Ulica Stanisława Małachowskiego (Sosnowiec)

Ulica Fabryczna (Małachowskiego) na planie miasta z 1907 roku

Ulica Stanisława Małachowskiego (Małachowskiego) - Ulica położona w najstarszej części miasta zwana była początkowo ul. Fabryczną. Pod taką nazwą figuruje w pierwszym spisie ulic, sporządzonym po uzyskaniu praw miejskich, oraz na planie Sosnowca z 1907 r.

Historia

Na ulicę Małachowskiego przemianowano ją w 1916 r. z okazji obchodów 125. rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja. Od początku obejmowała odcinek drogi od ulicy Głównej (3 Maja) do mostu na Czarnej Przemszy, gdzie łączyła się z Schönowską (obecnie l Maja). Usytuowana w okolicy dworca kolejowego. Należała do śródmiejskich ulic handlowych w dużym stopniu zamieszkaną przez ludność żydowską. Należąca do śródmieścia ulica Małachowskiego zachowała nadal charakter ulicy handlowo-usługowej. Tutaj także, w kompleksie budynków położonych obok Banku Przemysłowo Handlowego mieści się kilka wydziałów Urzędu Miejskiego i ma swoją siedzibę Straż Miejska. W 2002 na skrzyżowaniu ulic Małachowskiego, Kościelnej i Modrzejowskiej powstały budynki Forum i Kino Helios. Ten drugi został postawiony w miejscu, gdzie przez lata znajdował się dom wykonany z kamienia wapiennego pochodzący z 1860 roku. Elewacja od strony ul. Małachowskiego została zachowana i stanowi część budynku Kina Helios. W 2016 wystartowała akcja ożywienia centrum i ulicy Małachowskiego pod nazwą Wpadaj na Małacha. W ramach akcji na ulicy umiejscowiono szereg lokali gastronomicznych i rozrywkowych: puby, bary, restauracje, kluby. Do najbardziej znanych należą: Kamienica Klub i Księgarnia - uruchomiona w lokalu po dawnej księgarni, nawiązująca wystrojem do tejże. W tym samym roku rewitalizację przeszedł także jeden z trzech skwerów. W 2017 wytyczono miejsce i uruchomiono ogródki piwne i wprowadzono czasowy, weekendowy zakaz ruchu. W 2021 rozpoczęła się przebudowa ulicy, związana z wymianą torowiska z zamiarem przeznaczenia ulicy na strefę pieszą.

Edukacja

Od 1910 r. w budynku przy ulicy Fabrycznej 7 (Małachowskiego 5) mieściła się 7-klasowa Szkoła Handlowa Józefy Siwikowej, przekształcona następnie w 8-klasowe Gimnazjum Polskiej Macierzy Szkolnej, a w 1921 r. w Gimnazjum Państwowe Żeńskie im. E. Plater. W 1934 r. szkołę przeniesiono do nowego gmachu przy ul. Parkowej.

Banki na ulicy

W latach 20. XX w. w ramach realizacji ambitnego programu rozwoju miasta, opracowanego przez prof. Jana Rakowicza, przy ul. Małachowskiego powstały dwa obiekty bankowe. Pierwszy z nich Bank Polski (obecnie Bank ING), wybudowany według projektu znakomitego architekta polskiego, Mariana Lalewicza, nawiązuje do architektury akademickiego klasycyzmu. Drugi Bank Handlowy (obecnie Bank Przemysłowo Handlowy PBK S.A.) składa silę z dwóch części: niższego obiektu pochodzącego z 1908 r. i dobudowanego do niego gmachu w stylu eklektycznym, mieszczącego salę operacyjną banku.

Zabudowa / Architektura / Zabytki

Ulica Małachowskiego zabudowywana była piętrowymi kamienicami czynszowymi dekorowanymi frontami i oficynami. W latach 20. XX w. w ramach realizacji programu rozwoju miasta, opracowanego przez prof. Jana Rakowicza, przy ul. Małachowskiego powstały dwa obiekty bankowe:

• Bank Polski, w okresie II wojny światowej Bank Rzeszy, a po wojnie Bank Śląski, a następnie ING – projektu Mariana Lalewicza, nawiązuje do architektury akademickiego klasycyzmu
• Bank Handlowy potem Bank Przemysłowo Handlowy PBK S.A. – składa silę z dwóch części: niższego obiektu pochodzącego z 1908 r. i dobudowanego do niego gmachu w stylu eklektycznym.

Część starej zabudowy wyburzono w latach 70. XX w. Spośród kamienic, które przetrwały, dwie wyróżniają się ozdobnymi fasadami o charakterystycznej dla secesji ornamentyce (Małachowskiego 9 i 32). Kolejnym charakterystycznym obiektem budowlanym u zbiegu ulic Małachowskiego i Kościelnej jest tzw. sosnowiecka superjednostka – budynek z kamienia z początku XX w. zamieszkały niegdyś przez ludność pochodzenia żydowskiego . W czasie II wojny światowej na placu przed tym domem wykonywano egzekucje Żydów.

Zabytki

Przy ulicy znajdują się następujące historyczne obiekty i miejsca:

• budynek dawnego Banku Handlowego, składający się z dwóch części połączonych łącznikiem (ul. St. Małachowskiego 3), wzniesiony w 1908 według projektu architekta Kugora, przebudowany w 1923 według projektu Bolesława Żurkowskiego, wpisany do rejestru zabytków 15 września 1995 (nr rej.: A-1609/95),
• zespół zabudowań składający się z gmachu banku (dawny Bank Polski) oraz dwóch budynków mieszkalnych (ul. St. Małachowskiego 7), wzniesiony w latach 1922−1924 w stylu neoklasycyzmu, według projektu Mariana Lalewicza, wpisany do rejestru zabytków 30 kwietnia 1993 (nr rej.: A/1529/93),
• kamienica mieszkalna ul. St. Małachowskiego 4,
• kamienica mieszkalno-usługowa ul. St. Małachowskiego 5 (dawny budynek szkoły),
• kamienica mieszkalna ul. St. Małachowskiego 8,
• kamienica mieszkalna z secesyjnymi zdobieniami ul. St. Małachowskiego 9,
• kamienica mieszkalna ul. St. Małachowskiego 10,
• kamienica mieszkalna ul. St. Małachowskiego 26,
• kamienica mieszkalna z secesyjnymi zdobieniami ul. St. Małachowskiego 32,
• kamienica mieszkalna ul. St. Małachowskiego 34,
• kamienica mieszkalna ul. St. Małachowskiego 40,
• kamienica mieszkalna ul. St. Małachowskiego 42,
• kamienica mieszkalna datowana na XIX wiek, ul. St. Małachowskiego 46,
• kamienica mieszkalna w stylu modernistycznym ul. St. Małachowskiego 48.

Na dawnej pocztówce

• 

  Ulica Małachowskiego Bank

• 

  Ulica Małachowskiego Bank

• 

  Opis zdjęcia:

• 

  Opis zdjęcia:

• 

  Opis zdjęcia:

Na dawnej reklamie

Ulica Fabryczna - Reklama do 1916

• 
• 

  1914

Ulica Małachowskiego - Reklama po 1916

• 

  1931

• 

  1931

• 

  1931

• 
• 
• 
• 
• 
• 

Bibliografia

• Małgorzata Śmiałek: Sosnowieckie ABC, tom III. Muzeum w Sosnowcu, 2004, s. 36-37. ISBN 83-89199-11-4.