Towarzystwo Artystyczno-Literackie

Towarzystwo Artystyczno-Literackie – towarzystwo zrzeszające intelektualistów i plastyków z Zagłębia Dąbrowskiego z lat dwudziestych i trzydziestych XX wieku.

Historia powstania

W maju 1923 roku grupa intelektualistów i plastyków z Zagłębia Dąbrowskiego powołała w Sosnowcu Towarzystwo Artystyczno-Literackie - konsolidujące lokalnych twórców wokół programu rozwijania i upowszechniania kultury.

Członkowie Towarzystwa

W szeregach Towarzystwa, liczącego w różnych okresach od 30 do 50 osób, znaleźli się znani artyści plastycy, literaci, dziennikarze, nauczyciele szkół średnich, aktorzy, muzycy itp. Pracowali w sekcjach: literackiej, muzycznej, malarskiej (plastycznej), dramatycznej (teatralnej).

Pierwsze władze Towarzystwa

Pierwszym prezesem TAL-u został Zygmunt Rychter - publicysta i malarz, a wiceprezesem i jednocześnie kierownikiem sekcji literackiej Tadeusz Dobrowolski. Do zarządu weszli ponadto: Jerzy Araszkiewicz – sekretarz, Lucjan Kruszewski - skarbnik, Teofil Czarnomski - kierownik sekcji muzycznej oraz członkowie: Władysław Araszkiewicz, Franciszek Rembertowski, Witold Wyspiański, M. Morawiecki, Hefmanowa, Władysław Mazur, A. Żabicki.

Prezesi i wiceprezesi Towarzystwa

W ciągu kilkunastu lat działalności Towarzystwa funkcje prezesów pełnili ponadto:

• Antoni Kwinta
• Jerzy Araszkiewicz
• Teofil Czarnomski
• Bronisław Górecki
• Mieczysław Ocioszyński
• Witold Wyspiański
  

Wiceprezesami byli:

• Tadeusz Dobrowolski
• Jerzy Araszkiewicz
• Władysław Mazur
• Zygmunt Rychter
• Teofil Czarnomski
• Witold Wyspiański
• Franciszek Rembertowski
• K. Nawrocki
• Bronisław Górecki
• Gustaw de Martin

Kierownicy sekcji

Jerzy Gołaszewski - kierownik sekcji dramatycznej. Był dyrektorem Teatru Zagłębia w latach 1933 – 1938

Sekcja literacka:

• Tadeusz Dobrowolski
• Jerzy Araszkiewicz
• Zygmunt Rychter
• Alfred Brodnicki
• Henryk Hauze

Sekcja malarska:

• Józef Wrzesiński
• Władysław Araszkiewicz
• Franciszek Rembertowski

Sekcja dramatyczna:

• Leopold Zbucki
• Jerzy Gołaszewski

Sekcja muzyczna:

• Teofil Czarnomski
• Ewa Horbaczewska
  

We władzach TAL-u zasiadali także Władysław Milski, Wiktor Detka, Stefan Anders, Józef Szyller, Wacław Pilecki, Stefan Arnold, Stanisław Andrzej Radek i in.

Miejsca spotkań

Towarzystwo nie posiadało stałego lokalu. Korzystało z pomieszczeń redakcji "Iskry", Teatru Miejskiego, kawiarni "Popularniej", sali Towarzystwa "Lutnia", Seminarium Nauczycielskiego, a także mieszkań prywatnych.

Sekcja malarska

Władysław Araszkiewicz

Najaktywniejszą była sekcja malarska. Co roku organizowała wystawy plastyczne, na których prezentowali swoje prace miejscowi malarze, graficy i rzeźbiarze: Władysław Araszkiewicz, W. Detke, Zenon Filo, Eugeniusz Gorgoń, Zygmunt Honiek, Józef Szyller, Józef Wrzesiński, Aleksander Zeigler, Maria Łaszkiewiczowa, Gustaw de Martin, bracia Stefan i Wincenty Chorembalscy i inni. Wystawiano również dzieła uznanych malarzy krajowych, m.in. Aleksandra Augustynowicza, Stefana Filipkiewicza, Teodora Axentowicza, Eugeniusza Hofmana, Wojciecha Kossaka, Stefana Mrożewskiego, Stanisława Podgórskiego, Józefa Rapackiego, Jana Rubczaka, Władysława Skoczylasa, Piotra Stachiewicza, Włodzimierza Tetmajera, Aleksandra Terleckiego, Henryka Uziembły, Wojciecha Weissa.

Wystawy
Pierwsze ekspozycje zorganizowano w lokalu "Trocadero" przy gmachu teatru: Jesienną Wystawę Obrazów Malarzy Polskich w terminie od 2 grudnia do 28 grudnia 1923 roku, dwukrotnie uzupełnianą o nowe obiekty i zmienianą (potraktowana została jako dwie odrębne wystawy) oraz III Jesienną Wystawę Obrazów Malarzy Polskich (19 października - 5 listopada 1924 roku). Cieszyły się one dużym powodzeniem wśród zwiedzających. Niektóre z prac można było kupić.

Czwarta wystawa prezentowana była na przełomie 1925 i 1926 r. w sali gimnastycznej Seminarium Nauczycielskiego przy ul. Wawel, a kolejna (17 października - 6 listopada 1926) ponownie w "Trocadero". W październiku 1927 r. otwarto I Wystawę Regionalną Górnego Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego, z obrazami artystów sąsiadujących ze sobą regionów (sala Seminarium Nauczycielskiego). VII Jesienna Wystawa Obrazów Artystów Plastyków (7 października - 15 października 1928 r.) w sali Towarzystwa "Lutnia" przy ul. Warszawskiej grupowała prace artystów górnośląskich, zagłębiowskich i krakowskich.

Nad kolejnymi ekspozycjami z lat 1929, 1930, 1931 patronat sprawował starosta będziński Józef Boksa z żoną. Dzieła sztuki wystawiane były w największej i najładniejszej z dotychczasowych sal, w nowej Szkole Powszechnej nr 4 przy ówczesnej ulicy Nowokościelnej. Ekspozycje stanowiły ważne wydarzenie kulturalne nie tylko w Sosnowcu, ale i w całym regionie.

Ostatnią wystawę TAL-u (1932) firmowała Grupa "Niezależnych", co świadczyło o pojawieniu się rozdźwięków wśród członków sekcji. W wystawie uczestniczyli plastycy z Krakowa, Tamowa, Warszawy oraz Władysław Araszkiewicz i Samuel Cygler z Zagłębia. Dochód z niej przeznaczono na pomoc dla bezrobotnych.

Szkoła plastyczna
Inną formą działalności sekcji malarskiej było sprawowanie mecenatu nad uzdolnioną artystycznie młodzieżą. W latach 1925 - 1927 działała, pod kierunkiem Antoniego Kwinty, Szkoła Malarstwa i Rysunku TAL-u. Mieściła się na poddaszu Szkoły Powszechnej nr 6 przy ul Wawel. Prawdopodobnie trudności lokalowe oraz brak zainteresowania ze strony młodzieży zadecydowały o jej likwidacji.

Sekcja literacka

Sekcja literacka zrzeszała dziennikarzy, literatów profesjonalnych i amatorów. W 1923 roku wydała "Jednodniówkę", pod redakcją Zygmunta Rychtera, która towarzyszyła I Jesiennej Wystawie Malarzy Polskich. Obok poezji, prozy literackiej, artykułów ot. kultury zawierała reprodukcje zdjęć wielu obrazów prezentowanych na wystawie.

Gontyna
15 marca 1931 roku ukazał się pierwszy numer "Gontyny", ilustrowanego dwutygodnika kulturalno-literackiego, organu TAL-u. Redaktorem naczelnym pisma byłMarian Kantor-Mirski, a odpowiedzialnym Mieczysław Ocioszyński, który od drugiego numeru pełnił obie te funkcje. Wydano zaledwie trzy numery "Gontyny" (ostatni ukazał się 15 maja). Wydawnictwa nie kontynuowano głównie z powodów finansowych.

Szopka Zagłębia
Do interesujących inicjatyw TAL-u należało opracowanie i wystawienie w Teatrze Miejskim czterech satyrycznych "Szopek Zagłębia" (w latach 1924, 1926, 1928, 1930). Dwie spośród nich wydano drukiem. Teksty, dekoracje, oprawa muzyczna i wykonanie kukiełek wyobrażających osoby znane, pełniące ważne funkcje w instytucjach państwowych, samorządowych, kulturalnych, działaczy politycznych itp. były dziełem literatów, plastyków i muzyków zrzeszonych w Towarzystwie.

Organizowane imprezy
W listopadzie 1925 roku w sali Seminarium Nauczycielskiego przy ul. Wawel odbyła się rewia przygotowana przez TAL - zatytułowana "Sosnowiec bez koszulki". Towarzystwo organizowało ponadto wieczornice taneczne, przeważnie w teatrze, połączone z występami artystów, konkursami i in. aukcjami.

Organizowane konkursy
Inną formą działalności TAL-u było organizowanie konkursów literackich (np. na nowelę o tematyce regionalnej).

Organizowane uroczystości
Członkowie Towarzystwa podejmowali inicjatywy i uczestniczyli w komitetach przygotowujących lokalne uroczystości np. dla uczczenia pamięcią Henryka Sienkiewicza, "Dnia Juliusza Słowackiego", obchodów 25 rocznicy śmierci Stanisława Wyspiańskiego. Wygłaszali odczyty w różnych środowiskach na tematy literackie, historyczne i in., brali udział w pracach Komisji Teatralnej, Towarzystwa Przyjaciół Teatru, Towarzystwa Naukowego Zagłębia Dąbrowskiego itp.

Osłabiona działalność Towarzystwa

Działalność TAL-u z czasem uległa osłabieniu. Złożyły się na to różne przyczyny jak: śmierć najwybitniejszych twórców: Rychtera, Kwinty, Sadowskiego, Żabickiego, brak napływu nowych sił, niedobory finansowe, niechętny stosunek władz miejskich do Towarzystwa. Po odejściu malarzy w 1933 roku do założonego przez W. Pileckiego Zrzeszenia Artystów Plastyków Zagłębia Dąbrowskiego "Blok", Towarzystwo praktycznie rozpadło się.

Likwidacja Towarzystwa

Ostatecznie zlikwidowano go na walnym zebraniu w kwietniu 1935 roku.

Zobacz też

• Z dziejów Towarzystwa Artystyczno-Literackiego w Sosnowcu (publikacja)
• Gimnazjum Przemysłu Artystycznego

Bibliografia

• Małgorzata Śmiałek: Sosnowieckie ABC, tom V. Muzeum w Sosnowcu, 2006, s. 55-58. ISBN 978-83-89199-37-9.