Uniwersytet dla Wszystkich

Uniwersytet dla wszystkich – tajne towarzystwo organizujące działalność oświatową dla mieszkańców Sosnowca i okolicznych miast. Powstało w 1897 r. przez kilka osób wywodzących się z inteligencji, przeważnie technicznej.

Organizatorzy Towarzystwa

Organizatorami ruchu byli: inż. Franciszek Dąbrowski, inż. Henryk Czeczot (późniejszy profesor Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie), inż. Ciszewski, inż. Stanisław Mierzejewski, Józef Kozłowski, Bronisław Siwik, Horek, Lustgarten, Adam Warwaszyński oraz najbardziej aktywny inż. Aleksander Wołkowicz z Radochy.

Miejsca spotkań

W mieszkaniu Wołkowicza odbywały się zebrania działaczy oświatowych, literatów, artystów; później spotykano się także u Kondrackich w Dębowej Górze.

Próba legalizacji Towarzystwa

Inż. Wołkowicz kilkakrotnie próbował zalegalizować tę działalność, jednak bez powodzenia. Dopiero wydarzenia rewolucyjne lat 1905 - 1907 stworzyły korzystniejsze warunki dla pracy oświatowej. Już w 1905 r. podjęto starania o zalegalizowanie Stowarzyszenia Uniwersytetu Powszechnego w Zagłębiu, pod szyldem którego odbywały się odczyty uczonych, literatów, artystów. Jednocześnie założono bibliotekę, której księgozbiór w krótkim czasie osiągnął liczbę 700 woluminów.

W październiku 1906 r. w Królestwie Polskim zalegalizowano działalność Uniwersytetu dla Wszystkich. W Sosnowcu jego oddział utworzono oficjalnie 24 listopada 1906 r. Mieścił się on w lokalu przy ul. Warszawskiej, lecz wykłady i odczyty odbywały się również w fabrykach i mieszkaniach prywatnych.

Zarząd Towarzystwa

Do zarządu oddziału wchodzili: Aleksander Wołkowicz, Sylwester Telakowski, Czesław Jankowski, adw. Bernard Oppenheim.

Prowadzone kursy i wykładowcy

Prowadzono kursy dla analfabetów, wykłady z języka polskiego, arytmetyki, geografii, nauk przyrodniczych, historii. Wykładowcami byli: Maria Szwarc, Eugenia Bronowska, Adam Warwaszyński i in. Oddział organizował również odczyty z zakresu zagadnień społecznych, polityki, spraw kultury z udziałem m.in. prelegentów z Warszawy. Do Sosnowca przyjeżdżali wybitni uczeni, literaci, artyści, społecznicy, a wśród nich Ludwik Krzywicki, Zygmunt Heryng, Michał Sokolnicki, Andrzej Niemojewski, W. Karpiński, Stanisław Posner, W. Jezierski, Wilhelm Feldman, Bronisław Kułakowski, Stanisław Wojciechowski, T. Ulanowska, J. Moszczeńska, W. Weychertowa, S. Kempner, Neuwert, Adolf Nowaczyński, Stanisław Przybyszewski, Wacław Sieroszewski.

Odczytów słuchali nie tylko sosnowiczanie, ale także członkowie innych zagłębiowskich oddziałów Uniwersytetu.

Rozwiązanie Uniwersytetu

W listopadzie 1908 r. władze carskie rozwiązały Uniwersytet. Jego funkcje przejęły wówczas legalne jeszcze placówki Towarzystwa Kultury Polskiej. Sosnowiecki oddział TKP skupiał blisko 1000 osób. Do zarządu wchodzili m.in, Ludwik Schmidt, Antoni Andrzejczyk, Karol Skowroński, Halina Pankiewiczowa, Jan Sokół. Od października 1910 r. działał także oddział na Pogoni, liczący ponad 500 członków. Kierował nim C. Jankowski.

Likwidacja Towarzystwa

W połowie 1913 r. Towarzystwo zostało zlikwidowane przez władze carskie pod pretekstem wzrostu w nim wpływów socjalistycznych.

Bibliografia

• Małgorzata Śmiałek: Sosnowieckie ABC, tom VI. Muzeum w Sosnowcu, 2007, s. 66-67. ISBN 978-83-89199-34-8.