Niwka (Sosnowiec)

Niwka dzielnica Sosnowca
Status	dzielnica
W granicach Sosnowca	od 1953 r.
Kod pocztowy	41-208

Niwka - południowa dzielnica Sosnowca, granicząca z Mysłowicami.

Historia powstania

Wieś pod nazwą Niwki powstała na lewym brzegu Białej Przemszy (tereny dzisiejszego Jęzora) prawdopodobnie w XVI wieku. W 1581 r. była osadą rybacką wchodzącą w skład dóbr klimontowskich; należała do Jakuba Broniewskiego. Źródła niemieckie odnotowują jej istnienie w 1590 roku, informując o pracującym w niej młynie.

Przeniesienie osady

W latach 20. XVII wieku, prawdopodobnie z powodu katastroficznej powodzi, która nawiedziła wieś, przeniesiono ją na nowe miejsce, na prawym brzegu Białej Przemszy i nazwano Nową Niwką (Niwka obecna). Mieszkało tu 13 rodzin. Dokument z 1687 r. informuje o 9 zagrodnikach z Niwki, 1 garncarzu, 2 młynarzach i 1 karczmarzu.

Właściciele osady

Po Broniewskich właścicielami osady byli: Gosławscy, Mieroszewscy, Jacek Siemieński, Gustaw von Kramsta, a od 1890 r. Towarzystwo Kopalń i Zakładów Hutniczych Sosnowieckich.

Prawo miejskie

Około 1780 r. Niwka - leżąca przy szlakach handlowych i wodnych, wówczas już wieś targowa - otrzymała prawa miejskie. Akt ich nadania podpisał Józef Mieroszewski, ówczesny właściciel miasteczka. Należało ono do najmniejszych miast na ziemiach polskich. Stało tu 30 drewnianych domów, w tym gospodarczych, a mieszkało ok. 100 osób. Miasteczko było rozlokowane wokół rynku o kształcie równoległoboku. Do największych obiektów należały: jednokondygnacyjny murowany ratusz z wyraźnie wyeksponowanym dachem oraz karczma, częściowo podmurowana. Na jej zapleczu znajdowała się wozownia ze stajniami. W końcu XVIII wieku na rynku wzniesiono drewniane magazyny solne. Pierwotny układ urbanistyczny Niwki z dawną zabudową nie dotrwał do naszych czasów.

W 1801 roku władze pruskie pozbawiły Niwkę praw miejskich (od 1795 r. wchodziła w skład pruskiego Nowego Śląska).

Parafia na Niwce

Niwka należała do parafii w Mysłowicach; niewielki modrzewiowy kościół filialny wzniesiono w osadzie na przełomie XVII i XVIII wieku. W 1826 r. utworzono tutaj parafię, do której zostały włączone okoliczne wioski. Po wybudowaniu kościoła w Zagórzu przez Jadwigę Mieroszewską (1848) przeniesiono tam parafię (1852) a niwecki kościół stał się ponownie świątynią filialną. Nowy kościół parafialny, pw. św. Jana Chrzciciela wybudowano w Niwce w latach 1896 - 1910.

Przemysł

Już w pierwszej połowie XIX wieku rozwijał się w osadzie przemysł. Od 1814 r. czynna była kopalnia „Maurycy”, unieruchomiona w 1857 r. W 1833 r. Maurycy Kossowski, Wojciech Kryger, Jacek Lipski i Antoni Klimkiewicz założyli kopalnię „Jerzy” (od 1928 roku "Niwka") oraz przystąpili do budowy w kolonii Henryków huty żelaznej, pierwszej na terenie obecnego Sosnowca. W 1836 r. prawa do kopalni i huty przejął Bank Polski. Hutę - tzw. Zakłady Henrykowskie - unieruchomiono w 1844 r., a w 1860 r. rozebrano. Przy hucie powstała osada - kolonia Henryków, z budynkami odznaczającymi się wysokim poziomem architektonicznym. Z tego okresu pochodzi także trakt łączący Niwkę z Zagórzem i Dąbrową.

W latach 1844 - 1867 nieczynna była kopalnia „Jerzy”. Jej eksploatację wznowił Gustaw von Kramsta, a w 1891 r. przeszła w posiadanie Towarzystwa Kopalń i Zakładów Hutniczych Sosnowieckich. Po II wojnie światowej została połączona z kopalnią „Modrzejów”. Obecnie nie istnieje (wydobycie zakończyła w połowie 1999 r.).

W latach ok. 1860 - 1880 pracowała w Niwce kopalnia „Edward” należąca do właścicieli osady. W późniejszym okresie powstały kopalnie na polach górniczych dzierżawionych od Towarzystwa Kopalń i Zakładów Hutniczych Sosnowieckich: „Alwina I” (1900 - 1926), „Alwina II” (1915 - 1925) "Alwina III" zwana także „Barbarą” (1919 - 1923), „Halina” (1915 - 1930), „Helena” (1900 - 1937), „Irena” (1915 - 1924), „Jadwiga” i „Jadwiga II” (Sosnowiec)| (1907 - 1921), „Jarosław” (1911 - 1922), „Orion” (1900 - 1929).

W latach 60. XIX wieku rozwinęły działalność warsztaty mechaniczne obsługujące kopalnie G. von Kramsty. Dały one początek Fabryce Maszyn Górniczych „Niwka” (taką nazwę zakład przyjął w 1980 r.), pracującej do dnia dzisiejszego.

Port

Do 1840 r. istniał w Niwce, przy ujściu Białej Przemszy do Czarnej Przemszy, niewielki port rzeczny zwany przystanią. Wykorzystywano go m.in. do załadowywania galarów węglem. Tutaj Anglik Davny zbudował statek parowy, którym żeglowano po wodach Przemszy. Po rzece kursowały niewielkie statki handlowe, łodzie flisaków, wspomniane wyżej galary.

Gmina

Od 1874 r. osada należała do gminy Górniczej. Przed I wojną światową włączono ją do gminy Zagórze, a w 1915 r. utworzono gminę Niwka z Dańdówką, Bobrkiem i Borem oraz koloniami Okrzei i Upadową.

Zaludnienie w 1931

Według spisu z 1931 r. w Niwce mieszkały 5.752 osoby, a w całej gminie 10.928 osób. Przeważającą część mieszkańców stanowili robotnicy zatrudnieni w górnictwie i innych gałęziach przemysłu.

Szkolnictwo

W latach 1926 - 1928 wybudowano Publiczną Szkołę Powszechną im. S. Żeromskiego (obecnie Szkoła Podstawowa nr 15). Stała się ona ośrodkiem życia kulturalno-oświatowego osady. Działał tu chór, amatorski teatr, miała siedzibę biblioteka i czytelnia.

Klub sportowy

Stadion AKS Niwka (obecnie)

W osadzie powstał wielosekcyjny Amatorski Klub Sportowy „Niwka”, jeden z najstarszych klubów w regionie, działający do dnia dzisiejszego (pn. AKS „Górnik”). Jego protoplastą był klub „Korona” utworzony w 1917 r.

Nowe miasto

W latach międzywojennych władze gminne konsekwentnie zabiegały o przyłączenie Modrzejowa (dzielnicy Sosnowca) do gminy i utworzenie na gruntach niwecko-modrzejowskich nowego miasta. Zdecydowanie sprzeciwiały się temu władze sosnowieckie, które z kolei wysuwały postulaty rozszerzenia przestrzeni miejskiej o tereny gminy Niwka.

Przyłączenie do Sosnowca

Podejmowane w XX wieku próby umiastowienia Niwki nie powiodły się. W 1947 r. Niwka otrzymała jedynie status gminy wiejskiej o miejskich uprawnieniach finansowych. Od 1953 r. jest dzielnicą Sosnowca.

Galeria

• 

  Litografia z 1836 roku. Niwka widok na Hutę Henrykowską.

• 
• 

  Sosnowiec Niwka. Cmentarz katolicki.

• 

  Sosnowiec Niwka. Cmentarz katolicki.

• 

  Sosnowiec Niwka. Cmentarz katolicki.

• 

  Pocztówka z trójkątem trzech cesarzy. Widoczny port na Niwce.

• 

  Pocztówka z trójkątem trzech cesarzy. Widoczny port na Niwce.

• 

  Opis

• 

  Opis

• 

  Opis

• 

  Opis

• 

  Opis

Bibliografia

• Małgorzata Śmiałek, Zbigniew Studencki: Sosnowieckie ABC, tom VII. Muzeum w Sosnowcu, 2008, s. 47-49. ISBN 978-83-89199-37-9. 
• Dzielnice Sosnowca - Niwka, Dańdówka, Bór, Bobrek, Jęzor, Modrzejów.