Historia Żydów w Zagłębiu Dąbrowskim

Żydzi w większej liczbie zaczęli przybywać do Zagłębia w okresie rządów Kazimierza Wielkiego. Sprzyjające temu trendowi były kolejno nadawane przywileje oraz przygraniczne położenie, dodatkowo na trasie szlaków handlowych. Żydzi bowiem trudnili się przede wszystkim handlem.

XIX wiek

Żydzi nie przyjmowani byli do pracy w przemyśle, ich ilość w Zagłębiu była dość spora. Wg danych z roku 1849 jedynie w Czeladzi, Siewierzu, Koziegłowach, Skale i Sławkowie nie było Żydów. Natomiast procentowo najwięcej Żydów zamieszkiwało w Modrzejowie (84 proc.), Pilicy (64 proc.), Szczekocinach (64 proc.), Wolbromiu (60 proc.), Żarnowcu (59 proc.), Lelowie (58 proc.), Żarkach (57 proc.), w Będzinie (55 proc.), Olkuszu (40 proc.). Na wsiach było ich znacznie mniej (niecałe 9 proc.). Mimo że istniało ograniczanie osiedlania się Żydów w pasie 30 wiorst od granicy - w miarę industrializacji Zagłębia - Żydów przybywało wokół ośrodków przemysłowych; np. w 1862 r. ilość Żydów w Będzinie zbliżyła się już do 60 proc. Zajmowali się oni głównie handlem, ale z czasem przejmowali przedsiębiorstwa przewozowe i dorabiali się na tym znaczniejszych kapitałów. Znane są kariery finansowe takich żydowskich przewoźników jak Motel Grunberg, Moszek Klajner, Szmul Hamburgier czy Icek Goldman.

II wojna światowa (okres zagłady)

W 1939 roku Niemcy wprowadzili noszenia przez Żydów białej opaski na ramieniu (od 1941 r. gwiazdy). Na początku stycznia 1940 roku nastąpiła likwidacja wolności ekonomicznej Żydów.

W 1941 roku zobowiązano Żydów do noszenia żółtej łaty z gwiazdą Dawida (Judenstern) na lewej piersi. We wrześniu powstał Obywatelski Komitet Niesienia Pomocy Żydom (wybrani działacze: Jakub Erlich, Chaim Merin, Władysław Boehm i Chaim Mołczadski). Pod koniec roku wprowadzono dla Żydów zakaz korzystania ze środków komunikacji i godzinę policyjną. W 1942 roku wysyłano pierwsze transporty Żydów do Auschwitz. W zakładach szewskich Rudolfa Braune w Będzinie przymusowo zatrudniano Żydów. W odpowiedzi na represje zawiązuje się Żydowska Organizacja Bojowa

Wyznaczono nowe granice gett na terenie Będzina i Środuli, gdzie przesiedlano mieszkańców z ościennych dzielnic. Pod koniec 1942 roku wzmożono wywózkę Żydów do obozów pracy, która trwała do końca 1943 roku. Wywożeni byli mężczyźni w wieku 17-50 lat oraz kobiety – 16-45 lat.

W sierpniu 1943 roku likwidowano getta żydowskie. Nastąpił bezskuteczny opór Żydowskiej Organizacji Bojowej. Do końca roku Żydzi stanowią już bardzo niewielki odsetek mieszkańców.

<videoflash>W80AkujW8RQ</videoflash>