Jan Cieplak

Zagłębiowskie Biogramy
Jan Cieplak (Jonas Ciepliakas)
Imię i nazwisko	Jan Cieplak (Jonas Ciepliakas)
Data i miejsce urodzenia	17 sierpnia 1857 Dąbrowa Górnicza
Data i miejsce śmierci	17 lutego 1926 Passaic w stanie New Jersey (USA)
Miejsce spoczynku	Katedra św. Stanisława w Wilnie
Zawód	ksiądz, arcybiskup, działacz społeczny

Jan Cieplak (Jonas Ciepliakas) - urodził się 17 sierpnia 1857 r. w Dąbrowie Górniczej, zm. 17 lutego 1926 r. w Passaic w stanie New Jersey (USA)) ksiądz, arcybiskup, działacz społeczny, Sługa Boży.

Jonas Ciepliakas (1857–1926) – Petrapilio dvasinės seminarijos profesorius, nuo 1914 m. Mogiliovo arkivyskupijos sufraganas, 1919 m. administratorius, nuo 1925 m. Vilniaus arkivyskupas.

Rodzina

Został ochrzczony 23 sierpnia 1857 r. w kościele pw. św. Trójcy w Będzinie. Był synem Jacentego i Julii z domu Bugajska. Pochodził z rodziny robotniczej. Matka zmarła 2 lata po jego urodzeniu, przy porodzie kolejnego dziecka. Ojciec ożenił się ponownie. Chłopiec wychowywał się u babki Katarzyny Bugajskiej w Gołuchowicach. Kształceniem Jana zajął się brat nieżyjącej matki, ks. Jan Bugajski, proboszcz w Krasocinie. Jego śmierć uniemożliwiła Janowi wstąpienie do seminarium w Kielcach, stało się to możliwe dopiero dzięki funduszom uzyskanym podczas zbiórki pieniężnej zorganizowanej przez ks. Walentego Khauna, proboszcza z Minogi w powiecie olkuskim.

Edukacja

W latach 1869 - 1873 uczył się w gimnazjum klasycznym w Kielcach (obecne I Liceum im. St. Żeromskiego), a następnie studiował w tamtejszym seminarium duchownym, które ukończył w 1878 r. Dalsze studia kontynuował w Akademii Duchownej w Petersburgu. Ukończył je w 1882 r.

Kapłaństwo

Święcenia kapłańskie przyjął 24 lipca 1881 r. Swoją Mszę św. prymicyjną odprawił w kościele pw. św. Aleksandra w Dąbrowie Górniczej, który jest obecnie częścią Bazyliki Matki Boskiej Anielskiej. Miało to miejsce w dniu 15 sierpnia 1881r. Ks. Cieplak został adiunktem na Akademii Duchownej w Petersburgu, gdzie wykładał archeologię biblijną, liturgię, teologię moralną, uczył też śpiewu kościelnego. Był też bibliotekarzem i ojcem duchownym Akademii.

W 1897 r. z uwagi na sprzeciw władz rosyjskich nie został rektorem seminarium duchownego w Kielcach. Był wielokrotnie szykanowany przez zaborcze państwo ze względu na działalność patriotyczną, za wygłaszanie patriotycznych kazań i udział w manifestacjach narodowych. Wielokrotnie też był karany.

Bp. Jan Cieplak w parafii katolickiej w Chabarowsku

W 1901 r. otrzymał stopień doktora teologii. W czerwcu 1908 r. został prekonizowany na bpa ewarieńskiego i sufragana mohylewskiego, największej obszarowo diecezji katolickiej na świecie. Konsekracja odbyła się 7 grudnia 1908 r. kościele św. Katarzyny w Petersburgu. W roku 1909 odbył pierwszą wizytację duszpasterską na Syberii, w czasie jej trwania dotarł do Chin, gdzie konsekrował kościół katolicki dla Polaków w Harbinie (Chiny). W ciągu 5 miesięcy wybierzmował ponad 20 tysięcy wiernych! Miało to szczególne znaczenie dla porozrzucanych po całej Syberii Polaków. Od 6 sierpnia 1914 r. został administratorem archidiecezji mohylewskiej. Po rewolucji lutowej w 1917 r. uczestniczył w posiedzeniach Komisji Likwidacyjnej do Spraw Królestwa Polskiego. 29 kwietnia 1919 r. został tytularnym biskupem Ochrydy. Jako najstarszy rangą przedstawiciel Kościoła Rzymskokatolickiego w Rosji radzieckiej był dwukrotnie aresztowany w latach 1920 i 1922.

Proces Moskiewski

Księża skazani w Procesie Moskiewskim.

W dniach 21 - 25 marca 1923 r. sądzono go w Moskwie w pokazowym politycznym procesie wraz z 14 innymi duchownymi. W jego następstwie został skazany na karę śmierci za "podżeganie do buntu poprzez zabobony". Pod naciskiem światowej opinii publicznej i po ostrzeżeniu ze strony rządu polskiego wyrok wobec biskupa Cieplaka zamieniono na 10 lat więzienia. Był więziony na Butyrkach i na Łubiance w Moskwie.

Powrót do Polski

W dniu 9 kwietnia 1924 r. wyprowadzono go z celi i samochodem przewieziono na granicę łotewską, gdzie doręczono mu przepustkę i kazano wracać do domu. Zdziwiony nie wiedział, gdzie się znajduje. Przez Rygę udał się 12 kwietnia 1924 r. do Polski. Odwiedził wtedy m.in. Wilno, Jasną Górę i Dąbrowę Górniczą. Był również członkiem komisji przygotowującej kanonizację bł. Andrzej Boboli. Miał jeszcze na tyle siły i zaparcia, by udać się do Rzymu i złożyć papieżowi Piusowi XI relację z położenia kościoła w Rosji. Przez tamtejszą Polonię oraz wiernych witany był jako męczennik za wiarę.

Wyjazd do USA

Kardynał Karol Wojtyła wraz z biskupami w Passaic

Na prośbę amerykańskiej Polonii udał się do Stanów Zjednoczonych. Opatrzność Boża szczególnie związała Arcybiskupa Jana Cieplaka z polską Parafią Matki Boskiej Różańcowej w Passaic, w stanie New Jersey, gdzie przybył 10 listopada 1925 r. na zaproszenie jej proboszcza ks. Kruczka. W Passaic rezydował w czasie całego pobytu w USA i tam też spędził ostatnie chwile swojego życia. W ciągu trzymiesięcznego pobytu w Stanach zwizytował kilkaset kościołów, kaplic, szkół i organizacji polskich rozrzuconych po 25 diecezjach. W Detroit i Milwaukee spotkał się z Rycerzami Kolumba. Pracował ponad siły. W Ameryce otrzymał zawiadomienie, że papież Pius XI mianował go 14 grudnia 1925 r. arcybiskupem wileńskim, a rząd polski za zasługi społeczne i narodowe przyznał mu wielką wstęgę orderu Polonia Restituta. Arcybiskup Jan Cieplak, w ostatnim wezwaniu do Wychodźstwa, pisał tak: "Charakterystyczną cechą narodu amerykańskiego jest pracowitość. Tą piękną cechą w szczególności odznaczają się Polacy. Podniósł to zupełnie otwarcie i szczerze prezydent Stanów Zjednoczonych, Calvin Coolidge! Powiedział do mnie, gdy byłem u niego w Washingtonie, że Polacy są pracowici, oszczędni i lojalni. Polacy w Ameryce, pracą swoją nieustanną, ofiarnością przykładną i oszczędnością gdzie indziej nie znaną, dokonali wielu dzieł na polu religijnem, społecznem i ekonomicznem!". Ingres pierwszego po zaborach arcybiskupa wileńskiego miał się odbyć 25 marca 1926 r. W Passaic odbył się Jego pierwszy pogrzeb.

Choroba i śmierć

Nagrobek Abp Cieplaka, autorstwa prof. Bolesława Bałzukiewicza w Katedrze w Wilnie.

Nadmierna praca wyczerpała nadwątlone sowieckimi represjami siły arcybiskupa. Po krótkotrwałej chorobie zmarł 17 lutego 1926 r. w Szpitalu św. Marii w Passaic w stanie New Jersey. Po sprowadzeniu zwłok do Polski 16 marca 1926 r. został pochowany w asyście Prezydenta RP Stanisława Wojciechowskiego w Katedrze Wileńskiej. Dnia 19 czerwca 1929 r. odsłonięto nagrobek, autorstwa prof. Bolesława Bałzukiewicza, upamiętniający go jako pierwszego metropolitę wileńskiego. W 1994 na tym samym miejscu umieszczono (za zgodą miejscowej kurii biskupiej) popiersie litewskiego biskupa Sługi Bożego Jurgisa Matulaitisa (polskie brzmienie Jerzy Matulewicz), który spoczywa w Mariampolu.

W drodze na ołtarze

Arkivyskupas Jonas Ciepliakas

W 1952 z inicjatywy ks. Infułata Waleriana Meysztowicza rozpoczął się w Rzymie proces beatyfikacyjny abpa Cieplaka przed diecezjalnym Trybunałem Wikariatu Miasta Rzymu. 29 listopada 1957 roku w Kongregacji Obrzędów otwarto postępowanie co do prawowierności pism pozostawionych przez abp. Cieplaka. Postulator procesu zebrał je w pięciu wielkich tomach "in folio" z dwoma tomami dodatkowych uwierzytelnień. Dokumenty te były w pięciu językach: polskim, rosyjskim, francuskim, angielskim i po łacinie. Kardynał-prefekt Cicognani na osobistej audiencji przedstawił Janowi XXIII decyzję kardynałów o uznaniu prawowierności pism abp. Cieplaka. A ponieważ Ojciec Święty decyzję tę "najmiłościwiej uznać i zatwierdzić raczył", Kongregacja wydała dekret o prawomyślności "pism Sługi Bożego Jana Cieplaka, arcybiskupa wileńskiego".

Proces zbliżał się już do zakończenia i ogłoszenia daty beatyfikacji. Sprawa ta była wówczas priorytetowa, a toczyła się niemal równolegle ze sprawą beatyfikacji o. Maksymiliana Kolbego. Brakowało tylko tzw. "animadversiones" (zastrzeżenia) – nt. ewentualnych zarzutów przeciwko świętości arcybiskupa. Postulator procesu osobiście na prywatnej audiencji u Pawła VI poprosił go o przyspieszenie wydania tego dokumentu. Tymczasem papież, który zanim jeszcze objął ten urząd, sam zachęcał ks. Meysztowicza do rozpoczęcia starań o beatyfikację, nie zdecydował się na wydanie "animadversiones", co spowodowało wstrzymanie procesu.

W tej sprawie ks. Meysztowicz w swojej książce "Gawędy o czasach i ludziach" (Londyn 1983) w opowiadaniu o abp. Cieplaku napisał tylko jedno zdanie: "Można robić różne na ten temat domysły – wszystkie niepewne; wszystkie mogą kogoś urazić lub czyjś gniew obudzić. Lepiej ich zaniechać".

Proces beatyfikacyjny abp. Jana Cieplaka wstrzymano wskutek poprawności politycznej niektórych watykańskich hierarchów i przyjętej wówczas polityki zbliżenia z Sowietami. Na spotkaniu we francuskim Metzu w sierpniu 1962 w największej tajemnicy uzgodniono bowiem, że biskupi Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego przybędą na Sobór Watykański II, pod warunkiem jednak, że nie dojdzie na nim do potępienia komunizmu. Tak też się stało, stąd wówczas beatyfikacja abp. Cieplaka – męczennika komunizmu – byłaby dla Watykanu bardzo niewygodna.

Święty Jan Paweł II znał sprawę Arcybiskupa Cieplaka

W 50. rocznicę śmierci arcybiskupa, w dniu 6 sierpnia 1976 r., w kościele pw. Matki Bożej Różańcowej w Passaic wraz z polskimi biskupami modlił się za pokój jego duszy kardynał Karol Wojtyła, Święty Jan Paweł II. Duchowni, którzy wzięli wcześniej udział w Kongresie Eucharystycznym w Filadelfii, uczestniczyli we Mszy św. oraz odwiedzili szpital Świętej Marii, w którym Arcybiskup Cieplak zmarł. Z pobytem w Passaic związana jest też pewna historia, którą przypomniał niedawno na łamach Naszego Dziennika p. Janusz Szlechta. Otóż Biskupi mieli przyjechać o godzinie 11.00 przed południem, gdy czekały na nich tłumy ludzi. Tak się złożyło, że nie przybyli na czas. Chyba po dwóch godzinach oczekiwania ludzie rozeszli się. Biskupi dotarli w końcu autobusem do Passaic około godz. 3.00 po południu. Wszystko było pozamykane. Nie było wówczas telefonów komórkowych ani internetu. Proboszcz zachodził w głowę, jak zwołać ludzi na Mszę. Rozwiązaniem był dzwon kościelny. Kiedy zaczął dzwonić, ludzie, którzy mieszkali bliżej czy dalej, zrozumieli, że coś się dzieje, i przybyli do kościoła. Dotarli też wierni z okolicznych parafii. W ciągu pół godziny kościół był pełny. Nikt wtedy nie spodziewał się, że główny celebrans i homilista, kardynał Karol Wojtyła zostanie po dwóch latach wybrany Papieżem. W dniu 1 lipca 2012 r. Metropolita krakowski, kardynał Stanisław Dziwisz poświęcił pomnik Jana Pawła II upamiętniający to wydarzenie.

Kult Arcybiskupa Cieplaka wciąż jest żywy

Od 2007 r. w kościele pw. św. Jana Chrzciciela w Będzinie, co środę po Mszy Św. wieczornej, odmawiana jest modlitwa o beatyfikację Arcybiskupa Jana Cieplaka. W dąbrowskim Muzeum "Sztygarka" znajduje się obraz przedstawiający postać Sługi Bożego autorstwa Leonarda Mierkiewicza. W kościele św. Stanisława BM w Sankt Petersburgu w dniach 14 - 15 listopada 2015 r. odbyła się międzynarodowa konferencja o życiu abp. Jana Cieplaka, administratora archidiecezji mohylewskiej, oraz o znaczeniu jego działalności dla Kościoła Rzymskokatolickiego w Rosji i w Polsce. Konferencję zorganizowały: dekanat północno-zachodniego regionu archidiecezji Matki Bożej w Moskwie, Stowarzyszenie Kulturalno-Oświatowe "Polonia", Związek Polaków im. bp. Antoniego Maleckiego i gospodarz konferencji ks. Krzysztof Pożarski, proboszcz parafii św. Stanisława, przy współpracy z polską "Pomoc Polakom na Wschodzie". Honorowy patronat nad spotkaniem objął miejscowy ordynariusz, abp Paolo Pezzi z Moskwy. W pierwszym dniu obrad uczestnicy konferencji wzięli udział w otwarciu wystawy poświęconej abp. Janowi Cieplakowi, obejrzeli też o nim film dokumentalny oraz mieli okazję wysłuchać szeregu wykładów naukowców z Polski i z Rosji, dotyczących jego życia i działalności. Jednym z prelegentów był Pan Piotr Dudała z Sosnowca. Konferencja zakończyła się w niedzielę 15 listopada 2015 r. uroczystą Mszą św. w kościele św. Stanisława. Po Eucharystii nastąpiło odsłonięcie i poświęcenie tablicy upamiętniającej abp. Cieplaka.

22 maja 2016r . w dąbrowskiej Bazylice Matki Boskiej Anielskiej została odprawiona Msza Święta w intencji beatyfikacji Sługi Bożego księdza abp Jana Chrzciciela Cieplaka, krórej przewodniczył kustosz Sanktuarium ks. Andrzej Stasiak. Po Mszy Świętej Pan Piotr Dudała przybliżył postać ks Abp Jana Cieplaka w wygłoszonym interesującym referacie, z nowymi wątkami biograficznymi. Uroczystości uświetnił koncert muzyczny pieśni maryjnych, w wykonaniu dąbrowskich artystów: Marty Gabryś i Rafała Kozieła. Po koncercie zebrani udali się kierunku ronda Arcybiskupa Jana Cieplaka, u zbiegu Alei Róż i ul. św. Królowej Jadwigi, gdzie odsłonięty i poświęcony został pamiątkowy obelisk.

21 lutego 2021r. w kościele pw. św. Stanisława Biskupa i Męczennika w Sankt Petersburgu modlono się w intencji abp Jana Cieplaka. Uroczysta msza święta pod przewodnictwem biskupa pomocniczego archidiecezji Matki Bożej w Moskwie, bp Mikołaja Dubinina, została odprawiona w 95. rocznicę śmierci duchownego, który przez wiele lat był związany z Sankt Petersburgiem, m.in. jako wykładowca tutejszej Akademii Duchownej. Mszy św. towarzyszyła prezentacja wystawy przybliżającej postać i działalność arcybiskupa oraz relacja ks. Krzysztofa Pożarskiego - postulatora procesu beatyfikacji nowych rosyjskich męczenników katolickich XX wieku na temat początku i historii procesu beatyfikacyjnego abp Jana Cieplaka.

W nabożeństwie uczestniczyli przedstawiciele Instytutu Polskiego oraz Konsulatu Generalnego RP w Sankt Petersburgu, którzy uczcili pamięć duchownego, składając kwiaty pod tablicą pamiątkową.

Powrót Arcybiskupa Cieplaka do Katedry Wileńskiej

Nagrobek Arcybiskupa Cieplak, autor zdjęcia: Eugenia Levin

W dniu 8 grudnia 2018 r. w czasie obchodów 100. rocznicy objęcia władzy nad diecezją wileńską przez błogosławionego biskupa Jerzego Matulewicza na swoje miejsce w Katedrze Wileńskiej powrócił nagrobek Arcybiskupa Cieplaka, przedstawiający rzeźbę Sługi Bożego autorstwa prof. Bolesława Bałzukiewicza oraz pamiątkowa tablica. W tym właśnie dniu w świątyni tej została otwarta kaplica św. Piotra, w której zostały umieszczone relikwiarze z relikwiami błogosławionych biskupów litewskich: Jerzego Matulewicza (1871-1927) i Teofiliusa Matulionisa (1873-1962) oraz rzeżba bp Władysława Bandurskiego.

Postać arcybiskupa to symbol wielkich prześladowań, jakie dotknęły Kościół katolicki na terenach objętych rządami komunistycznymi, to także najwyższy rangą hierarcha kościelny pochodzący z Zagłębia Dąbrowskiego w całej jego historii.

Biogram opracował: Piotr Dudała