Teatr Zagłębia (Sosnowiec)

Teatr Zagłębia kiedyś...

Teatr Zagłębia dzisiaj...

Teatr Zagłębia - miejska instytucja kulturalna położona w centrum Sosnowca

Historia Teatru do II wojny światowej

Po odzyskaniu niepodległości powstały sprzyjające warunki do rozwoju życia kulturalnego w Sosnowcu. Już w marcu 1919 r. działalność artystyczną podjął teatr będący własnością Towarzystwa Górniczo- Hutniczego "Hr. Renard". Pierwszym jego dyrektorem został Henryk Czarnecki, znany w Sosnowcu aktor i reżyser, kierownik Teatru Letniego w latach 1912-1913. Sosnowieckim teatrem kierował przez blisko 7 lat (19l9-1926). Placówkę, którą objął w sezonie 19l9/1920, nazwał Teatrem Polskim Henryka Czarneckiego. Przez pierwsze trzy sezony działały w nim dwa zespoły: dramatyczny i operetkowy. Dużym powodzeniem cieszyła się wśród widzów operetka, która dominowała na scenie. Prezentowano m. in. utwory Oskara Straussa, Imre Kalmana, Ferenca Lehara, Leo Falla. Wystawiano również przedstawienia operowe - Halkę Stanisława Moniuszki oraz śpiewogrę Wojciecha Bogusławskiego Cud mniemany, czyli Krakowiacy i Górale. W okresie powstań i plebiscytu zespół wystawiał sztuki patriotyczne, adresowane głównie do Ślązaków przebywających wówczas w Sosnowcu. Z narodowym repertuarem występował również w miastach górnośląskich - Katowicach, Szopienicach, Mysłowicach. Część zysków z przedstawień przeznaczono na cele Polskiego Komitetu Plebiscytowego. Od listopada 1922 r. działalność H.Czareckiego wspierał kilkuosobowy Komitet Teatralny, który pośredniczył w kontaktach teatru z władzami miasta, wpływał na dobór aktorów, repertuaru itp. Na scenie sosnowieckiej pojawiło się wiele wybitnych utworów dramatycznych, m.in. Wesele S. Wyspiańskiego, Dziady A. Mickiewicza, Powrót posła J.U. Niemcewicza, Mazepa J. Słowackiego, Hamlet W. Szekspira. Bogaty repertuar realizowany byt przez utalentowanych aktorów pozyskanych do sosnowieckiego zespołu m.in. z warszawskiego Teatru Polskiego i Reduty. Z inicjatywy dyrektora Czarneckiego w sosnowieckim teatrze gościli wybitni artyści scen polskich: Stanisława Wysocka, Irena Solska, Maria Przybylko-Potocka, Karol Adwentowicz, Józef Węgrzyn. Przyjeżdżał tutaj z występami krakowski Teatr " Bagatela" oraz stołeczne zespoły operowe i operetkowe. Z kolei zespoły teatru sosnowieckiego dawały przedstawienia w wielu miastach zagłębiowskich i śląskich, a także w Piotrkowie, Radomsku i Kielcach. W lutym 1924 r. władze magistrackie wykupiły budynek teatru, odtąd stał się on Teatrem Miejskim. Na krótko teatr sosnowiecki połączony był wspólną dyrekcją H. Czarneckiego z teatrem katowickim. Nastąpiło to w sezonie 1924/1925. Na obydwu scenach występował zespół składający się z ponad 160 osób. Najwięcej uwagi poświęcał dyrektor realizacji repertuaru muzycznego. Duże sukcesy odnosiły grane na obu scenach operetki. Przez ostatni okres działalności H.Czarnecki ponosił jednak ogromne straty finansowe, co spowodowało skrócenie jego kadencji. Widownia teatralna świeciła pustkami, a na zwiększenie frekwencji nie wpłynęły nawet znaczne obniżki cen biletów. Sytuacja teatru nic poprawiła się za następnych dyrektorów: Stanisława Knake-Zawadzkicgo (1926-1927) i Leopolda Zbuckiego (1927-1928). W końcu 1928 r. socjalistyczne władze miejskie przekazały placówkę do dyspozycji Towarzystwa Uniwersytetów Robotniczych. Utworzono Teatr Robotniczy, w którym przedstawienia pod kierunkiem Adama Polewki, pisarza z Krakowa, i Stanisława Walickicgo, aktora, przygotowywali amatorzy. Początkowo ożywił on regionalny ruch teatralny. Duży rozgłos uzyskała napisana przez Polcwkę sztuka Sacco i Vanzelli, zrealizowana w sposób nowatorski. Trudny repertuar i nadmierny dydaktyzm płynący ze sceny szybko jednak zniechęciły widzów. Idea teatru robotniczego ostatecznie upadła, gdy po kolejnych wyborach samorządowych socjaliści utracili przewagę w Radz1e Miejskiej.

W połowie 1930 r. teatr wydzierżawił Roman Tal1ski, aktor i reżyser, członek sosnowieckiego zespołu w latach 1923-1925. Kierował teatrem w wyjątkowo trudnym okresie kryzysu gospodarczego (1930-1933). Z powodu kłopotów finansowych realizował mało ambitny, przeważnie rozrywkowy repertuar. Za jego kadencji w Sosnowcu gościnnie występowali znani polscy aktorzy, Karol Adwentowicz, Junosza Stępowski, Loda Halama, Chór Dana z Mieczysławem Foggiem, Eugcn1usz Bodo.

W_lipcu 1933 r. władze miejskie wydzierżawiły budynek Towarzystwu Przyjaciół Teatru, które powierzyło kierowanie sceną Jerzemu Gołaszewskiemu i Edmundowi Szafrańskiemu. Od lipca 1934 do marca 1938 r. teatr prowadził sam J.Gołaszewski, znany aktor Teatru Miejskiego w latach 1931-1932. Wspierany przez Towarzystwo i komisje artystyczną, z udziałem Konstantego Ćwierka i Witolda Wyspiańskiego podejmowała z powodzeniem ambitny repertuar klasyczny i współczesny. Do osiągnięć dyrekcji zaliczyć należy przygotowywanie specjalnych spektakli dla dzieci l młodzieży szkolnej. Próbowano także zachęcić do odwiedzania ubogie warstwy ludności, organizując w poniedziałki tanie przedstawienia, obniżając ceny biletów (należały do najtańszych w Polsce).

Wznowiono przedstawienia wyjazdowe - zespół teatru występował w miastach Zagłębia i Śląska, bywał także w Kielcach. W tym okresie coraz częściej używano nazwy Teatr Zagłębia. Jak poprzednio na sosnowieckiej scenie gościli znani artyści: Hanka Ordonówna, Adolf Dymsza, Eugeniusz Bodo, Franciszek Brudniewicz. Po ustąpieniu J.Gołaszewskiego w końcu sezonu 1938 r. w Sosnowcu odbywały się spektakle przygotowane przez zespoły aktorskie "Reduty" z Warszawy, Teatru Kameralnego z Częstochowy, Operetki Warszawskiej, Teatru Wielkiego z Poznania oraz Teatru Wielkiego z Torunia.

Ostatnim dyrektorem teatru przed wybuchem II wojny światowej był popularny aktor, pochodzący z Sosnowca - Kazimierz Vorbrodt. Podczas jego kadencji w nocy z 17 na 18 stycznia 1939 r. wybuchł pożar spowodowany zwarciem przewodów elektrycznych. Spłonęły scena, strych, część dachu i dekoracje. Remont trwał 7 tygodni. Przedstawienia przeniesiono do pomieszczeń zastępczych. Aktorzy występowali ponadto w spektaklach wyjazdowych - w miastach i osiedlach Zagłębia.

Nowy sezon miał się rozpocząć 2 września 1939 roku premierą Zaczarowanego koła Lucjana Rydla. Wybuch wojny przerwał działalność artystyczną polskiego zespołu, a jego miejsce zajęły zespoły niemieckie.

Dyrektorzy i kierownicy artystyczni:

• (1897 - 1898) Czesław Teofil Janowski
• (1899 - 1904) Felicjan Feliński
• (1904 - 1904) Walenty Julian Myszkowski
• (1905 - 1905) Józef Puchniewski
• (1905 - 1913) Eugeniusz Edmund Majdrowicz
• (1914 - 1918) Aniela Zarębska
• (1919 - 1925) Henryk Karol Czarnecki
• (1926 - 1927) Stanisław Knake-Zawadzki
• (1927 - 1928) Leopold Ignacy Zbucki
• (1928 - 1930) Adam Polewka
• (1930 - 1933) Roman Tański
• (1933 - 1934) Jerzy Gołaszewski, Edmund Szafrański
• (1934 - 1938) Jerzy Gołaszewski
• (1938 - 1939) Kazimierz Vorbrodt
• (1939 - 1945) Okupacja niemiecka - II WŚ
• (1945 - 1948) Józef Pelszyk
• (1948 - 1955) Teatr zamknięty przez komunistów z powodów politycznych
• (1956 - 1956) Władysław Szypulski
• (1957 - 1965) Tadeusz Przystawski
• (1965 - 1966) Andrzej Uramowicz
• (1966 - 1971) Wiesław Mirecki
• (1971 - 1976) Antoni Słociński
• (1976 - 1997) Jan Klemens