Hałda huty "Katarzyna" w Sosnowcu - Konstantynowie

Zdjęcie hałdy z 1970 roku

Hałda huty "Katarzyna" powstała pod koniec XIX w., na terenie Konstantynowa (dzisiejszej dzielnicy Sosnowca). Natomiast została zlikwidowana w latach 70. XX w. Żużel z hałdy został przejęty i przetworzony (najprawdopodobniej na materiał budowlany) przez spółkę polsko–węgierską „Haldex”.

Historia

Lokalizacja hałdy na planie miasta

Hałda huty "Katarzyna" powstała pod koniec XIX w. z chwilą rozpoczęcia procesu produkcji surówki w wielkich piecach huty "Katarzyna". huta, produkowała rocznie 60 000 ton surówki w dwóch piecach martenowskich. Dodatkowo z dwóch pieców stalowniczych uzyskiwano rocznie około 40 000 ton żelaza. Z produkcją stali związany był wypad żużla wielkopiecowego, który deponowano obok huty. Niewielką część żużla na przełomie XIX i XX wieku wykorzystywano, jako jeden ze składników, do wyrobu cegieł. Cegielnia zlokalizowana była tuż obok huty. Wytwarzane cegły miały charakterystyczny białawy odcień. Ilość żużla wykorzystywana do produkcji cegieł była jednak niewielka. Trzeba pamiętać, że z każdej tony uzyskanej surówki powstawało około 30% żużla. Pojawił się problem usuwania żużlu. Wobec czego podjęto decyzję o gromadzeniu żużlu pod Środulą (w miejscu dzisiejszej Plejady). Na teren składowania wyznaczono obszar pól, łąk i pastwisk ciągnących się w kierunku kamieniołomu w Zagórskim Pekinie nabytych od hrabiego Andrzeja Renarda. Teren odgrodzono murem od osiedli robotniczych znajdujących się przy drodze katarzyńskiej (późniejsza ul. Staszica). Do transportu żużlu wybudowano kolejkę wąskotorową którą wywożono i wysypywano ten niepotrzebny odpad procesu produkcji stali. Żużel wywożono wagonikami zwanymi kolebami poruszającymi się po ułożonym torze. Na początku wagoniki były ciągnięte przez konia. W okresie późniejszym funkcjonowała lokomotywka parowa, która pchała wagoniki, a po II wojnie światowej zastąpiła ją lokomotywa spalinowa. Po dopchaniu wagoników w rejon zwałowiska, do wagonu podpinano linę wyciągową, która wyciągała wagony na szczyt zwałowiska (liny wyprodukowano w Sosnowieckiej Fabryce Lin i Drutu). Wagonik na górę wciągało urządzenie wyciągowe napędzane silnikiem elektrycznym, które znajdowało się na szczycie wzniesienia. Tam po opróżnieniu wagoniki zjeżdżały na dół i wracały do huty po żużel. W miarę podwyższania zwałowiska prowadzone były prace związane z przedłużaniem torowiska do szczytu zwałowiska. Wagoniki wyjeżdżały z huty przez bramę i przecinały w poprzek ul. Staszica. Przy wyjeździe znajdowała się budka dróżnika, który wstrzymywał ruch na ulicy na czas transportu żużlu.

Z czasem usypywano coraz większą górę więc dokładano torów i przesuwano urządzenie wyciągowe. Średnica podstawy zwałowiska osiągnęła w kulminacyjnym momencie ponad 1km, a wysokość w końcówce lat 50 XX wieku (pod koniec wykorzystywania hałdy) sięgnęła około 60m. Góra ta byłą widoczna z wielu punktów miasta i popularnie zwano ją Sosnowieckim Wezuwiuszem.

Żużel zaprzestano deponować około 1959 roku w momencie wygaszenia ostatniego wielkiego pieca na hucie. Zwałowisko było stopniowo rozbierane, a materiał wykorzystywany jako kruszywo przede wszystkim do podbudowy dróg i nasypów. Wstępnie prace w zakresie odzysku odpadów żużla prowadziła spółka polsko-węgierska Haldex. Jednakże finalnie zwałowisko zostało całkowicie usunięte w okresie od 1972 roku do lipca 1983 roku przez Spółka Ehazet (specjalizującą się w przerobie żużli hutniczych na kruszywa drogowe). W tym okresie ze zwałowiska wywieziono jeszcze ponad dwa i pół miliona ton żużli.i

Powiązane fakty

• W dniu 9 lutego 1905 roku pod czas strajku w hucie "Katarzyna" doszło do masakry robotników w której udział brali żołnierzy rosyjscy (rota pułku piechoty) rozlokowani właśnie na hałdzie (w dniu 7 lutego 1905 roku).
• Uczniowie I LO im. Walentego Roździeńskiego mieszczącego się przy ul. Staszica chodzili na hałdę na zajęcia strzeleckie w ramach przysposobienia wojskowego.
• W listopadzie 2001 roku na terenach po byłej hałdzie otwarto Centrum Handlowe Plejada. Centrum znajduje się w miejscu, w którym zlokalizowany był rdzeń składowiska.
• W 2020 na skraju terenów przeznaczonych pod skład żużlu wybudowano i otwarto market sieci Bieronka.
• W 2021 rozpoczęła się budowa mini centrum handlowego Aura Park na zlecenie Euro Mall należącego do TK Development.

Zdjęcie wjazdu na hałdę z 1950 roku

Galeria

• 

  Hałda huty "Katarzyna na początku XX wieku.

• 

  Pocztówka z widokiem hałdy (okres międzywojenny).

• 

  Sosnowiec, rok 1945. W tle widoczna hałda hucie "Katarzyna".

• 

  Odsłonięcie Pomnika Czynu Rewolucyjnego w Parku Sieleckim w 1967 roku. W tle widoczna hałda.

• 

  Hałda na starym planie miasta

• 

  Opis

• 

  Opis

• 

  Opis

• 

  Opis

• 

  Opis

• 

  Opis

• 

  Opis

Bibliografia

• Jan Przemsza-Zieliński, Sosnowiec Znany I... Nieznany (1992), Sowa-Press.