Zawiercie

Zawiercie
Herb Zawiercia
Województwo	śląskie
Gmina • rodzaj	Zawiercie miejska
Prawa miejskie	1915
Prezydent	Witold Grim
Powierzchnia	85,25 km²
Ludność • liczba	51 tysięcy
Tablice rejestracyjne	SZA
Strona internetowa miasta

Zawiercie-miasto na prawach powiatu w północnej części Zagłębia Dąbrowskiego.

Historia

Historia Zawiercia jako organizmu miejskiego rozpoczyna się zasadniczo dopiero w drugiej połowie XIX wieku, gdy w Zagłębiu rozpoczął się wielki ruch przemysłowy. To też dzieje Zawiercia są zarazem dziejami części przemysłu zagłębiowskiego. Nie należy jednak zapominać że historia współczesnych dzielnic Zawiercia jest często znacznie starsza niż XIX wieczna o czym może świadczyć wzmianka w dokumentach z 1193 roku o Kromołowie, 1220 r. o Żerkowicach, 1327 r. o Skarżycach czy 1335 r. o Blanowicach.

Zobacz Zawiercie na dawnej pocztówce (katalog)

Zobacz Zawiercie na dawnej fotografii (katalog)

Zobacz Zawiercie na dawnej reklamie (katalog)

Zobacz Zawiercie na dawnym dokumencie (katalog)

Czasy Piastów

....[do rozbudowy]

I Rzeczpospolita

W czasach I Rzeczypospolitej teren obecnego miasta wchodził w skład województwa krakowskiego i był częścią pilickich dóbr majątkowych znajdujących się w Małopolsce.

Czasy zaborów

Przynależność administracyjna

Mapa powiatu będzińskiego w guberni piotrkowskiej z lat 1867-1914.

Teren na którym powstało Zawiercie należał w XVI wieku do części pilickich dóbr majątkowych, które usytuowane były w Małopolsce w województwie krakowskim, powiecie lelowskimi i do 1795 roku pozostawały w granicach Rzeczypospolitej. Na skutek trzeciego rozbioru Polski zachodni skrawek województwa krakowskiego razem z księstwem siewierskim (wówczas już znajdującym się w granicach woj. krakowskiego) został zajęty przez Prusy. Ustanowiono tutaj wtedy okręg administracyjny nazwany Nowy Śląsk. Wraz z sukcesami armii Napoleona nastąpiło wyzwolenie i dzięki temu wieś Zawiercie i miasto Kromołów w 1807 roku znalazło się w Księstwie Warszawskim, departamencie krakowskim, powiecie lelowskim. Od 1815 do 1915 roku Zawiercie należało do Królestwa Polskiego w zaborze rosyjskim.

Zrywy niepodległościowe

W czasie trwania Powstania Styczniowego w 1863 roku w okolicach Zawiercia miała miejsce potyczka pod Kuźnicą Masłońską. Natomiast w obecnej dzielnicy Zawiercia Kromołowie znajdował się lokalny ośrodek władzy podziemnego państwa w okresie Powstania, a funkcję komisarza pełnił Edmund Zachert, właściciel dóbr kromołowskich.

Przemysł

Na rozwój przemysłu w Zawierciu i okolicach duży wpływ miało usytuowanie tego terenu w pobliżu szlaków handlowych ze Śląska do Krakowa oraz występowanie surowców mineralnych w postaci węgla brunatnego, rudy żelaza, kamienia wapiennego, czy glinki ogniotrwałej. Najszybszy jednak rozwój przemysłu przypadł na drugą połowę XIX wieku w wyniku przeprowadzenia przez teren Zawiercia linii Kolejowej Warszawsko-Wiedeńskiej.

Mapa Zachodniego Okręgu Górniczego z 1844 roku, na mapie widoczny Kromołów

W Zawierciu w XV i XVI wieku działały dwie kuźnice które produkowały żelazo oraz narzędzia wykorzystywane na potrzeby artylerii koronnej, jednak jedną z najważniejszych gałęzi przemysłu było włókiennictwo, które w późniejszym czasie osiągnęło wysoki rozwój. Jak możemy dowiedzieć się z raportu burmistrza Kromołowa Antoniego Bilnickiego z 1820 roku istniały tam warsztaty sukiennicze. Z raportu możemy dowiedzieć się także, że w 1810 roku dziedzic dóbr kromołowskich sprowadził cudzoziemców oraz założył fabrykę sukienniczą. W 1833 roku na terenie Zawiercia Kromołowskiego (Małego) dziedzic kromołowski Piotr Gostkowski uruchomił pierwszą na terenie Zagłębia Dąbrowskiego przędzalnie bawełny. Fabryka w kolejnych latach przechodziła w ręce różnych właścicieli oraz rozwijała się by następnie za sprawą braci Ginsbergów w 1878 roku powstało Towarzystwo Akcyjne Zawiercie.

Kolej

Na dynamiczny rozwój Zawiercia miało niewątpliwie uruchomienie kolei Warszawsko-Wiedeńskiej, która przebiegała przez jego teren. Pierwszy pociąg przejechał przez Zawiercie 13 grudnia 1847 roku. Aktem notarialnym z dnia 25 września 1871 roku właściciel dóbr kromołowskich Edmund Zachert sprzedał Dyrekcji Dróg Żelaznych Warszawsko-Wiedeńskich teren o powierzchni 7 mórg i 108 prętów kwadratowych, na którym to przystąpiono do budowy dworca kolejowego na stacji Zawiercie przy ulicy Pocztowej. Początkowo był to niewielki drewniany budynek. W 1890 roku do użytku oddano stacje i dworzec II klasy, natomiast obecny budynek dworca pochodzi z 1914 roku, a jego projektantem był inż. Czesław Domaniewski, będący architektem na kolei Warszawsko-Wiedeńskiej. W latach 2011-2012 przeprowadzono generalny remont dworca.

Zdjęcie panoramy Zawiercia z Blanowic dzielnicy miasta. Foto: Grzegorz Onyszko

Zdjęcie panoramy Zawiercia z Blanowic dzielnicy miasta. Foto: Grzegorz Onyszko

Wiek XX

....[do rozbudowy]

Nazwa

Nazwa Zawiercie po raz pierwszy w dokumentach została wymieniona w 1431 roku, kiedy to książę Bolko oraz jego żona Elżbieta dziedziczka z Pilicy nadali Nykelowi Czenarowi miejsce na zbudowanie karczmy w Bilanowicach(Blanowicach) miedzy kuźnicami Zawiercką i Blanowską. Nazwa Zawiercia, stolicy powiatu, ma według jednych pochodzić od tego, że w starożytności mieszkańcy sąsiedniego Kromołowa, oznaczając granicę swych posiadłości, w tym miejscu zawrócili czyli zawiercili. Prawdopodobniejsza jednak jest wersja, że nazwa Zawiercie pochodzi od słów "za Wartą", która tędy przepływa, a nadali ją mieszkańcy Włodowic. W XIV-XVI w. wioskę nazywano "Zawierczyce", a mówiono na nią gwarowo "Sawarczyce" lub "Sawercze"

Dzielnice i osiedla

Ogólny widok zakładu: Fabryka Łączników i Wyrobów Lano-Kutych "Ernest Erbe"

• Blanowice
• Borowe Pole
• Bzów
• Kalinówka
• Karlin
• Kromołów
• Marciszów
• Łośnice
• Osiedle robotnicze TAZ
• Piecki
• Pomrożyce
• Skarżyce
• Żerkowice

Zabytki, szlaki i atrakcje turystyczne

Dawny Dom Udziałowy tzw."Złoty Róg"

• Kościół zawierciański w stylu neogotyckim, zbudowany w końcu zeszłego wieku i na początku bieżącego wieku, należy do najokazalszych w Zagłębiu.
• Kościół pw. św. Mikołaja w Zawierciu-Kromołowie
• Kościół pw. św. Trójcy i św. Floriana w Zawierciu Skarżycach
• Pałacyk Szymańskiego
• Pałacyk Holenderskiego
• Osiedle robotnicze TAZ
• Dworek w Zawierciu-Bzowie
• Huta Szkła
• Cmentarz żydowski w Zawierciu Kromołowie
• Cmentarz żydowski w Zawierciu
• Dawna Synagoga
• Kapliczka p.w. Matki Boskiej Prządki w Zawierciu

Szlaki turystyczne

• Szlak czerwony "Szwajcarii Zagłębiowskiej" Zawiercie-Sławków
• Szlak żółty Zawiercie-Poręba
• Szlak żółty Borowe Pole-Piaseczno
• Szlak zielony "Tysiąclecia" Siewierz-Łazy-Podzamcze-Kromołów-Skarżyce

Inne atrakcje

• Odznaka Krajoznawcza "Znam Zawiercie i okolice"

Imprezy cykliczne

• "Jarmark Kromołowski" - lipiec
• "Dni Zawiercia" - wrzesień
• "Międzynarodowy Turniej Tańca Towarzyskiego" - listopad
• "Zawitały anioły" - przedświąteczny kiermasz w Pałacyku nad Wartą - grudzień

Miejsca Pamięci

• Miejsca Pamięci - Gmina Zawiercie

Zawierciańskie biogramy

• Zobacz biogramy osób urodzonych w Zawierciu
• Zobacz biogramy osób związanych z Zawierciem

Kultura

• Miejski Ośrodek Kultury "Centrum" im. Adama Mickiewicza

Muzea i galerie

• Miejska Izba Muzealna w Zawierciu
• Galeria Zawarte

Biblioteki

• Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka im. Józefa Lopmy w Katowicach - Filia w Zawierciu

42-400 Zawiercie ul. Polska 35

• Miejska i Powiatowa Biblioteka Publiczna w Zawierciu

Wypożyczalnia Centralna ul. Szymańskiego 2

• Filia nr 2 dla Dzieci i Młodzieży ul. Powstańców Śląskich 6
• Filia nr 4 ul. Powstańców Śląskich 6
• Filia nr 6 w Kromołowie ul. Filaretów 1
• Filia nr 7 w Blanowicach ul. Oleandry 12
• Filia nr 8 w Bzowie ul. Harcerska 46
• Filia nr 9 ul. Marszałkowska 10
• Filia nr 10 ul. Obrońców Poczty Gdańskiej 32

Podania i legendy z Zawiercia

• "Legenda o grodzisku na Wałach"- W jednej z najstarszych dzielnic miasta Blanowicach zachowała się legenda mówiąca że w okolicach obecnego miejsca usytuowania Sanktuarium Miłosierdzia Bożego na tzw. "Wałach" istniało średniowieczne grodzisko obronne, po którym została tylko nazwa miejscowa. Najstarsi mieszkańcy wspominają o fascynujących opowieściach swoich przodków nie tylko o grodzisku ale także o rycerzach którzy kochali się w pięknej szlachciance.

Edukacja

Szkoły wyższe

• Społeczna Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania w Łodzi Zamiejscowy Ośrodek Dydaktyczny w Zawierciu

Szkoły średnie

• Zespół Szkół Ogólnokształcących im. S. Żeromskiego w Zawierciu ul. Wojska Polskiego 55
• II Liceum Ogólnokształcące im. Heleny Malczewskiej w Zawierciu ul. Daszyńskiego 2
• Zespół Szkół im. X. Dunikowskiego w Zawierciu ul. Rataja 7
• Zespół Szkół im. Hugona Kołłątaja w Zawierciu ul. Miodowa 1
• Zespół Szkół im. Stanisława Staszica w Zawierciu ul. Rataja 29
• Zespół Szkół im. Oskara Langego w Zawierciu ul. Rataja 30
• Zespół Szkół im. gen. Józefa Bema w Zawierciu ul. Parkowa 7
• Zespół Szkół i Placówek Specjalnych im. M. Grzegorzewskiej w Zawierciu ul. Rataja 29a

Gimnazja

• Gimnazjum nr 1 w Zawierciu ul. 11-Listopada 22
• Gimnazjum nr 2 w Zawierciu ul. Niedziałkowskiego 21
• Gimnazjum nr 3 w Zawierciu ul. M.C.Skłodowskiej 16
• Gimnazjum nr 6 w Zespole Szkół w Zawierciu ul. Filaretów 9

Szkoły podstawowe

• Miejska Szkoła Podstawowa nr 4 ul. Powstańców Śląskich 18
• Miejska Szkoła Podstawowa nr 5 ul. Paderewskiego 49
• Miejska Szkoła Podstawowa nr 6 ul. Wierzbowa 4
• Miejska Szkoła Podstawowa nr 7 ul. Oświatowa 55
• Miejska Szkoła Podstawowa nr 8 ul. Wojska Polskiego 55
• Miejska szkoła Podstawowa nr 9 ul. Piłsudskiego 117
• Miejska Szkoła Podstawowa nr 11 ul. Zarzecze 2
• Miejska Szkoła Podstawowa nr 14 ul. Harcerska 46

Kościół katolicki

Neogotycka Bazylika mniejsza pw. św. Apostołów Piotra i Pawła

• Dekanat zawierciański (Świętych Apostołów Piotra i Pawła)

Inne wyznania

• Kościół Zielonoświątkowy
• Świadkowie Jehowy

Sport

Kluby sportowe

• Warta Zawiercie
• Źródło Kromołów
• Viret Zawiercie

Obiekty sportowe

Ośrodek Sportu i Rekreacji w Zawierciu:

• Stadion 1000-lecia przy ul. Leśnej
• Hala sportowa duża i mała przy ul. Moniuszki 10
• Hala sportowa przy ul. Blanowskiej 40
• Rolkowisko przy ul. Wierzbowej
• Tzw. hala wymiennikownia ul. Piłsudskiego 73a
• Boisko Sportowe w Blanowicach
• Boisko Sportowe w Kromołowie

Rekreacja

• Park im. Adama Mickiewicza
• Basen sezonowy w Blanowicach

Prasa i portale społecznościowe

Prasa

• "Głos" - tygodnik regionalny
• "Kurier Zawierciański" - tygodnik powiatowy

Portale społecznościowe

• www.zawiercianin.pl - portal aktywności społecznej
• www.zawiercie.info - serwis informacyjny
• www.otozawiercie.blogspot.com - zdjęcia z życia miasta

Prezydenci Zawiercia

• Prezydenci Zawiercia

Miasta partnerskie

• Ebensee, Austria
• Ponte Lambro, Włochy
• San Giovanni la Punta, Włochy
• Kamieniec Podolski, Ukraina
• Donieck, Ukraina
• Dolný Kubín, Słowacja
• Bornheim, Nadrenia Północna-Westfalia, Niemcy

Materiały filmowe

....[do rozbudowy]

Galeria

• 
• 

Ciekawostki

Na terenie Zawiercia w dzielnicy Marciszów w okolicach wysypiska śmieci naukowcy i studenci Wydziału Nauk o Ziemi Uniwersytetu Śląskiego w Sosnowcu odnaleźli szczątki dinozaura m.in. ząb oraz kręgi gada ssakokształtnego.

Bibliografia

• Przewodnik po Zagłębiu Dąbrowskim. Sosnowiec: Komitet Przewodnika po Zagłębiu Dąbrowskim, 1939, s. 92. 
• Praca zbiorowa pod redakcją Zdzisława Jagodzińskiego: Monografia Zawiercia,. Zawiercie: 2003, s. 627. ISBN 83-905651-5-3.
• Praca zbiorowa " Powiat Zawierciański w Powstaniu Styczniowym 1863-1864", Zawiercie 2013, s. 192. ISBN 978-83-61652-36-6
• Stanisław Klisiak:"Blanowice-dzieje i ludzie"-Wybrane karty z historii, Zawiercie 2013, s. 256. ISBN 978-83-61652-56-4

Zobacz też

• Powiat zawierciański
• Towarzystwo Sympatyków Kromołowa
• Towarzystwo Miłośników Ziemi Zawierciańskiej
• Browar na Jurze w Zawierciu

Linki zewnętrzne

• Strona prezentująca dzieje i fotografie Zawiercia
• Zawiercie na starych zdjęciach w serwisie youtube.com
• Portal aktywności społecznej: zawiercianin.pl
• Niezależny serwis informacyjny miasta Zawiercie
• Blog poświęcony Zawierciu