Zakłady Przemysłu Włókienniczego C. G. Schön, później Intertex, Sosnowiec, 1886 - 2007

Przędzalnia Schoena, Sosnowiec, ulica Chemiczna

Na planie Sosnowca z 1907 roku

Intertex - taką nazwę nosiła czynna do 14 maja 2007 roku na Środulce, przy ul. Chemicznej 12 Przędzalnia Czesankowa powstała z zakładów C. G. Schön, Środula.

Historia powstania

Zakład miał bogate tradycje sięgające łat 80. XIX stulecia Wiążą się one z działalnością braci Schönów przybyłych do Sosnowca z Saksonii. Najpierw, w latach 1875 - 1879 Franz Schöen wybudował w dobrach sieleckich, w ówczesnej wsi Kuźnica, przędzalnię wigoniową (C. G. Schön, Spinnerei Sielce), a w 1886 r. Ernst uruchomił na Środulce (C. G. Schön, Kammgarnspinnerei) ogromną jak na owe czasy przędzalnię wełny czesankowej. Obie fabryki oraz wytwórnia trykotaży i pończoch w Sielcu (powstała w 1902 r.) działały pod firmą Dom Handlowy C. G. Schön (z siedzibą najpierw w Sielcu, potem w Sosnowcu) i stanowiły własność Franza, Ernsta, Brunona i Roberta Schönów. Spółka ta powstała prawdopodobnie w 1883 roku. "C. G. Schoen" była własnością spółki matki "C. G. Schön AG" założonej w 1813 roku w Werdau, a poprzez tą spółkę właścicielami sosnowieckich przędzalni byli także ich bracia: mieszkający w Zwikau Brunon i Robert, który mieszkał w Moskwie i prowadził tam sprzedaż produktów firmy. Synowie Brunona: Wilhelm, Oskar Schön i Fritz zamieszkali w Sosnowcu. Przędzalnia na Środulce, kierowana przez Ernsta, rozwijała się bardzo szybko. Na przełomie XIX i XX w. zatrudniała przeszło 2 tys. osób. Posiadała wtedy 4 maszyny parowe o mocy 1500 KM (silniki parowe głównie Sächsische Maschinenfabrik vorm. Richard Hartmann AG i Gebr. Sulzer AG), 3 duże maszyny czyszczące zwane Lewiatanami, 55 tys. wrzecion. Do I wojny światowej była największym zakładem w tej branży w całym Cesarstwie Rosyjskim. Pomyślny rozwój zawdzięczała głównie rozległym rynkom zbytu w Królestwie Polskim i Rosji.

Zmiany po I wojnie światowej

I wojna światowa spowodowała ogromne straty (min. pożar w jednej z przędzalń oraz w zakresie wierzytelności). Zdewastowana i ograbiona przez niemieckich okupantów przędzalnia zaprzestała produkcji. Dopiero w 1920 r. Schönowie zdołali ją odbudować i ponownie uruchomić, ale już w następnym roku unieruchomiono przędzalnię wełny wigoniowej. Brak kapitału jednak zmusił właścicieli do przekształcenia przedsiębiorstwa w klasyczną spółkę akcyjną.

25 sierpnia 1920 r. zakład przekształcono w spółkę akcyjną pn. Zakłady Przemysłu Włókienniczego C. G. Schön/ C. G. Schön S.A z siedzibą w Sosnowcu . Założycielami Spółki byli: Bank Przemysłowy dla Królestwa Galicji i Lodomerji z Wielkim Księstwem Krakowskim we Lwowie oraz firma „C.G. Schön” w Sosnowcu. Prezesem spółki został Wilhelm Schön (syn Franza), a w skład zarządu wchodzili także: Tadeusz Filippi (wiceprezes), Fritz i Włodzimierz Schönowie oraz Feliks Mieszkowski (członkowie). Dyrekcję zakładów tworzyli: Wilhelm Schön, Albert Oderman, Paweł Ruppert, Paweł Gerard, Józef Zarybnicki i Antoni Kromer.

Nowo powstała Spółka odkupiła od istniejącej poprzednio Spółki firmowej pod nazwą Dom Handlowy C.G. Schön w Sosnowcu wszystkie nieruchomości i ruchomości położone w Sosnowcu i należące uprzednio do tego przedsiębiorstwa, przede wszystkim przędzalnię wełny czesankowej w Środulce, przędzalnie wigonii w Siedlcach (obecnie Sielec) wraz z całym majątkiem nieruchomym, zabudowaniami fabrycznymi, torem przemysłowym, jak również ruchomościami i urządzeniami magazynowymi oraz inwentarzem, który stanowił własność Spółki w dniu 31 lipca 1919 r. Kapitał zakładowy został określony na 35 000 000 mkp i podzielony na 35 000 akcji na okaziciela opiewających na 1000 mkp każda.

Produkty i eksport

Produkowano tutaj przędzę czesankową surową i barwioną oraz nitkowaną. Głównym odbiorcą krajowym było Bielsko, a ponadto Łódź i Warszawa. Nowe rynki zbytu powstały za granicą: w Japonii i krajach europejskich (Niemcy, Anglia, Rumunia, Czechosłowacja, Szwecja, Dania).

Okres przed II wojną światową

Do wybuchu II wojny światowej przedsiębiorstwo przeżywało okresowe trudności spowodowane brakiem zapotrzebowania na przędzę czesankową, gdyż odpadł chłonny rynek rosyjski oraz załamaniem się koniunktury w czasie wielkiego kryzysu gospodarczego (1929 - 1933). Od 1934 r. sytuacja spółki zaczęła się poprawiać. W ostatnich latach przed wojną przędzalnia zatrudniała ok. 900 robotników i wytwarzała rocznie ok. 1000 ton przędzy.

Okres II wojny światowej

We wrześniu 1939 r. zatrzymano produkcję, lecz wkrótce ją wznowiono. Fabryka pracowała do końca okupacji (wykorzystując jednak zaledwie 60% zdolności produkcyjnych).

W kwietniu 1940 r. utworzono obóz dla więźniów w warsztacie fabryki włókienniczej Schön Company (przędzalnia na Sielcu) przy ówczesnej Erste-Mai-Straße (ul. 1 Maja) , którą nazywano obozem przejściowym, obozem zbiorczym lub obozem jenieckim. SS-Sonderkommando Sosnowitz, kierowane przez SS-Sturmbannführera Rudolpha, monitowało obóz do końca marca 1941 r.

W obozie tym koncentrowano Żydów. Od kwietnia 1940 r. do lutego 1941 r. w obozie przebywało kilka tysięcy osób. Cześć osób przewożono z obozu tymczasowego do Auschwitz. Według dostępnych dokumentów dnia 24 grudnia 1940 r. w obozie przebywało 133 mężczyzn i 65 kobiet.

16 kwietnia 1942 statut został dostosowany do niemieckiej ustawy o spółkach akcyjnych i przeredagowany. Zarząd spółki w tym czasie zgodnie z dokumentem stanowili mieszkający w Sosnowcu: Wilhelm Schön, Dr Georg Schön. Rada Nadzorcza: Elsa Schön, Przewodniczący; Paul Alfred Schön, zastępca przewodniczącego; Hildegart Schön. Głównym udziałowcem byłą rodzina Schön mieszkająca w Sosnowcu - ówczesnym Sosnowitz.

Główne produkty w tym czasie stanowiły: przędza czesankowa, przędza mieszana: surowa biała i barwiona, przędze specjalne. Spółka posiadała swoje przedstawicielstwa w: Bielitz (O-S.), Chemnitz, Litzmannstadt, Sorau (Lausitz), Greiz i Wiedniu.

Okres po II wojnie światowej

Po wojnie przeszła pod zarząd państwowy, a następnie została znacjonalizowana. Produkcję wznowiono w marcu 1945 r. Początkowo nie była ona wysoka (361t), dopiero w końcu lat 40. osiągnęła stan sprzed wojny.

Przekształcenie zakładu

W okresie Polski Ludowej zakład był kilkakrotnie reorganizowany. Zgodnie z ówczesnymi tendencjami tworzenia dużych jednostek gospodarczych połączono go z przędzalnią na Pogoni, założoną w latach 70. XIX w. przez Henryka Dietla (późniejszy ,,Politex"). Do końca 1947 r. obie przędzalnie funkcjonowały w ramach Zjednoczonych Zakładów Przemysłu Wełnianego C. G. Schön i H. Dietel, a w latach 1948 - 1950 jako Państwowe Zakłady Przemysłu Wełnianego nr 7 w Sosnowcu (w skład Państwowych Zakładów wchodziła również fabryka w Białej Krakowskiej). W 1951 r. przedsiębiorstwo obejmowało dwie miejscowe fabryki włókiennicze i nosiło nazwę: Sosnowieckie Zakłady Przemysłu Wełnianego. Z dniem 1 stycznia 1952 r. wydzielono z niego dawny zakład Schöna pn. Śląsko-Dąbrowskich Zakładów Przemysłu Wełnianego (od 1 kwietnia 1962 r. działał jako Sosnowieckie Zakłady Przemysłu Wełnianego im. Anastazego Kowalczyka).

W połowie 1964 r. fabryki ponownie połączono. Utworzone przedsiębiorstwo - Sosnowieckie Przędzalnie Czesankowe im. A. Kowalczyka – rozdzielono zarządzeniem Ministra Przemysłu Lekkiego z października 1967 r. Od tej pory funkcjonowały oddzielnie: Przędzalnia Czesankowa ,,Politex” (przy ul. S. Żeromskiego, obecnie nie istnieje) oraz Przędzalnia Czesankowa „Intertex” (ul. Chemiczna 12). Jako przedmiot działalności „lntertexu” określono: „pranie i karbonizowanie wełny zgrzebnej oraz wyrób czesanki i przędzy czesankowej surowej i barwionej z wełny i surowców wełnopodobnych”.

Modernizacja

W latach 1958 - 1962 fabrykę poddano gruntownej modernizacji – wybudowano nową przędzalnię i czesalnię włókien syntetycznych oraz oczyszczalnię ścieków, a w 1969 r. zakończono budowę farbiarni. Równocześnie powstały obiekty socjalno-usługowe: węzły sanitarne, szatnie, pomieszczenia śniadaniowe, urządzenia klimatyzacyjne i wyciszające. Kolejną przebudowę zakładu kosztem wielkich nakładów inwestycyjnych, rozpoczęto w końcu 1972 r. W ciągu kilku lat odrestaurowano połowę budynków fabrycznych, wymieniono całkowicie park maszynowy w większości oddziałów, oddano do użytku nowe oddziały, zmodernizowano i zautomatyzowano produkcję.

Udogodnienia dla pracowników

Pracownikom zapewniono kompleksową opiekę zdrowotną. Powstały: Zakładowa Przychodnia Zdrowia i liczne gabinety specjalistyczne (internistyczny, chirurgiczny, stomatologiczny, ginekologiczny, laboratorium analityczne). Funkcjonowały również przedszkole, żłobek, a poza miastem kilka ośrodków wczasowych.

Edukacja pracowników

Celom zdobywania i podnoszenia kwalifikacji zawodowych służyła działająca przy ,,Intertexie” szkoła włókiennicza (zasadnicza, technikum, średnie studium zawodowe).

Zmiana profilu produkcji

W okresie powojennym zmieniał się profil produkcji. Obok przędzy naturalnej, wełnianej zaczęto wytwarzać przędzę dziewiarską i tkacką z włókien syntetycznych krajowych oraz importowanych. Powstawały tutaj elanoangora, anilano-angora, anilana puszysta, przędza cottonowa, len, bawełna, moher i in. Produkty ,,lntertexu” charakteryzowały się wysoką jakością i przeznaczane były na zaopatrzenie licznych zakładów specjalistycznych w Sosnowcu i wielu miastach kraju (Łódź, Opole, Kalisz, Zielona Góra, Płock i in.). Od 1985 r. zaczęto produkować włóczkę na potrzeby rynku wewnętrznego; w dwa lata później uruchomiono w zakładzie sklep fabryczny z własną włóczką.

Ilość produkowanej przędzy

Roczna produkcja przędzy, niezbyt duża w pierwszych latach po wojnie stopniowo rosła i wynosiła:

• 1950 r. - 1420 t,
• 1955 r. - 1312 t,
• 1960 r. - 1462 t,
• 1965 r. - 2263 t,
• 1970 r. - 2577 t.

Największy poziom – ponad 4000 t - uzyskano w połowie lat 70. XX w.

W późniejszych latach produkowano coraz mniej w 1990 r. tylko 900 t.

Zatrudnienie

Zatrudnienie zmieniało się zgodnie z koniunkturą w przemyśle włókienniczym i wynosiło:

• 1946 r. - 1496 osób (w tym 1272 robotników),
• 1950 r. - 2230 (1841 robotników),
• 1955 r. - 2022 (1747),
• 1960 r. - 2162 (I 867),
• 1970 r. ok. 2500 osób.

Od lat 70. XX w. stan zatrudnienia wykazuje tendencję spadkową:

• 1980 r. ok. 1900 osób,
• 1990 - 1073 osoby.

Lata 90 czas kryzysu

Poważne trudności przeżywał zakład na początku lat 90. XX w., w okresie transformacji ustrojowej. Zaistniała konieczność znacznego ograniczenia produkcji i zatrudnienia: produkcja spadła czterokrotnie, a zatrudnienie dwukrotnie. Niektóre budynki fabryczne wydzierżawiono bądź sprzedano innym podmiotom gospodarczym.

Przekształcenie zakładu w spółkę akcyjną

W 1998 r. „lntertex” został przekształcony w spółkę akcyjną z kapitałem zakładowym w wysokości 4 mln zł. Na pewien czas sytuacja zakładu uległa poprawie. Produkowano tu przędzę czesankowa surową i barwioną dla potrzeb tkackich i dziewiarskich, a także przędzę specjalnego przeznaczenia.

Upadłość spółki

14 maja 2007 r. ogłoszono upadłość spółki (produkcję zakończono w połowie 2006 r.). Z dniem 1 sierpnia 2007 r. na teren zakładu wkroczył Syndyk Masy Upadłości Sądu Rejonowego w Katowicach.

Podział terenu po zakładzie

Majątek byłego ,,Intertexu” ulega dalszym podziałom. Część terenu należy obecnie do hurtowni spożywczej Sygel - Jool S.A. Jej właściciel wyburzył główną halę przędzalni 11 października 2007,, która znajdowała się w złym stanie technicznym. Inna firma, Megaplot, zajmująca się produkcją ploterów termicznych, wyremontowała na własne potrzeby zakupiony wcześniej budynek warsztatów mechanicznych. W pomieszczeniach fabryki funkcjonuje, obok wymienionych, wiele innych firm. Do sprzedaży przeznaczono również pozostałe budynki ,,lntertexu”. Jedną z hal zajmowała firma Car Fresh produkująca kosmetyki samochodowe. W styczniu 2007 wybuchł pożar w tej hali - zapaliły się chemikalia - zbiorniki z heksanem o wadze jednej tony każdy.

Galeria

• 

  Opis zdjęcia:Intertext na planie miasta z 1921

• 

  Opis zdjęcia:

• 

  Opis zdjęcia:

• 

  Opis zdjęcia:

• 

  Opis zdjęcia:

Bibliografia

• Małgorzata Śmiałek: Sosnowieckie ABC, tom VI. Muzeum w Sosnowcu, 2007, s. 26-29. ISBN 978-83-89199-34-8. 
• Anna Makarska: Rodzina Schönów w Sosnowcu. Muzeum w Sosnowcu, 2002. ISBN 83-89199-01-7. 
• Fanny Lamprecht: Rodziny Lamprechtów i Schönów w Sosnowcu. Muzeum w Sosnowcu, 2002. ISBN 83-915173-7-3. 

Linki zewnętrzne

• Materiały archiwalne w Archiwum Państwowym w Katowicach