Cmentarz żydowski w Sosnowcu

(Foto: Grzegorz Onyszko)

Informacje

Cmentarz Żydowski w Sosnowcu mieszczący się w kompleksie cmentarzy czterech wyznań jest położony na ulicy Gospodarczej zaraz cmentarzem katolickim gdzie znajduje się główna brama.

Nekropolia ma kształt wydłużonego prostokąta i z jedyną bramą wejściową oraz domem przedpogrzebowym położonym od strony ulicy Gospodarczej. Zewnątrz otoczony jest ponad dwumetrowym murem oraz studnię. A zaraz za domem przedpogrzebowym zauważyć można resztki pierwotnego muru (zachodniego).

Powierzchnia cmentarza wynosi około 1 ha i zachowało się około 300 nagrobków. Na cmentarzu znajdują się rozmaite formy nagrobne obok tradycyjnych macew mamy nagrobki w formie obelisków, ściętych drzew, czy wreszcie grobowce oraz jedyny zachowany ohel.

Przy wejściu na cmentarz zwraca uwagę pomnik upamiętniający ofiary Holocaustu. Po prawej stronie znajdują się dwa trzy metrowe obeliski wykonane z czarnego granitu należące do Estery z domu Rozenfeld i Maurycego Szwajcerów (założycieli jednej z zasłużonych sosnowieckich rodzin). Idąc dalej w kierunku centralnej części nekropoli warto zwrócić uwagę na nagrobek Abrahama Landau członka Komunistycznej Partii Polski zabitego przez sosnowieckich policjantów w dniu 11 kwietnia 1935 roku.

Na szczególną uwagę zasługują znajdujące się w centralnej najmniej zniszczonej części cmentarza grobowce wykonane z drogich materiałów jak np. granit czy marmur na leżące do najzamożniejszych z najbardziej zasymilowanych mieszkańców miasta. Szczególnie widoczny jest wspaniały grobowiec Leopolda Szpigla wykonany z czarnego marmuru, rodziny Szpiglów (w którym znajdują się prochy Mieczysława, Bronisława i Oskara) Reicherów, Libermanów (w tym i znanego sosnowieckiego społecznika i działacza Henryka Libermana) czy Adolfa Oppenheima.

Obok grobu tego ostatniego znajdują się dwa groby otoczone niską podmurówką, są to resztki ohelu mieszczącego grób zdobiony świętymi księgami rabina Dawida Pardesa oraz biała macewa z symbolem błogosławiących dłoni należący do trzyletniego chłopca Abrahama Elimelecha Jechezchiela Aharona Kohena syna rabina z Zawiercia. Wyróżniającą się, ciekawą budowlą mauzolealną jest ohel w stylu mauretańskim sosnowieckiego rabina Abrahama Majera Gitlera.

W chwili obecnej jest jedynym żydowskim cmentarzem grzebalnym na terenie Zagłębia Dąbrowskiego.

--Grzegorz Onyszko 20:41, 21 cze 2012 (MSD)

(Foto: Grzegorz Onyszko)

Historia

Powstanie cmentarza nie jest do końca jasne, najprawdopodobniej związane to było z zbyt wysokimi opłatami pobieranymi przez gminę żydowską w Będzinie do której sosnowieccy Żydzi należeli. Wobec zaistniałej sytuacji utworzono w miejscu dawnego cmentarza cholerycznego w 1886 roku cmentarz który niemal nieprzerwanie użytkowany jest do dnia dzisiejszego.

Kirkut posiada tylko jedno wejście z bramą zakończoną u góry menorą, zewnątrz otoczony jest ponad dwumetrowym murem którego fundatorem jest znany przedstawiciel sosnowieckiej burżuazji Adolf Oppenheim wielce zasłużony członek sosnowieckiej społeczności żydowskiej. Adam Bergman (znany sosnowiecki wydawca) opłacił przygotowanie terenu i wykopanie studni do celów rytualnych. W tym czasie dzięki wsparciu rodziny Rajcherów wybudowano dom przedpogrzebowy. Powstało także Bractwo Pogrzebowe (Chewra Kadisza] ze Stanisławem Reicherem na czele.

Z chwilą powstania w 1898 roku gminy żydowskiej w Sosnowcu cmentarz stał się jej oficjalnym miejscem pochówku. Sytuacji nie zmieniło nawet wybudowanie w roku 1936 nowego kirkutu w Sosnowcu – Milowicach przy ulicy Stalowej. Szczególnie szybko teren cmentarza zapełniał się w okresie I wojny światowej (a zwłaszcza pod jej koniec), kiedy to wyniku dewastacji przemysłu i rabunkowej gospodarce doszło do klęski głodu i ubóstwa oraz epidemii.

Podczas II wojny światowej cmentarz nie oparł się dewastacji. Jak twierdzi jeden z członków miejscowej społeczności żydowskiej, największe zniszczenia zostały dokonane jednak już w latach PRL.

Część nagrobków wyrwano i wykorzystano do utwardzenia jednej z sosnowieckich ulic zalane asfaltem pozostają tam do dziś. Macewy znikały też za sprawą pewnego nieuczciwego dozorcy cmentarza, który marmurowe i piaskowcowe płyty nielegalnie sprzedawał zakładom kamieniarskim oraz okolicznym mieszkańcom którym służyły do budowy budynków i chodników. W wyniku tych działań, w skrajnych częściach cmentarza widać ogromne braki płyt nagrobnych.

--Grzegorz Onyszko 20:41, 21 cze 2012 (MSD)

Sosnowiec-Pogoń. Pogrzeb na sosnowieckim kirkucie (około 1930 roku). (Grzegorz Onyszko)

Znane osoby pochowane na tym cmentarzu

• Adolf Oppenheim (1839 - 1899) - Znany społecznik, fabrykant i kupiec sosnowiecki.
• Abraham Pelerman (1870 - 1928) - Założyciel sosnowieckiego szpitala żydowskiego, lekarz, społecznik, radny sosnowiecki i członek zarządu sosnowieckiej gminy żydowskiej.
• Henryk Liberman (1896 - 1945) - Lekarz, działacz społeczny, syjonista i więzień obozu koncentracyjnego.
• Adam Bergman - znany sosnowiecki wydawca pocztówek, czasopism (np. „Przemysłowo-Handlowy Kurier Sosnowicki”) i kalendarzy.
• Stanisław Reicher
• Abraham Majer Gitler - Zasłużony, rabin i podrabin gminy żydowskiej w Sosnowcu. Pochowany w jedynym zachowanym ohelu.
• Bernard Rotszyld

--Grzegorz Onyszko 11:19, 23 cze 2012 (MSD)

Znane rodziny pochowane na tym cmentarzu

• Rodzina Oppenheimów
• Rodzina Bergmanów
• Rodzina Reicherów
• Rodzina Szpiglów
• Rodzina Pelermanów
• Rodzina Libermanów
• Rodzina Tajchnerów

(Foto: Grzegorz Onyszko)

Galeria I

• 

  Widok.

• 

  Widok.

• 

  Widok.

• 

  Widok.

• 

  Dom przedpogrzebowy.

• 

  Grobowiec rodziny Reicherów.

• 

  Ohel (w stylu mauretańskim) sosnowieckiego rabina i podrabina Abrahama Majera Gitlera.

• 

  Ohel (w stylu mauretańskim) sosnowieckiego rabina i podrabina Abrahama Majera Gitlera.

• 

  Ohel (w stylu mauretańskim) sosnowieckiego rabina i podrabina Abrahama Majera Gitlera.

• 

  Macewa w ohelu sosnowieckiego rabina i podrabina Abrahama Majera Gitlera.

• 

  Grób Abrama Landau (działacza KPP) zabitego w 1935 roku przez policjantów.

• 

  Grób Adolfa Oppenheima.

Galeria II

• 

  Obelisk ofiar terroru hitlerowskiego na cmentarzu żydowskim (MP 38/36)

• 

  Obelisk ofiar terroru hitlerowskiego na cmentarzu żydowskim (MP 38/36)

• 

  Grób Izydora Pelermana.

• 

  Groby (obeliskowe) Estery z domu Rozenfeld i Maurycego Szwajcerów.

• 

  Groby (obeliskowe) Estery z domu Rozenfeld i Maurycego Szwajcerów.

• 

  Dom przedpogrzebowy

• 

  Interesująca ornamentyka przedstawiająca lwa.

• 

  Widok.

• 

  Grobowiec rodziny Reicherów.

• 

  Zachodnia część grobowca rodziny Szpiglów.

• 

  Widok.

• 

  Widok (w całości widoczny jest grób Adolfa Oppenheima).

• 

  Grobowiec Leopolda Szpigla.

• 

  Grobowiec Leopolda Szpigla.

• 

  Grób rodziny Libermanów.

• 

  Widok.

• 

  Ohel (w stylu mauretańskim) sosnowieckiego rabina i podrabina Abrahama Majera Gitlera.

• 

  Macewa w ohelu sosnowieckiego rabina i podrabina Abrahama Majera Gitlera.

• 

  Macewa w ohelu sosnowieckiego rabina i podrabina Abrahama Majera Gitlera

• 

  Grób rodziny Tajchnerów.

• 

  Grób rodziny Tajchnerów.

• 

  Inne ujęcie grobu rodziny Tajchnerów.

• 

  Grób Zysmana Lubeckiego.

• 

  Zdjęcie macewy (warto zwrócić uwagę na ornamętykę macewy).

• 
• 
• 

  Widok na współczesne groby.

• 

  Grób Leona Gutmana

• 

  Zdjęcie obelisku upamiętniającego zmarłą Filipinę Żmigrod (ciekawostką jest że przy zastosowaniu języka polskiego użyto datacji żydowskiej).

• 

  Widok.

• 

  Widok.

• 

  Grób Kalmy Szarfa.

• 

  Widok.

• 

  Grób z rodziny Pelersztajnów ofiar z rąk oprawców hitlerowskich.

• 

  Widok.

• 

  Widok.

• 
• 
• 

  Zdjęcie obelisku w kształcie ściętego drzewa (często oznaczającego przedwczesną śmierć).

• 
• 
• 
• 

  Zdjęcie odrestaurowanej macewy.

• 

  Zdjęcie macewy na grobie Abrama Kabaka.

Nekropolia Czterech Wyznań w Sosnowcu

Cmentarz katolicki należy do zespołu cmentarzy Czterech Wyznań przy ul. Smutnej w Sosnowcu, obok niego znajdują się cmentarze innych wyznań:

• Cmentarz ewangelicki
• Cmentarz prawosławny
• Cmentarz katolicki

Bibliografia

1. Śmiałek Małgorzata: Sosnowieckie ABC (2). Sosnowiec 2003
2. Rozmus Dariusz, Witkowski Sławomir: Kompleks cmentarzy w Sosnowcu przy ulicy Smutnej, Sosnowiec 2009

Zobacz też

• Cmentarz żydowski w Sosnowcu - Milowicach
• Cmentarz żydowski w Sosnowcu - Modrzejowie
• Cmentarze żydowskie w Zagłębiu Dąbrowskim