Dzieje górniczego ruchu zawodowego 1945-1987

Dzieje górniczego ruchu zawodowego 1945-1987

AUTOR - PRACA ZBIOROWA

POD REDAKCJĄ JANA KANTYKI

WYDAWNICTWO, WYDANIE, NAKŁAD - WYDAWNICTWO - ŚLĄSKI INSTYTUT WYDAWNICZY, KATOWICE 1990 WYDANIE - 1 NAKŁAD - 3000 + 30 EGZ.

STAN KSIĄŻKI - DOBRY + (wszystkie zdjęcia na aukcji przedstawiają sprzedawany przedmiot).

RODZAJ OPRAWY - ORYGINALNA, MIĘKKA

ILOŚĆ STRON - 470 + TABLICE

ILUSTRACJE, MAPY ITP. - 31 ILUSTRACJI

SPIS TREŚCI LUB/I OPIS -

Od Redakcji

Wywiązując się z przyjętego zobowiązania, przekazujemy do rąk Czytelników III tom Dziejów górniczego ruchu zawodowego w Polsce, w całości poświęcony okresowi Polski Ludowej. Tom I, omawiający narodziny górniczego ruchu zawodowego i jego działalność w warunkach niewoli narodowej, ufcazał się w 1971 roku, II tom zaś, przedstawiający dzieje ruchu zawodowego górników w dobie II Rzeczypospolitej, opublikowany został w roku 1986. 0, "Zarys dziejów górniczego ruchu zawodowego, przedstawiony w tomach I i II, stanowi efekt wieloletniej pracy' badawczej zespołu naukowego, który działał przy Zarządzie Głównym Związku Zawodowego Górników pod kierownictwem prof. dra Kazimierza Popiolka. Tom 111, obejmujący okres 1945—1987, chociaż stanowi kontynuacją prac podjętych w latach sześćdziesiątych, z przyczyn obiektywnych pod wieloma względami odbiega od zasad przyjętych przy opracowywaniu poprzednich tomów. Przede wszystkim nie stanowi on wyniku wiele lat trwającej pracy zespołu naukowego, który w zmienionych warunkach spoleczno-politycznych u progu lat osiemdziesiątych przestał istnieć, co w sposób istotny musiało zaważyć na wartości naukowej prezentowanych rozważań. W odróżnieniu bowiem od poprzednich okresów, ukazanych w pierwszych dwóch tomach, dziejom Polski Ludowej nie poświęcono dostatecznej liczby opracowań obiektywnie przedstawiających dokonujące się procesy gospodarcze, społeczne, a przede wszystkim polityczne. Dużą przeszkodę stanowił brak dostępu do źródeł, zwłaszcza centralnych, gdyż większość zespołów archiwalnych czeka na opracowanie, a znaczna część na „odtajnienie" i udostępnienie badaczom. Z tych też względów rozważania zawarte w tomie III Dziejów górniczego ruchu zawodowego oparte zostały przede wszystkim na materiałach Związku Zawodowego Górników, a skoncentrowano je na ukazaniu głównych kierunków działalności Związku w omawianych okresach. Z braku dostatecznej liczby opracowań odnoszących się do procesów, jakie wówczas dokonywały się w kraju, jak również z braku niezbędnego dystansu czasowego autorzy starali się unikać arbitralnych ocen opisywanych zdarzeń, choć przyznać trzeba, iż nie zawsze potrafili obronić się przed naciskiem ocen zawartych w dokumentach, a odzwierciedlających klimat tamtych czasów. Powyższe uwarunkowania sprawiły, że publikacja ta ma charakter materiałowy, stanowi niejako zaczątek prac nad jednotomową syntezą dziejów górniczego ruchu zawodowego, która powinna ukazać się w najbliższych latach. Warunki polityczno-ustrojowe spowodowały, że odrodzony w Polsce Ludowej ruch związkowy musiał spełniać wielorakie funkcje, a to pociągało za sobą fakt, że podstawowe zadanie — obrona interesów załóg górniczych — schodziło na dalszy plan. Nagminne łamanie zasad demokratycznych, podporządkowanie związków zawodowych czynnikom politycznym prowadziło do zbiurokratyzowania prawie całej działalności związkowej, oderwania od załóg górniczych poszczególnych ogniw aparatu związkowego. Mimo tych obiektywnych trudności, które na gruncie związkowym, zwłaszcza w latach pięćdziesiątych, charakteryzowały się przeniesieniem stalinowskich metod działania, tak obcych polskiemu ruchowi zawodowemu, Związek Zawodowy Górników odgrywał ważną rolę w integracji załóg górniczych, w krzewieniu oświaty, kultury, turystyki i sportu. Wypełnił także istotne zadanie w walce o poprawą warunków pracy i życia, chociaż w tym zakresie do początków lat osiemdziesiątych nie zdecydował się na stanowcze działania. Przestrzeganie obowiązujące} doktryny, że związki zawodowe są współgospodarzem ludowego państwa, sprawiło, że Związek Zawodowy Górników więcej uwagi poświęcał mobilizowaniu załóg do wydajnej pracy niż obronie interesów pracowniczych. To właśnie było powodem, że mimo znaczących osiągnięć w różnych dziedzinach działalności w społecznym odczuciu wielu załóg górniczych Związek zawiódł ich nadzieje, co znalazło wyraz w kryzysie zapoczątkowanym rozbiciem górniczego ruchu zawodowego na początku lat osiemdziesiątych. Na pełną, obiektywną ocenę działalności Związku Zawodowego Górników trzeba będzie jeszcze poczekać. W naszym przekonaniu fakty i liczby przytoczone w niniejszym tomie p~owinny z jednej strony pomóc w wyrobieniu własnej oceny, z drugiej — przybliżyć dokonania kilku pokoleń aktywu górniczego ruchu zawodowego, który wbrew różnorakim trudnościom podejmował działania mające służyć załogom górniczym. '

SPIS TREŚCI

Od Redakcji.................. 5 Rozdział I: W LATACH ODBUDOWY KRAJU (1945—1949) — Sławomir Kantyka 1. Wyzwolenie i tworzenie jednolitego ruchu zawodowego..... 7 2. Miejsce i rola górnictwa w życiu gospodarczym kraju w okresie odbudowy.................. 22 3. ' Rozwój liczebny Związku po I Zjeździe CZZG....... 35 ' 4. Troska o warunki życia i pracy załóg górniczych...... 44 5. Mobilizacja załóg górniczych do realizacji zadań produkcyjnych ... 76 6. Udział w życiu politycznym............. 98 7. Działalność kulturalno-oświatowa........... 112 ' 8. Wczasy, wypoczynek, turystyka i sport.......... 123 Rozdział II: W OKRESIE SOCJALISTYCZNEJ INDUSTRIALIZACJI KRAJU (1950—1957) — Sławomir Kantyka 1. Zadania górnictwa w planie 6-lelnim.......... 134 2. Stan liczebny i zasięg wpływów Związku Zawodowego Górników . . 144 3. Walka o wydajność pracy i rozwój współzawodnictwa..... 155 4. W trosce o wzrost bezpieczeństwa i higieny pracy...... 165 5. Związek Zawodowy Górników wobec zagadnień socjalno-bytowych i ochrony zdrowia............... 173 6. Działalność kulturalno-oświatowa.......... 189 7. Wypoczynek, turystyka i sport w działalności Związku Zawodowego Górników................. 203 Rozdział III: W LATACH SZEŚĆDZIESIĄTYCH — W KLIMACIE PRZEMIAN POPAŻDZIERNIKOWYCH (1957—1970) — Jan Kantyka 1. Rozwój i zadania górnictwa na tle przemian społeczno-gospodarczych 210 2. Rozwój organizacyjny Związku Zawodowego Górników..... 223 3. Działalność na rzecz poprawy warunków życia i pracy górników . . 233 4. Górnicza służba zdrowia............ 261 5. Wydajność pracy i rozwój współzawodnictwa....... 276 6. Działalność kulturalno-oświatowa........... 284 7. Wypoczynek, turystyka i sport............ 302 8. Związek Zawodowy Górników na arenie międzynarodowej .... 319 Rozdział IV: W LATACH SIEDEMDZIESIĄTYCH (1970—1980) — Marian Swiniarski 1. Zmiany struktur organizacyjnych, stan liczebny i zasięg wpływów Związku..................326 2. Praca wśród kobiet i młodzieży............ 332 3. Gospodarka finansowa.............. 334 4. Działalność związkowa na rzecz produkcji i załóg górniczych ... 337 5. Prace nad zmianą organizacji czasu pracy........ 342 6. Walka o poprawę warunków pracy i życia załóg górniczych oraz ich rodzin.................. 348 - 7. Działania Związku na rzecz kultury, oświaty, sportu i turystyki ... 366 8. Działalność Związku na forum międzynarodowym...... 373 9. Tradycje i historia............... 375 10. Od grudnia 1970 do sierpnia 1980........... 376 Rozdział V: OD KRYZYSU DO UTWORZENIA FEDERACJI (1980—1986) — Marian S winiarski 1. U progu wydarzeń 1980 roku............ 383 2. Działalność Związku w układzie terytorialnym i zawodowym . . . 398 3. Zaostrzająca się walka o kształt i zadania ruchu związkowego ... 413 4. Kontakty międzynarodowe............. 424 5. Rozwój wydarzeń w okresie 1931—1982......... 426 6. Odbudowa ruchu związkowego w górnictwie........ 433 7. Pismo „Górnik" w latach 1982—1986.......... 446