystawił Zemstę Aleksandra Fredry. Inscenizację poprzedziło odczytanie Prologu - utworu napisanego specjalnie na tę okazję przez poetę Andrzeja Niemojewskiego. Następnego dnia teatr objął jego pierwszy dyrektor: Czesław Teofil Janowski, który przybył do Sosnowca z własnym zespołem aktorskim.
Teatr Letni
15 lipca tegoż roku swą artystyczną działalność rozpoczął również Teatr Letni, który mieścił się w drewnianym obiekcie - wybudowanym w pobliżu macierzystej sceny. Jego inaugurację uświetniło przedstawienie opery Wojciecha Bogusławskiego (libretto) i Jana Stefaniego (muzyka) Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale. Odtąd w sezonie letnim na tę scenę przenoszone były spektakle z Teatru Zimowego.
Oba Teatry – Zimowy i Letni - prowadził przez blisko dwa lata Czesław Teofil Janowski. W repertuarze uwzględniał utwory dramatyczne, komediowe, operę i operetkę. Dla najbiedniejszych warstw ludności organizował tanie popołudniowe przedstawienia w niedzielę i dni świąteczne.
Dyrektorzy Teatru
Następca Janowskiego, Felicjan Filon Feliński, który przybył do Sosnowca z zespołem jesienią 1898 roku, wystawiał utwory wybitnych pisarzy polskich i obcych, przypominał dorobek klasyków, zapraszał na gościnne występy popularnych wówczas aktorów. W trosce o frekwencję obniżył ceny biletów i wprowadził zbiorowe abonamenty dla zakładów pracy. Sosnowieckim teatrem kierował przez 6 lat (do 30 kwietnia 1904 roku). Kolejny dyrektor sosnowieckiego teatru - Walenty Julian Myszkowski sprawował tę funkcję zaledwie kilka miesięcy (od połowy września do połowy grudnia 1904 roku), podobnie jak i jego następca - Józef Puchniewski (od polowy stycznia do końca maja 1905 roku). Na dłużej natomiast zatrzymał się w Sosnowcu Eugeniusz Edmund Majdrowicz, który prowadził teatr od jesieni 1905 roku do 1909 roku i powtórnie, po Stanisławie Książku-Staszewskim, w latach 1910 - 1913. Wystawiał patriotyczne sztuki historyczne, popularyzował twórczość klasyków i współczesnych mu pisarzy. Za jego kadencji na scenie sosnowieckiej wystawiono Wesele Stanisława Wyspiańskiego. Stworzył również teatr objazdowy, który dawał przedstawienia w zagłębiowskich miastach i osiedlach robotniczych. W repertuarze wokalno-muzycznym celował Teatr Letni pod kierunkiem Henryka Czarneckiego (1913 rok).
Rola szerzenia kultury
Sosnowiecki teatr, posiadający scenę zimową i letnią, mimo iż borykał się z różnego typu trudnościami, zwłaszcza finansowymi, odegrał znaczącą rolę w szerzeniu kultury na terenie miasta i całego Zagłębia Dąbrowskiego. Umożliwiał miejscowej społeczności nie tylko kontakt ze sztuką, ale także z językiem ojczystym, co w warunkach zaborów było sprawą niezwykle istotną. W gmachu teatru odbywały się ponadto okolicznościowe imprezy, m.in. ku czci polskich pisarzy.
Repertuar 1897 - 1914
| SEZON | UWAGI | SEZON | UWAGI | SEZON | UWAGI | SEZON | UWAGI |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1896/1897 | od 6 lutego 1897 | 1897/1898 | - | 1898/1899 | - | 1899/1900 | - |
| 1900/1901 | - | 1901/1902 | - | 1902/1903 | - | 1903/1904 | - |
| 1904/1905 | - | 1905/1906 | - | 1906/1907 | - | 1907/1908 | - |
| 1908/1909 | - | 1909/1910 | - | 1910/1911 | - | 1911/1912 | - |
| 1912/1913 | - | 1913/1914 | - | XXXXX | - | XXXXX | - |
Lata 1914 - 1918
Podczas pierwszej wojny światowej drewniany budynek Teatru Letniego został rozebrany i spalony. W okres niepodległości wkraczał więc Sosnowiec z jedną sceną - teatrem, który funkcjonuje już ponad 100 lat. Teatru Letniego nigdy nie odbudowano.
Repertuar 1914 - 1918
| SEZON | UWAGI | SEZON | UWAGI | SEZON | UWAGI | SEZON | UWAGI |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1914/1915 | - | 1915/1916 | - | 1916/1917 | - | 1917/1918 | - |
Lata 1918 - 1939
Po odzyskaniu niepodległości powstały sprzyjające warunki do rozwoju życia kulturalnego w Sosnowcu. Już w marcu 1919 roku działalność artystyczną podjął teatr będący własnością Towarzystwa Górniczo – Hutniczego "Hr. Renard". Pierwszym jego dyrektorem został Henryk Karol Czarnecki, znany w Sosnowcu aktor i reżyser, kierownik Teatru Letniego w latach 1912 - 1913. Sosnowieckim teatrem kierował przez blisko 7 lat (1919 - 1926). Placówkę, którą objął w sezonie 1919/1920, nazwał Teatrem Polskim Henryka Czarneckiego. Przez pierwsze trzy sezony działały w nim dwa zespoły: dramatyczny i operetkowy. Dużym powodzeniem cieszyła się wśród widzów operetka, która dominowała na scenie. Prezentowano m.in. utwory Oskara Straussa, Imre Kalmana, Ferenca Lehara, Leo Falla. Wystawiano również przedstawienia operowe - Halkę Stanisława Moniuszki oraz śpiewogrę Wojciecha Bogusławskiego Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale[2].
W okresie powstań i plebiscytu na sąsiednim Górnym Śląsku zespół wystawiał sztuki patriotyczne, adresowane głównie do Górnoślązaków przebywających wówczas w Sosnowcu. Z narodowym repertuarem występował również w tamtejszych miastach - Katowicach, Szopienicach, Mysłowicach. Część zysków z przedstawień przeznaczono na cele Polskiego Komitetu Plebiscytowego.
Teatr za Henryka Czarneckiego
Od listopada 1922 roku działalność H. Czareckiego wspierał kilkuosobowy Komitet Teatralny, który pośredniczył w kontaktach teatru z władzami miasta, wpływał na dobór aktorów, repertuaru itp. Na scenie sosnowieckiej pojawiło się wiele wybitnych utworów dramatycznych, m.in. Wesele S. Wyspiańskiego, Dziady A. Mickiewicza, Powrót posła J.U. Niemcewicza, Mazepa J. Słowackiego, Hamlet W. Szekspira. Bogaty repertuar realizowany byt przez utalentowanych aktorów pozyskanych do sosnowieckiego zespołu m.in. z warszawskiego Teatru Polskiego i Reduty. Z inicjatywy dyrektora Czarneckiego w sosnowieckim teatrze gościli wybitni artyści scen polskich: Stanisława Wysocka, Irena Solska, Maria Przybylko-Potocka, Karol Adwentowicz, Józef Węgrzyn. Przyjeżdżał tutaj z występami krakowski Teatr "Bagatela" oraz stołeczne zespoły operowe i operetkowe. Z kolei zespoły teatru sosnowieckiego dawały przedstawienia w pozostałych zagłębiowskich miastach oraz innych miastach województwa kieleckiego m.in. w Kielcach czy też w województwie łódzkim: w Piotrkowie, Radomsku oraz w sąsiednim nowo powstałym województwie śląskim.
W lutym 1924 roku władze magistrackie wykupiły budynek teatru i odtąd stał się on Teatrem Miejskim.
Na krótko teatr sosnowiecki połączony był wspólną dyrekcją H. Czarneckiego z teatrem katowickim. Nastąpiło to w sezonie 1924/1925. Na obydwu scenach występował zespół składający się z ponad 160 osób. Najwięcej uwagi poświęcał dyrektor realizacji repertuaru muzycznego. Duże sukcesy odnosiły grane na obu scenach operetki.
Przez ostatni okres działalności H.Czarnecki ponosił jednak ogromne straty finansowe, co spowodowało skrócenie jego kadencji. Widownia teatralna świeciła pustkami, a na zwiększenie frekwencji nie wpłynęły nawet znaczne obniżki cen biletów. Sytuacja teatru nic poprawiła się za następnych dyrektorów: Stanisława Knake-Zawadzkiego (1926 - 1927) i Leopolda Zbuckiego (1927-1928).
Teatr Robotniczy
W końcu 1928 roku socjalistyczne władze miejskie przekazały placówkę do dyspozycji Towarzystwa Uniwersytetów Robotniczych. Utworzono Teatr Robotniczy, w którym przedstawienia pod kierunkiem Adama Polewki (pisarza z Krakowa) i Stanisława Walickicgo (aktora) przygotowywali amatorzy. Początkowo ożywił on regionalny ruch teatralny. Duży rozgłos uzyskała napisana przez Polewkę sztuka Sacco i Vanzelli, zrealizowana w sposób nowatorski. Trudny repertuar i nadmierny dydaktyzm płynący ze sceny szybko jednak zniechęciły widzów. Idea teatru robotniczego ostatecznie upadła, gdy po kolejnych wyborach samorządowych socjaliści utracili przewagę w Radzie Miejskiej.
Kryzys
W połowie 1930 roku teatr wydzierżawił Roman Tański, aktor i reżyser, członek sosnowieckiego zespołu w latach 1923 - 1925. Kierował teatrem w wyjątkowo trudnym okresie kryzysu gospodarczego (1930 - 1933). Z powodu kłopotów finansowych realizował mało ambitny, przeważnie rozrywkowy repertuar. Za jego kadencji w Sosnowcu gościnnie występowali znani polscy aktorzy: Karol Adwentowicz, Junosza Stępowski, Loda Halama, Chór Dana z Mieczysławem Foggiem, Eugeniusz Bodo.
Towarzystwo Przyjaciół Teatru
W lipcu 1933 roku władze miejskie wydzierżawiły budynek Towarzystwu Przyjaciół Teatru, które powierzyło kierowanie sceną Jerzemu Gołaszewskiemu i Edmundowi Szafrańskiemu. Od lipca 1934 do marca 1938 roku teatr prowadził sam J.Gołaszewski, znany aktor Teatru Miejskiego w latach 1931 - 1932. Wspierany przez Towarzystwo i komisje artystyczną, z udziałem Konstantego Ćwierka i Witolda Wyspiańskiego podejmował z powodzeniem ambitny repertuar klasyczny i współczesny. Do osiągnięć dyrekcji zaliczyć należy przygotowywanie specjalnych spektakli dla dzieci l młodzieży szkolnej. Próbowano także zachęcić do odwiedzania ubogie warstwy ludności, organizując w poniedziałki tanie przedstawienia - obniżając ceny biletów (należały do najtańszych w Polsce).
Teatr Zagłębia
Wznowiono przedstawienia wyjazdowe - zespół teatru ponownie występował w miastach Zagłębia. Jeździł do stolicy województwa Kielc i do miast województwa śląskiego. W tym okresie coraz częściej używano nazwy Teatr Zagłębia. Jak poprzednio na sosnowieckiej scenie gościli znani artyści: Hanka Ordonówna, Adolf Dymsza, Eugeniusz Bodo, Franciszek Brudniewicz.
Po ustąpieniu J.Gołaszewskiego w końcu sezonu 1938 roku w Sosnowcu odbywały się spektakle przygotowane przez zespoły aktorskie "Reduty" z Warszawy, Teatru Kameralnego z Częstochowy, Operetki Warszawskiej, Teatru Wielkiego z Poznania oraz Teatru Wielkiego z Torunia.
Pożar Teatru
Ostatnim dyrektorem teatru przed wybuchem II wojny światowej był popularny aktor, pochodzący z Sosnowca - Kazimierz Vorbrodt. Podczas jego kadencji w nocy z 17 na 18 stycznia 1939 roku wybuchł pożar spowodowany zwarciem przewodów elektrycznych. Spłonęły scena, strych, część dachu i dekoracje. Remont trwał 7 tygodni. Przedstawienia przeniesiono do pomieszczeń zastępczych. Aktorzy występowali ponadto w spektaklach wyjazdowych - w miastach i osiedlach Zagłębia.
Repertuar 1918 - 1939
| SEZON | UWAGI | SEZON | UWAGI | SEZON | UWAGI | SEZON | UWAGI |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1918/1919 | - | 1919/1920 | - | 1920/1921 | - | 1921/1922 | - |
| 1922/1923 | - | 1923/1924 | - | 1924/1925 | - | 1925/1926 | - |
| 1926/1927 | - | 1927/1928 | - | 1928/1929 | - | 1929/1930 | - |
| 1930/1931 | - | 1931/1932 | - | 1932/1933 | - | 1933/1934 | - |
| 1934/1935 | - | 1935/1936 | - | 1936/1937 | - | 1937/1938 | - |
| 1938/1939 | - | 1939/1940 | Nie rozpoczęty: II WŚ | XXXXX | - | XXXXX | - |
Okres II wojny światowej
Nowy sezon miał się rozpocząć 2 września 1939 roku premierą Zaczarowanego koła Lucjana Rydla. Wybuch wojny przerwał działalność artystyczną polskiego zespołu, a jego miejsce zajęły zespoły niemieckie.
Lata 1945 - 1956
....................
Repertuar 1945 - 1956
| SEZON | UWAGI | SEZON | UWAGI | SEZON | UWAGI | SEZON | UWAGI |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1944/1945 | od lutego 1945 (?) | 1945/1946 | - | 1946/1947 | - | 1947/1948 | - |
| 1948/1949 | Teatr zamknięty | 1949/1950 | Teatr zamknięty | 1950/1951 | Teatr zamknięty | 1951/1952 | Teatr zamknięty |
| 1952/1953 | Teatr zamknięty | 1953/1954 | Teatr zamknięty | 1954/1955 | Teatr zamknięty | 1955/1956 | Teatr zamknięty |
Lata 1956 - 1989
....................
Repertuar 1956 - 1989
| SEZON | UWAGI | SEZON | UWAGI | SEZON | UWAGI | SEZON | UWAGI |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1956/1957 | - | 1957/1958 | - | 1958/1959 | - | 1959/1960 | - |
| 1960/1961 | - | 1961/1962 | - | 1962/1963 | - | 1963/1964 | - |
| 1964/1965 | - | 1965/1966 | - | 1966/1967 | - | 1967/1968 | - |
| 1968/1969 | - | 1969/1970 | - | 1970/1971 | - | 1971/1972 | - |
| 1972/1973 | - | 1973/1974 | - | 1974/1975 | - | 1975/1976 | - |
| 1976/1977 | - | 1977/1978 | - | 1978/1979 | - | 1979/1980 | - |
| 1980/1981 | - | 1981/1982 | - | 1982/1983 | - | 1983/1984 | - |
| 1984/1985 | - | 1985/1986 | - | 1986/1987 | - | 1987/1988 | - |
| 1988/1989 | - | 1989/1990 | - | XXXXXX | - | XXXXXX | - |
Lata 1989 - 2015
....................
Repertuar 1989 - 2015
| SEZON | UWAGI | SEZON | UWAGI | SEZON | UWAGI | SEZON | UWAGI |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1989/1990 | - | 1990/1991 | - | 1991/1992 | - | 1992/1993 | - |
| 1993/1994 | - | 1994/1995 | - | 1995/1996 | - | 1996/1997 | - |
| 1997/1998 | - | 1998/1999 | - | 1999/2000 | - | 2000/2001 | - |
| 2001/2002 | - | 2002/2003 | - | 2003/2004 | - | 2004/2005 | - |
| 2005/2006 | - | 2006/2007 | - | 2007/2008 | - | 2008/2009 | - |
| 2009/2010 | - | 2010/2011 | - | 2011/2012 | - | 2012/2013 | - |
| 2013/2014 | - | 2014/2015 | - | 2015/2016 | - | 2016/2017 | - |
Dyrektorzy i kierownicy artystyczni:
- (1897 - 1898) Czesław Teofil Janowski
- (1899 - 1904) Felicjan Filon Feliński
- (1904 - 1904) Walenty Julian Myszkowski
- (1905 - 1905) Józef Puchniewski
- (1905 - 1913) Eugeniusz Edmund Majdrowicz
- (1914 - 1918) Aniela Zarębska
- (1919 - 1925) Henryk Karol Czarnecki
- (1926 - 1927) Stanisław Knake-Zawadzki
- (1927 - 1928) Leopold Ignacy Zbucki
- (1928 - 1930) Adam Polewka
- (1930 - 1933) Roman Tański
- (1933 - 1934) Jerzy Gołaszewski, Edmund Szafrański
- (1934 - 1938) Jerzy Gołaszewski
- (1938 - 1939) Kazimierz Vorbrodt
- (1939 - 1945) Okupacja niemiecka - II WŚ
- (1945 - 1948) Józef Pelszyk
- (1948 - 1955) Teatr zamknięty przez komunistów z powodów politycznych
- (1956 - 1956) Władysław Szypulski
- (1957 - 1965) Tadeusz Przystawski
- (1965 - 1966) Andrzej Uramowicz
- (1966 - 1971) Wiesław Mirecki
- (1971 - 1976) Antoni Słociński
- (1976 - 1997) Jan Klemens
- (1997 - 2011) Adam Kopciuszewski
- (2011 - nadal) Zbigniew Leraczyk
Zdjęcia z przedstawień
Opis zdjęcia:
Opis zdjęcia:
Afisze przedstawień
Plakat przedstawienia: Moralność Pani Dulskiej z 1908r.
Plakat opery: Verbum Nobile z 1938r.
„ Program Teatralny” do premiery komedii A. Fred/y „Dożywocie" w sezonie 1946
Prolog
Opis zdjęcia:
Literatura dotycząca teatru
Linki zewnętrzne
- Teatr Zagłębia - strona oficjalna
- Teatr Zagłębia - na facebook.com
- Teatr Zagłębia - na youtube.com
- Teatr Zagłębia - na stronie terazteatr.pl
Przypisy
- ↑ M.Śmiałek, Sosnowieckie ABC, tom II, Muzeum Miejskie w Sosnowcu; s.47-48
- ↑ M.Śmiałek, Sosnowieckie ABC, tom III, Muzeum Miejskie w Sosnowcu; s.52-55
