Ekspres Zagłębiowski

Expres Zagłębiowski - czasopismo regionalne wydawane od 5 grudnia 1990 r. pod nazwą "Ekspres Sosnowiecki" przez Oficynę Wydawniczo-Autorską "Sowa-Press" Sp. z o.o., powołaną przez Jana Przemszę-Zielińskiego wspólnie z żoną Kazimierą i synem Łukaszem Zielińskimi.

Historia powstania

Początkowo było dwutygodnikiem wychodzącym w formacie A3, w objętości 8 kolumn. Zmiana tytułu na "Ekspres Zagłębiowski" nastąpiła z dniem 8 czerwca 1991 r. Od 7 grudnia 1991 r. pismo ukazywało się raz w miesiącu jako magazyn, w formie broszury A4 i w objętości 28 kolumn. Ostatnią innowację wprowadzono w 1994 r.: od 2 numeru zaczęto stosować mniejszy format i objętość do 50 kolumn, a w podtytule periodyku pojawił się zapis "Pismo Związku Zagłębiowskiego".

Adresat pisma

Czasopismo adresowane było do szerokich kręgów czytelników - rodowitych i napływowych Zagłębiaków interesujących się historią regionu, nauczycieli i młodzieży szkolnej. Kolejne podtytuły informowały: Niezależna Gazeta Miłośników Zagłębia Dąbrowskiego; Niezależne Czasopismo Miłośników Regionu Zagłębia Dąbrowskiego. Materiały pomocnicze do nauki o regionie; Magazyn Zagłębiowskiej Małej Ojczyzny. Materiały pomocnicze do nauki o regionie.

Redaktorzy Pisma

Twórcą koncepcji pisma i autorem znacznej części tekstów był Jan Przemsza-Zieliński. Do grona jego najbliższych współpracowników należeli Kazimiera Zielińska i Łukasz Zieliński. Na łamach "Ekspresu" publikowali ponadto:

• Bolesław Ciepiela
• Jerzy Czarski
• Karol Rodek
• Marian Ponczek
• Krzysztof Jędrzejko
• Sylwia Jarosławska
• Artur Rejdak
• Jan Kmiotek
• Tadeusz Sobczyk
• Tadeusz Witkowski
• Kazimierz Olszewski i in.

Przedruki z innej prasy i czasopism

Zamieszczano również liczne przedruki z miejscowej prasy i czasopism (m.in. z "Kuriera Warszawskiego" 1899 r., "Rocznika Sosnowieckiego i Kalendarza na rok 1899", "Kuriera Zagłębia" 1915 r., "Głosu Zagłębia" 1927 r.), opracowań: głównie historycznych (np. z M. Kantora-Mirskiego Z przeszłości Zagłębia Dąbrowskiego i okolicy, Szkice monograficzne z ilustracjami, lata 30. XX w., A. Bienia W podziemiach Zagłębia, Płocka i Wloclawka, Sosnowiec 1930, S. Radka Rewolucja w Zagłębiu Dąbrowskiem 1894 -1905-1914, Sosnowiec 1930 i in.) oraz w mniejszym zakresie, teksty rękopiśmienne z bibliotek.

Dodatki do pisma

Zawartość treściową wzbogacały reprodukcje starych widokówek, fotografii, rysunków, map, planów, dokumentów. Koncepcja "Ekspresu" ulegała pewnym modyfikacjom - od idei gromadzenia przyczynków do dziejów Sosnowca po dokumentację szeroko rozumianej Historii Zagłębia Dąbrowskiego. Materiały dotyczące przeszłości regionu zdecydowanie przeważają w piśmie w stosunku do współczesnych.

Tematyka pisma

Prezentowana tematyka była bardzo różnorodna - dotyczyła historii, geografii, kultury, sztuki, literatury, nauki, oświaty, sportu, religii, przemysłu i gospodarki, spraw z obszaru polityki, prawa itp. Publikowano głównie artykuły, ale także utwory poetyckie, literackie, wywiady, polemiki, notatki, recenzje.

Według obliczeń Zdzisława Gębołysia, autora Bibliografii zawartości "Ekspresu Zagłębiowskiego", opublikowano łącznie 1778 tekstów, z czego 557 historycznych. Drugie miejsce (246) przypadło literaturze i językoznawstwu. Pod względem podziału terytorialnego dominuje Sosnowiec (518 tekstów), a następnie Zagłębie Dąbrowskie (310) i Będzin (124). Obok licznych artykułów poświęconym przeszłości miast zagłębiowskich i ich dzielnic pojawiły się również teksty o osadach granicznych - Pilicy, Siewierzu, Sławkowie, Olkuszu. Pisano w ,"Ekspresie" o podziałach administracyjnych, gminach, powiatach, prawach miejskich, herbach, kolei, tramwajach, kinach, teatrach, szkołach, bibliotekach. Zwracano uwagę na towarzystwa artystyczno – literackie, muzyczne, organizacje wyznaniowe, w tym gminy żydowskie, kościoły różnych wyznań, a także kopalnie, huty, cechy rzemieślnicze itp.

Dużo miejsca na łamach "Ekspresu" poświęcono mieszkańcom miast i wsi zagłębiowskich, ich kulturze, losom, udziałowi w różnych wydarzeniach historycznych. Biografie zasłużonych obywateli - organizatorów przemysłu, wojskowych, polityków, nauczycieli, działaczy kultury, twórców, artystów stanowią znaczącą pozycję w czasopiśmie.

Ostatni numer pisma

Edycję pisma przerwała nagła śmierć Jana Przemszy-Zielińskiego w maju 1999 r. Ostatni, podwójny zeszyt (4-5) ukazał się po jego śmierci z datą 15 czerwca 1999 r.

Na rynku wydawniczym ukazały się 123 numery "Ekspresu" w nakładzie 500-600 egzemplarzy.

Ekspres Sosnowiecki

1990 - ROK I

Ekspres Sosnowiecki nr. 001 (05.12.1990)

Ekspres Sosnowiecki nr. 002 (20.12.1990)

1991 - ROK II

Ekspres Sosnowiecki nr. 003 (05.01.1991)

Ekspres Sosnowiecki nr. 004 (18.01.1991)

Ekspres Sosnowiecki nr. 005 (01.02.1991)

Ekspres Sosnowiecki nr. 006 (15.02.1991)

Ekspres Sosnowiecki nr. 007 (01.03.1991)

Ekspres Sosnowiecki nr. 008 (15.03.1991)

Ekspres Sosnowiecki nr. 009 (30.03.1991)

Ekspres Sosnowiecki nr. 010 (13.04.1991)

Ekspres Sosnowiecki nr. 011 (27.04.1991)

Ekspres Sosnowiecki nr. 012 (11.05.1991)

Ekspres Sosnowiecki nr. 013 (25.05.1991)

Ekspres Zagłębiowski

Od numeru 14 który wyszedł 08 czerwca 1991 roku czasopismo zmieniło swoją nazwę na Ekspres Zagłębiowski

obejmując swoim zasięgiem cały region i promując się jako Niezależna Gazeta Miłośników Regionu Zagłębia Dąbrowskiego

1991 - ROK II c.d.

(01) Ekspres Zagłębiowski nr. 014 (08.06.1991)

(02) Ekspres Zagłębiowski nr. 015 (22.06.1991)

(03) Ekspres Zagłębiowski nr. 016 (06.07.1991)

(04) Ekspres Zagłębiowski nr. 017 (20.07.1991)

(05) Ekspres Zagłębiowski nr. 018 (03.08.1991)

(06) Ekspres Zagłębiowski nr. 019 (17.08.1991)

(07) Ekspres Zagłębiowski nr. 020 (31.08.1991)

(08) Ekspres Zagłębiowski nr. 021 (14.09.1991)

(09) Ekspres Zagłębiowski nr. 022 (28.09.1991)

(10) Ekspres Zagłębiowski nr. 023 (12.10.1991)

(11) Ekspres Zagłębiowski nr. 024 (26.10.1991)

(12) Ekspres Zagłębiowski nr. 025 (09.11.1991)

(13) Ekspres Zagłębiowski nr. 026 (23.11.1991)

Ekspres Zagłębiowski

Od numeru 27 ZMIANA FORMUŁY

1991 - ROK II c.d.

(01) Ekspres Zagłębiowski nr 027 (07.12.1991)

1992 - ROK III

(02) Ekspres Zagłębiowski nr 028 (03.01.1992)

(03) Ekspres Zagłębiowski nr 029 (01.02.1992)

(04) Ekspres Zagłębiowski nr 030 (07.03.1992)

(05) Ekspres Zagłębiowski nr 031 (04.04.1992)

(06) Ekspres Zagłębiowski nr 032 (02.05.1992)

(NS) Ekspres Zagłębiowski nr 033 (16.05.1992) Numer Specjalny

(07,08) Ekspres Zagłębiowski nr 034, 035 (06.06.1992)

(09,10) Ekspres Zagłębiowski nr 036, 037 (29.08.1992)

(11) Ekspres Zagłębiowski nr 038 (03.10.1992)

(12) Ekspres Zagłębiowski nr 039 (01.11.1992)

(13) Ekspres Zagłębiowski nr 040 (05.12.1992)

1993 - ROK IV

(14) Ekspres Zagłębiowski nr 041 (09.01.1993)

(15) Ekspres Zagłębiowski nr 042 (06.02.1993)

(16) Ekspres Zagłębiowski nr 043 (06.03.1993)

(17) Ekspres Zagłębiowski nr 044 (03.04.1993)

(18) Ekspres Zagłębiowski nr 045 (07.05.1993)

(19,20) Ekspres Zagłębiowski nr 046, 047 (04.06.1993)

(21) Ekspres Zagłębiowski nr 048 (27.08.1993)

(22) Ekspres Zagłębiowski nr 049 (01.10.1993)

(23) Ekspres Zagłębiowski nr 050 (05.11.1993)

(24) Ekspres Zagłębiowski nr 051 (03.12.1993)

1994 - ROK V

(01) Ekspres Zagłębiowski nr 052 (08.01.1994)

(02) Ekspres Zagłębiowski nr 053 (05.02.1994)

(03) Ekspres Zagłębiowski nr 054 (05.03.1994)

(04) Ekspres Zagłębiowski nr 055 (02.04.1994)

(05) Ekspres Zagłębiowski nr 056 (07.05.1994)

(06) Ekspres Zagłębiowski nr 057 (04.06.1994)

(07) Ekspres Zagłębiowski nr 058 (03.09.1994)

Ekspres Zagłębiowski

Od numeru 59 ZMIANA FORMUŁY

(08) Ekspres Zagłębiowski nr. 059 (08.10.1994)

(09) Ekspres Zagłębiowski nr. 060 (05.11.1994)

(10) Ekspres Zagłębiowski nr. 061 (03.12.1994)

1995 - ROK VI

(01) Ekspres Zagłębiowski nr. 062 (07.01.1995)

(02) Ekspres Zagłębiowski nr. 063 (04.02.1995)

(03) Ekspres Zagłębiowski nr. 064 (04.03.1995)

(04) Ekspres Zagłębiowski nr. 065 (08.04.1995)

(05) Ekspres Zagłębiowski nr. 066 (06.05.1995)

(06) Ekspres Zagłębiowski nr. 067 (03.06.1995)

(07) Ekspres Zagłębiowski nr. 068 (02.09.1995)

(08) Ekspres Zagłębiowski nr. 069 (07.10.1995)

(09) Ekspres Zagłębiowski nr. 070 (04.11.1995)

(10) Ekspres Zagłębiowski nr. 071 (02.12.1995)

1996 - ROK VII

(01) Ekspres Zagłębiowski nr. 072 (06.01.1996)

(02) Ekspres Zagłębiowski nr. 073 (03.02.1996)

(03) Ekspres Zagłębiowski nr. 074 (02.03.1996)

(04) Ekspres Zagłębiowski nr. 075 (06.04.1996)

(05) Ekspres Zagłębiowski nr. 076 (04.05.1996)

(06) Ekspres Zagłębiowski nr. 077 (01.06.1996)

(07) Ekspres Zagłębiowski nr. 078 (07.09.1996)

(08) Ekspres Zagłębiowski nr. 079 (05.10.1996)

(09) Ekspres Zagłębiowski nr. 080 (02.11.1996)

(10) Ekspres Zagłębiowski nr. 081 (07.12.1996)

1997 - ROK VIII

(01) Ekspres Zagłębiowski nr. 082 (04.01.1997)

(02) Ekspres Zagłębiowski nr. 083 (08.02.1997)

(03) Ekspres Zagłębiowski nr. 084 (08.03.1997)

(04) Ekspres Zagłębiowski nr. 085 (05.04.1997)

(05) Ekspres Zagłębiowski nr. 086 (10.05.1997)

(06,07) Ekspres Zagłębiowski nr. 087,088 (07.06.1997)

(08) Ekspres Zagłębiowski nr. 089 (06.09.1997)

(09) Ekspres Zagłębiowski nr. 090 (04.10.1997)

(10) Ekspres Zagłębiowski nr. 091 (08.11.1997)

(11) Ekspres Zagłębiowski nr. 092 (06.12.1997)

1998 - ROK IX

(01) Ekspres Zagłębiowski nr. 093 (10.01.1998)

(02) Ekspres Zagłębiowski nr. 094 (14.02.1998)

(03) Ekspres Zagłębiowski nr. 095 (14.03.1998)

(04) Ekspres Zagłębiowski nr. 096 (11.04.1998)

(05) Ekspres Zagłębiowski nr. 097 (15.05.1998)

(06) Ekspres Zagłębiowski nr. 098 (15.06.1998)

(07) Ekspres Zagłębiowski nr. 099 (12.09.1998)

(08) Ekspres Zagłębiowski nr. 100 (12.10.1998)

(09) Ekspres Zagłębiowski nr. 101 (15.11.1998)

(10) Ekspres Zagłębiowski nr. 102 (15.12.1998)

1999 - ROK X

(01) Ekspres Zagłębiowski nr. 103 (15.01.1999)

(02) Ekspres Zagłębiowski nr. 104 (luty-marzec 1999)

(03) Ekspres Zagłębiowski nr. 105 (kwiecień-maj 1999)

(04,05) Ekspres Zagłębiowski nr. 106,107 (lato 1999) Numer Specjalny

Dodatek specjalny: Historia Zagłębia Dąbrowskiego

Do Ekspresu Zagłębiowskiego w latach 1992 - 1993 był dodawany dodatek specjalny w postaci zeszytów pt. "Historia Zagłębia Dąbrowskiego" napisanych przez Jana Przemszę-Zielińskiego. Zeszytów powstało 12.

Historia Zagłębia Dąbrowskiego, zeszyt nr 10

Historia Zagłębia Dąbrowskiego (zeszyt 01)

Historia Zagłębia Dąbrowskiego (zeszyt 02)

Historia Zagłębia Dąbrowskiego (zeszyt 03)

Historia Zagłębia Dąbrowskiego (zeszyt 04)

Historia Zagłębia Dąbrowskiego (zeszyt 05)

Historia Zagłębia Dąbrowskiego (zeszyt 06)

Historia Zagłębia Dąbrowskiego (zeszyt 07)

Historia Zagłębia Dąbrowskiego (zeszyt 08)

Historia Zagłębia Dąbrowskiego (zeszyt 09)

Historia Zagłębia Dąbrowskiego (zeszyt 10)

Historia Zagłębia Dąbrowskiego (zeszyt 11)

Historia Zagłębia Dąbrowskiego (zeszyt 12)

Bibliografia

• Małgorzata Śmiałek: Sosnowieckie ABC, tom VI. Muzeum w Sosnowcu, 2007, s. 16-18. ISBN 978-83-89199-34-8.