Porąbka (Sosnowiec)
Porąbka - dzielnica Sosnowca granicząca od zachodu z Zagórzem i Klimontowem, wschodu z Kazimierzem i Maczkami, północy ze Strzemieszycami. W 1967 uzyskała prawa miejskie, lecz już w 1973 została przyłączona do Kazimierza Górniczego, a w 1975 wraz z nim do Sosnowca.
W Porąbce urodził się Edward Gierek - w dzieciństwie mieszkał, w robotniczej rodzinie, w okolicy skrzyżowania dzisiejszych ulic Wiejskiej i Szenwalda
Historia
Pierwotnie wieś utworzona na wyrębie leśnym puszczy Pakosznickiej, ulokowana na prawym brzegu potoku Bobrek. Jej początki nie są znane. Istnienie wsi zostało odnotowane w dokumencie z 1326 roku, odnoszącym się do opłaty świętopietrza składanego przez jej mieszkańców. Informacje te potwierdza w XV wieku Jan Długosz w Liber Beneficiorum. Od 1390 do 1789 roku była własnością biskupów krakowskich i wchodziła w skład majątku klucza sławkowskiego. W późniejszych latach wieś wielokrotnie zmieniała właścicieli.
Około 1920 roku nabyło ją Warszawskie Towarzystwo Kopalń Węgla i Zakładów Hutniczych. We wsi wydzieliły się osady - przysiółki, tzw. Morze Czarne, Bór Porębski, "Za wodą" (Zawodzie), a także Maćki. W II połowie XIX wieku rozwinęło się tutaj górnictwo węglowe, które zmieniło charakter wsi, przeobrażając ja w osadę przemysłową. Tworzyły się kolonie robotnicze: Kazimierz, Juliusz, Szmejka. W 1860 roku powstała pierwsza kopalnia odkrywkowa (własność Kriegera). Na jej miejscu w 1874 roku Warszawskie Towarzystwo Kopalń Węgla i Zakładów Hutniczych uruchomiło kopalnię "Wiktor", a następnie "Kazimierz", która w roku 1938 połączyła się z pobliską kopalnią "Juliusz", eksploatowaną od 1914 roku. Do 1950 roku Porąbka przynależała do gminy olkusko-siewierskiej, a następnie wchodziła w skład gminy Kazimierz w powiecie będzińskim. W 1954 roku stałą się gromadą, w 1956 osiedlem, a w 1967 roku otrzymała status samodzielnego miasta, który utraciła w 1973 roku, kiedy przyłączono ją do Kazimierza Górniczego. Po przeprowadzeniu reformy administracyjnej została wchłonięta przez organizm miejski Sosnowca.
Bibliografia
- Małgorzata Śmiałek, Dzielnice Sosnowca - Zarys dziejów, Sosnowiec, 2004
- Małgorzata Śmiałek, Dzielnice Sosnowca - Porąbka, Kazimierz Górniczy, Ostrowy Górnicze, Sosnowiec, 2009
. Porąbka, dawna wieś położona na prawym brzegu rzeki Bobrek, wśród
lasów, należy do naj starszych miejscowości w Zagłębiu Dąbrowskim. Kiedy
została założona nie sposób jednoznacznie określić. Autor monografii Porąbki,
Jan Jelonek, który przeprowadził rozległe badania źródłowe, ustalił, iż je/po-
czątki sięgają co najmniej XIV wieku. Według niego Porambka (pod taką
nazwą występowała) była p\erwotnie wsią szlachecką osadzoną na prawie
magdeburskim. W 1390 roku należała do rycerza Abrahama z Woj kowa
(Wojkowic Kościelnych), który "za zgodą króla Władysława Jagiełły 5 sierp-
nia 1390 roku sprzedał ją Janowi, biskupowi krakowskiemu za 250 grzywien
praskich"l . W ten sposób stała się własnością biskupów krakowskich, co póź-
niej potwierdził Jan Długosz2 .
Powyższe ustalenia podważyła dr Bożena Czwojdrak z Uniwersytetu Ślą-
skiego, na konferencji poświęconej osadnictwu nad Przemszą i Brynicą w
średniowieczu, łącząc je z inną miejscowością o tej samej nazwie, leżącąjako-
by koło Jaworzna. Czas powstania "naszej" Porąbki przesunęła na XV wiek,
zakwestionoWała' wnież fakt jej przynależności do biskupów krakowskich.
Stano. ko swoje o arła na zapisach J. Długosza w Liber beneficiornm uzna-
jąc,jak się., łko drugi z nich za odnoszący się do późniejszej dzielnicy
Sosnowca3.
. Żyjący w XV wieku J. Długosz we wspomnianym dziele wymienia
Porąbkę dwukrotnie. Pierwszy zapis informuje, iż wieś była własnością bisku-
pa krakowskiego i należała do parafii w Jaworznie. Posiadała 15 łanów kmie-
cych, karczmę i zagrodę. Wpłacała dziesięcinę konopną i snopową dla kościo-
ła w Mysłowicach (7 grzywien) oraz dla kościoła w Jaworznie w tej samej
wysokości. Drugi zapis brzmi: "Porambka - wieś w parafii Mysłowice
(Misiowice)... Jest tam także sołectwo w polami, z których dziesięcinę sno- pową daje się do Mysłowic w wysokości pół grzywny"4 . J. Jelonek nie ma żadnych wątpliwości, iż oba zapisy dotyczą tej samej wsi. Takie samo stanowisko zajął J. Przemsza-Zieliński, który drugi zapis uznał za poprawkę autorską J. Długosza, uzupełniającą pierwszą informację5 . Według opinii obu autorów Porąbka była własnością biskupów krakow- skich i wchodziła w skład majątku klucza sławkowskiego - rozległego teryto- rium graniczącego z księstwem siewierskim i starostwem będzińskim. Istnie- nie Porąbki w obrębie tych dóbr potwierdzają późniejsze dokumenty. Granice wsi, wraz z przysiółkami, określił J. Jelonek na podstawie mapy gruntów z 1857 roku: "Od północy Porąbka graniczyła z lasem wsi Zagórze i w części z lasem państwowym nadleśnictwa Gołonóg, od wschodu z gruntami wsi Grabocin oraz Niemce (obecnie Ostrowy Górnicze) i dalej przez las pań- stwowy do Maczek, gdzie granica dochodziła do lasu gminy Sławków. Od strony południowej, od Maczek na wschodzie do Boru Porębskiego na zachodzie, granica podąża doliną rzeki Białej Przemszy. Porąbka graniczy tu- taj z gruntami wsi Długoszyn i Jaworzno. Po stronie zachodniej koryto rzeki Bobrek oddzielało tereny Porąbki od gruntów wsi Niwka, Bobrek i częściowo Klimontów. Na wysokości Rabki granica pochyla się ku zachodowi i następ- nie po granicy pól wsi Zagórze biegnie ku północy"6 . Jak wynika z powyższego opisu wieś obejmowała duży obszar, którego znaczną część stanowiły lasy. Trudno jest ustalić przebieg granic Porąbki we wcześniejszych okresach. J. Jelonek uważa, iż był on podobny. Do wioski należały niewielkie osady leśne: Czarne Morze (według Kantora-Mirskiego w XV wieku stały tu trzy chałupy) i Za Wodą (późniejsze Zawodzie), a także Bór Porębski i Macki. Znacznie później wykształciły się kolonie Szmejka, Juliusz, Kazimierz, Pekin. We wsi urzędował sołtys, który posiadał własne pole oraz młyn i karcz- mę. Biskupi wykupili sołectwo i sami naznaczali sołtysów. Nie znamy więk- szości ich nazwisk. Z fragmentarycznych źródeł wynika, iż w pewnym okre-
sie, do 1539 roku karczmę i młyn użytkowali Anna Porąbczanka i Andrzej
Porębski. Biskup Jakub Zadzik oddałje następnie w dożywocie Wojciechowi
Radwańskiemu7.
W xvn wieku przywilej na sołectwo otrzymała rodzina Majowskich, która
użytkowała karczmę do końca XVIII wieku8 .
Rozwój Porąbki został zahamowany w XVII wieku wskutek działań wo-
jennych. Sławków i wioski klucza ucierpiały od wojsk szwedzkich oraz żołnie-
rzy chorągwi hetmana polnego i marszałka wielkiego Jerzego Sebastiana
Lubomirskiego, który przybył do Sławkowa w 1659 roku na leże zimowe.
Straty w kluczu były ogromne. Spadła liczba ludności, z 15 łanów zasiedlonych
w Porąbce zostało tylko 9 9.
Chłopi z Porąbki odrabiali pańszczyznę w folwarku Strzemieszyce Wiel-
kie. Powinności należne właścicielowi spłacali częściowo czynszem. Wyko-
nywali ponadto doraźne prace, takie jak np. wywóz drzewa z lasów, przywie-
zienie soli z Wieliczki, dostarczenie do Krakowa rud ołowiu wydobytych
w kluczu sławkowskim i in.
Byli wolni - mogli opuszczać swoje zagrody pod warunkiem zapewnienia
następcy.
W 1789 roku Sejm Czteroletni podjął uchwałę o konfiskacie dóbr bisku-
pich. Tereny klucza sławkowskiego z Porąbką przeszły na własność skarbu
państwa. Wyznaczono prywatnych dzierżawców wsi. Nie wiadomo kto przejął
Połąbkę.
W 1795 roku Porąbka weszła w skład pruskiego Nowego Śląska, należa-
ła do powiatu siewierskiego. Po utworzeniu Księstwa Warszawskiego (1807)
Napoleon przekazał ten teren (reaktywował Księstwo Siewierskie o znacznie
większym obszarze) marszałkowi Janowi Lannesowi księciu Montebello. Prze-
prowadzono wówczas wiele zmian organizacyjnych we wsi. Od sołectwa
oddzielono karczmę wraz z gruntami i przeznaczono na osobną dzierżawę.
Grunty sołectwa natomiast p,odzielono na dwie części - jedną z nich z domem
mieszkalnym i innymi budynkami, otrzymała w dożywocie rodzina Dembiń-
skich, a drugą, położoną za rzeką Bobrek od strony Zawodzia, rozdzielono
\między chłopów.
W 1812 roku rząd Księstwa Warszawskiego skonfiskował na rzecz skar-
bu posiadłości spadkobierców marszałka Lannesa. Do utworzonej na tych
terenach gminy olkusko-siewierskiej, z siedzibą wójta w Dąbrowie, weszła
również Porąbka. Po kongresie wiedeńskim znalazła się w granicach Króle-
stwa Polskiego, w obwodzie, a następnie powiecie olkuskim województwa
krakowskiego, z siedzibą władz w Kielcach. W 1842 roku utworzono gubernię
kielecką, a w latach 1845-1867 tereny z Porąbką stanowiły część guberni
radomskiej. Od 1867 roku wieś należała do powiatu będzińskiego, włączonego
do guberni piotrkowskiej.
Głównym zajęciem mieszkańców Porąbki w dalszym ciągu było rolnic-
two. W związku z rozpoczęciem wydobycia węgla kamiennego w Zagłębiu
część tzw. wsi skarbowych została oddana w uposażenie Urzędowi Górnicze-
mu Okręgu Zachodniego. Nie oznaczało to zniesienia pańszczyzny - odrabia-
no ją nadal, częściowo lub całkowicie w kopalniach. Chłopi z Porąbki mieli
wyznaczane "dniówki" pańszczyźniane w kopalniach "Reden" w Dąbrowie
i "Feliks" w pobliskich Niemcach. Według danych z 1827 roku większość
z nich zobowiązana była do odpracowania 62 dni w roku. Z tego obowiązku
zwolnieni byli sołtys, włodarz, gajowy, leśniczy, nauczyciel 10.
Od 1808 roku dzieci z Porąbki uczyły się pisania, czytania i rachunków.
Nauka odbywała się wyłącznie w zimie przez trzy sezony w domu
nauczyciela (jako pierwszy funkcje te pełnił Tomasz Antoni Gardecki). Chłopi
opłacali kolejnych nauczycieli. W 1822 ro\ru uczyło się w Porąbce 24 dzieci,
a w 1827-42.
Pierwsza szkoła - drewniana, z jedną salą lekcyjną i mieszkaniem dla
nauczyciela, powstała we wsi na wydzielonych przez władze gminne terenach
(1 ha 14 arów) w 1848 roku. Pierwszym nauczycielem w szkole był Jan Wie-
lowiejski, późniejszy sołtys i właściciel Sołtysówki. W 1867 roku budynek spa-
lił się. Dwa lata później postawiono nowy, który służył uczniom do 1918 roku I I .
Przeprowadzone w 1864 roku uwłaszczenie objęło we wsi Porąbka i jej
przysiółkach 118 gospodarstw chłopskich, jedno rzemieślnicze i jedno szkolne.
Ponadto utworzono wspólnotę gromadzką w skład której weszły trzy zespoły
łąk i pastwisk. Lasy, ciągnące się od Maczek do Boru Porębskiego, włączono
do dóbr państwowych. Grunty karczmy przydzielono leśnictwu, od którego
dzierżawili je karczmarzel2 .
Porąbkę zamieszkiwało wówczas ok. 600 osób (120 rodzin). Centralna
część wsi położona była w okolicach dzisiejszych ulic Wiejskiej, Pekińskiej
oraz Zawodzia. Znajdowało się tutaj 90 gospodarstw chłopskich, szkoła
i zagroda kowalska. Przez wieś biegła ulica zabudowana przeważnie
dwustronnie.
Należące do wsi przysiółki w 1864 roku posiadały: Bór Porębski - 4 go-
spodarstwa, Maczki (obok wsi Stare Maczki) - jedno gospodarstwo, Szmejka
- 5 gospodarstw, Czarne Mol;Ze - 15 gospodarstw zagrodniczych.
Między wsią i Zawodziem, przy skrzyżowaniu traktów Sławków - Bę-
dzin i Porąbka - Modrzejów, stała karczma, której grunty wchodziły enklawą
w pola mieszczące się obok Sołtysówki. Sołtysówkę, po śmierci Dembińskich,
dzierżawił od skarbu państwa, a następnie wykupił (1877) wspomniany wcze-
śniej Jan Wielowiejski. W 1898 roku sprzedał ją Stanisławowi Rejcherowi,
żydowskiemu kupcowi z Sosnowca, który część ziemi wydzierżawił chłopom.
Kolejnym właścicielem Sołtysówki (od 1923 roku) było Warszawskie Towa-
rzystwo Kopalń Węgla i Zakładów Hutniczych. Dokonywało ono wymiany
gruntów z chłopami; z czasem Sołtysówka stała się własnością gromadzką, na
terenie której w okresie międzywojennym wybudowano Dom Gromadzki.
Od II połowy XIX wieku w Porąbce zaczął rozwijać się przemysł górni-
czy. Około 1860 roku powstała tutaj pierwsza kopalnia odkrywkowa węgla
kamiennego, założona przez Kriegera. Jej żywot byłjednak krótki. Pokładami
wę~la na tym terenie interesował się kupiec Fedor Scherner z Granicy, który
w 1872 roku wydzierżawił od chłopów w Porąbce działki w celu poszukiwania
na nich "płodów mineralnych kopalnych" (akt notarialny dotyczący tej trans-
akcji przechowywany jest w naszym Muzeum). Nie podjąłjednak robót, gdyż
nie otrzymał na nie pozwolenia władz. Działalność inwestycyjną rozpoczęła
natomiast spółka akcyjna założona przez warszawskiego bankiera Leopolda
Kronenberga wspólnie z Jakubem Natansonem; profesorem Szkoły Głównej
w Warszawie i Gustawem Findeisenem, dyrektorem Towarzystwa Drogi Żela-
znej Warszawsko-Wiedeńskiej, występująca od 1874 roku pod nazwą War-
szawskiego Towarzystwa Kopalń Węgla i Zakładów Hutniczych w Niem-
cach. W 1874 roku spółka uruchomiła w Porąbce niewielką kopalnię
"Wiktor", która prowadziła wydobycie przez kilka lat (do 1879 roku).
Do rozwoju gospodarczego wsi i powstania osady przemysłowej w za-
sadniczy sposób przyczyniła się działalność produkcyjna kopalni "Kazimierz".
Jej budowę, na gruntachporębskich, w pobliżu kolonii Szmejka, rozpoczęto
w 1874 roku. W latach 1879-1883 powstały główne szyby dochodzące do
głębokości 205 m do pokładu 510. Stosowano system zabierkowo-komorowy,
początkowo na zawał, a od 1903 roku z zastosowaniem podsadzki. Kopalnię
unowocześniono wprowadzając m.in. sprężone powietrze, elektryczne
maszyny wyciągowe i in. Według danych z 1894 roku produkcja wynosiła
303.000 ton węgla, a zatrudnienie 1650 osób (razem z "Feliksem" w Niem-
cach). W 1900 roku wydobyto w kopalni 355.241 ton surowca, a w 1913 roku
- 876.465 ton (razem z kopalnią "Jakub" w Grabocinie).
W latach 1902-1914, w południowej części wsi, na terenach lasów pań-
stwowych, Towarzystwo Warszawskie wybudowało kolejną nowoczesną kopal-
nię pn. "Juliusz". Zakład posiadał dwa szyby wydobywcze ("Juliusz" i "Karol"),
elektrownię, kotłownię i siłownię oraz zaplecze administracyjno-socjalne.
Pracę w kopalniach podejmowali nie tylko miejscowi chłopi, ale także
przybysze z innych, nawet odległych miejscowości Królestwa Polskiego,
a także zza kordonu austriackiego. W skutek tego liczba mieszkańców Porąbki
systematycznie rosła - od 1468 w 1892 roku do 2550 osób w 1893 roku
i 2600 w następnym. Brak materiałów nie pozwala prześledzić tego procesu
aż do 1921 roku. Nie ulega jednak wątpliwości, iż liczba ta wzrastała
(za wyjątkiem okresu I wojny światowej).
W celu zapewnienia mieszkań górnikom i urzędnikom zatrudnionym
w kopalniach Towarzystwo Warszawskie budowało kolonie domów pracow-
niczych, najpierw w pobliskich Niemcach i. Grabocinie, a następnie w tworzą-
cej się osadzie Kazimierz i na tzw. Pekinie. W osiedlu Pekin postawiło rów-
nież piekarnię mechaniczną oraz w latach 1911-1913 szkołę, o oś~u salach
lekcyjnych, dwóch kancelariach i gabinetach. Pierwszym jej kierownikiem był
Władysław Lewandowki, który uczył tutaj do 1933 roku.
Już od 1848 roku Porąbka posiadała połączenie kolejowe, przez stację
w Granicy (Maczki), z różnymi, nawet bardzo odległymi miejscowościami
Królestwa Polskiego.
W latach 80. XIX wieku przez wieś przeprowadzono odcinek linii iwan-
grodzko (dęblińsko)-dąbrowskiej. Na tej trasie wybudowano później stację
kolejową nazwaną Kazimierzem.
W Porąbce istniały także liczne bocznice kolejowe kopalń "Kazimierz"
i "Juliusz".
Wraz z rozwojem przemysłu rozwijał się handel. W 1899 roku na terenie
Porąbki powstał pierwszy sklep spożywczy "Nadzieja" nadzorowany przez
~
administrację kopalni. Od 1909 roku działało tu Stowarzyszenie Spółdzielcze Spożywców "Robotnik" założone w Niemcach trzy lata wcześniej. Dyrekcja kopalni "Kazimierz" przekazała mu piekarnię i młyn elektryczny. Stowarzy- szenie, przemianowanie następnie na Spółdzielnię Spożywców "Robotnik", posiadało ponadto gospodarstwo rolne, dwie kamienice, rzeźnię i 4 duże skle- py w Porąbce oraz sklepy w Niemcach i Grabocinie. Przygraniczne położenie Porąbki powodowało iż kwitł tu również prze- myt. Proceder ten nasilił się po 1863 roku, gdy ruch ludności między zaborami został ograniczony. Za Białą Przemszę przenoszono słoninę i przetwory mię- sne, a z powrotem spirytus, cukier i inne artykuły. Miejscem sprzedaży tych towarów były karczmy. Przez granicę przeprowadzano również działaczy politycznych oraz prze- noszono tzw. bibułę - nielegalne druki i prasę konspiracyjną. Podczas I wojny światowej Porąbka znalazła się w austriackiej strefie okupacyjnej. Kopalnie pracowały nadal, ograniczyły jednak produkcję i zwal- niały pracowników. Okres ten charakteryzował się zastojem w przemyśle i handlu oraz znacznym pogorszeniem warunków materialnych mieszkańców Porąbki, zwłaszcza robotników. Po odzyskaniu niepodległości Porąbka weszła, wraz z gminą olkusko- siewierską i powiatem będzińskim, w skład województwa kieleckiego. W latach międzywojennych znaczącą rolę w życiu społeczno-gospodar- czytn wsi odgrywały nadal usytuowane tu kopalnie - "Kazimierz" i "Juliusz". W 1920 roku wyprodukowały łącznie 609.635 ton węgla, w 1923 roku - 737.456 ton, w 1926 roku 970.000 ton, a w 1929 roku - 1.225.370 ton. Od tej pory produkcja systematycznie malała, osiągając w 1933 roku poziom 660.359,7 ton. Skutki wielkiego kryzysu gospodarczego lat 30. dotkliwie odczuli zwal- niani z kopalń robotnicy. Aby zapewnić sobie choć minimalny zarobek, bezro- botni górnicy wydobywali węgiel z drążonych przez siebie tzw. biedaszybów. Największe ich skupisko znajdowało się w okolicach Czarnego Morza i w lesie zagórskim. W 1938 roku obie kopalnie połączyły się tworząc przedsiębiorstwo pn. "Kazimierz-Juliusz". W tym czasie wyprodukowały razem 918.386 ton węgla przy zatrudnieniu 2.300 robotników. Według danych z 1921 roku w Porąbce (bez Boru i Maczek) mieszkało ponad6.00Qosób, a w 1938roku-8.940. Wzrost liczby mieszkańców stymu- ~
lował rozwój budownictwa. Kilka nowych domów w tworzącym się osiedlu Kazimierz, w Pekinie i po obu stronach kopalni "Juliusz", wybudowało War- szawskie Towarzystwo Kopalń Węgla i Zakładów Hutniczych. W latach 30. XX wieku pojawiło się budownictwo komunalne - przy dzisiejszej ulicy Jasieńskiego (Kazimierz) wzniesiono 20 jednopiętrowych, czterorodzinnych domów, które zasiedliły rodziny robotnicze. Własne domy, na niewielkich dział- kach odkupionych od chłopów, stawiali również sami robotnicy. W ten sposób zabudowano kilkanaście ulic m.in. Wiejską, Zagórską, część Sławkowskiej, Stawową i in. Rozwijał się handel i drobna wytwórczość. W 1939 roku w Porąbce były dwie piekarnie, wytwórnia wód gazowanych, restauracja, skład wódek, 27 sklepów spożywczych, tartak elektryczny i młyn gospodarczy. W okresie międzywojennym uruchomiono w Pekinie ambulatorium Kasy Chorych, a w Kazimierzu aptekę. Od 1925 roku czynny był na tym terenie Urząd Pocztowy. Do większych osiągnięć dwudziestolecia międzywojennego należały inwestycje gminne, a wśród nich wybudowanie dwóch szkół. W 1919 roku oddano do użytku budynek szkoły w Porąbce, który posiadał dwie duże sale lekcyjne, obszerny korytarz, kancelarię i mieszkanie dla nauczyciela. W 1926 roku połączono tę placówkę z 7-klasowąszkołąpowszechną w Peki- nie. Po II wojnie światowej budynek szkolny został przeznaczony na przed- szkole. Kolejna szkoła powstała w 1933 roku w Kazimierzu. W latach międzywojennych ponadto przebudowatto most na Bobrku, drogę z Kazimierza do kopalni "Juliusz", wybudowano w Porąbce nową szosę na trasie Klimontów-Maczki (1922), założono wodociąg przy ul. Wiejskiej (ok. 1925), przeprowadzono elektryfikacje domów mieszkalnych i zabudowań gospodarskich i in. W latach 30. XX wieku uruchomiono kino w Zawodziu. Lata 20. XX wieku zapisały się w historii Porąbki utworzeniem na jej terenie parafii rzymsko-katolickiej. Od naj dawniej szych czasów wieś należała do parafii w Mysłowicach, bądź w Jaworznie, od 1826 roku do parafii w Niw- ce, a później, od 1852 roku w Zagórzu. Wierni z Porąbki korzystali ponadto z kaplicy utworzonej w końcu XIX wieku na terenie kopalni "Kazimierz". Tutaj w co drugą niedzielę nabożeństwa odprawiał wikariusz z Gołonoga. Kościół, przy którym 19 października 1924 roku biskup kielecki erygował pa- rafię pw. św. Barbary, powstał z inicjatywy ks. Józefa Pudnickiego w zaadap- towanym do tego celu domu zbornym kopalni "Kazimierz". Oprócz tego bu-
dyDku Warszawskie Towarzystwo przekazało na potrzeby parafii przylegają- ce do niego pomieszczenia biurowe, które zostały przeznaczone na mieszka- nie dla księży, kościelnego i kancelarię. Kopalnia ufundowała także artystycznie wykonane dzwony oraz elek- tryczne organy. Gromada Porąbka przekazała ponad l ha gruntów w pobliżu Czarnego Morza pod cmentarz (obecnie zwany jest starym cmentarzem). W skład parafii (od 1992 roku funkcjonuje ona pw. Matki Bożej Częstochowskiej) weszły: Porąbka z Kazimierzem, część osady Niemce i część Grabocina. W 1933 roku od Porąbki odłączono Maczki i Kazimierz. Wcześniej od- padł Bór Porębski, który został przyłączony do gminy w Niwce i wraz z nią, już jako osada Bór, wszedł w skład miasta Sosnowca (1953). Od l czerwca 1939 roku w Porąbce kursowały regularnie autobusy. Uruchomiona linia obejmowała trasę od Sosnowca do Maczek przez Klimon- tów, Porąbkę, Kazimierz i Niemce. Po wybuchu II wojny światowej Porąbkę wraz z innymi miejscowościa- mi Zagłębia włączono do Rzeszy Niemieckiej; wchodziła w skład rejencji ka- towickiej. Kopalnię "Kazimierz-Juliusz" przejął Główny Urząd Powierniczy Wschód, a następnie (1942) koncern Prussische Bergwerks-und Hutten - AG Preussag. Okupant prowadził gospodarkę rabunkową, gdyż zależało mu wyłącznie na osiągnięciu maksymalnej produkcji. Ze względu na niską wydaj- ność-robotników polskich zwiększono ich liczbę zatrudniając młodocianych. Do pracy wykorzystywano również jeńców angielskich, przetrzymywanych na tym terenie. Na obóz dla nich przeznaczono m.in. szkołę w Pekinie. Po wyzwoleniu tereny z Porąbką weszły w skład województwa śląsko- dąbrowskiego (później katowickiego). W 1950 roku w miejsce rozwiązanej gminy olkusko-siewierskiej powstała m.in. gmina Kazimierz, która objęła rów- nież Porąbkę. Od 1955 roku działała w Porąbce Gromadzka Rada Narodowa przekształ- cona następnie (1956) w Radę Narodową Osiedla. Funkcje przewodniczące- go pełnił od początku Antoni Trybała. Rada Narodowa prowadziła, przy współpracy z kopalnią "Kazimierz- Juliusz", intensywną działalność inwestycyjną. W ciągu kilku lat przebudowa- no kilka ulic i pobudowano nowe drogi, założono wodociągi, kanalizację, uzu- pełniono oświetlenie uliczne, zainstalowano lampy jarzeniowe, przeprowadzo- no gruntowny remont szkoły i in.
1 maja 1959 roku do Porąbki dotarła linia tramwajowa, która połączyła ją ze śródmieściem Sosnowca. W następnym roku trasę tę (27) przedłużono do Kazimierza. Największą inwestycj ą realizowaną z funduszy państwowych była budo- wa osiedla Juliusz dla ok. 4.000 osób. Rozpoczęto ją w 1950 roku, a ukończo- no 10 lat później. Wcześniej, w 1948 roku, postawiono na tym terenie 100 domków fińskich. Obok bloków mieszkalnych (pierwsze oddano do użytku w 1951 roku) powstały liczne sklepy, szkoła podstawowa (1956), ośrodek zdrowia z liczny- mi przychodniami, urząd pocztowy, apteka, park, przedszkole. W ten sposób tworzące się osiedle wokół kopalni "Juliusz" zostało rozbudowane. W latach Polski Ludowej nosiło ono imię Anastazego Kowalczyka. W styczniu 1969 roku biskup Stefan Bareła erygował tu parafię (jako wikariat terenowy) po wezwaniem Najświętszej Marii Panny Wspomożyciel- ki Wiernych. Jej obszar został odłączony od parafii św. Barbary (obecnie MB Częstochowskiej) w Porąbce oraz częściowo od parafii Chrystusa Króla w Klimontowie. Pierwszym proboszczem był ks. Mieczysław Składanowski. Za kościół parafialny służyła początkowo kaplica na cmentarzu grzebalnym parafii Chrystusa Króla. Nowy kościół wzniesiono w latach 1980-1986. Konsekrował go biskup częstochowski Stanisław Nowak. Osiedle Juliusz, charakteryzujące się wysoką zabudową jest jednym z trzech jednostek urbanistyczno-przestrzennych, które wykształciły się w Porąbce w okresie powojennym. Pierwszą stanowiła Porąbka - wieś - z niskim, jednorodzinnym budownictwem, a kolejną Pekin, o układzie osiedlo- wym z przewagą domów jednorodzinnych!3. Nie wiadomo ilu mieszkańców liczyła Porąbka w pierwszych latach po wojnie. W końcu 1955 roku mieszkało tu 6500 osób, a w 1960 roku - ponad 8000. Znaczna część czynnej zawodowo ludności związana była z miejsco- wym górnictwem oraz pracą w kopalniach zlokalizowanych w sąsiednich miej- scowościach (Klimontów, Zagórze). Rolnictwo odgrywało drugoplanową rolę. Według danych z 1960 roku gospodarstwa chłopskie wraz z łąkami i sadami obejmowały obszar wielkości 387 ha, spółdzielnia produkcyjna 46 ha, wspólnota gromadzka 130 ha. Przeważały gospodarstwa niewielkie - od 0,5 do 2 ha.
W 1967 roku Porąbka otrzymała prawa miejskie. Ustanowiony w na-
stępnym roku uchwałą Miejskiej Rady Narodowej w Porąbce herb łączy ele-
menty rolnicze z symbolami przemysłu i górnictwa. W górnym polu, na czer-
wonym tle widnieje ułożony półkoliście kłos zboża, który przylega do połowy
koła zębatego w kolorze czarnym. W środku koła znajduje się emblemat gór-
niczy - pyrlik i żelazko. Poniżej, na zielonym tle umiesZczono 4 pnie drzew,
a u dołu pokład węgla.
W 1970 roku w Porąbce mieszkało 8600 osób. Funkcjonowało tutaj
20 placówek handlowych prowadzonych przez Wojewódzką Spółdzielnię
Spożywców w Katowicach, oddział "Robotnik" w Kazimierzu Górniczym
(8 sklepów spożywczych, 4 masarnie, 2 piekarnie, tekstylny, elektrotechnicz-
ny i in.) a także restauracja, prywatny punkt sprzedaży warzyw i owoców, kiosk
z lodami, Ośrodek "Praktyczna Pani" i kilka innych punktów usługowychl4.
Na przełomie lat 60. i 70. XX wieku przebudowano kilka ulic: Boczną,
Juliuszowską, Sławkowską, Polną, Szkolną, PCK, założono punkty świetlne
przy ul. Zagórskiej i Rzecznej, rozpoczęto budowę boiska sportowego w osie-
dlu Kowalczyka, podjęto działania zmierzające do rozbudowy Domu Gromadz-
kiego15.
W 1970 roku kopalnia "Klimontów" wybudowała w pobliżu osiedla
Juliusz ośrodek rekreacyjny "Balaton".
Samodzielnym miastem Porąbka nie pozostawała długo. W 1973 roku
zo~ła włączona do Kazimierza Górniczego, a dwa lata później, wraz z nim
stała się dzielnicą Sosnowca.
Do połowy lat 50. XX wieku dzieci z Porąbki uczyły się w jednej szkole-
na Pekinie - wybudowanej przez Warszawskie Towarzystwo Kopalń Węgla
i Zakładów Hutniczych przed I wojną światową. Szkołę wielokrotnie remon-
towano - największe, kapitalne remonty przeprowadzono w 1959 roku i w
latach 1981-1983. Obecnie placówka nosi nazwę Szkoły Podstawowej nr 35
im. Annii Krajowej. Imię to nadano jej we wrześniu 1998 roku podczas ob-
chodów jubileuszu 190. rocznicy szkolnictwa w Porąbce i 85-lecia szkoły. Wtedy
także poświęcono nowy sztandar szkoły oraz odsłonięto tablicę upamiętnia-
jącą te wydarzenia.
Pierwszym kierownikiem szkoły po II wojnie światowej był Jan Jabłoń-
ski, który to stanowisko piastował ok. 30 lat. Funkcje dyrektorów sprawowali
ponadto Józef Wojnarowski (1970-1971 oraz 1973), Kazimierz Abramski, Eugeniusz Splesner, Małgorzata Dąbek (1971-1980), Stefan Paluch (1980- 1982), Zbigniew Kałuża (1982-1991), Bożena Walotek (1991-1994), Tamara Jagodzińska (1994-2001). Obecnie, od października 2001 roku, obowiązki dy- rektora pełni Maria Guzik. Jak wspomniano wyżej, w 1956 roku wybudowano szkołę w osiedlu Ju- liusz, do której przeniesiono część uczniów ze szkoły pekińskiej. Placówka posiadała 11 sal lekcyjnych, gabinety pomocnicze, świetlicę, "salę bajek", salę gimnastyczną. 18 października 1959 roku otrzymała imię Stanisława Staszica. W okresie wyżu demograficznego dzieci uczyły się na zmiany, a dla młod- szych klas do zajęć lekcyjnych przystosowano dwa baraki stojące w pobliżu kopalni. Naukę w szkole pobierali także dorośli mieszkańcy osiedla, przeważ- nie górnicy. Działała tu Wieczorowa Szkoła dla Pracujących zorganizowana z inicjatywy dyrektorki Czesławy Przybyły. W 1964 roku zwiększyła się powierzchnia szkoły - do użytku oddano nowe skrzydło. W latach 70. ta część budynku uległa zniszczeniu wskutek wstrząsów tektonicznych. Odbudowana, od 1981 roku przez blisko 3 lata była siedzibą Szkoły Podstawowej nr 35, w której trwał remont. Wstrząsy tekto- niczne spowodowane robotami górniczymi ponownie poważnie uszkodziły budynek w 1984 roku. Nowszą część szkoły zamknięto, a w "starej" przepro- wadzono remont w trakcie roku szkolnego. Pogorszyły się warunki lokalowe, wprowadzono system nauki na zmiany. Sytuacja poprawiła się po kolejnym remoncie szkoły przeprowadzonym w latach 90. Od 1999 roku w szkole mie- ści się Gimnazjum nr 3 im. Czesława Miłosza, do którego uczęszcza~ą również dzieci ze szkoły pekińskiej. W 2002 roku utworzono Zespół Szkół Ogólno- kształcących nr 10, który objął obie placówki - Szkołę Podstawową nr 36 i Gimnazjum nr 3. Szkoła posiada Izbę Regionalną otwartą w 1996 roku. W 2006 roku uro- czyście obchodzono jubileusz 50-lecia placówki. Funkcje dyrektorów przez ten czas sprawowali: Czesława Przybyła (1956-1970), Jerzy Malczewski (1970- 1972), Jerzy Barłomiejczyk (1972-1974), Anna Godyń (1974-2002), Grażyna Tomaszewska (2002-nadal).
