Ostrowy Górnicze (Sosnowiec): Różnice pomiędzy wersjami

Z WikiZagłębie
Nie podano opisu zmian
Nie podano opisu zmian
Linia 42: Linia 42:
Od [[1795]] roku wchodziły w skład pruskiego [[Nowy Śląsk|Nowego Śląska (powiat siewierski)]], a po utworzeniu Księstwa Warszawskiego (1807) stały się własnością marszałka Jana Lannesa księcia Montebello. W [[1812]] roku rząd Księstwa skonfiskował je na rzecz skarbu państwa. Po kongresie wiedeńskim wieś znalazła się w granicach Królestwa Polskiego, w [[Gmina Olkusko-Siewierska (powiat będziński)|gminie olkusko-siewierskiej]],
Od [[1795]] roku wchodziły w skład pruskiego [[Nowy Śląsk|Nowego Śląska (powiat siewierski)]], a po utworzeniu Księstwa Warszawskiego (1807) stały się własnością marszałka Jana Lannesa księcia Montebello. W [[1812]] roku rząd Księstwa skonfiskował je na rzecz skarbu państwa. Po kongresie wiedeńskim wieś znalazła się w granicach Królestwa Polskiego, w [[Gmina Olkusko-Siewierska (powiat będziński)|gminie olkusko-siewierskiej]],


Właściwy rozwój osady wiąże się z przypadkowym odkryciem na jej terenie pokładów węgla kamiennego. Pierwszą, odkrywkową [[Kopalnia "Feliks" (Sosnowiec)|kopalnię]] założył tutaj w [[1814]] roku [[Feliks Łubieński|Feliks Walezjusz hr. Łubieński]], minister sprawiedliwości i spraw zagranicznych w Księstwie Warszawskim, naddzierżawca ekonomii sławkowskiej po konfiskacie dóbr biskupich. Od jego imienia została nazwana "Feliksem". Łubieński posiadał w Niemcach pałacyk myśliwski. Z tego okresu Znane są nazwiska sołtysów wsi: Chwat i Galot.
Właściwy rozwój osady wiąże się z przypadkowym odkryciem na jej terenie pokładów węgla kamiennego. Pierwszą, odkrywkową [[Kopalnia "Feliks" (Sosnowiec)|kopalnię]] założył tutaj w [[1814]] roku [[Feliks Łubieński|Feliks Walezjusz hr. Łubieński]], minister sprawiedliwości i spraw zagranicznych w Księstwie Warszawskim, naddzierżawca ekonomii sławkowskiej po konfiskacie dóbr biskupich. Od jego imienia została nazwana ''"Feliksem"'''. [[Feliks Łubieński|Łubieński]] posiadał w Niemcach pałacyk myśliwski. Z tego okresu Znane są nazwiska sołtysów wsi: Chwat i Galot.


W [[1823]] roku [https://pl.wikipedia.org/wiki/Kopalnia_odkrywkowa odkrywkową kopalnię] przekształcono w [https://pl.wikipedia.org/wiki/Kopalnia_podziemna głębinową]. N a skutek pożaru już w następnym roku ją zlikwidowano, a do wydobywania węgla przystąpiono w innym miejscu wsi. Nowa kopalnia otrzymała tę samą nazwę - "Feliks". Eksploatowano tu węgiel do 1841 roku, kiedy to pod ziemią wybuchł groźny pożar, bardzo trudny do opanowania. W akcji ratowniczej, prowadzonej pod osobistym kierownictwem naczelnika Kopalń Zachodniego Okręgu inż. Józefa Cieszkowskie~, śmierć poniosło trzech górników. Po pożarze wznowiono na krótko wydobycie, po czym w 1843 roku rząd unieruchomił kopalnię.
W [[1823]] roku [https://pl.wikipedia.org/wiki/Kopalnia_odkrywkowa odkrywkową kopalnię] przekształcono w [https://pl.wikipedia.org/wiki/Kopalnia_podziemna głębinową].  
Węgiel wydobywany w kopalni "Feliks" dostarczany był do huty cynku "Joanna" założonej w Niemcach w 1822 roku przez Konstantego Wolickiego i Piotra Steinkellera, przejętej przez rząd dwa lata później. Wskutek dużego popytu na cynk (eksportowano go do Azji Środkowej, Rosji i innych krajów) w pierwszych latach istnienia huta osiągała bardzo dobre wyniki produkcyjne.
Węgiel wydobywany w kopalni "Feliks" dostarczany był do [[Huta cynku "Joanna"|huty cynku "Joanna"]] założonej w Niemcach w [[1822]] roku przez [[Konstanty Wolicki|Konstantego Wolickiego]] i [[Piotr Steinkeller|Piotra Steinkellera]], przejętej przez rząd dwa lata później. Wskutek dużego popytu na cynk (eksportowano go do Azji Środkowej, Rosji i innych krajów) w pierwszych latach istnienia huta osiągała bardzo dobre wyniki produkcyjne.


Spadek cen cynku w drugiej połowie lat 20. XIX wieku, związany z załamaniem koniunktury, spowodował ograniczenie produkcji, a następnie zamknięcie huty, w grudniu 1829 roku. Kopalnia "Feliks" zaopatrująca hutę w węgiel zmniejszyła z tego powodu wydobycie ze 150.000 cetnarów w 1818 roku do 24.000 cetnarów w 1830 roku. Znacznie spadło również zatrudnienie.
Spadek cen cynku w drugiej połowie lat 20. XIX wieku, związany z załamaniem koniunktury, spowodował ograniczenie produkcji, a następnie zamknięcie [[Huta cynku "Joanna"|huty]], w grudniu [[1829]] roku. Kopalnia "Feliks" zaopatrująca hutę w węgiel zmniejszyła z tego powodu wydobycie ze 150.000 cetnarów w 1818 roku do 24.000 cetnarów w 1830 roku. Znacznie spadło również zatrudnienie.
Hutę uruchomiono ponownie w 1834 roku, lecz nie osiągnęła ona wielkości produkcji sprzed kryzysu. W latach 1836-1840, gdy cynkownie i kopalnie galmanu w Królestwie Polskim dzierżawił P. Steinkeller, nie prowadzono w nich inwestycji. Do upadku huty "Joanna" przyczyniły się również huragan i pożary w 1843 roku - przejściowo wstrzymano produkcję, a w 1846 roku
[[Huta cynku "Joanna"|Hutę]] uruchomiono ponownie w [[1834]] roku, lecz nie osiągnęła ona wielkości produkcji sprzed kryzysu. W latach [[1836]]-[[1840]], gdy cynkownie i kopalnie galmanu w Królestwie Polskim dzierżawił P. Steinkeller, nie prowadzono w nich inwestycji. Do upadku [[[[Huta cynku "Joanna"|huty "Joanna"]] przyczyniły się również huragan i pożary w [[1843]] roku - przejściowo wstrzymano produkcję, a w [[1846]] roku
wygaszono hutę. Robotnicy w kopalni i hucie rekrutowali się z chłopów pańszczyźnianych z miejscowych i z okolicznych wsi. Z czasem wykształciła się grupa robotników wolnonajemnych. W 1836 roku w Niemcach zatrudnionych było 102 górników i 113 hutników.
wygaszono hutę.  
 
Robotnicy w kopalni i hucie rekrutowali się z chłopów [https://pl.wikipedia.org/wiki/Pańszczyzna_w_Polsce pańszczyźnianych] z miejscowych i z okolicznych wsi. Z czasem wykształciła się grupa robotników wolnonajemnych. W [[1836]] roku w Niemcach zatrudnionych było 102 górników i 113 hutników.
W sąsiedztwie huty cynku i kopalni "Feliks" w latach 20. XIX wieku zaczęto budować domy dla robotników. Powstała pierwsza w Niemcach kolonia robotnicza, która nie dotrwała jednak do naszych czasów.
W sąsiedztwie huty cynku i kopalni "Feliks" w latach 20. XIX wieku zaczęto budować domy dla robotników. Powstała pierwsza w Niemcach kolonia robotnicza, która nie dotrwała jednak do naszych czasów.


W [[1857]] roku rząd wydzierżawił kopalnię na potrzeby Drogi Żelaznej Warszawsko- Wiedeńskiej. Wznowiono wydobycie, lecz już w 1861 roku, po pożarze podziemnym, zakład zatopiono.
Od [[1874]] roku działalność w Niemcach prowadziło [[Warszawskie Towarzystwo Kopalń Węgla i Zakładów Hutniczych]] - spółka akcyjna reprezentująca kapitał krajowy, której głównymi udziałowcami byli profesor [https://pl.wikipedia.org/wiki/Jakub_Natanson Jakub Natanson] i przemysłowiec baron [https://pl.wikipedia.org/wiki/Stanisław_Leopold_Kronenberg Leopold Kronenberg]. Decyzją dyrektora naczelnego [[Warszawskie Towarzystwo Kopalń Węgla i Zakładów Hutniczych|Towarzystwa]] [[Julian Teofil Strasburger|Juliana Teofila Strasburgera]] biura Zarządu Spółki ulokowano w Niemcach.  
Od [[1874]] roku działalność w Niemcach prowadziło Warszawskie Towarzystwo Kopalń Węgla i Zakładów Hutniczych - spółka akcyjna reprezentująca kapitał krajowy, której głównymi udziałowcami byli profesor Jakub Natanson i przemysłowiec baron Leopold Kronenberg. Decyzją dyrektora naczelnego Towarzystwa Juliana Teofila Strasburgera biura Zarządu Spółki ulokowano w Niemcach. {
Towarzystwo wydzierżawiło nieczynną [[[[Kopalnia "Feliks" (Sosnowiec)||kopalnię "Feliks"]] wraz z sąsiednimi polami górniczymi. Uruchomiło ją w [[1876]] roku pod nazwą [[Kopalnia "Feliks" (Sosnowiec)|"Feliks I"]]. Do [[1886]] roku, kiedy została zatopiona, wydobyto tu 530.000 ton węgla. Kolejna kopalnia [[Warszawskie Towarzystwo Kopalń Węgla i Zakładów Hutniczych|Towarzystwa]] otwarta w osadzie - [[Kopalnia "Feliks" (Sosnowiec-Ostrowy Górnicze (dawniej Niemce))|"Feliks II"]], pracowała w latach [[1886]]-[[1910]] (przez ten czas wyprodukowano 3,7 mln ton węgla) oraz w latach 20-tych XX wieku.
Towarzystwo wydzierżawiło nieczynną kopalnię "Feliks" wraz z sąsiednimi polami górniczymi. Uruchomiło ją w 1876 roku pn. "Feliks I". Do 1886 roku, kiedy została zatopiona, wydobyto tu 530.000 ton węgla. Kolejna kopalnia Towarzystwa otwarta w osadzie - "Feliks II", pracowała w latach 1886-1910 (przez ten czas wyprodukowano 3,7 mln ton węgla) oraz w latach ~ 20.XX wieku.


Na rozwój osady znaczący wpływ miała również [[Kopalnia "Kazimierz" (Sosnowiec-Kazimierz Górniczy)|kopalnia "Kazimierz"]] uruchomiona w sąsiedniej [[Porąbka (Sosnowiec)|Porąbce]] w [[1884]] roku oraz [[Kopalnia "Juliusz" (Sosnowiec-Juliusz)|"Juliusz"]], wybudowana w latach [[1902]]-[[1914]].
Na rozwój osady znaczący wpływ miała również [[Kopalnia "Kazimierz" (Sosnowiec-Kazimierz Górniczy)|kopalnia "Kazimierz"]] uruchomiona w sąsiedniej [[Porąbka (Sosnowiec)|Porąbce]] w [[1884]] roku oraz [[Kopalnia "Juliusz" (Sosnowiec-Juliusz)|"Juliusz"]], wybudowana w latach [[1902]]-[[1914]].
Rozwijające się górnictwo węglowe w Niemcach i okolicy przyciągało ludzi z innych terenów, którzy znajdowali tu pracę.Aby zaspokoić ich potrzeby mieszkaniowe i inne zarząd Towarzystwa podjął działalność inwestycyjną na dużą skalę. Z inicjatywy wspomnianego wyżej dyrektora J. Strasburgera w końcu XIX wieku wybudowano tzw. kolonię mieszkaniową Ostrowy. Wzdłuż
Rozwijające się górnictwo węglowe w Niemcach i okolicy przyciągało ludzi z innych terenów, którzy znajdowali tu pracę. Aby zaspokoić ich potrzeby mieszkaniowe i inne zarząd [[Warszawskie Towarzystwo Kopalń Węgla i Zakładów Hutniczych|Towarzystwa]] podjął działalność inwestycyjną na dużą skalę. Z inicjatywy wspomnianego wyżej dyrektora [[Julian Teofil Strasburger|J. Strasburgera]] w końcu XIX wieku wybudowano tzw. [[Osiedle patronackie w Ostrowach Górniczych (Sosnowiec)|kolonię mieszkaniową Ostrowy]]. Wzdłuż dzisiejszej ulicy Gałczyńskiego stanęło kilkanaście domów robotniczych i urzędniczych. Były to budynki dwukondygnacyjne o czteroosiowych, jednoklatkowych fasadach oraz typowe koszarowe obiekty trzykondygnacyjne o dziewięcioosiowej i trzyklatkowej fasadzie, przykryte dwuspadowymi dachami.
dzisiejszej ulicy Gałczyńskiego stanęło kilkanaście domów robotniczych i urzędniczych. Były to budynki dwukondygnacyjne o czteroosiowych, jednoklatkowych fasadach oraz typowe koszarowe obiekty trzykondygnacyjne o dziewięcioosiowej i trzyklatkowej fasadzie, przykryte dwuspadowymi dachami.


W [[1892]] roku wybudowano szpital na 25 łóżek - budynek na planie podkowy, w znacznej części parterowy, tylko od strony północnej piętrowy, ogrodzony i otoczony parkiem. Na parterze znajdowały się sale chorych, gabinet lekarski, gabinety zabiegowe, sanitariaty, a na piętrze dwa mieszkania dwuizbowe, przedpokój i ubikacja. W obszernym przyziemiu mieściły się: kuchnia,
W [[1892]] roku wybudowano szpital na 25 łóżek - budynek na planie podkowy, w znacznej części parterowy, tylko od strony północnej piętrowy, ogrodzony i otoczony parkiem. Na parterze znajdowały się sale chorych, gabinet lekarski, gabinety zabiegowe, sanitariaty, a na piętrze dwa mieszkania dwuizbowe, przedpokój i ubikacja. W obszernym przyziemiu mieściły się: kuchnia,
magazyn żywności, pralnia, magiel, mieszkanie dla służby. W ogrodzie przyszpitalnym postawiono pawilon chorób zakaźnych, a na granicy założenia znajdowała się kostnica.
magazyn żywności, pralnia, magiel, mieszkanie dla służby. W ogrodzie przyszpitalnym postawiono pawilon chorób zakaźnych, a na granicy założenia znajdowała się kostnica.
Pierwszym lekarzem obsługującym szpital był dr Górecki z Granicy.
Pierwszym lekarzem obsługującym szpital był dr Górecki z Granicy.
Do około 1905 roku pracowało tutaj dwóch lekarzy oraz dwóch felczerów.
Do około [[1905]] roku pracowało tutaj dwóch lekarzy oraz dwóch felczerów.
Do ich obowiązków należała również obsługa ambulatorium, które Towarzystwo wybudowało w 1904 roku, w sąsiedztwie szpitala. Budowlę tę zaprojektowali architekci warszawscy Franciszek Lilipop i Kazimierz Jankowski.
Do ich obowiązków należała również obsługa ambulatorium, które [[[[Warszawskie Towarzystwo Kopalń Węgla i Zakładów Hutniczych||Towarzystwo]] wybudowało w [[1904]] roku, w sąsiedztwie szpitala. Budowlę tę zaprojektowali architekci warszawscy Franciszek Lilipop i Kazimierz Jankowski.
Na parterze znajdowała się poczekalnia, pokoje przyjęć oraz apteka, a na piętrze pięciopokojowe mieszkanie lekarza, pokój służbowy i pokój gościnny.
Na parterze znajdowała się poczekalnia, pokoje przyjęć oraz apteka, a na piętrze pięciopokojowe mieszkanie lekarza, pokój służbowy i pokój gościnny.
W 1900 roku Towarzystwo wybudowało szkołę według projektu Kazimierza Loewe: dwa pawilony utrzymane w konwencji historyzmu. Pierwszy pomieścił klasy szkolne, drugi mieszkani: dla nauczycieli i sale pomocnicze.
W [[1900]] roku Towarzystwo wybudowało szkołę według projektu [https://pl.wikipedia.org/wiki/Kazimierz_Loewe Kazimierza Loewe]: dwa pawilony utrzymane w konwencji historyzmu. Pierwszy pomieścił klasy szkolne, drugi mieszkani: dla nauczycieli i sale pomocnicze.
Kierownikiem szkoły został S. Iżycki, a po jego śmierci funkcje te przejęła i sprawowała do 1919 roku jego żona Waleria Iżycka. Organizacyjnie z tą placówką były związane szkoły dwuklasowe: "Pod lasem", "U Galota", na Feliksie i w Grabocinie.
Kierownikiem szkoły został S. Iżycki, a po jego śmierci funkcje te przejęła i sprawowała do [[1919]] roku jego żona Waleria Iżycka. Organizacyjnie z tą placówką były związane szkoły dwuklasowe: "Pod lasem", "U Galota", na Feliksie i w Grabocinie.


Towarzystwo założyło również szkołę gospodarstwa domowego dla dziewcząt.
[[Warszawskie Towarzystwo Kopalń Węgla i Zakładów Hutniczych|Towarzystwo]] założyło również szkołę gospodarstwa domowego dla dziewcząt.
Z 1900 roku pochodzi willa dyrektora Warszawskiego Towarzystwa, usytuowana przy dzisiejszej ul. Gałczyńskiego. Największym i najciekawszym budynkiem zespołu patronackiego jest
Z [[1900]] roku pochodzi willa dyrektora Warszawskiego Towarzystwa, usytuowana przy dzisiejszej ul. Gałczyńskiego. Największym i najciekawszym budynkiem zespołu patronackiego jest [[Dom Ludowy w Ostrowach Górniczych|gospoda]], reprezentująca styl zakopiański, zwana również [[Dom Ludowy w Ostrowach Górniczych|klubem lub domem ludowym]], wybudowana w [[1903]] roku według projektu wspomnianych wyżej znakomitych architektów F. LilIpopa i K. Jankowskiego. Mieściły się w niej m.in. sale restauracyjne, z których większa przeznaczona była na koncerty i odczyty, balowa, bilardowa, czytelnia. W przyszłości miała powstać również
gospoda, reprezentująca styl zakopiański, zwana również klubem lub domem ludowym, wybudowana w 1903 roku według projektu wspomnianych wyżej znakomitych architektów F. LilIpopa i K. Jankowskiego. Mieściły się w niej m.in. sale restauracyjne, z których większa przeznaczona była na koncerty i odczyty, balowa, bilardowa, czytelnia. W przyszłości miała powstać również
duża sala teatralna, co nie zostało jednak zrealizowane.
duża sala teatralna, co nie zostało jednak zrealizowane.


W gospodzie koncentrowało się życie towarzyskie i kulturalne osady oraz jego najbliższej okolicy. Celom wypoczynkowo-rekreacyjnym służył ponadto 2-hektarowy park rozciągający się wokół budowli. W okresie letnim odbywały się tutaj festyny, pikniki, zawody sportowe, koncertowała orkiestra dęta kopalni "Kazimierz". W parku stała "zakopiańska" altana i było duże oczko wodne, zwane sadzawką.
W [[Dom Ludowy w Ostrowach Górniczych|gospodzie]] koncentrowało się życie towarzyskie i kulturalne osady oraz jego najbliższej okolicy. Celom wypoczynkowo-rekreacyjnym służył ponadto 2-hektarowy park rozciągający się wokół budowli. W okresie letnim odbywały się tutaj festyny, pikniki, zawody sportowe, koncertowała orkiestra dęta [[Kopalnia "Kazimierz" (Sosnowiec-Kazimierz Górniczy)|kopalni "Kazimierz"]]. W parku stała "zakopiańska" altana i było duże oczko wodne, zwane sadzawką.
Towarzystwo założyło ochronkę dla dzieci, łaźnię, straż pożarną, sklep spożywczy. W trosce o załogi kopalń utworzyło kasy wsparć dla robotników i urzędników.
Towarzystwo założyło ochronkę dla dzieci, łaźnię, straż pożarną, sklep spożywczy. W trosce o załogi kopalń utworzyło kasy wsparć dla robotników i urzędników.
W 1906 roku powstało w Niemcach Stowarzyszenie Spółdzielcze Spożywców "Robotnik" (od 1909 roku miało siedzibę w Porąbce). Po kilku latach zostało przemianowane na Spółdzielnię Spożywców "Robotnik". Spółdzielnia dysponowała sporym majątkiem, swoje sklepy posiadała również w Niem-
W [[1906]] roku powstało w Niemcach ''Stowarzyszenie Spółdzielcze Spożywców "Robotnik"'' (od [[1909]] roku miało siedzibę w [[Porąbka (Sosnowiec)|Porąbce]]). Po kilku latach zostało przemianowane na ''Spółdzielnię Spożywców "Robotnik"''. Spółdzielnia dysponowała sporym majątkiem, swoje sklepy posiadała również w Niemcach.
cach.
 
Od końca XIX wieku docierały do osady idee socjalistyczne rozpowszechniane przez uczniów [[Zespół Szkół Zawodowych "Sztygarka" w Dąbrowie Górniczej|dąbrowskiej sztygarki]], które trafiały tutaj na podatny grunt. Niemce stanowiły jeden z trzech głównych ośrodków w [[Zagłębie Dąbrowskie|Zagłębiu Dąbrowskim]] odrodzonej w [[1904]] roku PPS (obok [[Dąbrowa Górnicza|Dąbrowy Górniczej]] i [[Sielec (Sosnowiec)|Sielca]]).
W styczniu [[1905]] roku dzielnica ta miała 100 członków, a w lecie tego roku już 700. Silna była tu Organizacja Bojowa PPS. Górnicy z '''Niemców''' i pobliskiej [[Porąbka (Sosnowiec)|Porąbki]] brali udział w [[Rewolucja 1905 w Zagłębiu Dąbrowskim|strajkach i wystąpieniach robotniczych]] lat [[1905]]-[[1907]]. Do rewolucji przyłączyli się również uczniowie i nauczyciele miejscowej szkoły na czele z jej kierownikiem S. Iżyckim.
Przeprowadzili strajk, podczas którego niszczyli portrety cara, domagali się
wprowadzenia języka polskiego do szkół, uczestniczyli w manifestacjach.
 
Rewolucja została zdławiona, a jej uczestników spotkały surowe represje.
W nocy z 7 na 8 kwietnia [[1908]] roku przeprowadzono w Niemcach masowe aresztowania, które zdziesiątkowały partię socjalistyczną. Podczas I wojny światowej '''Niemce''' znalazły się w austriackiej strefie okupacyjnej. Kopalnie ograniczyły produkcję i zwalniały pracowników, nastąpił zastój w handlu, panowała drożyzna, rozwijała się spekulacja. Powszechnym zjawiskiem była bieda.
Po odzyskaniu niepodległości, gdy formowały się lokalne ośrodki władzy, w Niemcach utworzono polską milicję ludową.
 
W latach międzywojennych teren ten należał do [[Gmina Olkusko-Siewierska (powiat będziński)|gminy olkusko-siewierskiej w powiecie będzińskim]], [[Województwo kieleckie (II Rzeczpospolita)|województwie kieleckim]].
W życiu społeczno-gospodarczym osady znaczącą rolę odgrywały kopalnie [[Kopalnia "Kazimierz" (Sosnowiec-Kazimierz Górniczy)|"Kazimierz"]] i [[Kopalnia "Juliusz" (Sosnowiec-Juliusz)|"Juliusz"]] (od [[1938]] roku jeden zakład produkcyjny - [[Kopalnia "Kazimierz-Juliusz" (Sosnowiec-Kazimierz Górniczy)|"Kazimierz-Juliusz"]]).
 
W [[1921]] roku Warszawskie Towarzystwo ponownie uruchomiło kopalnię "Feliks II", która już w [[1925]] roku zaprzestała produkcji. Przez dwa lata (1923-1924) działalność wydobywczą prowadziła kopalnia "Henryk" należąca do tej spółki. Pozostałe funkcjonujące tu zakłady górnicze eksploatowali: Henryk Koralewski, a następnie spółka: Grodecki, Konopka i in. (kopalnię "Lilit" czynną w latach 1913-1924 na polach górniczych dzierżawionych od Towarzystwa); inż. Stanisław Knothe i jego wspólnicy - córki, Irena Knothe i Maria Skotnicka oraz Władysław Jentys ([[Kopalnia "Dorota" (Sosnowiec-Ostrowy Górnicze (dawniej: Niemce))|kopalnię "Dorota"]] uruchomioną w [[1933]] roku).
W latach międzywojennych Warszawskie Towarzystwo kontynuowało działalność inwestycyjną w Niemcach, w 1924 roku wybudowało dla urzędników dwa domy w stylu dworkowym, przy dzisiejszej ul. Klubowej.
Od najdawniej szych czasów mieszkańcy osady należeli do parafii w Gołonogu (utworzona w 1675 roku), a od 1911 roku w Strzemieszycach. W 1924 roku erygowano parafie w [[Maczki (Sosnowiec)|Maczkach]] i [[Porąbka (Sosnowiec)|Porąbce]], do których włączono ten teren. Samodzielną placówkę duszpasterską, tzw. ekspozyturę utworzono w 1935 roku na mocy dekretu biskupa częstochowskiego, ks. Teodora Kubiny. W jej skład wchodziły Niemce z koloniami Ostrowy, Bory, Feliks i rejonem [[Kopalnia "Dorota" (Sosnowiec-Ostrowy Górnicze (dawniej: Niemce))|kopalni "Dorota"]]. Na kaplicę (pw. Matki Bożej Nieustającej Pomocy) zaadaptowano salę byłego kina "zagłoba". Pierwszym administratorem placówki został ks. Jan Brodziński. Przygotowania do budowy kościoła (Warszawskie Towarzystwo przekazało na ten cel działkę) przerwał wybuch II wojny światowej.
 
W Niemcach aktywnie działał oddział Towarzystwa Uniwersytetów Robotniczych. Organizował odczyty, przedstawienia teatralne, wycieczki krajoznawcze, zabawy taneczne. Życie kulturalne i oświatowe skupiało się nadal w klubie Warszawskiego Towarzystwa, przy którym działały amatorskie zespoły artystyczne.
W miejscowej szkole, która nosiła imię Adama Mickiewicza (prawdopodobnie od końca lat 20. XX wieku) aktywną działalność prowadziły drużyny harcerskie, funkcjonowały tu także koła PCK, Ligi Obrony Kraju i innych organizacji społecznych. W 1931 roku szkoła otrzymała sztandar, który w czasie okupacji hitlerowskiej przechowywał administrator kaplicy ks. Stanisław
Kowalski. W latach międzywojennych placówką kierowali: Waleria Iżycka,
Władysław Jabłoński (1920-1923), Feliks Żak (1923-1932), Franciszek Szeleźnik (1932-1938), p. Kurek.
 
1 czerwca 1939 roku uruchomiono linię autobusową, która połączyła Niemce z Sosnowcem i sąsiednimi miejscowościami - Porąbką, Kazimierzem i Maczkami.
Podczas okupacji hitlerowskiej osada podzieliła los innych zagłębiowskich miejscowości. Została wcielona do Rzeszy Niemieckiej, była częścią rejencji katowickiej. Kopalnię "Dorota" przejął koncern Prussiche Bergwerks und Hutten Preussag, który w 1944 roku, po wyczerpaniu się zasobów węgla, unieruchomił ją. W 1945 roku jej pole włączono do kopalni "Kazimierz-Ju-
liusz".


Podobnie jak w Porąbce i Kazimierzu, na tym terenie przetrzymywano jeńców angielskich, zatrudnionych w miejscowym górnictwie., Na obóz dla nich przeznaczono szkołę, którą wraz z ogrodem i podwórzem otoczono drutem kolczastym. Później mieściły się w niej koszary dla oddziałów armii niemieckiej. Dzieci, które podjęły naukę w 1940 roku, przeniesiono do szkoły
w Maczkach, a potem w Kazimierzu.


==Górnictwo==
==Górnictwo==
Linia 95: Linia 120:




Od końca XIX wieku docierały do osady idee socjalistyczne rozpowszech-
 
niane przez uczniów dąbrowskiej sztygarki, które trafiały tutaj na podatny grunt.
Niemce stanowiły jeden z trzech głównych ośrodków w Zagłębiu Dąbrow-
skim odrodzonej w 1904 roku PPS (obok Dąbrowy Górniczej i Sielca).
W styczniu 1905 roku dzielnica ta liczyła ok. 100 członków, a w lecie tego
roku już 700; silna była tu Organizacja Bojowa PPS.
Górnicy z Niemców i pobliskiej Porąbki brali udział w strajkach i wystą- ~
pieniach robotniczych lat 1905-1907. Do rewolucji przyłączyli się również ucznio-
wie i nauczyciele miejscowej szkoły na czele zjej kierownikiem S. Iżyckim.
Przeprowadzili strajk, podczas którego niszczyli portrety cara, domagali się
wprowadzenia języka polskiego do szkół, uczestniczyli w manifestacjach.
~
~


Rewolucja została zdławiona, a jej uczestników spotkały surowe represje.
W nocy z 7 na 8 kwietnia 1908 roku przeprowadzono w Niemcach masowe
aresztowania, które zdziesiątkowały partię socjalistyczną.
Podczas I wojny światowej Niemce znalazły się w austriackiej strefie
okupacyjnej. Kopalnie ograniczyły produkcję i zwalniały pracowników, nastą-
pił zastój w handlu, panowała drożyzna, rozwijała się spekulacja. Powszech-
nym zjawiskiem była bieda.
Po odzyskaniu niepodległości, gdy formowały się lokalne ośrodki władzy,
w Niemcach utworzono polską milicję ludową.
W latach międzywojennych teren ten należał do gminy olkusko-siewier-
skiej w powiecie będzińskim, województwie kieleckim.
W życiu społeczno-gospodarczym osady znaczącą rolę odgrywały kopal-
nie "Kazimierz" i "Juliusz" (od 1938 roku jeden zakład produkcyjny - "Kazi-
mierz-Juliusz").
W 1921 roku Warszawskie Towarzystwo ponownie uruchomiło kopalnię
"Feliks II", która już w 1925 roku zaprzestała produkcji. Przez dwa lata (1923-
1924) działalność wydobywczą prowadziła kopalnia "Henryk" należąca do tej
spółki. Pozostałe funkcjonujące tu zakłady górnicze eksploatowali: Henryk
Koralewski, a następnie spółka: Grodecki, Konopka i in. (kopalnię "Lilit" czynną
w latach 1913-1924 na polach górniczych dzierżawionych od Towarzystwa);
inż. Stanisław Knothe i jego wspólnicy - córki, Irena Knothe i Maria Skotnic-
ka oraz Władysław Jentys (kopalnię "Dorota" uruchomioną w 1933 roku).
W latach międzywojennych Warszawskie Towarzystwo kontynuowało
działalność inwestycyjną w Niemcach, w 1924 roku wybudowało dla urzędni-
ków dwa domy w stylu dworkowym, przy dzisiej~ej ul. Klubowej.
Od naj dawniej szych czasów mieszkańcy osady należeli do parafii
w Gołonogu (utworzona w 1675 roku), a od 1911 roku w Strzemieszycach.
W 1924 roku erygowano parafie w Maczkach i Porąbce, do których włączo-
no ten teren. Samodzielną placówkę duszpasterską, tzw. ekspozyturę utwo-
rzono w 1935 roku na mocy dekretu biskupa częstochowskiego, ks. Teodora
Kubiny. W jej skład wchodziły Niemce z koloniami Ostrowy, Bory, Feliks
i rejonem kopalni "Dorota". Na kaplicę (pw. Matki Bożej Nieustającej Pomo-
cy) zaadaptowano salę byłego kina "zagłoba". Pierwszym administratorem
placówki został ks. Jan Brodziński. Przygotowania do budowy kościoła
(Warszawskie Towarzystwo przekazało na ten cel działkę) przerwał wybuch
II wojny światowej.




W Niemcach aktywnie działał oddział Towarzystwa Uniwersytetów Ro-
botniczych. Organizował odczyty, przedstawienia teatralne, wycieczki krajo-
znawcze, zabawy taneczne. Życie kulturalne i oświatowe skupiało się nadal w
klubie Warszawskiego Towarzystwa, przy którym działały amatorskie zespoły
artystyczne.
W miejscowej szkole, która nosiła imię Adama Mickiewicza (prawdopo-
dobnie od końca lat 20. XX wieku) aktywną działalność prowadziły drużyny
harcerskie, funkcjonowały tu także koła PCK, Ligi Obrony Kraju i innych
organizacji społecznych. W 1931 roku szkoła otrzymała sztandar, który w cza-
sie okupacji hitlerowskiej przechowywał administrator kaplicy ks. Stanisław
Kowalski. W latach międzywojennych placówką kierowali: Waleria Iżycka,
Władysław Jabłoński (1920-1923), Feliks Żak (1923-1932), Franciszek Sze-
leźnik (1932-1938), p. Kurek.
1 czerwca 1939 roku uruchomiono linię autobusową, która połączyła Niem-
ce z Sosnowcem i sąsiednimi miejscowościami - Porąbką, Kazimierzem
i Maczkami.
Podczas okupacji hitlerowskiej osada podzieliła los innych zagłębiowskich
miejscowości. Została wcielona do Rzeszy Niemieckiej, była częścią rejencji
katowickiej. Kopalnię "Dorota" przejął koncern Prussiche Bergwerks -und
Hutten Preussag, który w 1944 roku, po wyczerpaniu się zasobów węgla,
unieruchomił ją. W 1945 roku jej pole włączono do kopalni "Kazimierz-Ju-
liusz".
Podobnie jak w Porąbce i Kazimierzu, na tym terenie przetrzymywano
jeńców angielskich, zatrudnionych w miejscowym górnictwie., Na obóz dla
nich przeznaczono szkołę, którą wraz z ogrodem i podwórzem otoczono dru-
tem kolczastym. Później mieściły się w niej koszary dla oddziałów armii nie-
mieckiej. Dzieci, które podjęły naukę w 1940 roku, przeniesiono do szkoły
w Maczkach, a potem w Kazimierzu.
Wśród mieszkańców osady byli aktywni uczestnicy antyhitlerowskiego
ruchu oporu. Do tajnej Organizacji Orła Białego, utworzonej na początku oku-
pacji należało wielu starszych harcerzy z Niemców, m.in. Marian Waliński
(pełnił funkcje redaktora biuletynu informacyjnego), który od kwietnia 194Q
roku do końca wojny był więziony w różnych obozach. Największą ofiarę za
udział w działalności konspiracyjnej złożyła rodzina Flaczyków. Maria Flaczyk
zginęła w obozie w Ravensbruck, a jej syn Mieczysław został zamordowany
w więzieniu na Radosze w Sosnowcu. W obozie przetrzymywano także dru-
~


giego syna, Kazimierza, a syn Stanisław i córka Felicja musieli ukrywać się.
 
W uznaniu zasług za działalność mieszkańców w ruchu oporu Kazimierz
 
Górniczy, w skład którego wchodziły omawiane tereny, został w 1971 roku
Wśród mieszkańców osady byli aktywni uczestnicy antyhitlerowskiego ruchu oporu. Do tajnej Organizacji Orła Białego, utworzonej na początku okupacji należało wielu starszych harcerzy z Niemców, m.in. Marian Waliński (pełnił funkcje redaktora biuletynu informacyjnego), który od kwietnia 1940 roku do końca wojny był więziony w różnych obozach. Największą ofiarę za
odznaczony Krzyżem Partyzanckim.
udział w działalności konspiracyjnej złożyła rodzina Flaczyków. Maria Flaczyk zginęła w obozie w Ravensbruck, a jej syn Mieczysław został zamordowany w więzieniu na Radosze w Sosnowcu. W obozie przetrzymywano także drugiego syna, Kazimierza, a syn Stanisław i córka Felicja musieli ukrywać się.
W uznaniu zasług za działalność mieszkańców w ruchu oporu Kazimierz Górniczy, w skład którego wchodziły omawiane tereny, został w 1971 roku odznaczony Krzyżem Partyzanckim.
Po wyzwoleniu Niemce znalazły się razem z Zagłębiem Dąbrowskim
Po wyzwoleniu Niemce znalazły się razem z Zagłębiem Dąbrowskim
w województwie śląsko-dąbrowskim. W 1948 roku zmieniły nazwę na Ostro-
w województwie śląsko-dąbrowskim. W 1948 roku zmieniły nazwę na Ostrowy Górnicze (od kolonii Ostrowy). Do 1950 roku należały do gminy olkusko-
wy Górnicze (od kolonii Ostrowy). Do 1950 roku należały do gminy olkusko-
siewierskiej w powiecie będz.ińskim, a następnie weszły wraz z Kazimierzem,
siewierskiej w powiecie będz.ińskim, a następnie weszły wraz z Kazimierzem,
Porąbką i Maczkami w skład nowoutworzonej gminy Kazimierz.
Porąbką i Maczkami w skład nowoutworzonej gminy Kazimierz.
Linia 208: Linia 150:
cach Leśnej, Czerpakowej, Jasnej, Krótkiej, Słonecznej, Bocznej i in. ujęto
cach Leśnej, Czerpakowej, Jasnej, Krótkiej, Słonecznej, Bocznej i in. ujęto
w planie rozwoju gospodarczego osiedla przyjętym przez jego władze w poło-
w planie rozwoju gospodarczego osiedla przyjętym przez jego władze w poło-
wie 1959 roku25. Plan ten dotyczył także budowy no;rych dróg (m.in. ulic
wie 1959 roku. Plan ten dotyczył także budowy no;rych dróg (m.in. ulic
Górnej i Topolowej) przebudowy starych (ul. Boczna), ułożenia twardych na-
Górnej i Topolowej) przebudowy starych (ul. Boczna), ułożenia twardych na-
wierzchni na ulicach Juliuszowskiej, Obwodowej, Maczkowskiej, Klubowej,
wierzchni na ulicach Juliuszowskiej, Obwodowej, Maczkowskiej, Klubowej,
Linia 216: Linia 158:
realizowano stopniowo.
realizowano stopniowo.


W kosztach inwestycji podejmowanych w osiedlu partycypowała
W kosztach inwestycji podejmowanych w osiedlu partycypowała kopalnia "Kazimierz-Juliusz". Z funduszy kopalni założono m.in. oświetlenie wzdłóż ówczesnych ulic Szpitalnej, Waryńskiego, Wąskiej, Obwodowej, prowadzono remonty budynków i in. Kopalnia wspierała także materialnie szkołę. W 1945 roku wykonała remont budynku z przebudową klatki schodowej
kopalnia "Kazimierz-Juliusz". Z funduszy kopalni założono m.in. oświetlenie
wzdhJŻ ówczesnych ulic Szpitalnej, Waryńskiego, Wąskiej, Obwodowej, pro-
wadzono remonty budynków i in. Kopalnia wspierała także materialnie szko-
łę. W 1945 roku wykonała remont budynku z przebudową klatki schodowej
z drewnianej na betonową włącznie.
z drewnianej na betonową włącznie.
W dawnym klubie, wybudowanym przez Warszawskie Towarzystwo, po
W dawnym klubie, wybudowanym przez Warszawskie Towarzystwo, po
Linia 238: Linia 176:
do należytego stanu sadzawki, wykonanie kręgu tanecznego, zainstalowanie
do należytego stanu sadzawki, wykonanie kręgu tanecznego, zainstalowanie
ławek27 .
ławek27 .
W tym okresie nie podejmowano inwestycji w zakresie budownictwa
W tym okresie nie podejmowano inwestycji w zakresie budownictwa mieszkaniowego. Wskutek tego, jak informowały sprawozdania Prezydium RNO, wiele rodzin mieszkało w budynkach o złym stanie technicznym, przeznaczonych do rozbiórki. Mieszkania były ponadto nad miernie zagęszczone.
mieszkaniowego. Wskutek tego, jak informowały sprawozdania Prezydium
 
RNO, wiele rodzin mieszkało w budynkach o złym stanie technicznym, prze-
Inną bolączką mieszkańców Ostrów był brak szpitala (poprzedni został zlikwidowany przed II wojną światową, w jego pomieszczeniach od 1945 roku
znaczonych do rozbiórki. Mieszkania były ponadto nadmiernie zagęszczone.
Inną bolączką mieszkańców Ostrów był brak szpitala (poprzedni został
zlikwidowany przed II wojną światową, w jego pomieszczeniach od 1945 roku
znajdowało się przedszkole i harcówka, później i obecnie tylko przedszkole)
znajdowało się przedszkole i harcówka, później i obecnie tylko przedszkole)
oraz brak należytej opieki lekarskiej. Wielokrotnie podejmowano starania
oraz brak należytej opieki lekarskiej. Wielokrotnie podejmowano starania

Wersja z 06:17, 10 lut 2022

Herb Sosnowca Ostrowy Górnicze
dzielnica [[Sosnowiec|Sosnowca]]
Status dzielnica
W granicach Sosnowca od
Kod pocztowy 41-
Na dawnej fotografii
Na dawnej fotografii
Na dawnej fotografii

Ostrowy Górnicze - dzielnica Sosnowca, dawniej nazywana Niemce.

Historia

Niemce

Osada o pierwotnej nazwie Niemce utworzona w puszczy nadprzemszańskiej w bliżej nieokreślonym czasie. Pierwsze wiadomości pisane o tej miejscowości pochodzą z 1590 roku (archiwum miasta Mysłowice).

Wieś została ulokowana za wschodnią granicą Porąbki; Należała wraz z nią do klucza sławkowskiego, będącego w posiadaniu biskupów krakowskich. W 1790 roku, po konfiskacie dóbr biskupich tereny te przeszły na własność skarbu państwa.

Od 1795 roku wchodziły w skład pruskiego Nowego Śląska (powiat siewierski), a po utworzeniu Księstwa Warszawskiego (1807) stały się własnością marszałka Jana Lannesa księcia Montebello. W 1812 roku rząd Księstwa skonfiskował je na rzecz skarbu państwa. Po kongresie wiedeńskim wieś znalazła się w granicach Królestwa Polskiego, w gminie olkusko-siewierskiej,

Właściwy rozwój osady wiąże się z przypadkowym odkryciem na jej terenie pokładów węgla kamiennego. Pierwszą, odkrywkową kopalnię założył tutaj w 1814 roku Feliks Walezjusz hr. Łubieński, minister sprawiedliwości i spraw zagranicznych w Księstwie Warszawskim, naddzierżawca ekonomii sławkowskiej po konfiskacie dóbr biskupich. Od jego imienia została nazwana "Feliksem"'. Łubieński posiadał w Niemcach pałacyk myśliwski. Z tego okresu Znane są nazwiska sołtysów wsi: Chwat i Galot.

W 1823 roku odkrywkową kopalnię przekształcono w głębinową. Węgiel wydobywany w kopalni "Feliks" dostarczany był do huty cynku "Joanna" założonej w Niemcach w 1822 roku przez Konstantego Wolickiego i Piotra Steinkellera, przejętej przez rząd dwa lata później. Wskutek dużego popytu na cynk (eksportowano go do Azji Środkowej, Rosji i innych krajów) w pierwszych latach istnienia huta osiągała bardzo dobre wyniki produkcyjne.

Spadek cen cynku w drugiej połowie lat 20. XIX wieku, związany z załamaniem koniunktury, spowodował ograniczenie produkcji, a następnie zamknięcie huty, w grudniu 1829 roku. Kopalnia "Feliks" zaopatrująca hutę w węgiel zmniejszyła z tego powodu wydobycie ze 150.000 cetnarów w 1818 roku do 24.000 cetnarów w 1830 roku. Znacznie spadło również zatrudnienie. Hutę uruchomiono ponownie w 1834 roku, lecz nie osiągnęła ona wielkości produkcji sprzed kryzysu. W latach 1836-1840, gdy cynkownie i kopalnie galmanu w Królestwie Polskim dzierżawił P. Steinkeller, nie prowadzono w nich inwestycji. Do upadku [[huty "Joanna" przyczyniły się również huragan i pożary w 1843 roku - przejściowo wstrzymano produkcję, a w 1846 roku wygaszono hutę.

Robotnicy w kopalni i hucie rekrutowali się z chłopów pańszczyźnianych z miejscowych i z okolicznych wsi. Z czasem wykształciła się grupa robotników wolnonajemnych. W 1836 roku w Niemcach zatrudnionych było 102 górników i 113 hutników. W sąsiedztwie huty cynku i kopalni "Feliks" w latach 20. XIX wieku zaczęto budować domy dla robotników. Powstała pierwsza w Niemcach kolonia robotnicza, która nie dotrwała jednak do naszych czasów.

Od 1874 roku działalność w Niemcach prowadziło Warszawskie Towarzystwo Kopalń Węgla i Zakładów Hutniczych - spółka akcyjna reprezentująca kapitał krajowy, której głównymi udziałowcami byli profesor Jakub Natanson i przemysłowiec baron Leopold Kronenberg. Decyzją dyrektora naczelnego Towarzystwa Juliana Teofila Strasburgera biura Zarządu Spółki ulokowano w Niemcach. Towarzystwo wydzierżawiło nieczynną [[|kopalnię "Feliks" wraz z sąsiednimi polami górniczymi. Uruchomiło ją w 1876 roku pod nazwą "Feliks I". Do 1886 roku, kiedy została zatopiona, wydobyto tu 530.000 ton węgla. Kolejna kopalnia Towarzystwa otwarta w osadzie - "Feliks II", pracowała w latach 1886-1910 (przez ten czas wyprodukowano 3,7 mln ton węgla) oraz w latach 20-tych XX wieku.

Na rozwój osady znaczący wpływ miała również kopalnia "Kazimierz" uruchomiona w sąsiedniej Porąbce w 1884 roku oraz "Juliusz", wybudowana w latach 1902-1914. Rozwijające się górnictwo węglowe w Niemcach i okolicy przyciągało ludzi z innych terenów, którzy znajdowali tu pracę. Aby zaspokoić ich potrzeby mieszkaniowe i inne zarząd Towarzystwa podjął działalność inwestycyjną na dużą skalę. Z inicjatywy wspomnianego wyżej dyrektora J. Strasburgera w końcu XIX wieku wybudowano tzw. kolonię mieszkaniową Ostrowy. Wzdłuż dzisiejszej ulicy Gałczyńskiego stanęło kilkanaście domów robotniczych i urzędniczych. Były to budynki dwukondygnacyjne o czteroosiowych, jednoklatkowych fasadach oraz typowe koszarowe obiekty trzykondygnacyjne o dziewięcioosiowej i trzyklatkowej fasadzie, przykryte dwuspadowymi dachami.

W 1892 roku wybudowano szpital na 25 łóżek - budynek na planie podkowy, w znacznej części parterowy, tylko od strony północnej piętrowy, ogrodzony i otoczony parkiem. Na parterze znajdowały się sale chorych, gabinet lekarski, gabinety zabiegowe, sanitariaty, a na piętrze dwa mieszkania dwuizbowe, przedpokój i ubikacja. W obszernym przyziemiu mieściły się: kuchnia, magazyn żywności, pralnia, magiel, mieszkanie dla służby. W ogrodzie przyszpitalnym postawiono pawilon chorób zakaźnych, a na granicy założenia znajdowała się kostnica. Pierwszym lekarzem obsługującym szpital był dr Górecki z Granicy. Do około 1905 roku pracowało tutaj dwóch lekarzy oraz dwóch felczerów. Do ich obowiązków należała również obsługa ambulatorium, które [[|Towarzystwo wybudowało w 1904 roku, w sąsiedztwie szpitala. Budowlę tę zaprojektowali architekci warszawscy Franciszek Lilipop i Kazimierz Jankowski. Na parterze znajdowała się poczekalnia, pokoje przyjęć oraz apteka, a na piętrze pięciopokojowe mieszkanie lekarza, pokój służbowy i pokój gościnny. W 1900 roku Towarzystwo wybudowało szkołę według projektu Kazimierza Loewe: dwa pawilony utrzymane w konwencji historyzmu. Pierwszy pomieścił klasy szkolne, drugi mieszkani: dla nauczycieli i sale pomocnicze. Kierownikiem szkoły został S. Iżycki, a po jego śmierci funkcje te przejęła i sprawowała do 1919 roku jego żona Waleria Iżycka. Organizacyjnie z tą placówką były związane szkoły dwuklasowe: "Pod lasem", "U Galota", na Feliksie i w Grabocinie.

Towarzystwo założyło również szkołę gospodarstwa domowego dla dziewcząt. Z 1900 roku pochodzi willa dyrektora Warszawskiego Towarzystwa, usytuowana przy dzisiejszej ul. Gałczyńskiego. Największym i najciekawszym budynkiem zespołu patronackiego jest gospoda, reprezentująca styl zakopiański, zwana również klubem lub domem ludowym, wybudowana w 1903 roku według projektu wspomnianych wyżej znakomitych architektów F. LilIpopa i K. Jankowskiego. Mieściły się w niej m.in. sale restauracyjne, z których większa przeznaczona była na koncerty i odczyty, balowa, bilardowa, czytelnia. W przyszłości miała powstać również duża sala teatralna, co nie zostało jednak zrealizowane.

W gospodzie koncentrowało się życie towarzyskie i kulturalne osady oraz jego najbliższej okolicy. Celom wypoczynkowo-rekreacyjnym służył ponadto 2-hektarowy park rozciągający się wokół budowli. W okresie letnim odbywały się tutaj festyny, pikniki, zawody sportowe, koncertowała orkiestra dęta kopalni "Kazimierz". W parku stała "zakopiańska" altana i było duże oczko wodne, zwane sadzawką. Towarzystwo założyło ochronkę dla dzieci, łaźnię, straż pożarną, sklep spożywczy. W trosce o załogi kopalń utworzyło kasy wsparć dla robotników i urzędników. W 1906 roku powstało w Niemcach Stowarzyszenie Spółdzielcze Spożywców "Robotnik" (od 1909 roku miało siedzibę w Porąbce). Po kilku latach zostało przemianowane na Spółdzielnię Spożywców "Robotnik". Spółdzielnia dysponowała sporym majątkiem, swoje sklepy posiadała również w Niemcach.

Od końca XIX wieku docierały do osady idee socjalistyczne rozpowszechniane przez uczniów dąbrowskiej sztygarki, które trafiały tutaj na podatny grunt. Niemce stanowiły jeden z trzech głównych ośrodków w Zagłębiu Dąbrowskim odrodzonej w 1904 roku PPS (obok Dąbrowy Górniczej i Sielca). W styczniu 1905 roku dzielnica ta miała 100 członków, a w lecie tego roku już 700. Silna była tu Organizacja Bojowa PPS. Górnicy z Niemców i pobliskiej Porąbki brali udział w strajkach i wystąpieniach robotniczych lat 1905-1907. Do rewolucji przyłączyli się również uczniowie i nauczyciele miejscowej szkoły na czele z jej kierownikiem S. Iżyckim. Przeprowadzili strajk, podczas którego niszczyli portrety cara, domagali się wprowadzenia języka polskiego do szkół, uczestniczyli w manifestacjach.

Rewolucja została zdławiona, a jej uczestników spotkały surowe represje. W nocy z 7 na 8 kwietnia 1908 roku przeprowadzono w Niemcach masowe aresztowania, które zdziesiątkowały partię socjalistyczną. Podczas I wojny światowej Niemce znalazły się w austriackiej strefie okupacyjnej. Kopalnie ograniczyły produkcję i zwalniały pracowników, nastąpił zastój w handlu, panowała drożyzna, rozwijała się spekulacja. Powszechnym zjawiskiem była bieda. Po odzyskaniu niepodległości, gdy formowały się lokalne ośrodki władzy, w Niemcach utworzono polską milicję ludową.

W latach międzywojennych teren ten należał do gminy olkusko-siewierskiej w powiecie będzińskim, województwie kieleckim. W życiu społeczno-gospodarczym osady znaczącą rolę odgrywały kopalnie "Kazimierz" i "Juliusz" (od 1938 roku jeden zakład produkcyjny - "Kazimierz-Juliusz").

W 1921 roku Warszawskie Towarzystwo ponownie uruchomiło kopalnię "Feliks II", która już w 1925 roku zaprzestała produkcji. Przez dwa lata (1923-1924) działalność wydobywczą prowadziła kopalnia "Henryk" należąca do tej spółki. Pozostałe funkcjonujące tu zakłady górnicze eksploatowali: Henryk Koralewski, a następnie spółka: Grodecki, Konopka i in. (kopalnię "Lilit" czynną w latach 1913-1924 na polach górniczych dzierżawionych od Towarzystwa); inż. Stanisław Knothe i jego wspólnicy - córki, Irena Knothe i Maria Skotnicka oraz Władysław Jentys (kopalnię "Dorota" uruchomioną w 1933 roku). W latach międzywojennych Warszawskie Towarzystwo kontynuowało działalność inwestycyjną w Niemcach, w 1924 roku wybudowało dla urzędników dwa domy w stylu dworkowym, przy dzisiejszej ul. Klubowej. Od najdawniej szych czasów mieszkańcy osady należeli do parafii w Gołonogu (utworzona w 1675 roku), a od 1911 roku w Strzemieszycach. W 1924 roku erygowano parafie w Maczkach i Porąbce, do których włączono ten teren. Samodzielną placówkę duszpasterską, tzw. ekspozyturę utworzono w 1935 roku na mocy dekretu biskupa częstochowskiego, ks. Teodora Kubiny. W jej skład wchodziły Niemce z koloniami Ostrowy, Bory, Feliks i rejonem kopalni "Dorota". Na kaplicę (pw. Matki Bożej Nieustającej Pomocy) zaadaptowano salę byłego kina "zagłoba". Pierwszym administratorem placówki został ks. Jan Brodziński. Przygotowania do budowy kościoła (Warszawskie Towarzystwo przekazało na ten cel działkę) przerwał wybuch II wojny światowej.

W Niemcach aktywnie działał oddział Towarzystwa Uniwersytetów Robotniczych. Organizował odczyty, przedstawienia teatralne, wycieczki krajoznawcze, zabawy taneczne. Życie kulturalne i oświatowe skupiało się nadal w klubie Warszawskiego Towarzystwa, przy którym działały amatorskie zespoły artystyczne. W miejscowej szkole, która nosiła imię Adama Mickiewicza (prawdopodobnie od końca lat 20. XX wieku) aktywną działalność prowadziły drużyny harcerskie, funkcjonowały tu także koła PCK, Ligi Obrony Kraju i innych organizacji społecznych. W 1931 roku szkoła otrzymała sztandar, który w czasie okupacji hitlerowskiej przechowywał administrator kaplicy ks. Stanisław Kowalski. W latach międzywojennych placówką kierowali: Waleria Iżycka, Władysław Jabłoński (1920-1923), Feliks Żak (1923-1932), Franciszek Szeleźnik (1932-1938), p. Kurek.

1 czerwca 1939 roku uruchomiono linię autobusową, która połączyła Niemce z Sosnowcem i sąsiednimi miejscowościami - Porąbką, Kazimierzem i Maczkami. Podczas okupacji hitlerowskiej osada podzieliła los innych zagłębiowskich miejscowości. Została wcielona do Rzeszy Niemieckiej, była częścią rejencji katowickiej. Kopalnię "Dorota" przejął koncern Prussiche Bergwerks und Hutten Preussag, który w 1944 roku, po wyczerpaniu się zasobów węgla, unieruchomił ją. W 1945 roku jej pole włączono do kopalni "Kazimierz-Ju- liusz".

Podobnie jak w Porąbce i Kazimierzu, na tym terenie przetrzymywano jeńców angielskich, zatrudnionych w miejscowym górnictwie., Na obóz dla nich przeznaczono szkołę, którą wraz z ogrodem i podwórzem otoczono drutem kolczastym. Później mieściły się w niej koszary dla oddziałów armii niemieckiej. Dzieci, które podjęły naukę w 1940 roku, przeniesiono do szkoły w Maczkach, a potem w Kazimierzu.

Górnictwo

Kopalnię odkrywkową o nazwie "Feliks" przekształconą w 1823 r. w głębinową, założył tutaj Feliks hr. Łubieński, dzierżawca wsi. W 1824 r. uległa ona pożarowi. Pożar strawił także następną kopalnię, o tej samej nazwie, założoną w pobliżu pierwszej, unieruchomioną w 1843 r. Oprócz kopalni czynna była w Niemcach także huta cynku "Joanna" (do 1849 r.). Górnictwo węglowe zaczęło pomyślnie rozwijać się tutaj po przejęciu w 1874 r. nieczynnej kopalni i sąsiednich pól górniczych przez Warszawskie Towarzystwo Kopalń Węgla i Zakładów Hutniczych. Uruchomiono i zmodernizowano wówczas kopalnię "Feliks", wydrążono nowe szyby, założono kopalnię w kolonii Ostrowy i przysiółku Grabocin.

Inwestycje

Warszawskie Towarzystwo prowadziło ożywioną działalność inwestycyjną na terenie osady. Powstały domy mieszkalne dla urzędników i robotników, szkoły, ochronka, gospoda z salą balową, bilardową i czytelnią, sala teatralna, biblioteka publiczna, szpital, ambulatorium. Najciekawszym i największym obiektem tego zespołu jest stylowa gospoda wybudowana w 1903 r. według projektu znanych architektów warszawskich, Franciszka Lillpopa i Kazimierza Jankowskiego. W podobnym zakopiańskim stylu wybudowano ambulatorium. W 1948 r. zmieniono nazwę osady na Ostrowy Górnicze, które w 1967 r. połączono z Kazimierzem, tworząc miasto Kazimierz Górniczy (od 1975 r. dzielnica Sosnowca).

Bibliografia


~




Wśród mieszkańców osady byli aktywni uczestnicy antyhitlerowskiego ruchu oporu. Do tajnej Organizacji Orła Białego, utworzonej na początku okupacji należało wielu starszych harcerzy z Niemców, m.in. Marian Waliński (pełnił funkcje redaktora biuletynu informacyjnego), który od kwietnia 1940 roku do końca wojny był więziony w różnych obozach. Największą ofiarę za udział w działalności konspiracyjnej złożyła rodzina Flaczyków. Maria Flaczyk zginęła w obozie w Ravensbruck, a jej syn Mieczysław został zamordowany w więzieniu na Radosze w Sosnowcu. W obozie przetrzymywano także drugiego syna, Kazimierza, a syn Stanisław i córka Felicja musieli ukrywać się. W uznaniu zasług za działalność mieszkańców w ruchu oporu Kazimierz Górniczy, w skład którego wchodziły omawiane tereny, został w 1971 roku odznaczony Krzyżem Partyzanckim. Po wyzwoleniu Niemce znalazły się razem z Zagłębiem Dąbrowskim w województwie śląsko-dąbrowskim. W 1948 roku zmieniły nazwę na Ostrowy Górnicze (od kolonii Ostrowy). Do 1950 roku należały do gminy olkusko- siewierskiej w powiecie będz.ińskim, a następnie weszły wraz z Kazimierzem, Porąbką i Maczkami w skład nowoutworzonej gminy Kazimierz. W 1955 roku powołano w Ostrowach Gromadzką Radę Narodową, którą w następnym roku przekształcono w Radę Narodową Osiedla. Funkcje prze- wodniczących Prezydium Rady pełnili m.in.: Stanisław Gacoń, Jakub Górecki, Irena Sałęga, Tadeusz Kajdrowicz24. Do ważnych inwestycji należała instalacja wodociągów. W latach 1948- 1949 zakładano je w kolonii Feliks. Kolejne inwestycje tego typu prowadzono w latach 50. i 60. m.in. na ulicach Maczkowskiej, Niecałej i Topolowej. Sprawą doprowadzenia wody do mieszkań zajmowano się przez długi okres. W nieko- rzystnej sytuacji byli zwłaszcza mieszkańc~ ówczesnej ulicy Wiejskiej, którzy jeszcze w 1955 roku czerpali wodę ze studni położonej w odległości 0,5 km od swoich domostw. Z prośbą o wybudowanie wodociągu - bezskutecznie - zwracali się do władz w 1956 roku mieszkańcy kilku ulic. W 1957 roku wodo- ciąg zaprowadzono na ulicy Klubowej. Realizację instalacji wodnych na uli- cach Leśnej, Czerpakowej, Jasnej, Krótkiej, Słonecznej, Bocznej i in. ujęto w planie rozwoju gospodarczego osiedla przyjętym przez jego władze w poło- wie 1959 roku. Plan ten dotyczył także budowy no;rych dróg (m.in. ulic Górnej i Topolowej) przebudowy starych (ul. Boczna), ułożenia twardych na- wierzchni na ulicach Juliuszowskiej, Obwodowej, Maczkowskiej, Klubowej, założenia kanalizacji, oświetlenia niektórych ulic, zainstalowania hydrantów przeciwpożarowych i in. Od połowy lat 50. prowadzono elektryfIkację ulic. Plany w tym zakresie realizowano stopniowo.

W kosztach inwestycji podejmowanych w osiedlu partycypowała kopalnia "Kazimierz-Juliusz". Z funduszy kopalni założono m.in. oświetlenie wzdłóż ówczesnych ulic Szpitalnej, Waryńskiego, Wąskiej, Obwodowej, prowadzono remonty budynków i in. Kopalnia wspierała także materialnie szkołę. W 1945 roku wykonała remont budynku z przebudową klatki schodowej z drewnianej na betonową włącznie. W dawnym klubie, wybudowanym przez Warszawskie Towarzystwo, po II wojnie światowej mieścił się Dom Kultury i Szkoła Przysposobienia Prze- mysłowego Górnictwa utworzona przy kopalni "Kazimierz-Juliusz", którą wy- kwaterowano w latach 50. Budynek pozostał siedzibą Domu Kultury. Od ko- palni wydzierżawiło go Prezydium Rady Narodowej Osiedla. We wrześniu 1957 roku, po wyremontowaniu świetlicy i innych pomieszczeń, nastąpiło uro- czyste otwarcie placówki. Działały tutaj sekcje: szachowa, pingpongowa, : muzyczna (mandolinowa), bilardowa, baletowa26. Dom Kultury w Ostrowach Górniczych funkcjonował do 1966 roku. Był siedzibą Koła Gospodyń Wiejskich, Klubu Sportowego "zew", amator- skich zespołów artystycznych. W 1958 roku władze osiedla wystąpiły z inicjatywą uporządkowania i rozbudowania parku przy Domu Kultury. Na ten cel pozyskano dotacje z funduszy wojewódzkich. Zaplanowano szeroki front robót - doprowadzenie do należytego stanu sadzawki, wykonanie kręgu tanecznego, zainstalowanie ławek27 . W tym okresie nie podejmowano inwestycji w zakresie budownictwa mieszkaniowego. Wskutek tego, jak informowały sprawozdania Prezydium RNO, wiele rodzin mieszkało w budynkach o złym stanie technicznym, przeznaczonych do rozbiórki. Mieszkania były ponadto nad miernie zagęszczone.

Inną bolączką mieszkańców Ostrów był brak szpitala (poprzedni został zlikwidowany przed II wojną światową, w jego pomieszczeniach od 1945 roku znajdowało się przedszkole i harcówka, później i obecnie tylko przedszkole) oraz brak należytej opieki lekarskiej. Wielokrotnie podejmowano starania u władz wojewódzkich o wybudowanie w Ostrowach Górniczych placówki medycznej28 . t

W marcu 1957 roku biskup częstochowski Zdzisław Go1iński erygował w osiedlu parafię pw. Matki Bożej Nieustającej Pomocy. Kościołem parafial- nym pozostała dotychczasowa kaplica. Pierwszym proboszczem był ks. Franciszek Piwowarski. W latach 1969-1972 wybudowano plebanię. Bu- dowę nowej świątyni rozpoczęto w 1987 roku. Do końca 1990 roku urządzono dolny kościół - 25 października 1992 roku poświęcił go biskup pomocniczy diecezji sosnowieckiej ks. Piotr Skucha. Budowę ukończono w 2000 roku. Aktu poświęcenia kościoła Qokonał, w dniu 27 czerwca 2000 roku, ordyna- riusz diecezji sosnowieckiej, ks. biskup Adam Śmigieiski. Budowniczym świą- tyni był ks. Jerzy Kuchciński, proboszcz parafii w latach 1987 - 2002. W styczniu 1967 roku z osiedli Kazimierz i Ostrowy Górnicze utworzono miasto Kazimierz Górniczy. 1 stycznia 1973 roku włączono do niego Porąbkę, która utraciła prawa miejskie oraz osiedle Maczki. W wyniku reformy administracyjnej kraju, z dniem 1 lipca 1975 roku Kazimierz Górniczy wszedł w skład Sosnowca. W granicach Sosnowca miejscowa szkoła funkcjonuje jako Szkoła Pod- stawowa nr 33. Od września 2001 roku tworzy ze szkołą specjalną Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 6. Do 1964 roku mieściła się w budynku posta- wionym przez Warszawskie Towarzystw~opalń Węgla i Zakładów Hutni- czych. Nowy gmach wzniesiono w ramach realizacji programu ,,1000 szkół na Tysiąclecie Państwa Polskiego". Jego przekazanie uczniom odbyło się bardzo uroczyście, uczestniczyli w nim m.in. przedstawiciele wojewódzkich władz partyjnych na czele z ówczesnym I sekretarzem KW PZPR w Katowicach, Edwardem Gierkiem. Od 1986 roku rozszerzono rejon szkoły o osiedle Wagowa II. Najwięcej dzieci - blisko 800 - uczęszczało tutaj w latach 90. (dla porównania - w 1986 roku naukę pobierało niespełna 400 osób). Podczas obchodów jubileuszu szkoły w marcu 1996 roku nadano jej imię Adama Mickiewicza (poprzednim patronem szkoły, od 1955 roku był Marceli Nowotko). Szkoła ma bogate tradycje harcerskie. W 1980 roku np. aktywnie działało tu 5 drużyn harcerskich i 3 dru2yny zuchowe. Od 1978 roku w szkole mieści się Izba Tradycji i Pamięci. W latach 1945 - 2008 funkcje dyrektorów szkoły sprawowali: Stanisława Kwiatek, Władysław Bachowski (1945-1948), Franciszek Domagała (1948-1970), Natalia Domagała (1950-1951), Helena Kabat (1970 -1973), Adam Budzowski (1973-1992), Anna Woszczek (1992-nadal). W dawnym budynku szkoły od 2008 roku mieszczą się Niepubliczna Szkoła Podstawowa nr 7i Niepubliczne Gimnazjum nr 14.