|
|
| Linia 24: |
Linia 24: |
| }} | | }} |
|
| |
|
| '''Czeladź''' – [[miasto]] i [[gmina miejska|gmina]] w południowo-zachodniej [[Polska|Polsce]], w [[województwo śląskie|województwie śląskim]], w [[powiat będziński|powiecie będzińskim]], położona w [[Zagłębie Dąbrowskie|Zagłębiu Dąbrowskim]], nad rzeką [[Brynica (dopływ Czarnej Przemszy)|Brynicą]], w centrum [[Górnośląski Okręg Przemysłowy|Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego]]. Jest najstarszym miastem powiatu będzińskiego oraz całego [[Zagłębie Dąbrowskie|Zagłębia Dąbrowskiego]], prawa miejskie otrzymało w XIII w. | | '''Czeladź''' – miasto i gmina w południowo-zachodniej Polsce, w [[województwo śląskie|województwie śląskim]], w [[powiat będziński|powiecie będzińskim]], położona w [[Zagłębie Dąbrowskie|Zagłębiu Dąbrowskim]], nad rzeką [[Brynica (dopływ Czarnej Przemszy)|Brynicą]], w centrum [[Górnośląski Okręg Przemysłowy|Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego]]. Jest najstarszym miastem powiatu będzińskiego oraz całego [[Zagłębie Dąbrowskie|Zagłębia Dąbrowskiego]], prawa miejskie otrzymało w XIII w. |
| | |
| Według danych z 30 czerwca 2010 r. miasto miało 33 556 mieszkańców<ref name="Ludność2010-06">{{cytuj książkę|tytuł=Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 30 VI 2010 r.)|wydawca=Główny Urząd Statystyczny|miejsce=Warszawa|data=2010-11-02|issn=1734-6118|url=http://www.stat.gov.pl/gus/5840_655_PLK_HTML.htm}}</ref>.
| |
| | |
| == Położenie ==
| |
| Według danych z 1 stycznia 2010 r. powierzchnia miasta wynosiła 16,38 km²<ref>{{cytuj książkę|tytuł=Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2010 r.|wydawca=Główny Urząd Statystyczny|miejsce=Warszawa|data=2010-08-20|issn=1505-5507|url=http://www.stat.gov.pl/gus/5840_908_PLK_HTML.htm}}</ref>. Miasto stanowi 4,5% powierzchni powiatu.
| |
| | |
| Graniczy z miastami: [[Będzin]], [[Katowice]], [[Siemianowice Śląskie]] oraz [[Sosnowiec]].
| |
| | |
| == Środowisko naturalne ==
| |
| [[Plik:Nowy powiat będziński.svg|thumb|left|Położenie Czeladzi w [[powiat będziński|powiecie będzińskim]]]]
| |
| | |
| Według danych z roku 2002 Czeladź ma obszar 16,57 km², w tym [[użytki rolne]] 49%<ref name=autonazwa1>{{cytuj stronę|url=http://www.regioset.pl/|tytuł=Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset|opublikowany=regioset.pl|język=pl|data dostępu=2010-09-14}}</ref>.
| |
| | |
| == Historia ==
| |
| {{Main|Kalendarium historii Czeladzi}}
| |
| [[Plik:Rynek Czeladź.jpg|thumb|left|180px|Rynek]]
| |
| | |
| Miasto powstało w XIII wieku, dość wcześnie otrzymało prawa miejskie i od 1238 r. wymieniane jest jako miasto.
| |
| | |
| W latach 1443-1790 wchodziło w skład [[Księstwo siewierskie|księstwa siewierskiego]]. Było ważnym ośrodkiem wydobycia [[węgiel kamienny|węgla kamiennego]] ([[Kopalnia Węgla Kamiennego Saturn|kopalnia "Saturn"]] dawniej "Czeladź"). W czasie II wojny światowej obowiązywała niemiecka nazwa miasta: Häuerstadt.
| |
| | |
| [[podział administracyjny Polski 1957-1975|W latach 1957-1975]] Czeladź była [[miasto na prawach powiatu|miastem na prawach powiatu]]. [[podział administracyjny Polski 1975-1998|W latach 1975-1998]] miasto administracyjnie należało do [[województwo katowickie|województwa katowickiego]].
| |
| | |
| W 1998 roku w Czeladzi zostało wybudowane pierwsze [[M1 (sieć handlowa)|centrum handlowe M1]] w Polsce.
| |
| | |
| == Zabytki ==
| |
| [[Plik:Kościół pw. św. Stanisława BM.jpg|thumb|250px|Neoromański kościół św. Stanisława Biskupa i Męczennika, wybudowany w latach 1904 - 1913.]]
| |
| [[Plik:Czeladź rynek studnia.jpg|thumb|250px|Studnia na rynku w Czeladzi]]
| |
| | |
| * Neoromański kościół św. Stanisława Biskupa i Męczennika z bogatym wyposażeniem które stanowią m.in.: oryginalne organy z 1637 r., XVII-wieczne monstrancje i kielichy. W kościele znajduje się również relikwiarz z relikwiami licznych świętych, m.in.: św. Franciszka z Asyżu, św. Wojciecha, św. Stanisława Kostki, św. Ojca Pio,
| |
| | |
| * Zabytkowy układ architektoniczny starego miasta z XIII w.
| |
| * Budynek dawnego domu ariańskiego z 1. poł. XVII w.
| |
| * Dom przy ulicy Kościelnej z końca XVIII w.
| |
| * Kamienica w Rynku 1. poł. XIX w.
| |
| * Drewniane domy mieszkalne z XVIII-XIX wieku;
| |
| * Kapliczka przydrożna z figurą Chrystusa Salwatora przy ul. Wojkowickiej (XIX w.);
| |
| * Zabytkowe osiedle górnicze w [[Piaski (Czeladź|dzielnicy Piaski]]
| |
| * Pałac "Pod Filarami", wybudowany w stylu neoklasycystycznym przez Kopalnię "Saturn" w 1924 roku.
| |
| * Mury obronne na Starym Mieście odkryte w grudniu 2006 roku (obecnie w trakcie badań archeologicznych).
| |
| | |
| == Gospodarka ==
| |
| Na pokopalnianych terenach funkcjonuje obecnie Centralny Zakład Odwadniania Kopalń. W mieście mieszcząc się m.in.: filia fabryki urządzeń grzewczych "Buderus", PEG S.A. Przedsiębiorstwo Elektrotechniki Górniczej, Man-Star Trucks (regionalne centrum obsługi MAN). We wschodniej części miasta wielkie centrum logistyczne: GLS (General Logistics Systems Poland Sp. z o.o.), Alliance Logistics Center Silesia oraz Panattoni Park Czeladź. Ponadto istnieją zakłady ceramiczne (dawniej "Józefów") i wiele innych średnich i małych firm, które kształtują gospodarcze oblicze miasta. Stacje paliw w Czeladzi obsługiwane są m.in. przez firmy: BP, Orlen, Statoil, Neste oraz mniejsze stacje prywatne.
| |
| | |
| W mieście znajduje się Centrum Handlowe "M1". W Czeladzi są również dyskonty spożywcze Biedronka, Lidl, Polo Market, Netto.
| |
| | |
| W mieście znajdują się następujące hotele:
| |
| * Hotel Rycerski (ul. Będzińska 53)
| |
| * Hotel Szafran (ul. Będzińska 82)
| |
| * Pałac Saturna (ul. Dehnelów 2)
| |
| | |
| Struktura demograficzna mieszkańców Czeladzi wg danych z 31 grudnia 2007 r.:<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.stat.gov.pl/bdr|tytuł=Bank Danych Regionalnych – Strona główna|opublikowany=[[Główny Urząd Statystyczny|GUS]]|język=pl|data dostępu=2010-09-14}}</ref>
| |
| {{Demografia
| |
| | wiek przedprodukcyjny mężczyźni = 2670
| |
| | wiek przedprodukcyjny kobiety = 2496
| |
| | wiek produkcyjny mężczyźni = 11491
| |
| | wiek produkcyjny kobiety = 11205
| |
| | wiek poprodukcyjny mężczyźni = 1930
| |
| | wiek poprodukcyjny kobiety = 4280
| |
| }}
| |
| | |
| Według danych z roku 2002 średni dochód na mieszkańca wynosił 1286,03 zł<ref name=autonazwa1 />.
| |
| | |
| == Oświata ==
| |
| Placówki oświatowe w mieście:
| |
| * Miejski Zespół Szkół (Szkoła Podstawowa nr 2 + Gimnazjum nr 1)
| |
| * Zespół Szkół Nr 1 w Czeladzi
| |
| * Zespół Szkół Nr 2 w Czeladzi
| |
| * Szkoła Podstawowa nr 1 w Czeladzi
| |
| * Szkoła Podstawowa nr 3 w Czeladzi
| |
| * Szkoła Podstawowa nr 7 w Czeladzi
| |
| * Gimnazjum nr 2 w Czeladzi
| |
| * Gimnazjum nr 3 w Czeladzi
| |
| | |
| == Kultura ==
| |
| [[Plik:Czeladz kino uciecha.JPG|thumb|250px|Budynek dawnego kina "Uciecha", 2007.]]
| |
| | |
| Życie kulturalne jest wspierane przez takie instytucje jak: Miejska Biblioteka Publiczna im. Marii Nogajowej, Spółdzielczy Dom Kultury "Odeon", Stowarzyszenie Miłośników Czeladzi.
| |
| | |
| == Sport ==
| |
| W mieście działają dwa kluby sportowe. Czeladzki Klub Sportowy posiada I-ligową drużynę koszykarzy, ponadto w latach 50. posiadał sekcję [[Sport żużlowy|żużlową]] (zobacz: [[CKS Czeladź (żużel)]]). Natomiast KS Górnik Piaski bazuje na stale rozwijającej się drużynie piłkarskiej.
| |
| | |
| * [[CKS 1924 Czeladź|Czeladzki Klub Sportowy]]
| |
| * Górnik Piaski
| |
| * MOSIR Czeladź
| |
| | |
| == Transport ==
| |
| Przez miasto przebiega [[droga krajowa nr 94]] z [[Wrocław]]ia do [[Kraków|Krakowa]]. Po granicy z [[Będzin]]em przebiega także [[droga krajowa nr 86]] z [[Tychy|Tychów]] do węzła drogowego w [[Podwarpie|Podwarpiu]]. Komunikację autobusową zapewniają linie 11, 27, 35, 42, 43, 88, 100, 133, 235, 723, 911, 935. Umożliwiają one dojazd do [[Będzin]]a, [[Sosnowiec|Sosnowca]], [[Katowice|Katowic]], [[Siemianowice Śląskie|Siemianowic Ślaskich]] oraz [[Wojkowice|Wojkowic]].
| |
| | |
| == Administracja i polityka ==
| |
| [[Plik:Urząd miasta czeladź.jpg|thumb|250px|Urząd Miejski]]
| |
| | |
| Czeladź jest [[gmina miejska|gminą miejską]]. Mieszkańcy wybierają do Rady Miejskiej w Czeladzi 21 radnych<ref>Zarządzenie Nr 111 Wojewody Śląskiego z dnia 8 kwietnia 2010 r. ([http://dzienniki.slask.eu/ActDetails.aspx?ID=1478 Dz. Urz. Woj. Śląskiego z 2010 r., Nr 64, poz. 1062])</ref>. Organem wykonawczym samorządu jest burmistrz miasta, którym obecnie jest Teresa Kosmala.
| |
| | |
| W Czeladzi mieszka aktualnie dwóch senatorów RP: Czesław Ryszka (PiS) – wybrany z okręgu częstochowskiego, [[Zbigniew Szaleniec]] (PO) – wybrany z okręgu sosnowieckiego.
| |
| | |
| == Miasta partnerskie ==
| |
| * {{flaga|FRA}} [[Auby]]<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.czeladz.pl/pl/component/content/20?task=view|tytuł=Współpraca z miastem Auby|opublikowany=Urząd Miasta Czeladź|data dostępu=2011-06-19}}</ref>
| |
| * {{flaga|UKR}} [[Żydaczów]]<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.czeladz.pl/pl/component/content/21?task=view|tytuł=Współpraca z miastem Żydaczów|opublikowany=Urząd Miasta Czeladź|data dostępu=2011-06-19}}</ref>
| |
| * {{flaga|LVA}} [[Viesite]]<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.czeladz.pl/pl/component/content/22?task=view|tytuł=Współpraca z miastem Viesite|opublikowany=Urząd Miasta Czeladź|data dostępu=2011-06-19}}</ref>
| |
| * {{flaga|HUN}} [[Várpalota]]<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.czeladz.pl/pl/component/content/1144?task=view|tytuł=Współpraca z miastem Varpalota|opublikowany=Urząd Miasta Czeladź|data dostępu=2011-06-19}}</ref>
| |
| | |
| == Wspólnoty religijne ==
| |
| '''[[Katolicyzm|Kościoły katolickie]]'''
| |
| * [[Parafia św. Mateusza Apostoła w Czeladzi]]
| |
| * [[Parafia Świętych Archaniołów Michała, Gabriela, Rafała w Czeladzi]]
| |
| * [[Parafia Najświętszej Maryi Panny Bolesnej w Czeladzi]]
| |
| * [[Parafia św. Stanisława BM w Czeladzi]]
| |
| * [[Parafia św. Wojciecha BM w Czeladzi]]
| |
| '''Inne'''
| |
| * [[Świadkowie Jehowy]] - [[zbór#Świadkowie Jehowy|zbory]] z [[Sala Królestwa|Salami Królestwa]]
| |
| | |
| == Czeladzianie ==
| |
| {{Kategoria główna|Ludzie związani z Czeladzią}}
| |
| | |
| == Zobacz też ==
| |
| {{Wikinews|Wizyta Ewy Junczyk-Ziomeckiej w Zespole Szkół nr 1 w Czeladzi}}
| |
| {{wikisłownik|Czeladź}}
| |
| * [[Czeladź]]
| |
| * [[Synagoga w Czeladzi]]
| |
| * [[Cmentarz żydowski w Czeladzi]]
| |
| * [[Czeladzka Spółdzielnia Mieszkaniowa]]
| |
| * [[Piaski (Czeladź)|Dzielnica Piaski]]
| |
| | |
| {{Przypisy}}
| |
| | |
| == Linki zewnętrzne ==
| |
| * [http://www.czeladz.pl/ Strona główna Czeladzi]
| |
| * [http://www.czeladz.pl/informator/mapa.php Plan Miasta Czeladź]
| |
| * [http://87.239.46.3/view/index.shtml Kamera internetowa - widok na Czeladzką Starówkę]
| |
| {{Linki do map Polski
| |
| | stopniN=50
| |
| | minutN=19
| |
| | sekundN=02
| |
| | stopniE=19
| |
| | minutE=04
| |
| | sekundE=13
| |
| }}
| |
| | |
| {{Gminy Zagłębia Dąbrowskiego}}
| |
| | |
| [[Kategoria:Czeladź| ]]
| |
| | |
| [[de:Czeladź]]
| |
| [[en:Czeladź]]
| |
| [[es:Czeladź]]
| |
| [[eo:Czeladź]]
| |
| [[fr:Czeladź]]
| |
| [[hsb:Czeladź]]
| |
| [[it:Czeladź]]
| |
| [[he:צ'לדז]]
| |
| [[jv:Czeladź]]
| |
| [[lv:Čeladza]]
| |
| [[nl:Czeladź]]
| |
| [[ja:チェラチ]]
| |
| [[pt:Czeladź]]
| |
| [[ro:Czeladź]]
| |
| [[ru:Челядзь]]
| |
| [[sk:Czeladź]]
| |
| [[szl:Czeladź]]
| |
| [[uk:Челядзь]]
| |
| [[war:Czeladź]]
| |
| ==''Prawa autorskie''==
| |
| ''Treść objęta jest licencją GNU Wolnej Dokumentacji w wersji 1.1 lub dowolnej pózniejszej opublikowanej przez Free Software Foundation i została ona opracowana na podstawie Wikipedii,
| |
| [http://pl.wikipedia.org/wiki/Czelad%C5%BA_%28miasto%29 tutaj] możesz znaleźć artykuł źródłowy oraz [http://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Czelad%C5%BA_%28miasto%29&action=history history autorów]
| |
| ''
| |
