Zagłębie Dąbrowskie: Różnice pomiędzy wersjami

Z WikiZagłębie
Nie podano opisu zmian
Nie podano opisu zmian
Linia 1: Linia 1:
[[Plik:Herb_zaglebia_dabrowskiego.jpg|200px|thumb|right|Herb społeczny Zagłębia Dąbrowskiego opracowany przez stowarzyszenie regionalne Forum dla Zagłębia Dąbrowskiego]]
[[Plik:Herb_zaglebia_dabrowskiego.jpg|200px|thumb|right|Herb społeczny Zagłębia Dąbrowskiego opracowany przez stowarzyszenie regionalne Forum dla Zagłębia Dąbrowskiego]]
'''Zagłębie Dąbrowskie''' – region historyczno-geograficzny w zachodniej [[Małopolska|Małopolsce]], na pograniczu z [[Górny Śląsk|Górnym Śląskiem]]. wschodnią część obecnego [[województwo śląskie|województwa śląskiego]] (stąd często, ale błędnie, zaliczane jest do [[Śląsk]]a). Według poglądów części historyków również zachodnią część [[województwa małopolskiego]] ([[Olkusz]]). Stanowi północno-wschodnią część [[Górnośląski Okręg Przemysłowy|Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego]].
'''Zagłębie Dąbrowskie''' – region historyczno-geograficzny o rodowodzie [[Małopolska|małopolskim]]. Od zachodu granicy z [[Górny Śląsk|Górnym Śląskiem]] i często błędnie jest z nim kojarzone. Od południa graniczy z [[Zagłębie Krakowskie|Zagłębiem Krakowskim]] - drugim [[Małopolska|małopolskim]] regionem.
 
Większość obszaru [[Zagłebie Dąbrowskie|Zagłębia| wraz z jego najbardziej kojarzonymi miejscowościami tj. [[Sosnowiec|Sosnowcem]], [[Dąbrowa Górnicza|Dąbrową Górniczą]], [[Będzin|Będzinem]] i [[Czeladź|Czeladzią]] leżą we wschodniej części obecnego [[województwo śląskie|województwa śląskiego]] i w ramach [[Górnośląski Okręg Przemysłowy|Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego]].


== Granice ==
== Granice ==
''Osobny artykuł: [[Granice Zagłębia Dąbrowskiego]]''
Zachodnia granica ze [[Śląsk|Śląskiem]] opiera się o rzeki [[Brynica]] oraz [[Przemsza]]. Wschodnie i północne granice regionu nigdy nie zostały zdefiniowane. Niemniej wszystkie koncepcje zawierają się w obrębie następujących jednostek administracyjnych:
[[Plik:Mapa zaglebia.jpg|Right|Mapa Zagłębia Dąbrowskiego Mariana Kantora-Mirskiego|thumb]]
[[Plik:Mapa zaglebia.jpg|Right|Mapa Zagłębia Dąbrowskiego Mariana Kantora-Mirskiego|thumb]]
[[Plik:Mapa zaglebia dabrowskiego.png|Right|Mapa Zagłębia za ingner.wordpress.com|thumb]]
[[Plik:Mapa zaglebia dabrowskiego.png|Right|Mapa Zagłębia za ingner.wordpress.com|thumb]]
Zagłębie Dąbrowskie obejmuje nastepujące jednostki administracyjne:
*  [[Sosnowiec]] – 221 tys. mieszkańców – najludniejsze miasto Zagłębia Dąbrowskiego
*  [[Dąbrowa Górnicza]] – 128 tys. mieszkańców – największy ośrodek przemysłowy i największe obszarowo miasto Zagłębia (189 km kw.)
*  [[Będzin]]- 59 tys. mieszkańców – historyczna stolica regionu
*  [[Czeladź (miasto)|Czeladź]] – 34 tys. mieszkańców – najstarsze miasto Zagłębia Dąbrowskiego
*  [[Wojkowice]] – 9 tys. mieszkańców
*  [[Sławków]] – 7 tys. mieszkańców – obok [[Czeladź (miasto)|Czeladzi]] i [[Siewierz]]a jedno z najstarszych miast regionu, historyczne centrum biskupiego [[Klucz sławkowski|klucza sławkowskiego]].
*  miasto i gmina [[Siewierz]] – 12 tys. mieszkańców – jedno z najstarszych miast i historycznych centrów regionu, w przeszłości stolica [[Księstwo Siewierskie|księstwa siewierskiego]].
*  gmina [[Gmina Bobrowniki (powiat będziński)|Bobrowniki]] – 11 tys. mieszkańców
*  gmina [[Gmina Psary (powiat będziński)|Psary]] – 11 tys. mieszkańców
*  gmina [[Gmina Mierzęcice (powiat będziński)|Mierzęcice]] – 7,3 tys. mieszkańców
*  gmina [[Gmina Ożarowice (powiat tarnogórski)|Ożarowice]] (powiat tarnogórski) – 5,4 tys. mieszkańców.


Zagłębie w swym "najpewniejszym kształcie" obejmuje zatem obszar [[powiat będziński|powiatu będzińskiego]], częściowo powiatu tarnogórskiego([[Gmina Ożarowice (powiat tarnogórski)|Ożarowice]]) oraz powiatów grodzkich: [[Sosnowiec]] i [[Dąbrowa Górnicza]]. Najwyraźniej tożsamość zagłębiowska zarysowana jest bowiem tam, gdzie najwyraźniej daje się poznać odrębność, czyli na granicy ze [[Śląsk]]iem. Stąd ewenement, że z biegiem czasu miasto graniczne [[Sosnowiec]], stało się również stolicą regionu. Region rozciąga się więc od Sosnowca "promieniście" w kierunku północnym, północno-wschodnim i wschodnim. Z racji tej wyrazistości świadomości regionalnej na pograniczu ze Śląskiem, występuje pewne zróżnicowanie świadomości zasięgu regionu, idąc w tych wspomnianych kierunkach odchodzących promieniście od stolicy. Jedne opinie bowiem głoszą, iż region sięga poza [[Zawiercie]] i [[Olkusz]], tworząc "Zagłębie Wielkie", inne natomiast tych miast nie wliczają w skład regionu. Pod względem hydrograficznym region ten można częściowo utożsamić z dorzeczem Przemszy, czyli jako region z Przemszą w centrum, względnie region w niecce dorzecza Warty od północy, oparty na [[Brynica|Brynicy]] od zachodu, a następnie zamknięty od południa na [[Biała Przemsza|Białej Przemszy]], czyli historycznej granicy między Zagłębiem Dąbrowskim a [[Zagłębie Krakowskie|Zagłębiem Krakowskim]]. Z kolei [[Szlak Orlich Gniazd|Szlaku Orlich Gniazd]] od wschodu.
*  [[Sosnowiec]] – 217 tys. mieszkańców – najludniejsze miasto Zagłębia Dąbrowskiego
*  [[Dąbrowa Górnicza]] – 127 tys. mieszkańców – największe powierzchniowo miasto Zagłębia Dąbrowskiego


Trzeba przy tym więc zaznaczyć, że według odczucia i opinii wielu mieszkańców Zagłębie Dąbrowskie ogranicza się wyłącznie do obszaru zakreślonego obecnymi granicami administracyjnymi miast Sosnowca, Będzina, Dąbrowy Górniczej, Czeladzi i Wojkowic. Tak postrzegający najczęściej związani są z oglądem, w którym istotą tożsamości zagłębiowskiej jest bowiem etos robotniczy związany głównie z przemysłem wydobywczym, stalowym i włókienniczym swoistego "Pięciomiasta Zagłębiowskiego", czyli wspomnianych wyżej 5 miast najczęściej kojarzonych z Zagłębiem Dąbrowskim. Automatycznie zwolennicy tej opcji muszą więc poza granice regionu wyłączać mieszkańców rolniczych rejonów powiatów będzińskiego, zawierciańskiego – nawet jeżeli jednak łączy te gminy takie samo jak w "Pięciomieście" poczucie odrębności historycznej i językowej od Śląska. Mieszkańcy Zagłębia nie mówią gwarą śląską i ich język nie wykazuje naleciałości niemieckich, jak gwara śląska. Język mieszkańców Zagłębia cechuje akcent ruchomy – w odróżnieniu od akcentu stałego na Śląsku. Mieszkańcy Zagłębia nie identyfikują się też z Galicją, gdzie w przeszłości istniał kult cesarza Franciszka Józefa. Jest to konsekwencja podziału [[Małopolska|Małopolski]] podczas zaborów. Istnieje natomiast większe poczucie wspólnoty z Królestwem Polskim (tzw. Kongresowym) – gdyż wraz z rozwojem górnictwa na tych ziemiach zaczęła kształtować się świadomość odrębności Zagłębia, co działo się w czasach administracyjnej przynależności do Królestwa. Pamiętać jednak należy, że to granice administracyjne regionów i państw się na tym terenie zmieniały, częstokroć za sprawą brutalnych ingerencji władzy obcej. Region był tak usytuowany, że raz przynależał do powiatu olkuskiego, raz do będzińskiego i zawierciańskiego, raz do Księstwa Siewierskiego czy Ziemi Jaworznickiej, jeżeli brać pod uwagę długie losy państwowości polskiej, w której niemal od początku pojawiają się osady w tym regionie. Czas kształtowania nazewnictwa "zagłębiowskiego" to tylko krótki czas – głównie XIX-wieczny – tej długiej historii regionu, choć nawet bezpośrednio po wyjściu z tego okresu widać zachowane szersze ujęcie regionu, np. w zagłębiowskich badaniach [[Marian Kantor-Mirski|M. Kantora- Mirskiego]], które obejmowały region w szerokim rozumieniu. Podobnie prezentuje region wydany w 1939 r. w Sosnowcu nakładem Komitetu "Przewodnik po Zagłębiu Dąbrowskim". Współcześnie takie postrzeganie regionu przejawia się w odrębnych jednostkach administracyjnych "zagłębiowskich", jak okręg wyborcze do Sejmu i Senatu, jednostka NUTS, [[diecezja sosnowiecka]] czy Zagłębiowska Strefa Gospodarcza "Gospodarcza Brama Śląska".


W tym szerszym więc, regionalnym ujęciu do Zagłębia Dąbrowskiego zaliczane są również miejscowości sąsiednie, takie jak:
*  miasto[[Będzin]]wraz z terenami powiatu - 58 tys. mieszkańców – historyczna stolica Zagłębia Dąbrowskiego
* miasto [[Zawiercie]] – wraz z [[powiat zawierciański|powiatem ziemskim]] – wśród historycznych centrów, jako stolica powiatu:
** miasto [[Czeladź]] – 33 tys. mieszkańców – najstarsze miasto Zagłębia Dąbrowskiego
**  miasto[[Wojkowice]] – 9 tys. mieszkańców
**  miasto [[Sławków]] – 7 tys. mieszkańców
**  gmina [[Siewierz]] – 12 tys. mieszkańców
**  gmina [[Gmina Bobrowniki (powiat będziński)|Bobrowniki]] – 11 tys. mieszkańców
**  gmina [[Gmina Psary (powiat będziński)|Psary]] – 11 tys. mieszkańców
**  gmina [[Gmina Mierzęcice (powiat będziński)|Mierzęcice]] – 7 tys. mieszkańców
**  gmina [[Gmina Ożarowice (powiat tarnogórski)|Ożarowice]] (powiat tarnogórski) – 5 tys. mieszkańców.
* miasto [[Zawiercie]] – wraz z [[powiat zawierciański|powiatem ziemskim]]  
** miasto [[Poręba]]
** miasto [[Poręba]]
** gmina [[Gmina Włodowice (powiat zawierciański)|Włodowice]]
** gmina [[Gmina Włodowice (powiat zawierciański)|Włodowice]]
Linia 29: Linia 33:
** miasto i gmina [[Ogrodzieniec]]
** miasto i gmina [[Ogrodzieniec]]
** miasto i [[Gmina Łazy (powiat zawierciański)|Gmina Łazy]]
** miasto i [[Gmina Łazy (powiat zawierciański)|Gmina Łazy]]
 
* miasto i gmina [[Olkusz]] – wraz z terenami powiatu
* miasto i gmina [[Olkusz]] – wraz z [[powiat olkuski|powiatem ziemskim]] – również jedno z najstarszych miast i historycznych centrów regionu, jako stolica powiatu:
** gmina [[Gmina Bolesław (powiat olkuski)|Bolesław]]
** gmina [[Gmina Bolesław (powiat olkuski)|Bolesław]]
** gmina [[Gmina Trzyciąż (powiat olkuski)|Trzyciąż]]
** gmina [[Gmina Trzyciąż (powiat olkuski)|Trzyciąż]]
Linia 36: Linia 39:
** miasto [[Bukowno]]
** miasto [[Bukowno]]
** miasto i gmina [[Gmina Wolbrom (powiat olkuski)|Wolbrom]]
** miasto i gmina [[Gmina Wolbrom (powiat olkuski)|Wolbrom]]
 
* miasto i gmina [[Myszków]] – wraz z terenami powiatu
* miasto i gmina [[Myszków]] – wraz z powiatem ziemskim
** miasto i gmina [[Gmina Koziegłowy (powiat myszkowski)|Koziegłowy]]
** miasto i gmina [[Gmina Koziegłowy (powiat myszkowski)|Koziegłowy]] – jedno z najstarszych miast w regionie, historycznie, jak większość powiatu myszkowskiego związane z księstwem siewierskim, czyli w dużej mierze protoplastą Zagłębia Dąbrowskiego
** miasto i gmina [[Gmina Żarki (powiat myszkowski)|Żarki]]
** miasto i gmina [[Gmina Żarki (powiat myszkowski)|Żarki]]
** gmina [[Gmina Niegowa (powiat myszkowski)|Niegowa]]
** gmina [[Gmina Niegowa (powiat myszkowski)|Niegowa]]
** gmina [[Gmina Poraj (powiat myszkowski)|Poraj]].
** gmina [[Gmina Poraj (powiat myszkowski)|Poraj]].


== Nazwa ==
 
Nazwa "Zagłębie Dąbrowskie" tłumaczy się w zasadzie samoistnie: Zagłębie oznacza teren obniżony względem otaczających go ziem. Poprzez silny związek frazeologiczny zagłębia w odniesieniu do przemysłu, ukuło się nowe, akceptowane już przez językoznawców znaczenie: ''obszar na którym występują i są eksploatowane złoża naturalne''. Stąd mówi się np. o Zagłębiu Ruhry, Górnośląskim Zagłębiu Węglowym, Zagłębiu Wałbrzyskim. W przeciwieństwie jednak do wyżej wspomnianych nazwa Zagłębie w odniesieniu do regionu w widłach Brynicy i Białej Przemszy przyjęła się jako określenie krainy historyczno-geograficznej na podobnych zasadach jak np. [[Śląsk|Górny Śląsk]]. Przymiotnik: "Dąbrowskie" wziął się od jednego z silniejszych ośrodków miejsko-przemysłowych – Dąbrowy Górniczej. Zagłębie Dąbrowskie jest wschodnią częścią obszaru o wspólnych cechach przemysłowych i wspólnej strukturze urbanistycznej – Górnośląskiego Zagłębia Węglowego, choć z uwagi na zasięg historycznych krain kulturowych pojęcia te wykluczają się. Nazwę "Zagłębie Dąbrowskie" wymyślił około 1850 [[Józef Cieszkowski]], wówczas naczelny zawiadowca kopalni rządowych Zachodniego Okręgu Węglowego w Dąbrowie Górniczej.
==Nazwa==
Terminu „Zagłębie" po raz pierwszy, w połowie XIX wieku użył [[Józef Patrycjusz Cieszkowski]] jako termin geologiczny. Termin ten utrwalił się łącznie z tutejszym okręgiem rozwijającego się przemysłu. Człon "Dąbrowskie" został dodany na przełomie XIX i XX wieku i pochodzi od dominującego wówczas ośrodka przemysłowego, jakim była [[Dąbrowa Górnicza|wieś Dąbrowa]].


== Historia ==
== Historia ==
Linia 50: Linia 53:
Osobny artykuł: [[Historia Zagłębia Dąbrowskiego]]
Osobny artykuł: [[Historia Zagłębia Dąbrowskiego]]


Od VII-IX w. – ziemie Zagłębia należą do plemienia Wiślan.
W okresie powstawania państwa polskiego, ziemie regionu stanowiły przygraniczny teren pod wpływami Wiślan.
W końcu IX w. – jak reszta ziem Wiślan uzależniony od państwa wielkomorawskiego, a od połowy X w. – od czeskich Przemyślidów.
 
Od ok. 990 r. – Zagłębie wchodzi w skład państwa polskiego, rządzonego przez Bolesława Chrobrego (967-1025). Od 1000 roku Zagłębie należy do diecezji krakowskiej.
Obecne tereny Zagłębia w częściowo pokrywają się z terytorium istniejącego w latach [[1443]]-[[1790]] Księstwa Siewierskiego. Po III rozbiorze znalazły się one w pruskiej prowincji „[[Nowy Śląsk]]”, od [[1807]] roku weszły w skład Księstwa Warszawskiego, a później Królestwa Polskiego, pod rosyjskim zaborem. Tereny te były w XIX wieku miejscem narodowych powstań, szczególnie [[Powstanie Styczniowe w Zagłębiu Dąbrowskim|styczniowego]], kiedy powstańcy przez kilkanaście dni kontrolowali cały region.
Po śmierci Bolesława Krzywoustego i podziale dzielnicowym Polski w [[1138]] r. Zagłębie pozostało w granicach dzielnicy senioralnej, która w [[1146]] roku przypadła Bolesławowi Kędzierzawemu.  
 
W [[1179]] r. Ziemia bytomska w momencie przejęcia przez Mieszka Plątonogiego została odłączona od Małopolski. Zagłębie stało się częścią Małopolski, ale na długie wieki terenem nadgranicznym początkowo z księstwem raciborskim, potem z Czechami, Prusami, Rzeszą Niemiecką i autonomicznym woj. śląskim.
W związku z odkrytymi złożami węgla kamiennego, przygranicznym położeniem (styk granic trzech państw zaborczych), budową przez ten teren linii kolejowych warszawsko-wiedeńskiej oraz iwanogrodzko-dąbrowskiej w drugiej połowie XIX wieku nastąpił dynamiczny rozwój regionu, połączony z napływem ludności poszukującej pracy.
Do XIX wieku Zagłębie Dąbrowskie stanowiło integralną część Małopolski z wyjątkiem przynależności części regionu do [[księstwo siewierskie|księstwa siewierskiego]]. Większość terenów dzisiejszego Zagłębia do końca epoki przedrozbiorowej należała tym samym do biskupów krakowskich, wchodząc w skład księstwa siewierskiego i graniczącego z nim biskupiego [[Klucz sławkowski|klucza sławkowskiego]]. Obszar ten, w szczególności w XVI w., był terenem intensywnej eksploatacji złóż ołowiu, srebra i cynku. W okresie [[1795]]-[[1806]] tereny te zostały przyłączone do Prus jako prowincja [[Nowy Śląsk]]. Po kongresie wiedeńskim Zagłębie Dąbrowskie znalazło się w granicach zaboru rosyjskiego, gdzie w związku z odkryciem i eksploatacją węgla kamiennego oraz budową w [[1848]] roku [[Kolej Warszawsko-Wiedeńska w Zagłębiu Dąbrowskim|kolei warszawsko-wiedeńskiej]] zaczął się tworzyć największy w królestwie okręg przemysłowy. W połowie XIX w. na powstający właśnie powiat będziński utarła się i przyjęła nazwa Zagłębie. Odrębność regionu została potwierdzona w okresie II RP, kiedy Zagłębie stanowiło część województwa kieleckiego. Dopiero od lat pięćdziesiątych XX wieku w związku z polityką PRL – niwelowania różnic pomiędzy regionami, oraz przyjazdem na Zagłębie za pracą mieszkańców z całej Polski (głównie z kieleckiego) podobieństwo do sąsiedniego (przez słynną granicę na [[Brynica|Brynicy]]) Śląska staje się coraz wyraźniejsze. Warto jednak podkreślić, że urodzony i mieszkający w Czeladzi, Sosnowcu, czy w Będzinie nie będzie Ślązakiem, tylko ''Zagłębiakiem'' podobnie zresztą tak go odbierze mieszkaniec Katowic, czy Chorzowa. Dla mieszkańców pozostałej części kraju, głównie z powodu terminów: "województwo śląskie" oraz "Górnośląski Okręg Przemysłowy", Katowice i [[Sosnowiec]] stanowią ten sam region. Historycznie więc Zagłębie Dąbrowskie jest oddzielnym regionem. Odrębność Zagłębia podkreśla także Kościół katolicki – [[25 marca]] [[1992]] r. została erygowana [[Diecezja sosnowiecka|Diecezja Sosnowiecka]], której granice, w znacznym stopniu, pokrywają się z szeroko rozumianym Zagłębiem. Miasta Zagłębia Dąbrowskiego częściowo tworzą wspólny obszar miejski z miastami Górnego Śląska i tworzą tzw. [[Górnośląski Okręg Przemysłowy]]. Prezydenci 17 miast ''Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego'' podpisali [[9 stycznia]] [[2006]] r. deklarację utworzenia jednego dużego obszaru miejskiego, zwanego [[Górnośląski Związek Metropolitalny|Górnośląskim Związkiem Metropolitalnym]]. Związek został zarejestrowany 8 czerwca 2007 roku, a w jego skład weszły: [[Dąbrowa Górnicza]] i [[Sosnowiec]]. Tworzy go 14 miast na prawach [[powiat grodzki|powiatu]].
 
Na początku XX wieku Zagłębie Dąbrowskie było najbardziej uprzemysłowioną częścią Królestwa Polskiego. Nie przekładało się to na pozycję materialną mieszkańców zapatrzonych na sąsiedni, pruski Śląsk, gdzie tamtejsi robotnicy mieli znacznie więcej przywilejów socjalnych. Sprawiało to, że Zagłębie stanowiło miejsce wystąpień robotników, którzy oprócz poprawy warunków życia chcieli też niepodległego państwa polskiego. Ziściło się to po 1918 roku, kiedy to region ten wszedł w skład powstałego państwa polskiego. W pierwszych latach po wojnie Zagłębiacy wspierali śląskich powstańców walczących o przynależność do państwa polskiego. Ostatecznie na Śląsku powstało autonomiczne województwo śląskie. Zagłębie znalazło się natomiast w województwie kieleckim, a Sosnowiec z czasem stał się jego niepisaną stolicą.
 
Po II wojnie światowej większość terytorium znalazła się w województwie śląsko-dąbrowskim, potem katowickim. Nie licząc krótkich epizodów z okresu rządów zaborców regiony Zagłębia i Górnego Śląska znalazły się po raz pierwszy od kilkuset lat w jednej jednostce administracyjnej (szerzej napisał o tym Jarosław Krajniewski). Okres PRL dla Zagłębia oznaczał dalszy rozwój przemysłu ciężkiego, połączony z przybywaniem na te tereny ludności napływowej (głównie w latach 70-tych przy okazji powstawania "Huty Katowice") i zacieranie różnic z sąsiednim Śląskiem. Po 1989 roku nastąpiło załamanie dominujących w Zagłębiu gałęzi przemysłu, co spowodowało bezrobocie i odpływ ludności. Od 1999 roku większość Zagłębia znajduje się w województwie nazwanym śląskim. W tymże roku region odwiedził też Jan Paweł II, za którego pontyfikatu utworzono sosnowiecką diecezję obejmującą większość ziem Zagłębia.
 
 
 
==Kwestia mylenia Zagłębia ze Śląskiem==
Urodzony i mieszkający w Czeladzi, Sosnowcu, czy w Będzinie nie będzie Ślązakiem, tylko ''Zagłębiakiem''. Dla przybyszów z zewnątrz, głównie z powodu terminów: "[[województwo śląskie]]" oraz "[[Górnośląski Związek Metropolitarny]]" kwestia nazewnictwa nie jest jasna i często popełniane są błędy.  
 
==Symbole Zagłębia==
 
 
==Diecezja sosnowiecka nazywana również zagłębiowską==
Odrębność Zagłębia podkreślił także Kościół katolicki. [[25 marca]] [[1992]] r. została erygowana [[Diecezja sosnowiecka|Diecezja Sosnowiecka]].


== Linki ==
== Linki ==
[http://www.zaglebiedabrowskie.org Stowarzyszenie regionalne Forum dla Zagłębia Dąbrowskiego FDZD]
[http://www.zaglebiedabrowskie.org Stowarzyszenie regionalne Forum dla Zagłębia Dąbrowskiego FDZD]

Wersja z 12:49, 8 paź 2011

Plik:Herb zaglebia dabrowskiego.jpg
Herb społeczny Zagłębia Dąbrowskiego opracowany przez stowarzyszenie regionalne Forum dla Zagłębia Dąbrowskiego

Zagłębie Dąbrowskie – region historyczno-geograficzny o rodowodzie małopolskim. Od zachodu granicy z Górnym Śląskiem i często błędnie jest z nim kojarzone. Od południa graniczy z Zagłębiem Krakowskim - drugim małopolskim regionem.

Większość obszaru [[Zagłebie Dąbrowskie|Zagłębia| wraz z jego najbardziej kojarzonymi miejscowościami tj. Sosnowcem, Dąbrową Górniczą, Będzinem i Czeladzią leżą we wschodniej części obecnego województwa śląskiego i w ramach Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego.

Granice

Osobny artykuł: Granice Zagłębia Dąbrowskiego


Zachodnia granica ze Śląskiem opiera się o rzeki Brynica oraz Przemsza. Wschodnie i północne granice regionu nigdy nie zostały zdefiniowane. Niemniej wszystkie koncepcje zawierają się w obrębie następujących jednostek administracyjnych:

Mapa Zagłębia Dąbrowskiego Mariana Kantora-Mirskiego
Mapa Zagłębia za ingner.wordpress.com
  • Sosnowiec – 217 tys. mieszkańców – najludniejsze miasto Zagłębia Dąbrowskiego
  • Dąbrowa Górnicza – 127 tys. mieszkańców – największe powierzchniowo miasto Zagłębia Dąbrowskiego



Nazwa

Terminu „Zagłębie" po raz pierwszy, w połowie XIX wieku użył Józef Patrycjusz Cieszkowski jako termin geologiczny. Termin ten utrwalił się łącznie z tutejszym okręgiem rozwijającego się przemysłu. Człon "Dąbrowskie" został dodany na przełomie XIX i XX wieku i pochodzi od dominującego wówczas ośrodka przemysłowego, jakim była wieś Dąbrowa.

Historia

Osobny artykuł: Historia Zagłębia Dąbrowskiego

W okresie powstawania państwa polskiego, ziemie regionu stanowiły przygraniczny teren pod wpływami Wiślan.

Obecne tereny Zagłębia w częściowo pokrywają się z terytorium istniejącego w latach 1443-1790 Księstwa Siewierskiego. Po III rozbiorze znalazły się one w pruskiej prowincji „Nowy Śląsk”, od 1807 roku weszły w skład Księstwa Warszawskiego, a później Królestwa Polskiego, pod rosyjskim zaborem. Tereny te były w XIX wieku miejscem narodowych powstań, szczególnie styczniowego, kiedy powstańcy przez kilkanaście dni kontrolowali cały region.

W związku z odkrytymi złożami węgla kamiennego, przygranicznym położeniem (styk granic trzech państw zaborczych), budową przez ten teren linii kolejowych warszawsko-wiedeńskiej oraz iwanogrodzko-dąbrowskiej w drugiej połowie XIX wieku nastąpił dynamiczny rozwój regionu, połączony z napływem ludności poszukującej pracy.

Na początku XX wieku Zagłębie Dąbrowskie było najbardziej uprzemysłowioną częścią Królestwa Polskiego. Nie przekładało się to na pozycję materialną mieszkańców zapatrzonych na sąsiedni, pruski Śląsk, gdzie tamtejsi robotnicy mieli znacznie więcej przywilejów socjalnych. Sprawiało to, że Zagłębie stanowiło miejsce wystąpień robotników, którzy oprócz poprawy warunków życia chcieli też niepodległego państwa polskiego. Ziściło się to po 1918 roku, kiedy to region ten wszedł w skład powstałego państwa polskiego. W pierwszych latach po wojnie Zagłębiacy wspierali śląskich powstańców walczących o przynależność do państwa polskiego. Ostatecznie na Śląsku powstało autonomiczne województwo śląskie. Zagłębie znalazło się natomiast w województwie kieleckim, a Sosnowiec z czasem stał się jego niepisaną stolicą.

Po II wojnie światowej większość terytorium znalazła się w województwie śląsko-dąbrowskim, potem katowickim. Nie licząc krótkich epizodów z okresu rządów zaborców regiony Zagłębia i Górnego Śląska znalazły się po raz pierwszy od kilkuset lat w jednej jednostce administracyjnej (szerzej napisał o tym Jarosław Krajniewski). Okres PRL dla Zagłębia oznaczał dalszy rozwój przemysłu ciężkiego, połączony z przybywaniem na te tereny ludności napływowej (głównie w latach 70-tych przy okazji powstawania "Huty Katowice") i zacieranie różnic z sąsiednim Śląskiem. Po 1989 roku nastąpiło załamanie dominujących w Zagłębiu gałęzi przemysłu, co spowodowało bezrobocie i odpływ ludności. Od 1999 roku większość Zagłębia znajduje się w województwie nazwanym śląskim. W tymże roku region odwiedził też Jan Paweł II, za którego pontyfikatu utworzono sosnowiecką diecezję obejmującą większość ziem Zagłębia.


Kwestia mylenia Zagłębia ze Śląskiem

Urodzony i mieszkający w Czeladzi, Sosnowcu, czy w Będzinie nie będzie Ślązakiem, tylko Zagłębiakiem. Dla przybyszów z zewnątrz, głównie z powodu terminów: "województwo śląskie" oraz "Górnośląski Związek Metropolitarny" kwestia nazewnictwa nie jest jasna i często popełniane są błędy.

Symbole Zagłębia

Diecezja sosnowiecka nazywana również zagłębiowską

Odrębność Zagłębia podkreślił także Kościół katolicki. 25 marca 1992 r. została erygowana Diecezja Sosnowiecka.

Linki

Stowarzyszenie regionalne Forum dla Zagłębia Dąbrowskiego FDZD

Źródło: „https://wikizaglebie.pl/index.php?title=Zagłębie_Dąbrowskie&oldid=5211”