Biała Przemsza
| Cieki wodne w Zagłębiu Dąbrowskim | |
 | |
| Nazwa | Biała Przemsza |
| Źródło | Wolbrom |
| Ujście | Przemsza, Trójkąt Trzech Cesarzy |
| Długość | 63,9km |
| JCW | {{{JCW}}} |
Informacje ogólne
Biała Przemsza - jedna z głównych rzek w Zagłębiu Dąbrowskim. W miejscu zwanym Trójkątem Trzech Cesarzy łączy się z Czarną Przemszą. Rzeka bierze początek w lasach nadleśnictwa Olkusz w pobliżu osiedla Grabie, przy drodze z Wolbromia do Trzyciąża. Wypływa jako maleńka struga, tocząca swe wody w wąskiej nieco podmokłej i wciętej dolince, na razie ku południowi, a następnie w kierunku zachodnim aż do Okradzionowa. Stąd zmienia kierunek na południowy, utrzymując go do Sławkowa, wreszcie aż do ujścia płynie na południo-zachód. Biała Przemsza przejmuje z lewej strony dopływy: Białą, Sztołę i Jaworznik, a z prawej Centurię, Strumień, Bobrek, a przede wszystkim siostrzycę swą – Czarną Przemszę.
W swym biegu górnym nie przedstawia Biała Przemsza żadnych osobliwości. Pierwsze, bardziej urozmaicone widoki daje dopiero w okolicach wioski Golczowice. Płynie tu ona dość głęboko, mając po obu stronach swej doliny fantastycznie porzeźbione wzgórza wapienne, miejscami nagie, tu i ówdzie zalesione. Wznoszą się one ponad poziom dna dolinnego na 20-40 metrów. Niezmiernie pięknym jest odcinek Białej Przemszy na obszarze „Pustyni Błędowskiej”. Środkiem tego obszaru szczerych piachów, ciągnących się na przestrzeni 8 kilometrów długości, płynie rzeka głęboką doliną, wciętą o 20-30 metrów, zmieniając nieustannie swe koryto, to zwężając je do kilku, to rozszerzając do kilkudziesięciu metrów.
Miejscami towarzyszą jej łachy i starorzecza, gdzie indziej stawki przyległe ze świeżą zielenią nadbrzeżnych traw. Dno rzeki porastają kobierce glonów, tworzące sine, brunatne, zielone lub niebieskawe naloty, pięknie kontrastujące z piaszczystym na ogół podłożem.
Rzeka jest tu płytka, płynie powoli, zbocza ma wysokie, dno piaszczyste. Zsypujący się po zboczach materiał układa się w oryginalne smugi i wały piaszczyste, które w swej części dolnej, gdzie już jest nieco więcej wilgoci, zostają zcementowane na bardzo fantastyczne formy, przypominające klęczących i w modlitwie pochylonych mnichów. Formy te znane są w geografii pod nazwą: „penitentes”. Równie pięknym jest przełom Białej Przemszy między Okadzionowem, a Sławkowem, zwany popularnie dla swego piękna: „Szwajcarią Zagłębiowską”. Rzeka wcina się tu z trudem w grube pokłady glinki nawianej, tworząc głęboki jar. Zbocza tego parowu ze zwisającymi pionowo ścianami żółtoziemu, pozbawione szaty roślinnej, pełne są natomiast gniazd jaskółki-brzegówki, napełniającej jazgotem te miejsca. Dno doliny porosłe liścia tym drzewostanem z malowniczo rozłożonym w dole pasem łąk, stwarzają tu urok swoisty, nadając mu charakter zacisznego naturalnego parku przyrody.
Za piękny zakątek uważać również należy odcinek rzeki w okolicy Dębowej Góry, gdzie wrzyna się ona na głębokość 20 m w piaszczyste podłoże. Zwłaszcza brzeg lewy jest tu bardzo malowniczy. W okolicach kopalni „Juliusz” Biała Przemsza tworzy ciekawe szypoty i wodospady.
Warto jeszcze nadmienić, że w swym biegu dolnym Biała Przemsza stanowiła przed wojną granicę Austro-Węgier i Rosji, będąc tą krwawiącą raną na organizmie zaborami rozdzielonej Polski. Przez jej nurt bowiem odbywał się przemyt nielegalnych druków oraz broni i amunicji z Krakowa do Kongresówki. W przeciwnym kierunku korzystając z osłony lasów, przez które płynie rzeka, przekraczali ją niejednokrotnie przestępcy polityczni, poszukiwani lub ścigani przez policję rosyjską za polską działalność patriotyczną.
Od źródeł do Klucz
Powyżej Golczowic
Kolbark
Powyżej Golczowic
Kolbark, pozostałości po młynie
Klucze - Dąbrowa Górnicza Okradzionów
Biała Przemsza w Błędowie
Dąbrowa Górnicza Okradzionów - Sławków
Sławków - Sosnowiec Maczki
.JPG)
Sosnowiec Maczki - Sosnowiec Niwka (Jęzor)
Biała Przemsza - w granicach Sosnowca znajduje się 14 kilometrowy jej odcinek. Rzeka płynie wzdłuż południowych granic miasta. Prace regulacyjne podjęto w latach 50. XX w. Na długości 10 km, w sąsiedztwie z kopalnią piasku "Maczki - Bór" koryto rzeki uregulowano i obwałowano w celu uchronienia piasku przed zalewem. Prawobrzeżnym dopływem Białej Przemszy jest rzeka Bobrek, która z Białą Przemszą łączy się na terenie Niwki w Sosnowcu.
Trójkąt Trzech Cesarzy
Opis zdjęcia:
Opis zdjęcia:
Opis zdjęcia:
Opis zdjęcia:
Opis zdjęcia:
Na dawnej fotografii
Opis zdjęcia:
Opis zdjęcia:
Opis zdjęcia:
Opis zdjęcia:
Port w Modrzejowie
Port galarów przy zbiegu Białej i Czarnej Przemszy istniał już od XIX wieku. W latach 30' XX w. pomiędzy Modrzejowem, a Mysłowicami rozpoczęto budowę nowego wielkiego portu węglowego, który miał na celu magazynowanie i ładowanie węgla na statki i galary. W ten sposób usprawniony miał zostać eksport węglu poza obszar Zagłębia, przez wykorzystanie taniej drogi wodnej i odciążenie i tak już przepracowanych kolei żelaznych. Prawdziwe znaczenie port ten miał osiągnąć jednak dopiero w przyszłości po zrealizowaniu projektu budowy drogi wodnej Przemsza - Warta - jezioro Gopło - Noteć - Wisła - Bałtyk, co stworzyć miało bezpośrednie połączenie Zagłębia Dąbrowskiego z Gdańskiem, oraz kanału: Mysłowice – Spytkowice – Kraków - ujście Dunajca, ważnego ze względu na ułatwienie transportu węgla do Centralnego Okręgu Przemysłowego.
W miejscu połączenia się Białej i Czarnej Przemszy schodziły się przed I Wojną Światową granice trzech państw zaborczych. Był to tak zwany: „Trójkąt Trzech Cesarzy”.
Znaczenie gospodarcze
Biała Przemsza była niegdyś spławna, choć tworzyła liczne rozlewiska. W XVIII i XIX wieku wykorzystywano ją do poruszania kół młynów wodnych, tartaków, kuźnic. Silne uprzemysłowienie tego terenu oraz intensywna zabudowa spowodowały, iż obecnie jest bardzo zanieczyszczona (jeszcze w pierwszych łatach XX wieku niosła wodę czystą).
Dopływy
Fauna
..............
Bibliografia
- Małgorzata Śmiałek: Sosnowieckie ABC, tom I. Muzeum w Sosnowcu, 2002, s. 38-39. ISBN 83-915173-5-7.
- Pod redakcją Czylok Andrzej, Niewdana Józef, Tyc Andrzej: Kraina Białej Przemszy. Przyroda i człowiek. Olkusz: Stowarzyszenie Szansa Białej Przemszy, 2006.
