Brynica
| Cieki wodne w Zagłębiu Dąbrowskim | |
 | |
 | |
| Nazwa | Brynica |
| Źródło | Mysłów (gm. Koziegłowy) |
| Ujście | Czarna Przemsza |
| Długość | 57,2 km |
| JCW | PLRW20005212619 |
| Powierzchnia zlewni | 482,7 km². |
Brynica - rzeka na Wyżynie Śląskiej, w województwie śląskim, o długości 57,2 km i powierzchni dorzecza 482,7 km²; Ze źródłami w Mysłowie (gmina Koziegłowy, powiat myszkowski), na wysokości 350 m n.p.m.; Przepływa miasta Górnego Śląska i Zagłębia Dąbrowskiego: Miasteczko Śląskie, Świerklaniec, Piekary Śląskie, Bobrowniki, Wojkowice, Czeladź, Będzin, Siemianowice Śląskie, Katowice, Sosnowiec i Mysłowice. płynie przez Garb Tarnogórski. Na granicy Mysłowic i Sosnowca uchodzi do Czarnej Przemszy; Główny dopływ Czarnej Przemszy, stanowi jej prawy dopływ;
Niegdyś była rzeką zasobną w ryby, a na brzegach występowały bobry. Tworzyły się liczne rozlewiska i stawy. Z uwagi na XIX wieczny rozwój przemysłu, ulegała coraz większym zanieczyszczeniom.
Znaczenie gospodarcze
Jej brody i mosty były miejscem przepraw kupców, co sprzyjało rozwojowi osadnictwa nad jej brzegami. Dzięki funkcjonowaniu brodów, później mostów, powstała Czeladź i Milowice. Na rzece przed regulacją istniało wiele młynów wodnych. Wody rzeki wykorzystywane też były w górnictwie w przyległych do doliny rzeki kopalniach [2].
Regulacja rzeki
Regulację koryta rzeki rozpocząto w latach 20-tych XX wieku.
Pomiędzy 1930 a 1939 utworzono na rzecze zbiornik wodny w Kozłowej Górze (gmina Świerklaniec). Stworzony dla celów militarnych po II Wojnie Światowej (1948-1951) zaadaptowano do funkcji rezerwuaru wody pitnej wodociągowej wznosząc stację uzdatniania wody.
Pomiędzy 1935 a 1937 nastąpiła regulacja rzeki na odcinku płynącym na granicy Sosnowca i Katowic. Regulacja rzeki miała na celu zmniejszenie ucieczek wody z koryta do wyrobisk górniczych kopalń cynku, ołowiu i węgla kamiennego.
W latach 70-tych XX wieku wzdłuż rzeki w Sosnowcu utworzono Bulwar Brynicy sięgający aż do Parku Kresowego.
Granica
Zasadniczo na całej swojej długości jest historyczną granicą pomiędzy Zagłębiem Dąbrowskim a Górnym Śląskiem, szerzej; pomiędzy Małopolską a Śląskiem.
Dawniej była to rzeka, na której oparta była część granicy zachodniej Polski. Kolejno była miejscem granicznym Prusami (później Niemcami), a Rosją; w latach 1918-1922 była to granica niemiecko-polska. 20 czerwca 1922 roku, wojska polskie pod dowództwem gen. Stanisława Szeptyckiego przekroczyły most na Brynicy, aby przejąć wschodnią część Górnego Śląska pod polską administrację. W latach 1922-1939 stanowiła granicę pomiędzy województwem śląskim a województwem kieleckim w którym znajdowało się Zagłębie Dąbrowskie.
Turystyka
Spływy kajakowe
Na rzece organizowane są spływy kajakowe na dwóch trasach:
- Trasa 1: Brynica - Niezdara - jezioro Świerklaniec
- Trasa 2: Piekary Śląskie - Siemianowice Śląskie
- Trasa 3: Piekary Śląskie - Sosnowiec
Stan wody w rzece Brynica jest bardzo zmienny, lecz umożliwiający organizowanie spływu. Trasa nr 1 do przepłynięcia po opadach deszczu i na wiosnę.
Turystyka rowerowa
Na odcinku wzdłuż Sosnowca biegnie Szklak Rowerowy Dawnego Pogranicza; Na odcinku między ul. Sobieskiego, wzdłuż obszaru przyległego do stawu Stawiki w postaci asfaltowej drogi rowerowej; Dalej za Parkiem Bioróżnorodności prowadzi wałem przeciwpowodziowym do mostu na rzecze a następnie śladem kolei piaskowej do Parku Tysiąclecia. Z Parku Tysiąclecia prowadzi nieoznaczona trasa w dół to łąk nad Brynicą a potem wałem przeciwpowodziowym w kierunku Czeladzi aż do mostu piszo-rowerowego w okolicy Parku Alfred. W Czeladzi droga rowerowa nad rzeką poprowadzona jest wzdłuż Parku Grabek.
Brynica na dawnej fotografii
Brynica pod Milowicami przed 1930r.
Brynica i jej bagna pod Kopalnią "Saturn" w Czeladzi przed 1930r.
Most nad Brynicą w Czeladzi, wybudowany sumptem Tow. Górniczo-Przemysłowego "Saturn" przed 1930r.
Brynica na współczesnej fotografii
Dobieszowice Wesoła - granica Małopolski i Śląska
Dobieszowice Wesoła - granica Małopolski i Śląska
Ujście do Czarnej Przemszy Sosnowiec Radocha
Ujście do Czarnej Przemszy Sosnowiec Radocha
Brynica w Sosnowcu na wysokości Stawików i Parku Fusińskiego
Most na Brynicy łączący Stawiki i Park Fusińskiego
Brynica w Czeladzi w okolicy Parku Grabek
Brynica w Czeladzi, w okolicach Parku Grabek; Po prawej widoczny budynek Kina Uciecha;
Opis zdjęcia:
Bibliografia
- Małgorzata Śmiałek: Sosnowieckie ABC, tom I. Muzeum w Sosnowcu, 2002, s. 6. ISBN 83-915173-5-7.
- Filip Sulimierski: Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I. Warszawa: Kasa im. Józefa Mianowskiego, 1880, s. 395. .
- Ludwik Kowalski: Nieco o hydrogeologii Brynicy.. Kraków: [B.w.], ("Orbis"), 1936. .
- Małgorzata Jastrząb, Marek Mrozowski: Brynica - jaka jest, jaka będzie.. Czeladź: Biblioteka "Echa Czeladzi", Zeszyt nr 3, 1997. .
