Biała Przemsza: Różnice pomiędzy wersjami

Z WikiZagłębie
 
(Nie pokazano 33 wersji utworzonych przez 5 użytkowników)
Linia 1: Linia 1:
'''Biała Przemsza''' - jedna z głównych rzek w [[Zagłębie Dąbrowskie|Zagłębiu Dąbrowskim]]. W miejscu zwanym [[Trójkąt Trzech Cesarzy|Trójkątem Trzech Cesarzy]] łączy się [[Czarna Przemsza|Czarną Przemszę]]. Rzeka bierze początek w lasach nadleśnictwa [[Olkusz]] w pobliżu osiedla Grabie, przy drodze z [[Wolbrom|Wolbromia]] do [[Trzyciąż (gm. Trzyciąż)|Trzyciąża]]. Wypływa jako maleńka struga, tocząca swe wody w wąskiej nieco podmokłej i wciętej dolince, na razie ku południowi, a następnie w kierunku zachodnim aż do [[Okradzionów (Dąbrowa Górnicza)|Okradzionowa]]. Stąd zmienia kierunek na południowy, utrzymując go do [[Sławków|Sławkowa]], wreszcie aż do ujścia płynie na południo-zachód. Biała Przemsza przejmuje z lewej strony dopływy: [[Biała|Białą]], [[Sztoła|Sztołę]] i [[Jaworznik]], a z prawej [[Centuria|Centurię]], [[Strumień]], [[Bobrek]], a przede wszystkim siostrzycę swą – [[Czarna Przemsza|Czarną Przemszę]].
{{Rzeka infobox
|Tablica =
|Grafika = Biala Przemsza Sosnowiec Bor ŁD.jpg
|Nazwa = Biała Przemsza
|Źródło = [[Wolbrom]]
|Ujście = [[Przemsza]], [[Trójkąt Trzech Cesarzy]]
|Długość = 63,9km
|Powierzchnia zlewni = 876,6 km²
|Największe dopływy =
}}


W swym biegu górnym nie przedstawia Biała Przemsza żadnych osobliwości. Pierwsze, bardziej urozmaicone widoki daje dopiero w okolicach wioski Golczowice. Płynie tu ona dość głęboko, mając po obu stronach swej doliny fantastycznie porzeźbione wzgórza wapienne, miejscami nagie, tu i ówdzie zalesione. Wznoszą się one ponad poziom dna dolinnego na 20-40 metrów. Niezmiernie
==Informacje ogólne==
pięknym jest odcinek Białej Przemszy na obszarze „Pustyni Błędowskiej”. Środkiem tego obszaru szczerych piachów, ciągnących się na przestrzeni 8 kilometrów długości, płynie rzeka głęboką doliną, wciętą o 20-30 metrów, zmieniając nieustannie swe koryto, to zwężając je do kilku, to rozszerzając do kilkudziesięciu metrów.
'''Biała Przemsza''' - jedna z głównych rzek w [[Zagłębie Dąbrowskie|Zagłębiu Dąbrowskim]]. Rzeka o długości 63,9 km i zlewni o powierzchni 876,6 km².
W miejscu zwanym [[Trójkąt Trzech Cesarzy|Trójkątem Trzech Cesarzy]] łączy się z [[Czarna Przemsza|Czarną Przemszą]].  
Biała Przemsza przejmuje z lewej strony dopływy: [[Biała|Białą]], [[Sztoła|Sztołę]] i [[Jaworznik]], a z prawej [[Centuria|Centurię]], [[Strumień]], [[Bobrek]], a przede wszystkim siostrzycę swą – [[Czarna Przemsza|Czarną Przemszę]].


Miejscami towarzyszą jej łachy i starorzecza, gdzie indziej stawki przyległe ze świeżą zielenią nadbrzeżnych traw. Dno rzeki porastają kobierce glonów, tworzące sine, brunatne, zielone lub niebieskawe naloty, pięknie kontrastujące z piaszczystym na ogół podłożem.
===Przepływy średnie:===
 
* 1–2 m³/s (Golczowice),
Rzeka jest tu płytka, płynie powoli, zbocza ma wysokie, dno piaszczyste. Zsypujący się po zboczach materiał układa się w oryginalne smugi i wały piaszczyste, które w swej części dolnej, gdzie już jest nieco więcej wilgoci, zostają zcementowane na bardzo fantastyczne formy, przypominające klęczących i w modlitwie pochylonych mnichów. Formy te znane są w geografii
* 4 m³/s (Sławków),
pod nazwą: „penitentes”. Równie pięknym jest przełom Białej Przemszy między [[Okradzionów (Dąbrowa Górnicza)|Okadzionowem]], a [[Sławków|Sławkowem]], zwany popularnie dla swego piękna: „[[Szwajcaria Zagłębiowska|Szwajcarią Zagłębiowską]]”. Rzeka wcina się tu z trudem w grube pokłady glinki nawianej, tworząc głęboki jar. Zbocza tego parowu ze zwisającymi pionowo ścianami żółtoziemu, pozbawione szaty roślinnej, pełne są natomiast gniazd jaskółki-brzegówki, napełniającej jazgotem te miejsca. Dno doliny porosłe liścia tym drzewostanem z malowniczo
* 6 m³/s (Sosnowiec Maczki),
rozłożonym w dole pasem łąk, stwarzają tu urok swoisty, nadając mu charakter zacisznego naturalnego parku przyrody.
* 8 m³/s (ujście do Przemszy).


Za piękny zakątek uważać również należy odcinek rzeki w okolicy Dębowej Góry, gdzie wrzyna się ona na głębokość 20 m w piaszczyste podłoże. Zwłaszcza brzeg lewy jest tu bardzo malowniczy.
W okolicach kopalni „Juliusz” Biała Przemsza tworzy ciekawe szypoty i wodospady.


Warto jeszcze nadmienić, że w swym biegu dolnym Biała Przemsza stanowiła przed wojną granicę Austro-Węgier i Rosji, będąc tą krwawiącą raną na organizmie zaborami rozdzielonej Polski. Przez jej nurt bowiem odbywał się  przemyt nielegalnych druków oraz broni i amunicji z Krakowa do Kongresówki. W przeciwnym kierunku korzystając z osłony lasów, przez które płynie rzeka, przekraczali ją niejednokrotnie przestępcy polityczni, poszukiwani lub ścigani przez policję rosyjską za polską działalność patriotyczną.
==Przebieg==
 
===Od źródeł do [[Klucze (gm. Klucze)|Klucz]]===
==Od źródeł do Klucz==
Rzeka bierze początek w lasach nadleśnictwa [[Olkusz]] na torfowiskach na wysokości 376 m n.p.m., zlokalizowanych w pobliżu osiedla Grabie, przy drodze z [[Wolbrom|Wolbromia]] do [[Trzyciąż (gm. Trzyciąż)|Trzyciąża]]. Wypływa jako maleńka struga, tocząca swe wody w wąskiej nieco podmokłej i wciętej dolince, na razie ku południowi, a następnie w kierunku zachodnim aż do [[Okradzionów (Dąbrowa Górnicza)|Okradzionowa]].
W swym biegu górnym nie przedstawia Biała Przemsza żadnych osobliwości. Pierwsze, bardziej urozmaicone widoki daje dopiero w okolicach [[[[Golczowice (gm. Klucze)|wioski Golczowice]]. Płynie tu ona dość głęboko, mając po obu stronach swej doliny fantastycznie porzeźbione wzgórza wapienne, miejscami nagie, tu i ówdzie zalesione. Wznoszą się one ponad poziom dna dolinnego na 20-40 metrów.  
<gallery>
<gallery>
Plik:P1080048.jpg|Powyżej Golczowic
Plik:P1080048.jpg|Powyżej [[Golczowice (gm. Klucze)|Golczowic]]
Plik:P1080054.jpg|Kolbark
Plik:Biała Przemsza powyżej Golczowic ŁD 01.jpg|Powyżej [[Golczowice (gm. Klucze)|Golczowic]]
Plik:Biała Przemsza powyżej Golczowic ŁD 01.jpg|Powyżej Golczowic
Plik:DK Kolbark Biała Przemsza 01.jpg|widok z mostu w Łęgu Kolbarskim
Plik:DK Kolbark Biała Przemsza 02.jpg|widok z mostu w Łęgu Kolbarskim
Plik:P1080045.jpg|Kolbark, pozostałości po młynie
Plik:P1080045.jpg|Kolbark, pozostałości po młynie
Plik:P1080054.jpg|[[Kolbark (gm. Klucze)|Kolbark]]
</gallery>


</gallery>
===[[Klucze (gm. Klucze)|Klucze]] - [[Okradzionów (Dąbrowa Górnicza)|Dąbrowa Górnicza Okradzionów]]===
Niezmiernie pięknym jest odcinek Białej Przemszy na obszarze „Pustyni Błędowskiej”. Środkiem tego obszaru szczerych piachów, ciągnących się na przestrzeni 8 kilometrów długości, płynie rzeka głęboką doliną, wciętą o 20-30 metrów, zmieniając nieustannie swe koryto, to zwężając je do kilku, to rozszerzając do kilkudziesięciu metrów.
 
Miejscami towarzyszą jej łachy i starorzecza, gdzie indziej stawki przyległe ze świeżą zielenią nadbrzeżnych traw. Dno rzeki porastają kobierce glonów, tworzące sine, brunatne, zielone lub niebieskawe naloty, pięknie kontrastujące z piaszczystym na ogół podłożem.


==Klucze - Dąbrowa Górnicza Okradzionów==
Rzeka jest tu płytka, płynie powoli, zbocza ma wysokie, dno piaszczyste. Zsypujący się po zboczach materiał układa się w oryginalne smugi i wały piaszczyste, które w swej części dolnej, gdzie już jest nieco więcej wilgoci, zostają zcementowane na bardzo fantastyczne formy, przypominające klęczących i w modlitwie pochylonych mnichów. Formy te znane są w geografii
pod nazwą: „penitentes”.
[[Plik:Biała Przemsza Klucze-Błędów Pustynia Błędowska 104.JPG|thumb|left|350px|"Oaza" [[Pustynia Błędowska|Pustyni Błędowskiej]] (Foto: Dariusz JUREK)]]
[[Plik:Biała Przemsza Klucze-Błędów Pustynia Błędowska 104.JPG|thumb|left|350px|"Oaza" [[Pustynia Błędowska|Pustyni Błędowskiej]] (Foto: Dariusz JUREK)]]
[[Plik:Biała Przemsza Klucze-Błędów Pustynia Błędowska 105.JPG|thumb|250px|"Oaza" [[Pustynia Błędowska|Pustyni Błędowskiej]] (Foto: Dariusz JUREK)]]
[[Plik:Biała Przemsza Klucze-Błędów Pustynia Błędowska 105.JPG|thumb|250px|"Oaza" [[Pustynia Błędowska|Pustyni Błędowskiej]] (Foto: Dariusz JUREK)]]
<gallery>
<gallery>
Plik:Biała Przemsza Klucze-Błędów Pustynia Błędowska 108.JPG|Opis zdjęcia:
Plik:Biała Przemsza Klucze-Błędów Pustynia Błędowska 108.JPG|
Plik:Biała Przemsza Klucze-Błędów Pustynia Błędowska 109.JPG|Opis zdjęcia:
Plik:Biała Przemsza Klucze-Błędów Pustynia Błędowska 109.JPG|
Plik:Biała Przemsza Klucze-Błędów Pustynia Błędowska 110.JPG|Opis zdjęcia:
Plik:Biała Przemsza Klucze-Błędów Pustynia Błędowska 110.JPG|
Plik:Biała Przemsza Klucze-Błędów Pustynia Błędowska 111.JPG|Opis zdjęcia:
Plik:Biała Przemsza Klucze-Błędów Pustynia Błędowska 111.JPG|
Plik:Biała Przemsza Klucze-Błędów Pustynia Błędowska 112.JPG|Opis zdjęcia:
Plik:Biała Przemsza Klucze-Błędów Pustynia Błędowska 112.JPG|
Plik:Biała Przemsza Klucze-Błędów Pustynia Błędowska 113.JPG|Opis zdjęcia:
Plik:Biała Przemsza Klucze-Błędów Pustynia Błędowska 113.JPG|
Plik:Biała Przemsza Klucze-Błędów Pustynia Błędowska 116.JPG|Opis zdjęcia:
Plik:Biała Przemsza Klucze-Błędów Pustynia Błędowska 116.JPG|
Plik:Biała Przemsza Klucze-Błędów Pustynia Błędowska 117.JPG|Opis zdjęcia:
Plik:Biała Przemsza Klucze-Błędów Pustynia Błędowska 117.JPG|
Plik:Błedow.jpg‎|Biała Przemsza w [[Błędów_(Dąbrowa_Górnicza)|Błędowie]]
</gallery>
</gallery>


==Dąbrowa Górnicza Okradzionów - Sławków==
===[[Dąbrowa Górnicza]] [[Okradzionów (Dąbrowa Górnicza)|Okradzionów]] - [[Sławków]]===
W [[Okradzionów (Dąbrowa Górnicza)|Okradzionowie]] rzeka zmienia kierunek z zachodniego na południowy, utrzymując go do [[Sławków|Sławkowa]];
Piękny i widokowy jest przełom Białej Przemszy między [[Okradzionów (Dąbrowa Górnicza)|Okadzionowem]], a [[Sławków|Sławkowem]], zwany popularnie dla swego piękna: „[[Szwajcaria Zagłębiowska|Szwajcarią Zagłębiowską]]”. Rzeka wcina się tu z trudem w grube pokłady glinki nawianej, tworząc głęboki jar. Zbocza tego parowu ze zwisającymi pionowo ścianami żółtoziemu, pozbawione szaty roślinnej, pełne są natomiast gniazd jaskółki-brzegówki, napełniającej jazgotem te miejsca. Dno doliny porosłe liścia tym drzewostanem z malowniczo rozłożonym w dole pasem łąk, stwarzają tu urok swoisty, nadając mu charakter zacisznego naturalnego parku przyrody.
 
 
[[Plik:Dąbrowa Górniczna Okradzionów Biała Przemsza 015.JPG|thumb|350px|Młyn w Okradzionowie (Foto: Dariusz JUREK)]]
[[Plik:Dąbrowa Górniczna Okradzionów Biała Przemsza 015.JPG|thumb|350px|Młyn w Okradzionowie (Foto: Dariusz JUREK)]]
<gallery>
<gallery>
Plik:Okradzionów - Kantor - 0001.jpg
Plik:Okradzionów - Kantor - 0002.jpg
Plik:Okradzionów - Kantor - 0003.jpg
Plik:Okradzionów - Kantor - 0004.jpg
Plik:Okradzionów - Kantor - 0005.jpg
Plik:Okradzionów - Kantor - 0006.jpg
Plik:Dąbrowa Górniczna Okradzionów Biała Przemsza 010.JPG
Plik:Dąbrowa Górniczna Okradzionów Biała Przemsza 010.JPG
Plik:Dąbrowa Górniczna Okradzionów Biała Przemsza 011.JPG
Plik:Dąbrowa Górniczna Okradzionów Biała Przemsza 011.JPG
Linia 46: Linia 74:
Plik:Dąbrowa Górniczna Okradzionów Biała Przemsza 013.JPG
Plik:Dąbrowa Górniczna Okradzionów Biała Przemsza 013.JPG
Plik:Dąbrowa Górniczna Okradzionów Biała Przemsza 014.JPG
Plik:Dąbrowa Górniczna Okradzionów Biała Przemsza 014.JPG
Plik:Gg.jpg
Plik:P1100456a.jpg
Plik:P1100458.JPG


</gallery>
</gallery>


==Sławków - Sosnowiec Maczki==
===[[Sławków]] - [[Maczki (Sosnowiec)|Sosnowiec Maczki]]===
Od [[Sławków|Sławkowa]] aż do ujścia rzeka płynie na południowy-zachód.
Za piękny zakątek uważać tutaj należy odcinek rzeki w okolicy [[Dębowa Góra (Sławków)|Dębowej Góry]], gdzie wrzyna się ona na głębokość 20 m w piaszczyste podłoże. Zwłaszcza brzeg lewy jest tu bardzo malowniczy.
 
[[Plik:Sztoła Biała Przemsza 01 GP.jpg|thumb|350px|Ujście [[Sztoła|Sztoły]] do Białej Przemszy (Foto: Grzegorz Piętka)]]
[[Plik:Sztoła Biała Przemsza 01 GP.jpg|thumb|350px|Ujście [[Sztoła|Sztoły]] do Białej Przemszy (Foto: Grzegorz Piętka)]]
<gallery>
<gallery>
Plik:Brak zdjęcia.jpg|Opis zdjęcia:
Plik:Biała Przemsza Stare Maczki ŁD 02.jpg|
Plik:Biała Przemsza Stare Maczki ŁD 02.jpg|Opis zdjęcia:
Plik:Bia%C5%82a_Przemsza_zim%C4%85_(Maczki_Stare).JPG|  
Plik:Bia%C5%82a_Przemsza_zim%C4%85_(Maczki_Stare).JPG|Opis zdjęcia: Sosnowiec-Maczki Stare. Biała Przemsza zimą.
Plik:Biała Przemsza Maczki ŁD 02.jpg|
Plik:Brak zdjęcia.jpg|Opis zdjęcia:
Plik:Biała Przemsza Maczki ŁD 01.jpg|
Plik:Biała Przemsza Maczki ŁD 02.jpg|Opis zdjęcia:
Plik:Pow_Kanalu.jpg
Plik:Biała Przemsza Maczki ŁD 01.jpg|Opis zdjęcia:
Plik:Stary_most.jpg
Plik:P1080449.jpg
Plik:Staramew.jpg
</gallery>
</gallery>


==Sosnowiec Maczki - Sosnowiec Niwka (Jęzor) ==
==[[Maczki (Sosnowiec)|Sosnowiec Maczki]] - [[Niwka (Sosnowiec)|Sosnowiec Niwka]] ([[Jęzor (Sosnowiec)|Jęzor]]) ==
[[Plik:Bobrek - Biała Przemsza.JPG|thumb|350px|Ujście [[Bobrek|Bobrka]] do Białej Przemszy (Foto: Dariusz JUREK)]]
[[Plik:Bobrek - Biała Przemsza.JPG|thumb|350px|Ujście [[Bobrek|Bobrka]] do Białej Przemszy (Foto: Dariusz JUREK)]]
'''Biała Przemsza''' - w granicach [[Sosnowiec|Sosnowca]] znajduje się 14 kilometrowy jej odcinek. Rzeka płynie wzdłuż południowych granic miasta. Prace regulacyjne podjęto w latach 50. XX w. Na długości 10 km, w sąsiedztwie z kopalnią piasku "Maczki - Bór" koryto rzeki uregulowano i obwałowano w celu uchronienia piasku przed zalewem.
'''Biała Przemsza''' - w granicach [[Sosnowiec|Sosnowca]] znajduje się 14 kilometrowy jej odcinek. W okolicach [[Kopalnia "Juliusz" (Sosnowiec-Juliusz)|kopalni „Juliusz”]] Biała Przemsza tworzy ciekawe szypoty i wodospady.
 
Rzeka płynie wzdłuż południowych granic [[Sosnowiec|miasta]]. Prace regulacyjne podjęto w latach 50. XX w. Na długości 10 km, w sąsiedztwie z kopalnią piasku "Maczki - Bór" koryto rzeki uregulowano i obwałowano w celu uchronienia piasku przed zalewem.
Prawobrzeżnym dopływem Białej Przemszy jest rzeka [[Bobrek]], która z Białą Przemszą łączy się na terenie [[Niwka (Sosnowiec)|Niwki]] w [[Sosnowiec|Sosnowcu]].
Prawobrzeżnym dopływem Białej Przemszy jest rzeka [[Bobrek]], która z Białą Przemszą łączy się na terenie [[Niwka (Sosnowiec)|Niwki]] w [[Sosnowiec|Sosnowcu]].
Warto jeszcze nadmienić, że w swym biegu dolnym Biała Przemsza stanowiła przed wojną granicę Austro-Węgier i Rosji, będąc tą krwawiącą raną na organizmie zaborami rozdzielonej Polski. Przez jej nurt bowiem odbywał się  przemyt nielegalnych druków oraz broni i amunicji z Krakowa do Kongresówki. W przeciwnym kierunku korzystając z osłony lasów, przez które płynie rzeka, przekraczali ją niejednokrotnie przestępcy polityczni, poszukiwani lub ścigani przez policję rosyjską za polską działalność patriotyczną.
<gallery>
<gallery>
Plik:Biała Przemsza Maczki ŁD 03.jpg|
Plik:Biała Przemsza ŁD 01.jpg|
Plik:Biała Przemsza Sosnowiec Bór ŁD.jpg|
Plik:P1110873.JPG
</gallery>
==[[Trójkąt Trzech Cesarzy]]==
<gallery>
Plik:Pocztowka myslowice trojkat trzech cesarzy 0010.jpg
Plik:Trójkąt Trzech Cesarzy 001.jpg
Plik:Trójkąt Trzech Cesarzy - Kantor - 0002.jpg
Plik:TCC-1938-0001.jpg
Plik:NAC Sosnowiec Niwka Trójkąt Trzech Cesarzy 002.JPG
Plik:NAC Sosnowiec Niwka Trójkąt Trzech Cesarzy 001.JPG
Plik:Brak zdjęcia.jpg|Opis zdjęcia:
Plik:Brak zdjęcia.jpg|Opis zdjęcia:
Plik:Biała Przemsza Maczki ŁD 03.jpg|Opis zdjęcia:
Plik:Biała Przemsza Sosnowiec Bór ŁD.jpg|Opis zdjęcia:
Plik:Brak zdjęcia.jpg|Opis zdjęcia:
Plik:Biała Przemsza ŁD 01.jpg|Opis zdjęcia:
</gallery>
</gallery>


==Trójkąt Trzech Cesarzy==
==Na dawnej fotografii==
<gallery>
<gallery>
Plik:Brak zdjęcia.jpg|Opis zdjęcia:
Plik:Sosnowiec Maczki jaz na Białej Przemszy 1932.jpg|[[Maczki (Sosnowiec)|Sosnowiec Maczki]] [[1932]]
Plik:Brak zdjęcia.jpg|Opis zdjęcia:
Plik:Brak zdjęcia.jpg|Opis zdjęcia:
Plik:Brak zdjęcia.jpg|Opis zdjęcia:
Plik:Brak zdjęcia.jpg|Opis zdjęcia:
Linia 82: Linia 132:


==Port w Modrzejowie==
==Port w Modrzejowie==
W latach 30' XX w. przy połączeniu się Białej Przemszy z [[Czarna Przemsza|Przemszą Czarną]] pomiędzy [[Modrzejów (Sosnowiec)|Modrzejowem]], a Mysłowicami rozpoczęto budowę wielkiego portu węglowego, który miał na celu magazynowanie i ładowanie węgla na statki i [[Galary|galary]]. W ten sposób usprawniony miał zostać eksport węglu poza obszar [[Zagłębie Dąbrowskie|Zagłębia]], przez wykorzystanie taniej drogi wodnej i odciążenie i tak już przepracowanych kolei żelaznych. Prawdziwe znaczenie port ten miał osiągnąć jednak dopiero w przyszłości po zrealizowaniu projektu budowy drogi wodnej [[Przemsza]] - [[Warta]] - jezioro Gopło - Noteć - Wisła - Bałtyk, co stworzyć miało bezpośrednie połączenie [[Zagłębie Dąbrowskie|Zagłębia Dąbrowskiego]] z Gdańskiem, oraz kanału: Mysłowice – Spytkowice – Kraków - ujście Dunajca, ważnego ze względu na ułatwienie transportu węgla do Centralnego Okręgu Przemysłowego.  
[[Plik:Trójkat Trzech Cesarzy port galarów 01.jpg|thumb|500px|Port galarów w [[Trójkąt Trzech Cesarzy|Trójkącie Trzech Cesarzy]] (01). W tle widoczna także panorama [[Jęzor (Sosnowiec)|Jęzora]] (ob. dzielnica [[Sosnowiec|Sosnowca]])]]
W miejscu połączenia się Białej i [[Czarna Przemsza|Czarnej Przemszy]] schodziły się przed wojną granice trzech państw zaborczych. Był to tak zwany: „[[Trójkąt Trzech Cesarzy]]”.
[[Plik:Trójkat Trzech Cesarzy port galarów 02.jpg|thumb|500px|Port galarów w [[Trójkąt Trzech Cesarzy|Trójkącie Trzech Cesarzy]] (02). W tle widoczna także panorama [[Niwka (Sosnowiec)|Niwki]] (ob. dzielnica [[Sosnowiec|Sosnowca]])]]
 
Port galarów przy zbiegu Białej i [[Czarna Przemsza|Czarnej Przemszy]] istniał już od XIX wieku. W latach 30' XX w. pomiędzy [[Modrzejów (Sosnowiec)|Modrzejowem]], a Mysłowicami rozpoczęto budowę nowego wielkiego portu węglowego, który miał na celu magazynowanie i ładowanie węgla na statki i [[Galar|galary]]. W ten sposób usprawniony miał zostać eksport węglu poza obszar [[Zagłębie Dąbrowskie|Zagłębia]], przez wykorzystanie taniej drogi wodnej i odciążenie i tak już przepracowanych kolei żelaznych. Prawdziwe znaczenie port ten miał osiągnąć jednak dopiero w przyszłości po zrealizowaniu projektu budowy drogi wodnej [[Przemsza]] - [[Warta]] - jezioro Gopło - Noteć - Wisła - Bałtyk, co stworzyć miało bezpośrednie połączenie [[Zagłębie Dąbrowskie|Zagłębia Dąbrowskiego]] z Gdańskiem, oraz kanału: Mysłowice – Spytkowice – Kraków - ujście Dunajca, ważnego ze względu na ułatwienie transportu węgla do Centralnego Okręgu Przemysłowego.  
 
W miejscu połączenia się Białej i [[Czarna Przemsza|Czarnej Przemszy]] schodziły się przed I Wojną Światową granice trzech państw zaborczych. Był to tak zwany: „[[Trójkąt Trzech Cesarzy]]”.


==Znaczenie gospodarcze==
==Znaczenie gospodarcze==
Linia 94: Linia 148:


==Fauna==
==Fauna==
..............
W górnym odcinku rzeki dominującym gatunkiem ryb jest pstrąg potokowy. Występuje także rak szlachetny. Dolny odcinek dawniej był zanieczyszczony ściekami przemysłowymi, począwszy od Klucz. Z czasem sytuacja się poprawiła i ryby żyją na całej długości rzeki.
 
== Bibliografia ==
== Bibliografia ==
*{{Cytuj książkę  | nazwisko = Śmiałek| imię = Małgorzata |nazwisko2= |imię2= | tytuł = Sosnowieckie ABC, tom I | data =[[2002]] | wydawca = [[Muzeum w Sosnowcu]] | miejsce =  | isbn = 83-915173-5-7 | strony = 38-39}}
*{{Cytuj książkę  | nazwisko = Śmiałek| imię = Małgorzata |nazwisko2= |imię2= | tytuł = [[Sosnowieckie ABC (1)|Sosnowieckie ABC, tom I]] | data =[[2002]] | wydawca = [[Muzeum w Sosnowcu]] | miejsce =  | isbn = 83-915173-5-7 | strony = 38-39}}
*{{Cytuj książkę  | nazwisko = Pod redakcją [[Czylok Andrzej]], [[Niewdana Józef]], [[Tyc Andrzej]] | tytuł = [[Kraina Białej Przemszy]]. Przyroda i człowiek | data =[[2006]] | wydawca = [[Stowarzyszenie Szansa Białej Przemszy]] | miejsce = Olkusz | ISBN 83-924239-0-9 | ISBN 978-83-924239-0-4 }}
*{{Cytuj książkę  | nazwisko =  Filip Sulimierski, Bronisław Chlebowski, Władysław Walewski| tytuł = [http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_I/181 Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I] | data =[[1880]] | wydawca = Kasa im. Józefa Mianowskiego | miejsce = Warszawa | strony = 181 }}


==Linki zewnętrzne==
==Linki zewnętrzne==
Linia 103: Linia 160:
*http://www.youtube.com/watch?v=cibsMYptDmQ
*http://www.youtube.com/watch?v=cibsMYptDmQ


[[Kategoria:Przyroda Regionu]]
[[Kategoria:Przyroda Zagłębia Dąbrowskiego]]
[[Kategoria:Cieki i zbiorniki wodne]]
[[Kategoria:Hydrologia regionu]]
[[Kategoria:Rzeki, potoki, strumienie]]
[[Kategoria:Cieki wodne (rzeki, potoki, strumienie)]]
[[Kategoria:Cieki wodne w Sosnowcu (rzeki, potoki, strumienie)]]

Aktualna wersja na dzień 09:15, 1 wrz 2022

Cieki wodne w Zagłębiu Dąbrowskim
{{{Awers}}}
Nazwa Biała Przemsza
Źródło Wolbrom
Ujście Przemsza, Trójkąt Trzech Cesarzy
Długość 63,9km
JCW {{{JCW}}}
Powierzchnia zlewni 876,6 km²

Informacje ogólne

Biała Przemsza - jedna z głównych rzek w Zagłębiu Dąbrowskim. Rzeka o długości 63,9 km i zlewni o powierzchni 876,6 km². W miejscu zwanym Trójkątem Trzech Cesarzy łączy się z Czarną Przemszą. Biała Przemsza przejmuje z lewej strony dopływy: Białą, Sztołę i Jaworznik, a z prawej Centurię, Strumień, Bobrek, a przede wszystkim siostrzycę swą – Czarną Przemszę.

Przepływy średnie:

  • 1–2 m³/s (Golczowice),
  • 4 m³/s (Sławków),
  • 6 m³/s (Sosnowiec Maczki),
  • 8 m³/s (ujście do Przemszy).


Przebieg

Od źródeł do Klucz

Rzeka bierze początek w lasach nadleśnictwa Olkusz na torfowiskach na wysokości 376 m n.p.m., zlokalizowanych w pobliżu osiedla Grabie, przy drodze z Wolbromia do Trzyciąża. Wypływa jako maleńka struga, tocząca swe wody w wąskiej nieco podmokłej i wciętej dolince, na razie ku południowi, a następnie w kierunku zachodnim aż do Okradzionowa. W swym biegu górnym nie przedstawia Biała Przemsza żadnych osobliwości. Pierwsze, bardziej urozmaicone widoki daje dopiero w okolicach [[wioski Golczowice. Płynie tu ona dość głęboko, mając po obu stronach swej doliny fantastycznie porzeźbione wzgórza wapienne, miejscami nagie, tu i ówdzie zalesione. Wznoszą się one ponad poziom dna dolinnego na 20-40 metrów.

Klucze - Dąbrowa Górnicza Okradzionów

Niezmiernie pięknym jest odcinek Białej Przemszy na obszarze „Pustyni Błędowskiej”. Środkiem tego obszaru szczerych piachów, ciągnących się na przestrzeni 8 kilometrów długości, płynie rzeka głęboką doliną, wciętą o 20-30 metrów, zmieniając nieustannie swe koryto, to zwężając je do kilku, to rozszerzając do kilkudziesięciu metrów.

Miejscami towarzyszą jej łachy i starorzecza, gdzie indziej stawki przyległe ze świeżą zielenią nadbrzeżnych traw. Dno rzeki porastają kobierce glonów, tworzące sine, brunatne, zielone lub niebieskawe naloty, pięknie kontrastujące z piaszczystym na ogół podłożem.

Rzeka jest tu płytka, płynie powoli, zbocza ma wysokie, dno piaszczyste. Zsypujący się po zboczach materiał układa się w oryginalne smugi i wały piaszczyste, które w swej części dolnej, gdzie już jest nieco więcej wilgoci, zostają zcementowane na bardzo fantastyczne formy, przypominające klęczących i w modlitwie pochylonych mnichów. Formy te znane są w geografii pod nazwą: „penitentes”.

"Oaza" Pustyni Błędowskiej (Foto: Dariusz JUREK)
"Oaza" Pustyni Błędowskiej (Foto: Dariusz JUREK)

Dąbrowa Górnicza Okradzionów - Sławków

W Okradzionowie rzeka zmienia kierunek z zachodniego na południowy, utrzymując go do Sławkowa; Piękny i widokowy jest przełom Białej Przemszy między Okadzionowem, a Sławkowem, zwany popularnie dla swego piękna: „Szwajcarią Zagłębiowską”. Rzeka wcina się tu z trudem w grube pokłady glinki nawianej, tworząc głęboki jar. Zbocza tego parowu ze zwisającymi pionowo ścianami żółtoziemu, pozbawione szaty roślinnej, pełne są natomiast gniazd jaskółki-brzegówki, napełniającej jazgotem te miejsca. Dno doliny porosłe liścia tym drzewostanem z malowniczo rozłożonym w dole pasem łąk, stwarzają tu urok swoisty, nadając mu charakter zacisznego naturalnego parku przyrody.


Młyn w Okradzionowie (Foto: Dariusz JUREK)

Sławków - Sosnowiec Maczki

Od Sławkowa aż do ujścia rzeka płynie na południowy-zachód. Za piękny zakątek uważać tutaj należy odcinek rzeki w okolicy Dębowej Góry, gdzie wrzyna się ona na głębokość 20 m w piaszczyste podłoże. Zwłaszcza brzeg lewy jest tu bardzo malowniczy.

Ujście Sztoły do Białej Przemszy (Foto: Grzegorz Piętka)

Sosnowiec Maczki - Sosnowiec Niwka (Jęzor)

Ujście Bobrka do Białej Przemszy (Foto: Dariusz JUREK)

Biała Przemsza - w granicach Sosnowca znajduje się 14 kilometrowy jej odcinek. W okolicach kopalni „Juliusz” Biała Przemsza tworzy ciekawe szypoty i wodospady.

Rzeka płynie wzdłuż południowych granic miasta. Prace regulacyjne podjęto w latach 50. XX w. Na długości 10 km, w sąsiedztwie z kopalnią piasku "Maczki - Bór" koryto rzeki uregulowano i obwałowano w celu uchronienia piasku przed zalewem. Prawobrzeżnym dopływem Białej Przemszy jest rzeka Bobrek, która z Białą Przemszą łączy się na terenie Niwki w Sosnowcu.

Warto jeszcze nadmienić, że w swym biegu dolnym Biała Przemsza stanowiła przed wojną granicę Austro-Węgier i Rosji, będąc tą krwawiącą raną na organizmie zaborami rozdzielonej Polski. Przez jej nurt bowiem odbywał się przemyt nielegalnych druków oraz broni i amunicji z Krakowa do Kongresówki. W przeciwnym kierunku korzystając z osłony lasów, przez które płynie rzeka, przekraczali ją niejednokrotnie przestępcy polityczni, poszukiwani lub ścigani przez policję rosyjską za polską działalność patriotyczną.

Trójkąt Trzech Cesarzy

Na dawnej fotografii

Port w Modrzejowie

Port galarów w Trójkącie Trzech Cesarzy (01). W tle widoczna także panorama Jęzora (ob. dzielnica Sosnowca)
Port galarów w Trójkącie Trzech Cesarzy (02). W tle widoczna także panorama Niwki (ob. dzielnica Sosnowca)

Port galarów przy zbiegu Białej i Czarnej Przemszy istniał już od XIX wieku. W latach 30' XX w. pomiędzy Modrzejowem, a Mysłowicami rozpoczęto budowę nowego wielkiego portu węglowego, który miał na celu magazynowanie i ładowanie węgla na statki i galary. W ten sposób usprawniony miał zostać eksport węglu poza obszar Zagłębia, przez wykorzystanie taniej drogi wodnej i odciążenie i tak już przepracowanych kolei żelaznych. Prawdziwe znaczenie port ten miał osiągnąć jednak dopiero w przyszłości po zrealizowaniu projektu budowy drogi wodnej Przemsza - Warta - jezioro Gopło - Noteć - Wisła - Bałtyk, co stworzyć miało bezpośrednie połączenie Zagłębia Dąbrowskiego z Gdańskiem, oraz kanału: Mysłowice – Spytkowice – Kraków - ujście Dunajca, ważnego ze względu na ułatwienie transportu węgla do Centralnego Okręgu Przemysłowego.

W miejscu połączenia się Białej i Czarnej Przemszy schodziły się przed I Wojną Światową granice trzech państw zaborczych. Był to tak zwany: „Trójkąt Trzech Cesarzy”.

Znaczenie gospodarcze

Biała Przemsza była niegdyś spławna, choć tworzyła liczne rozlewiska. W XVIII i XIX wieku wykorzystywano ją do poruszania kół młynów wodnych, tartaków, kuźnic. Silne uprzemysłowienie tego terenu oraz intensywna zabudowa spowodowały, iż obecnie jest bardzo zanieczyszczona (jeszcze w pierwszych łatach XX wieku niosła wodę czystą).

Dopływy

Fauna

W górnym odcinku rzeki dominującym gatunkiem ryb jest pstrąg potokowy. Występuje także rak szlachetny. Dolny odcinek dawniej był zanieczyszczony ściekami przemysłowymi, począwszy od Klucz. Z czasem sytuacja się poprawiła i ryby żyją na całej długości rzeki.

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Strona Stowarzyszenia Przyjaciół Białej Przemszy