Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego w Sosnowcu

Instytut Medycyny Pracy i Zdrowia Środowiskowego - Instytut Badawczy istniejący w latach 1950 - 2019, od 1965 w Sosnowcu przy ulicy Kościelnej 13; Prowadził badania w oparciu o statut badań naukowych, prace wdrożeniowych, działalność szkoleniową i ekspertyzową oraz działalność diagnostyczną, orzeczniczą i leczniczą w zakresie medycyny pracy i zdrowia środowiskowego.

Historia powstania

Placówka rozpoczęła działalność w 1950 r. w Zabrzu-Rokitnicy jako integralna część Śląskiej Akademii Medycznej. Powstała z inicjatywy prof. dr. hab. med. Brunona Nowakowskiego, rektora tej uczelni, pn. Centralnego Śląskiego Instytutu Medycyny Pracy (od 1952 r. Państwowy Instytut Medycyny Pracy Śląskiej Akademii Medycznej). Pracownie posiadała w katedrach Higieny, Fizyki Lekarskiej, Histologii, Chemii Fizjologicznej i Fizjologii. W ramach Instytutu działał również Ośrodek Badawczo-Leczniczy Chorób Zawodowych w Zabrzu (powstał w miejsce Oddziału Badania Pylic).

W 1954 r., decyzją Rady Ministrów, placówka została przekształcona w samodzielny, naukowy Instytut Medycyny Pracy w Przemyśle Węglowym i Hutniczym z siedzibą w Zabrzu-Rokitnicy. W jego skład weszły Zakłady: Fizjologii i Patologii Pracy, Higieny Pracy, Badania Górniczych Stanowisk Pracy oraz Dział Kliniczny (dawniej Ośrodek Badawczo-Leczniczy Chorób Zawodowych), Dział Organizacyjno-Metodyczny i Administracyjno-Gospodarczy.

Instytut w Sosnowcu

Ze względu na brak własnej bazy lokalowej poszczególne agendy Instytutu mieściły się w kilku miastach, m.in. w Zabrzu, Bytomiu i Katowicach. W 1965 r. na jego siedzibę wyznaczono Sosnowiec. W byłym hotelu robotniczym przy ul. Bieruta (obecnie Kościelna), po przeprowadzeniu w nim prac remontowo-adaptacyjnych (1966 - 1970), umieszczono Klinikę Chorób Zawodowych a pozostałe agendy w postawionym obok, nowym budynku. Pełna integracja wszystkich jednostek organizacyjnych w Sosnowcu nastąpiła w 1972 r. Należały do nich Zakłady: Fizjologii Pracy, Psychologii Pracy, Higieny Pracy, Toksykologii Przemysłowej, Szkodliwości Fizycznych, Doświadczalnej Patologii Pracy oraz Klinika Chorób Zawodowych (dawny Dział Kliniczny) wraz z utworzonym w 1968 r. Ośrodkiem Informacji Toksykologicznej i Leczenia Ostrych Zatruć. W 1986 r. powstał Zakład Aerozoli - przekształcenia dotychczasowej Pracowni Pyłowej.

Na przełomie lat 1991 i 1992 placówka działała w strukturach Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi. 10 stycznia 1992 r. odzyskała samodzielność pod poprzednią nazwą, którą 13 sierpnia 1992 r. zmieniono na obowiązującą obecnie. Zadania statutowe Instytutu zostały wówczas poszerzone o zagadnienia higieny i medycyny środowiskowej. W latach 1992 - 1995 powołano Zakłady: Epidemiologii, Higieny Mieszkań, Monitoringu Zdrowia, Promocji Zdrowia, Polityki Zdrowotnej, a w strukturze Szpitala Klinicznego Przychodnię Medycyny Środowiskowej i Laboratorium Medycyny Środowiskowej. Obecnie działalność badawczo-ekspertyzową prowadzą następujące Zakłady: Szkodliwości Chemicznych, Szkodliwości Fizycznych, Szkodliwości Biologicznych, Fizjologii Pracy i Ergonomii, Zdrowia Środowiskowego i Epidemiologii, Toksykologii Genetycznej, Czynników Społecznych oraz Polityki Zdrowotnej (w organizacji).

Od 1974 r. Instytut posiada prawo prowadzenia przewodów doktorskich. Tytuł doktora nauk medycznych Rada Naukowa nadała dotychczas kilkudziesięciu osobom.

22 października 2019 rozpoczęto likwidację Instytutu, które zostało zakończone 31 marca 2022.

Pracownicy

Liczba pracowników Instytutu ulegała zmianom. Początkowo pracowało tutaj zaledwie kilkadziesiąt osób. W 1990 r. Instytut zatrudniał 188 osób, w 1995 r. - 284, 2001 r. - 242, 2007 r. - 162 osoby, w tym 10 samodzielnych pracowników naukowych (6 profesorów, 4 doktorów habilitowanych).

Dyrektorzy

Funkcje dyrektorów pełnili:
prof. dr hab. med. Brunon Nowakowski (IV 1950 - III 1961)
prof. dr Jerzy Nofer (IV 1961 - V 1962)
prof. dr hab. med. Witold Zahorski (VI 1962 - X 1970)
prof. dr hab. med. Konrad Szymczykiewicz (XII 1970 - III 1990)
prof. dr hab. med. Henryka Langauer-Lewowicka (VII 1990 - III 1991)
prof. dr hab. Jerzy Sokal (IV 1991 - 22 kwietnia 2006)
dr nauk medycznych Edmund Anczyk (IV 2006 - nadal).

Zadania Instytutu

Zadania Instytutu, od czasu jego powstania, koncentrowały się wokół zagadnień ochrony zdrowia pracowników zatrudnionych w przemyśle ciężkim oraz leczenia chorób spowodowanych szkodliwymi czynnikami występującymi w miejscu pracy. Z czasem rozszerzono zakres działalności o problematykę medycyny środowiskowej. Instytut prowadzi badania naukowe, działalność ekspertyzową, szkoleniową, wdrożeniową, a także diagnostyczną, orzeczniczą i leczniczą, podejmuje zadania związane z promocją zdrowia i profilaktyką chorób.

Podstawowym zadaniem Instytutu w pierwszych latach działalności było rozwiązanie problemu pylic wśród górników oraz innych chorób zawodowych płuc. Realizowane w placówce tematy badawcze dotyczyły m.in. pneumopatii zawodowych, higienicznych aspektów narażania na pyły przemysłowe, zagrożenia termicznego w hutnictwie, zagrożeń związanych z wibracją, ultradźwiękami, polami elektromagnetycznymi. Do wiodących problemów naukowych należała również toksykologia metali ciężkich, głównie ołowiu, rtęci metalicznej, manganu i kadmu.

Instytut włączał się do badań podejmowanych w programach rządowych i węzłowych, międzyresortowych i resortowych. Obejmowały one różne zagadnienia, m.in. z ergonomii, chorób zawodowych, ostrych zatruć, fizjologii, psychologii pracy, medycyny środowiskowej i in.

Do obowiązków Instytutu należało również sporządzanie ekspertyz, wydawanie orzeczeń i opinii dla zakładów przemysłowych, sądów, stacji sanitamo-epidemiologicznych i instytutów naukowo-badawczych, placówek służby zdrowia i in. organów państwowych w sprawach leżących w gestii merytorycznej działalności tej placówki. W latach 1970 - 1995 np. tylko dla zakładów pracy wykonano 643 ekspertyzy.

Do 1991 r. Instytut (Dział Nadzoru Specjalistycznego i Szkolenia Podyplomowego) sprawował nadzór nad placówkami Higieny Pracy Stacji Sanitarno-Epidemiologicznych, Wojewódzkimi Przychodniami Przemysłowymi w 19 województwach oraz Wojewódzką Przychodnią Górniczą w Katowicach.

Działalność szkoleniowa

Od 1955 r. wprowadzono działalność szkoleniową z zakresu higieny i medycyny pracy, a od 1992 r. także medycyny środowiskowej: kursy dla lekarzy zatrudnionych w przemysłowej służbie zdrowia, szkolenia dla pracowników stacji sanitarno-epidemiologicznych, Państwowej Inspekcji Pracy, pracowników laboratoriów zakładowych.

W Klinice Chorób Zawodowych odbywały się ponadto indywidualne szkolenia dla lekarzy przygotowujących się do egzaminów specjalizacyjnych z medycyny pracy; corocznie przeprowadzano je w Instytucie.

W latach 90. XX w. zaczęto organizować studia podyplomowe kształcące lekarzy środowiskowych.

Obecnie powstaje w Instytucie, w ramach wdrażania Programu Rządowego „Środowisko a Zdrowie”, pierwsze w Polsce Centrum Szkoleniowe Zdrowia Środowiskowego. W ofercie programowej uwzględniono różne formy kształcenia.

Szpital

Do Instytutu należy szpital utworzony w 1992 r. na bazie poprzednio działających jednostek organizacyjnych, z Oddziałem Chorób Zawodowych oraz Oddziałem Toksykologii Klinicznej z Regionalnym Ośrodkiem Ostrych Zatruć. Funkcjonują również Przychodnia Chorób Zawodowych i jedyna w Polsce Przychodnia Medycyny Środowiskowej, liczne poradnie i pracownie specjalistyczne.

Szpital prowadzi działalność diagnostyczną, leczniczą, orzeczniczą i profilaktyczną w zakresie ochrony zdrowia pracowników i ludności narażonej na ujemne działania czynników środowiskowych. Uczestniczy także w pracach naukowo-badawczych i ekspertyzowych Instytutu.

Siedziba towarzystw

W Instytucie w Sosnowcu ma siedzibę Polskie towarzystwo Medycyny Środowiskowej, Polskie Towarzystwo Medycyny Pracy-Oddział Śląski oraz Stowarzyszenie Higienistów Pracy.

Działalność informacyjna

Od 1998 r. Instytut wydaje periodyk pn. „Medycyna środowiskowa” (ukazuje się dwa razy w roku).

Działalność międzynarodowa

Niektóre problemy badawcze rozwiązywano przy współpracy z zagranicznymi placówkami naukowymi, m.in. we Włoszech, Szwecji, Holandii bądź przy współudziale Światowej Organizacji Zdrowia i Komisji Wspólnot Europejskich.

Ożywienie kontaktów międzynarodowych przyczyniło się do powołania w 1992 r. Sekcji, a następnie Działu Współpracy z Zagranicą.

Na początku lat 90. XX w. placówka uzyskała status Ośrodka Współpracującego ze Światową Organizacją Zdrowia w Zakresie Oceny Skutków Zdrowotnych Zanieczyszczenia Środowiska oraz Szkolenia w Dziedzinie Zdrowia Środowiskowego.

Bibliografia

• Małgorzata Śmiałek, Zbigniew Studencki: Sosnowieckie ABC, tom VII. Muzeum w Sosnowcu, 2008, s. 26-30. ISBN 978-83-89199-37-9.