Stanisław Skarbiński
SKARBIŃSKI Stanisław Marian (21.09.1856 – 2.05.1925), inżynier mechanik, dyrektor pierwszej na ziemiach polskich i piątej w świecie cementowni „Grodziec” oraz kopalni „Maria”, współzałożyciel i dyrektor zarządzający Grodzieckiego Towarzystwa Kopalń Węgla i Zakładów Przemysłowych, działacz samorządów zawodowych, przemysłowiec, filantrop.
Urodził się 21 września 1856 roku w Krakowie w rodzinie lekarza Feliksa Skarbińskiego oraz Wiktorii z Hanickich. Kształcił się w I Cesarsko – Królewskiej Wyższej Szkole Realnej w Krakowie. Po zdaniu egzaminu dojrzałości (1874r.) w dniu 14 października 1874 roku wpisany został w poczet słuchaczy Maschinenbauschule na politechnice w Wiedniu (K. K. Technische Hochschule in Wien). W roku 1878 powrócił do rodzinnego Krakowa i rozpoczął praktykę w zdobytym zawodzie. Podjął pracę jako inżynier konstruktor w biurze technicznym L. Zieleniewskiego w Krakowie. Kolejną praktykę zawodową odbył w Warszawie w roku 1880 w Fabryce Maszyn Parowych i Odlewni Orthwein, Markowskii Karasiński.
Z dniem 1 lipca 1880r. został dyrektorem naczelnym Fabryki Portland Cementu, zlokalizowanej w Grodźcu (obecnie dzielnica Będzina) w Zagłębiu Dąbrowskim, będącej własnością Stanisława Ciechanowskiego, syna Jana Ciechanowskiego, budowniczego i pierwszego jej właściciela. Stanisław Skarbiński stanowisko dyrektora cementowni "Grodziec" objął po zmarłym tragicznie inż. Emilu Konaszewskim. Piastował je do roku 1900.
W tym czasie jego młodszy brat Jakub Marian Skarbiński (1863-1908), także absolwent wiedeńskiej uczelni, pełnił funkcję inżyniera grodzieckiej fabryki cementu. Po odejściu starszego brata z cementowni, aż do przedwczesnej śmierci, Jakub Marian pełnił funkcję jej dyrektora. Następnie, do 1 maja 1912, szefem cementowni "Grodziec" był inż. Bormann, którego z kolei zastąpił na tym stanowisku Stanisław Skarbiński junior (26.05.1886-26.01.1969), syn Stanisława Mariana Skarbińskiego seniora, kierując cementownią do 31 grudnia 1917r. W latach 1918-1921 cementownią kierował inż. Jan Brzostowski, następnie – od roku 1921 do roku 1929 Włodzimierz Kwapiszewski. W latach 1930-1936 cementownią "Grodziec" kierował inż. Leon Hertz, natomiast w okresie 1936-1939 inż. Mieczysław Zarębski.
W roku 1886 Stanisław Skarbiński senior, dyrektor cementowni, objął jednocześnie kierownictwo kopalni „Maria” (później przemianowanej na „Grodziec I”), którą to funkcję pełnił do roku 1914. W roku 1899, wspomagał Stanisława Ciechanowskiego w pracach przy powołaniu spółki akcyjnej Grodzieckie Towarzystwo Kopalń Węgla i Zakładów Przemysłowych, zwanego Towarzystwem Grodzieckim, która – w latach 1899-1901 - zbudowała i uruchomiła nowoczesną kopalnię węgla kamiennego „Grodziec II”. Była ona wyposażona w najnowocześniejsze importowane urządzenia szybów, chodników, ścian i przodków, posiadała zelektryfikowany transport dołowy, mechaniczną płuczkę i sortownię węgla, nie ustępując tym samym najlepszym kopalniom węgla kamiennego Górnego Śląska i Zagłębia Ruhry. Stanisław Skarbiński był jej dyrektorem zarządzającym, przez ponad 25 lat.
Za jego sprawą, krótko po zbudowaniu kopalni, powstały - kolonia robotnicza ”Pekin”, składająca się z 23 kilkupiętrowych domów, kolonia urzędnicza, licząca 12 budynków, gmach siedziby Zarządu, park, szkoła, szpital i ambulatorium, biblioteka oraz sala gimnastyczna. Natomiast w okresie międzywojennym; w roku 1921 powstał hotel robotniczy z centralnym ogrzewaniem oraz instalacją wodno-kanalizacyjną, a w roku 1922 wybudowano kolejne dwa domy dla kadry inżynieryjno-nadzorczej.
W roku 1903 Skarbiński założył Ochotniczą Straż Pożarną kopalni Grodziec, obejmując funkcję pierwszego jej prezesa. W roku 1912, obok Stanisława i Jana Ciechanowskich, został jednym z 32 członków czynnych Ochotniczej Straży Ogniowej w Grodźcu.
W latach 1903-1906, niezależnie od obowiązków i zadań pełnionych w Grodźcu, Skarbiński posiadał i prowadził tartak oraz fabrykę beczek we wsi Wolica w kieleckim, w której zatrudniał około 60 robotników, a wartość rocznej produkcji wynosiła 56 tys. rubli.
Od roku 1903 był stałym członkiem Rady Nadzorczej Towarzystwa Grodzieckiego, pełniąc jednocześnie taką samą funkcję w trzech innych przedsiębiorstwach uzależnionych od grupy kapitałowej, a mianowicie: w Towarzystwie Akcyjnym Huty Żelaza „Puszkin” w Sosnowcu (w latach 1897-1918), w Kopalniach Rudy Żelaza „Zrobisko” w Poraju (w latach 1910-1916) i w koncernie Towarzystwo Akcyjne Modrzejowskich Zakładów Górniczo-Hutniczych w Sosnowcu, (od roku 1922), a także w powstałym znacznie później "Skarbofermie".
Obaj bracia Skarbińscy byli członkami Delegacji Dąbrowskiej Sekcji Górniczo-Hutniczej, która pod koniec roku 1902 liczyła 93 osoby. Stanisław był aktywnym działaczem Rady Zjazdów Przemysłowców Górniczych i Hutniczych Królestwa Polskiego. W roku 1910, na VII Zjeździe, został jej członkiem, na VIII Zjeździe w roku 1914 wybrano go wiceprezesem, a w roku 1915 objął jej prezesurę, którą to funkcję pełnił aż do śmierci. Za jego prezesury zainicjowano i podjęto szereg prac, które uznawał za niezbędne przy likwidacji skutków działań wojennych. Uruchomił prace nad mapą geologiczną Zagłębia Dąbrowskiego, mapami nadań na węgiel, rudy cynkowe i żelazne oraz nad monografią Przemysł górniczy i hutniczy w Królestwie Polskim, która ukazała się w Dąbrowie w roku 1918.
Na początku wojny, powierzono Skarbińskiemu mandat prezesa powołanej Rady Okręgowej Władz Obywatelskich, z ramienia której zabiegał u Niemców o poprawę zaopatrzenia ludności oraz o zaniechanie rabunku i dewastacji polskich kopalń i hut. W trosce o interesy zawodowe polskiej kadry technicznej, wspólnie z Witoldem hr. Sągajłło, S. Szymańskim i Janem Alfonsem Surzyckim, Skarbiński założył Stowarzyszenie Techników w Sosnowcu, a w latach 1914 -1916 był jego prezesem (według Polskiego Słownika Biograficznego prezesura Stanisława Skarbińskiego trwała aż do roku 1918). W roku 1918 współorganizował Związek Górników i Hutników Polskich. Po jego przekształceniu w Stowarzyszenie Polskich Inżynierów Górniczych i Hutniczych działał w Zarządzie Głównym. W roku 1924 został wybrany członkiem honorowym Stowarzyszenia, a rok później – jego prezesem.
Po odzyskaniu niepodległości zasiadał w wielu komitetach rządowych, gdzie reprezentował interesy górnictwa i właścicieli kopalń. Był współorganizatorem, a od roku 1919 wiceprzewodniczącym Centralnego Związku Polskiego Przemysłu, Górnictwa, Handlu i Finansów (Lewiatan), reprezentującego potężną grupę interesów, zamierzającą uczynić sprawą narodową kondycję polskiego przemysłu. W tym czasie Skarbiński doprowadził do przystąpienia kopalń Zagłębia Krakowskiego, luźno związanych z Zagłębiem Dąbrowskim, do Rady Zjazdów Przemysłowców Górniczych. W celu przekonania rządu o ciężkiej sytuacji w przemyśle górniczym opublikował w roku 1921 rozprawę pt "Uwagi o przedwojennych i obecnych warunkach pracy na większych kopalniach węgla kamiennego w Zagłębiu Dąbrowskim".
Działał aktywnie na rzecz mieszkańców Grodźca, wspierając działalność miejscowego „Sokoła”, który mianował go swym członkiem honorowym, pełnił funkcję prezesa Rady Będzińskiego Towarzystwa Wzajemnego Kredytu, prezesa Rady Opiekuńczej 7-klasowej Szkoły Handlowej Męskiej Zgromadzenia Kupców w Będzinie (w latach 1906 – 1924), którą to szkołę hojnie wspierał finansowo, a także prezesa Koła Macierzy Polskiej w Grodźcu.
Był współzałożycielem Akademii Górniczej (obecnie AGH) w Krakowie, inicjatorem i częściowo fundatorem bursy studenckiej przy ulicy Gramatyki 10 w Krakowie, co dokumentuje pamiątkowa tablica w hallu. Dzięki jego inicjatywie i staraniom Rada Zjazdów Przemysłowców Górniczych i Hutniczych Królestwa Polskiego ustanowiła w grudniu roku 1919 fundusz pomocy materialnej dla studentów Akademii. Został przewodniczącym Prezydium Kuratorium Finansowego, założonego w roku 1919 dla wspierania i rozbudowy nowo powstałej uczelni. Jego zasługą było opodatkowanie się w latach 1922 – 1925 wszystkich kopalni na rzecz budowy domu profesorskiego oraz laboratorium maszynowego uczelni.
W roku 1923 za zasługi dla uczelni otrzymał doktorat honoris causa Akademii Górniczej. W roku 1924 został odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Polonia Restituta. Przyznaną z tej okazji przez Radę Zjazdów nagrodę w wysokości 15 000zł z własnych środków uzupełnił do 18 000zł i całą kwotę wpłacił na fundusz stypendialny dla słuchaczy Akademii Górniczej. Studenci Akademii, w dowód wdzięczności, uczynili go honorowym członkiem Stowarzyszenia Studentów Akademii Górniczej "Sokół".
Stanisław Marian Skarbiński zmarł w Grodźcu 2 maja 1925 roku. Uroczystości pogrzebowe odbyły się w Grodźcu oraz w Warszawie. Ciało zostało złożone w grobowcu rodzinnym na Cmentarzu Powązkowskim, w którym 17 lat wcześniej złożono jego brata Jakuba Mariana. Po śmierci Stanisława Skarbińskiego funkcję dyrektora Grodzieckiego Towarzystwa Kopalń Węgla i Zakładów Przemysłowych objął jego syn Stanisław Marian Skarbiński junior.
We wrześniu 1932r. miasto Kraków nazwało imieniem Stanisława Skarbińskiego ulicę wiodącą od ul. Juliusza Leo do ul. Gramatyki, w pobliżu kompleksu gmachów AGH. Stanisław Marian Skarbiński w roku 1882 ożenił się z Izabellą Jadwigą Aleksandrą Żychlińską, z którą miał dwoje dzieci: Jadwigę Różę Stanisławę (1883-1937) oraz Stanisława Mariana juniora (1886-1969), który zainteresowaniami, wykształceniem i drogą zawodową wiernie podążał śladami ojca.
Biogram opracowała: Dorota Starościak
