Ekspres Zagłębiowski

Expres Zagłębiowski - czasopismo regionalne wydawane początkowo (od 5 grudnia 1990 r. do 25 maja 1991 r.) pod nazwą "Ekspres Sosnowiecki" przez Oficynę Wydawniczo-Autorską "Sowa-Press" Sp. z o.o., powołaną przez Jana Przemszę-Zielińskiego wspólnie z żoną Kazimierą i synem Łukaszem Zielińskimi.

Historia powstania

Początkowo było dwutygodnikiem wychodzącym w formacie A3, w objętości 8 kolumn. Zmiana tytułu na "Ekspres Zagłębiowski" nastąpiła z dniem 8 czerwca 1991 r. Od 7 grudnia 1991 r. pismo ukazywało się raz w miesiącu jako magazyn, w formie broszury A4 i w objętości 28 kolumn. Ostatnią innowację wprowadzono w 1994 r.: od 2 numeru zaczęto stosować mniejszy format i objętość do 50 kolumn, a w podtytule periodyku pojawił się zapis "Pismo Związku Zagłębiowskiego".

Adresat pisma

Czasopismo adresowane było do szerokich kręgów czytelników - rodowitych i napływowych Zagłębiaków interesujących się historią regionu, nauczycieli i młodzieży szkolnej. Kolejne podtytuły informowały: Niezależna Gazeta Miłośników Zagłębia Dąbrowskiego; Niezależne Czasopismo Miłośników Regionu Zagłębia Dąbrowskiego. Materiały pomocnicze do nauki o regionie; Magazyn Zagłębiowskiej Małej Ojczyzny. Materiały pomocnicze do nauki o regionie.

Redaktorzy Pisma

Twórcą koncepcji pisma i autorem znacznej części tekstów był Jan Przemsza-Zieliński. Do grona jego najbliższych współpracowników należeli Kazimiera Zielińska i Łukasz Zieliński. Na łamach "Ekspresu" publikowali ponadto:

• Bolesław Ciepiela
• Jerzy Czarski
• Karol Rodek
• Marian Ponczek
• Krzysztof Jędrzejko
• Sylwia Jarosławska
• Artur Rejdak
• Jan Kmiotek
• Tadeusz Sobczyk
• Tadeusz Witkowski
• Kazimierz Olszewski i in.

Przedruki z innej prasy i czasopism

Zamieszczano również liczne przedruki z miejscowej prasy i czasopism (m.in. z "Kuriera Warszawskiego" 1899 r., "Rocznika Sosnowieckiego i Kalendarza na rok 1899", "Kuriera Zagłębia" 1915 r., "Głosu Zagłębia" 1927 r.), opracowań: głównie historycznych (np. z M. Kantora-Mirskiego Z przeszłości Zagłębia Dąbrowskiego i okolicy, Szkice monograficzne z ilustracjami, lata 30. XX w., A. Bienia W podziemiach Zagłębia, Płocka i Wloclawka, Sosnowiec 1930, S. Radka Rewolucja w Zagłębiu Dąbrowskiem 1894 -1905-1914, Sosnowiec 1930 i in.) oraz w mniejszym zakresie, teksty rękopiśmienne z bibliotek.

Dodatki do pisma

Zawartość treściową wzbogacały reprodukcje starych widokówek, fotografii, rysunków, map, planów, dokumentów. Koncepcja "Ekspresu" ulegała pewnym modyfikacjom - od idei gromadzenia przyczynków do dziejów Sosnowca po dokumentację szeroko rozumianej Historii Zagłębia Dąbrowskiego. Materiały dotyczące przeszłości regionu zdecydowanie przeważają w piśmie w stosunku do współczesnych.

Tematyka pisma

Prezentowana tematyka była bardzo różnorodna - dotyczyła historii, geografii, kultury, sztuki, literatury, nauki, oświaty, sportu, religii, przemysłu i gospodarki, spraw z obszaru polityki, prawa itp. Publikowano głównie artykuły, ale także utwory poetyckie, literackie, wywiady, polemiki, notatki, recenzje.

Według obliczeń Zdzisława Gębołysia, autora Bibliografii zawartości "Ekspresu Zagłębiowskiego", opublikowano łącznie 1778 tekstów, z czego 557 historycznych. Drugie miejsce (246) przypadło literaturze i językoznawstwu. Pod względem podziału terytorialnego dominuje Sosnowiec (518 tekstów), a następnie Zagłębie Dąbrowskie (310) i Będzin (124). Obok licznych artykułów poświęconym przeszłości miast zagłębiowskich i ich dzielnic pojawiły się również teksty o osadach granicznych - Pilicy, Siewierzu, Sławkowie, Olkuszu. Pisano w ,"Ekspresie" o podziałach administracyjnych, gminach, powiatach, prawach miejskich, herbach, kolei, tramwajach, kinach, teatrach, szkołach, bibliotekach. Zwracano uwagę na towarzystwa artystyczno – literackie, muzyczne, organizacje wyznaniowe, w tym gminy żydowskie, kościoły różnych wyznań, a także kopalnie, huty, cechy rzemieślnicze itp.

Dużo miejsca na łamach "Ekspresu" poświęcono mieszkańcom miast i wsi zagłębiowskich, ich kulturze, losom, udziałowi w różnych wydarzeniach historycznych. Biografie zasłużonych obywateli - organizatorów przemysłu, wojskowych, polityków, nauczycieli, działaczy kultury, twórców, artystów stanowią znaczącą pozycję w czasopiśmie.

Ostatni numer pisma

Edycję pisma przerwała nagła śmierć Jana Przemszy-Zielińskiego w maju 1999 r. Ostatni, podwójny zeszyt (4-5.1999 / 106 - 107) ukazał się tuż po jego śmierci, z datą 15 czerwca 1999 r.

Na rynku wydawniczym ukazało się łącznie 107 numerów (kilka jako podwójne) "Ekspresu" w nakładzie 500-600 egzemplarzy każdy.

Ekspres Sosnowiecki

1990 - ROK I

Ekspres Sosnowiecki nr 001 (05.12.1990)

Ekspres Sosnowiecki nr 002 (20.12.1990)

1991 - ROK II

Ekspres Sosnowiecki nr 003 (05.01.1991)

Ekspres Sosnowiecki nr 004 (18.01.1991)

Ekspres Sosnowiecki nr 005 (01.02.1991)

Ekspres Sosnowiecki nr 006 (15.02.1991)

Ekspres Sosnowiecki nr 007 (01.03.1991)

Ekspres Sosnowiecki nr 008 (15.03.1991)

Ekspres Sosnowiecki nr 009 (30.03.1991)

Ekspres Sosnowiecki nr 010 (13.04.1991)

Ekspres Sosnowiecki nr 011 (27.04.1991)

Ekspres Sosnowiecki nr 012 (11.05.1991)

Ekspres Sosnowiecki nr 013 (25.05.1991)

Ekspres Zagłębiowski

Od numeru 14 który wyszedł 08 czerwca 1991 roku czasopismo zmieniło swoją nazwę na Ekspres Zagłębiowski

obejmując swoim zasięgiem cały region i promując się jako Niezależna Gazeta Miłośników Regionu Zagłębia Dąbrowskiego

1991 - ROK II c.d.

(01) Ekspres Zagłębiowski nr 014 (08.06.1991)

(02) Ekspres Zagłębiowski nr 015 (22.06.1991)

(03) Ekspres Zagłębiowski nr 016 (06.07.1991)

(04) Ekspres Zagłębiowski nr 017 (20.07.1991)

(05) Ekspres Zagłębiowski nr 018 (03.08.1991)

(06) Ekspres Zagłębiowski nr 019 (17.08.1991)

(07) Ekspres Zagłębiowski nr 020 (31.08.1991)

(08) Ekspres Zagłębiowski nr 021 (14.09.1991)

(09) Ekspres Zagłębiowski nr 022 (28.09.1991)

(10) Ekspres Zagłębiowski nr 023 (12.10.1991)

(11) Ekspres Zagłębiowski nr 024 (26.10.1991)

(12) Ekspres Zagłębiowski nr 025 (09.11.1991)

(13) Ekspres Zagłębiowski nr 026 (23.11.1991)

Ekspres Zagłębiowski

Od numeru 27 ZMIANA FORMUŁY

1991 - ROK II c.d.

(01) Ekspres Zagłębiowski nr 027 (07.12.1991)

1992 - ROK III

(02) Ekspres Zagłębiowski nr 028 (03.01.1992)

(03) Ekspres Zagłębiowski nr 029 (01.02.1992)

(04) Ekspres Zagłębiowski nr 030 (07.03.1992)

(05) Ekspres Zagłębiowski nr 031 (04.04.1992)

(06) Ekspres Zagłębiowski nr 032 (02.05.1992)

(NS) Ekspres Zagłębiowski nr 033 (16.05.1992) Numer Specjalny

(07,08) Ekspres Zagłębiowski nr 034, 035 (06.06.1992)

(09,10) Ekspres Zagłębiowski nr 036, 037 (29.08.1992)

(11) Ekspres Zagłębiowski nr 038 (03.10.1992)

(12) Ekspres Zagłębiowski nr 039 (01.11.1992)

(13) Ekspres Zagłębiowski nr 040 (05.12.1992)

1993 - ROK IV

(14) Ekspres Zagłębiowski nr 041 (09.01.1993)

(15) Ekspres Zagłębiowski nr 042 (06.02.1993)

(16) Ekspres Zagłębiowski nr 043 (06.03.1993)

(17) Ekspres Zagłębiowski nr 044 (03.04.1993)

(18) Ekspres Zagłębiowski nr 045 (07.05.1993)

(19,20) Ekspres Zagłębiowski nr 046, 047 (04.06.1993)

(21) Ekspres Zagłębiowski nr 048 (27.08.1993)

(22) Ekspres Zagłębiowski nr 049 (01.10.1993)

(23) Ekspres Zagłębiowski nr 050 (05.11.1993)

(24) Ekspres Zagłębiowski nr 051 (03.12.1993)

1994 - ROK V

(01) Ekspres Zagłębiowski nr 052 (08.01.1994)

(02) Ekspres Zagłębiowski nr 053 (05.02.1994)

(03) Ekspres Zagłębiowski nr 054 (05.03.1994)

(04) Ekspres Zagłębiowski nr 055 (02.04.1994)

(05) Ekspres Zagłębiowski nr 056 (07.05.1994)

(06) Ekspres Zagłębiowski nr 057 (04.06.1994)

(07) Ekspres Zagłębiowski nr 058 (03.09.1994)

Ekspres Zagłębiowski

Od numeru 59 ZMIANA FORMUŁY

(08) Ekspres Zagłębiowski nr 059 (08.10.1994)

(09) Ekspres Zagłębiowski nr 060 (05.11.1994)

(10) Ekspres Zagłębiowski nr 061 (03.12.1994)

1995 - ROK VI

(01) Ekspres Zagłębiowski nr 062 (07.01.1995)

(02) Ekspres Zagłębiowski nr 063 (04.02.1995)

(03) Ekspres Zagłębiowski nr 064 (04.03.1995)

(04) Ekspres Zagłębiowski nr 065 (08.04.1995)

(05) Ekspres Zagłębiowski nr 066 (06.05.1995)

(06) Ekspres Zagłębiowski nr 067 (03.06.1995)

(07) Ekspres Zagłębiowski nr 068 (02.09.1995)

(08) Ekspres Zagłębiowski nr 069 (07.10.1995)

(09) Ekspres Zagłębiowski nr 070 (04.11.1995)

(10) Ekspres Zagłębiowski nr 071 (02.12.1995)

1996 - ROK VII

(01) Ekspres Zagłębiowski nr 072 (06.01.1996)

(02) Ekspres Zagłębiowski nr 073 (03.02.1996)

(03) Ekspres Zagłębiowski nr 074 (02.03.1996)

(04) Ekspres Zagłębiowski nr 075 (06.04.1996)

(05) Ekspres Zagłębiowski nr 076 (04.05.1996)

(06) Ekspres Zagłębiowski nr 077 (01.06.1996)

(07) Ekspres Zagłębiowski nr 078 (07.09.1996)

(08) Ekspres Zagłębiowski nr 079 (05.10.1996)

(09) Ekspres Zagłębiowski nr 080 (02.11.1996)

(10) Ekspres Zagłębiowski nr 081 (07.12.1996)

1997 - ROK VIII

(01) Ekspres Zagłębiowski nr 082 (04.01.1997)

(02) Ekspres Zagłębiowski nr 083 (08.02.1997)

(03) Ekspres Zagłębiowski nr 084 (08.03.1997)

(04) Ekspres Zagłębiowski nr 085 (05.04.1997)

(05) Ekspres Zagłębiowski nr 086 (10.05.1997)

(06,07) Ekspres Zagłębiowski nr 087,088 (07.06.1997)

(08) Ekspres Zagłębiowski nr 089 (06.09.1997)

(09) Ekspres Zagłębiowski nr 090 (04.10.1997)

(10) Ekspres Zagłębiowski nr 091 (08.11.1997)

(11) Ekspres Zagłębiowski nr 092 (06.12.1997)

1998 - ROK IX

(01) Ekspres Zagłębiowski nr 093 (10.01.1998)

(02) Ekspres Zagłębiowski nr 094 (14.02.1998)

(03) Ekspres Zagłębiowski nr 095 (14.03.1998)

(04) Ekspres Zagłębiowski nr 096 (11.04.1998)

(05) Ekspres Zagłębiowski nr 097 (15.05.1998)

(06) Ekspres Zagłębiowski nr 098 (15.06.1998)

(07) Ekspres Zagłębiowski nr 099 (12.09.1998)

(08) Ekspres Zagłębiowski nr 100 (12.10.1998)

(09) Ekspres Zagłębiowski nr 101 (15.11.1998)

(10) Ekspres Zagłębiowski nr 102 (15.12.1998)

1999 - ROK X

(01) Ekspres Zagłębiowski nr 103 (15.01.1999)

(02) Ekspres Zagłębiowski nr 104 (luty-marzec 1999)

(03) Ekspres Zagłębiowski nr 105 (kwiecień-maj 1999)

(04,05) Ekspres Zagłębiowski nr 106,107 (lato 1999) Numer Specjalny

Dodatek specjalny: Historia Zagłębia Dąbrowskiego

Do Ekspresu Zagłębiowskiego w latach 1992 - 1993 był dodawany dodatek specjalny w postaci zeszytów pt. "Historia Zagłębia Dąbrowskiego" napisanych przez Jana Przemszę-Zielińskiego. Zeszytów powstało 12.

Historia Zagłębia Dąbrowskiego, zeszyt nr 10

Historia Zagłębia Dąbrowskiego (zeszyt 01)

Historia Zagłębia Dąbrowskiego (zeszyt 02)

Historia Zagłębia Dąbrowskiego (zeszyt 03)

Historia Zagłębia Dąbrowskiego (zeszyt 04)

Historia Zagłębia Dąbrowskiego (zeszyt 05)

Historia Zagłębia Dąbrowskiego (zeszyt 06)

Historia Zagłębia Dąbrowskiego (zeszyt 07)

Historia Zagłębia Dąbrowskiego (zeszyt 08)

Historia Zagłębia Dąbrowskiego (zeszyt 09)

Historia Zagłębia Dąbrowskiego (zeszyt 10)

Historia Zagłębia Dąbrowskiego (zeszyt 11)

Historia Zagłębia Dąbrowskiego (zeszyt 12)

Bibliografia

• Małgorzata Śmiałek: Sosnowieckie ABC, tom VI. Muzeum w Sosnowcu, 2007, s. 16-18. ISBN 978-83-89199-34-8.