Porąbka (Sosnowiec)

Z WikiZagłębie
Herb Porąbki

Porąbka - dzielnica Sosnowca granicząca od zachodu z Zagórzem i Klimontowem, wschodu z Kazimierzem i Maczkami, północy ze Strzemieszycami. W 1967 uzyskała prawa miejskie, lecz już w 1973 została przyłączona do Kazimierza Górniczego, a w 1975 wraz z nim do Sosnowca.

W Porąbce urodził się Edward Gierek - w dzieciństwie mieszkał, w robotniczej rodzinie, w okolicy skrzyżowania dzisiejszych ulic Wiejskiej i Szenwalda

Historia

Pierwotnie wieś utworzona na wyrębie leśnym puszczy Pakosznickiej, ulokowana na prawym brzegu potoku Bobrek. Jej początki nie są znane. Istnienie wsi zostało odnotowane w dokumencie z 1326 roku, odnoszącym się do opłaty świętopietrza składanego przez jej mieszkańców. Informacje te potwierdza w XV wieku Jan Długosz w Liber Beneficiorum. Od 1390 do 1789 roku była własnością biskupów krakowskich i wchodziła w skład majątku klucza sławkowskiego. W późniejszych latach wieś wielokrotnie zmieniała właścicieli.

Około 1920 roku nabyło ją Warszawskie Towarzystwo Kopalń Węgla i Zakładów Hutniczych. We wsi wydzieliły się osady - przysiółki, tzw. Morze Czarne, Bór Porębski, "Za wodą" (Zawodzie), a także Maćki. W II połowie XIX wieku rozwinęło się tutaj górnictwo węglowe, które zmieniło charakter wsi, przeobrażając ja w osadę przemysłową. Tworzyły się kolonie robotnicze: Kazimierz, Juliusz, Szmejka. W 1860 roku powstała pierwsza kopalnia odkrywkowa (własność Kriegera). Na jej miejscu w 1874 roku Warszawskie Towarzystwo Kopalń Węgla i Zakładów Hutniczych uruchomiło kopalnię "Wiktor", a następnie "Kazimierz", która w roku 1938 połączyła się z pobliską kopalnią "Juliusz", eksploatowaną od 1914 roku. Do 1950 roku Porąbka przynależała do gminy olkusko-siewierskiej, a następnie wchodziła w skład gminy Kazimierz w powiecie będzińskim. W 1954 roku stałą się gromadą, w 1956 osiedlem, a w 1967 roku otrzymała status samodzielnego miasta, który utraciła w 1973 roku, kiedy przyłączono ją do Kazimierza Górniczego. Po przeprowadzeniu reformy administracyjnej została wchłonięta przez organizm miejski Sosnowca.

Bibliografia


. Porąbka, dawna wieś położona na prawym brzegu rzeki Bobrek, wśród lasów, należy do naj starszych miejscowości w Zagłębiu Dąbrowskim. Kiedy została założona nie sposób jednoznacznie określić. Autor monografii Porąbki, Jan Jelonek, który przeprowadził rozległe badania źródłowe, ustalił, iż je/po- czątki sięgają co najmniej XIV wieku. Według niego Porambka (pod taką nazwą występowała) była p\erwotnie wsią szlachecką osadzoną na prawie magdeburskim. W 1390 roku należała do rycerza Abrahama z Woj kowa (Wojkowic Kościelnych), który "za zgodą króla Władysława Jagiełły 5 sierp- nia 1390 roku sprzedał ją Janowi, biskupowi krakowskiemu za 250 grzywien praskich"l . W ten sposób stała się własnością biskupów krakowskich, co póź- niej potwierdził Jan Długosz2 . Powyższe ustalenia podważyła dr Bożena Czwojdrak z Uniwersytetu Ślą- skiego, na konferencji poświęconej osadnictwu nad Przemszą i Brynicą w średniowieczu, łącząc je z inną miejscowością o tej samej nazwie, leżącąjako- by koło Jaworzna. Czas powstania "naszej" Porąbki przesunęła na XV wiek, zakwestionoWała' wnież fakt jej przynależności do biskupów krakowskich. Stano. ko swoje o arła na zapisach J. Długosza w Liber beneficiornm uzna- jąc,jak się., łko drugi z nich za odnoszący się do późniejszej dzielnicy Sosnowca3. . Żyjący w XV wieku J. Długosz we wspomnianym dziele wymienia Porąbkę dwukrotnie. Pierwszy zapis informuje, iż wieś była własnością bisku- pa krakowskiego i należała do parafii w Jaworznie. Posiadała 15 łanów kmie- cych, karczmę i zagrodę. Wpłacała dziesięcinę konopną i snopową dla kościo- ła w Mysłowicach (7 grzywien) oraz dla kościoła w Jaworznie w tej samej wysokości. Drugi zapis brzmi: "Porambka - wieś w parafii Mysłowice

(Misiowice)... Jest tam także sołectwo w polami, z których dziesięcinę sno- pową daje się do Mysłowic w wysokości pół grzywny"4 . J. Jelonek nie ma żadnych wątpliwości, iż oba zapisy dotyczą tej samej wsi. Takie samo stanowisko zajął J. Przemsza-Zieliński, który drugi zapis uznał za poprawkę autorską J. Długosza, uzupełniającą pierwszą informację5 . Według opinii obu autorów Porąbka była własnością biskupów krakow- skich i wchodziła w skład majątku klucza sławkowskiego - rozległego teryto- rium graniczącego z księstwem siewierskim i starostwem będzińskim. Istnie- nie Porąbki w obrębie tych dóbr potwierdzają późniejsze dokumenty. Granice wsi, wraz z przysiółkami, określił J. Jelonek na podstawie mapy gruntów z 1857 roku: "Od północy Porąbka graniczyła z lasem wsi Zagórze i w części z lasem państwowym nadleśnictwa Gołonóg, od wschodu z gruntami wsi Grabocin oraz Niemce (obecnie Ostrowy Górnicze) i dalej przez las pań- stwowy do Maczek, gdzie granica dochodziła do lasu gminy Sławków. Od strony południowej, od Maczek na wschodzie do Boru Porębskiego na zachodzie, granica podąża doliną rzeki Białej Przemszy. Porąbka graniczy tu- taj z gruntami wsi Długoszyn i Jaworzno. Po stronie zachodniej koryto rzeki Bobrek oddzielało tereny Porąbki od gruntów wsi Niwka, Bobrek i częściowo Klimontów. Na wysokości Rabki granica pochyla się ku zachodowi i następ- nie po granicy pól wsi Zagórze biegnie ku północy"6 . Jak wynika z powyższego opisu wieś obejmowała duży obszar, którego znaczną część stanowiły lasy. Trudno jest ustalić przebieg granic Porąbki we wcześniejszych okresach. J. Jelonek uważa, iż był on podobny. Do wioski należały niewielkie osady leśne: Czarne Morze (według Kantora-Mirskiego w XV wieku stały tu trzy chałupy) i Za Wodą (późniejsze Zawodzie), a także Bór Porębski i Macki. Znacznie później wykształciły się kolonie Szmejka, Juliusz, Kazimierz, Pekin. We wsi urzędował sołtys, który posiadał własne pole oraz młyn i karcz- mę. Biskupi wykupili sołectwo i sami naznaczali sołtysów. Nie znamy więk- szości ich nazwisk. Z fragmentarycznych źródeł wynika, iż w pewnym okre-


sie, do 1539 roku karczmę i młyn użytkowali Anna Porąbczanka i Andrzej Porębski. Biskup Jakub Zadzik oddałje następnie w dożywocie Wojciechowi Radwańskiemu7. W xvn wieku przywilej na sołectwo otrzymała rodzina Majowskich, która użytkowała karczmę do końca XVIII wieku8 . Rozwój Porąbki został zahamowany w XVII wieku wskutek działań wo- jennych. Sławków i wioski klucza ucierpiały od wojsk szwedzkich oraz żołnie- rzy chorągwi hetmana polnego i marszałka wielkiego Jerzego Sebastiana Lubomirskiego, który przybył do Sławkowa w 1659 roku na leże zimowe. Straty w kluczu były ogromne. Spadła liczba ludności, z 15 łanów zasiedlonych w Porąbce zostało tylko 9 9. Chłopi z Porąbki odrabiali pańszczyznę w folwarku Strzemieszyce Wiel- kie. Powinności należne właścicielowi spłacali częściowo czynszem. Wyko- nywali ponadto doraźne prace, takie jak np. wywóz drzewa z lasów, przywie- zienie soli z Wieliczki, dostarczenie do Krakowa rud ołowiu wydobytych w kluczu sławkowskim i in. Byli wolni - mogli opuszczać swoje zagrody pod warunkiem zapewnienia następcy. W 1789 roku Sejm Czteroletni podjął uchwałę o konfiskacie dóbr bisku- pich. Tereny klucza sławkowskiego z Porąbką przeszły na własność skarbu państwa. Wyznaczono prywatnych dzierżawców wsi. Nie wiadomo kto przejął Połąbkę. W 1795 roku Porąbka weszła w skład pruskiego Nowego Śląska, należa- ła do powiatu siewierskiego. Po utworzeniu Księstwa Warszawskiego (1807) Napoleon przekazał ten teren (reaktywował Księstwo Siewierskie o znacznie większym obszarze) marszałkowi Janowi Lannesowi księciu Montebello. Prze- prowadzono wówczas wiele zmian organizacyjnych we wsi. Od sołectwa oddzielono karczmę wraz z gruntami i przeznaczono na osobną dzierżawę. Grunty sołectwa natomiast p,odzielono na dwie części - jedną z nich z domem mieszkalnym i innymi budynkami, otrzymała w dożywocie rodzina Dembiń- skich, a drugą, położoną za rzeką Bobrek od strony Zawodzia, rozdzielono \między chłopów.

Źródło: „https://wikizaglebie.pl/index.php?title=Porąbka_(Sosnowiec)&oldid=67540”