Organizacja Orła Białego w Zagłębiu Dąbrowskim

Organizacja Orła Białego w Zagłębiu Dąbrowskim - organizacja zwana także „Orłem Białym” oraz Związkiem Orla Białego (ZOB), należy do pierwszych organizacji konspiracyjnych o charakterze cywilno-wojskowym, jak się powstały w okupowanym kraju. Utworzona została w Krakowie 22 września 1939 r. Na jej czele stanął mjr rez. Kazimierz Kierzkowski (pseud. Prezes).

Początki OOB w Zagłębiu

Zadania utworzenia organizacji w Zagłębiu podjął się z polecenia kierownictwa OOB por. rez. Piotr Makowski organizator i dyrektor Gimnazjum Przemysłu Artystycznego w Sosnowcu.

W początkach października 1939 r. ukonstytuował się zespól dowódczy zagłębiowskiego podokręgu OOB z P. Makowskim jako przewodniczącym, Władysławem Baromskim, jego zastępcą. i Andrzejem Makowskim kierownikiem walki cywilnej. Do organizacji werbowano byłych wojskowych, znanych w Zagłębiu działaczy społecznych, członków Związku Strzeleckiego, Związku Powstańców Sląskich, Polskiej Organizacji Wojskowej itp. W krótkim czasie w szeregach OOB znaleźli się oficerowie i podoficerowie WP, m.in.: Władysław Krawczyk, por. Władysław Soiński, por. Czesław Nowicki, por. Stefan Philipp, st. ogn. Józef Ferdyna, st. sierż. Józef Derlatko, plut. pchr. Kazimierz Patello, powstańcy śląscy - Stanisław Sękała, Ignacy Wittman, nauczyciele - Władysław Mazur, Wiktor Bartosz, Bronisława Binek, Zofia Zagrodzka, Stanisław Wróblewski.

W dniach 16 - 20 października dowództwo OOB podporządkowało się gen. bryg. Michałowi Karaszewiczowi-Tokarzewskiemu, komendantowi Służby Zwycięstwu Polski (od listopada Związku Walki Zbrojnej). O tym fakcie nie wiedzieli członkowie OOB. Organizacja zachowała swoją dotychczasową nazwę.

Struktury OBB w Zagłębiu

4 grudnia 1939 r. gestapo aresztowało P. Makowskiego (zginął w Oświęcimiu 21 marca 1941 r.). Na czele podokręgu zagłębiowskiego stanął wówczas kpt. rez. Ryszard Margasz. Pełnił on obowiązki komendanta wojskowego w Zagłębiu i szefa wywiadu na obszar śląsko-zaglębiowsko-częstochowski. Pod jego kierownictwem OOB rozwijała się intensywnie. Jej szeregi zasilała inteligencja, drobnomieszczaństwo, robotnicy, przedstawiciele różnych zawodów i nurtów politycznych. Prowadzono również akcję scaleniową lokalnych grup konspiracyjnych, które samorzutnie powstawały na terenie Zagłębia. Do OOB przełączyły się m.in. organizacje młodzieżowe, takie jak Odwet z Zagórza i Victoria z Dąbrowy Górniczej. W początkach 1940 r. pozyskano grupę konspiracyjną z Czeladzi, której twórca, Ignacy Frąckiewicz, wykazywał się dużą aktywnością w organizowaniu komórek OOB. Po akcji scaleniowej OOB używała nazwy Związek Orła Białego.

Najmniejszą komórką w strukturze OOB była sekcja składająca się początkowo z 3, a później z 5 osób. Kilka sekcji tworzyło grupę bojową, a kilka grup placówkę. Cztery placówki stanowiły obwód, zaś dwa obozy inspekcję na czele której stal komendant powołany przez kierownictwo w Sosnowcu.
W podokręgu zagłębiowskim było 5 inspekcji:

• Kazimierz (dowódca Emanuel Dworaczek),
• Sosnowiec (dowódca Władysław Baromski).
• Czeladź (dowódca Ignacy Frąckiewicz),
• Dąbrowa Górnicza (dowódca Marian Gawęda),
• Będzin (dowódca Edward Krawczyński).

Straty w OOB

Organizacja ponosiła duże straty osobowe wśród kadry przywódczej. Komendant ZOB. kpt. R. Margosz, został aresztowany 27 czerwca 1940 r. Na czele organizacji stanął Władysław Baromski, ale i jego wkrótce ujęło gestapo (17 lipca 1941 r.). Po nim funkcję przewodniczącego podokręgu zagłębiowskiego przejął Jerzy Znowski (uwięziony 9 maja 1941 r.). Ostatnim przywódcą organizacji w Zagłębiu był Stanisław Makarski aresztowany 3 grudnia 1941 r., a następnie publicznie powieszony w Sosnowcu.

Gromadzenie broni

Zasadniczym celem OOB było przygotowanie powstania zbrojnego. Gromadzono broń i amunicję, które magazynowano w Czeladzi i Bobrownikach.

Propaganda OOB

Kierownictwo przywiązywało dużą wagę do działalności propagandowej. Już jesienią 1939 r. P. Makowski wraz z żoną Jadwigą rozpoczęli wydawanie gazety pt. „Nasze Sprawy”. Po aresztowaniu Makowskiego pismo redagował w Czeladzi I. Frąckiewicz z zespołem. Potem wydawnictwo przejął Ryszard Szkop z organizacji Victoria, która przyłączyła się do OOB.

Akcje humanitarno-charytatywne

Organizacja rozwijała równocześnie szeroką akcję humanitarno-charytatywną, którą zainicjowali Władysław Mazur, dyrektor Seminarium Nauczycielskiego w Sosnowcu (zginął w Dachau), oraz Stefan Balbierz z Dąbrowy Górniczej. We wrześniu 1939 r. za zgodą władz okupacyjnych reaktywowano oddziały PCK w Sosnowcu, Dąbrowie Górniczej i Zawierciu. Udzielano pomocy materialnej jeńcom wojennym, rodzinom poszkodowanym podczas wojny, ewakuowanej ludności, prowadzono szkolenia sanitarne itp. Kuchnie rozdające gorące posiłki były zarazem zamaskowanymi punktami kontaktowymi. Po kilku miesiącach Niemcy zaczęli likwidować placówki PCK. Działalność humanitarno-charytatywną kontynuowano w podziemiu. Przez cały czas zaangażowana była w niej duża grupa mieszkańców Zagłębia, a wśród nich: Maria Oborska, Zofia i Stanisława Binkówny. Zdzisława Osikówna, Michalina Konieczna, Jadwiga Makowska, Danuta Perzanowska, Zygmunt Kotarbiński, Zdzisława Radecka, Stanisław Brzostkiewicz.

Akcje dywersyjne

Podstawowym zadaniem OOB było osłabienie sił okupanta drogą dywersji i sabotażu. Działalność „Orla Białego” była skoncentrowana na realizacji tego właśnie celu. Akcje sabotażowe podejmowano w zakładach pracy i na kolei. Referatem sabotażowo-dywersyjnym kierował Franciszek Hamankiewicz. Szczególnie uciążliwa dla Niemców była dywersja na szlakach kolejowych.

,,Akcję kolejową” organizował i prowadził por. Marian Osiński (pseud. Czarny), a po jego aresztowaniu w maju 1940 r. Bronisław Opiłka (pseud. Stel). Do najczęściej stosowanych działań, które paraliżowały niemiecki transport, należało niszczenie torów. uszkadzanie taboru, urządzeń trakcyjnych i łączności oraz wysadzanie mostów.

Zdrady i aresztowania

Bronisław Opiłka (1910 - 1943)

Na skutek zdrady Jerzego Dajlidzienki (pseud. Maciek), który załamał się w śledztwie i został konfidentem, gestapo rozpracowało organizację. Śmierć ponieśli wszyscy kolejni jej przywódcy:

• M. Osiński,
• Bronisław Opiłka,
• A. Paszkowski
• S. Makarski.

Straceni zostali także szefowie poszczególnych placówek kolejowych:

• Jan P. Mizerkiewicz (pseud. Jesion) z Ząbkowic,
• Antoni Pietras(pseud. Kalina) z Łaz,
• Aleksander Biliński (pseud. Wilczur),
• Jan Łączyński (pseud. Dołęga).

Po wielokrotnych aresztowaniach w 1941 r. OOB została całkowicie rozbita. Dekonspiracji sprzyjała masowość organizacji (w lecie 1940 r. liczyła ona ponad 3,5 tys. osób), brak doświadczenia i lekceważenie niebezpieczeństwa przez jej członków. Pierwsze aresztowania miały miejsce już na przełomie listopada i grudnia 1939 r. W nocy z 16 na 17 listopada 1940 r. aresztowano ponad 200 osób, a po kilkadziesiąt ujęto w grudniu 1940 i marcu 1941 r. Członkowie OOB, którym udało się uniknąć represji, wstępowali do Związku Walki Zbrojnej, przemianowanej w 1942 r. w Armię Krajową, i innych organizacji niepodległościowych.

Bibliografia

• Małgorzata Śmiałek: Sosnowieckie ABC, tom III. Muzeum w Sosnowcu, 2004, s. 40-43. ISBN 83-89199-11-4.