Księstwo Siewierskie (1443-1790): Różnice pomiędzy wersjami
m (Księstwo Siewierskie przeniesiono do Księstwo Siewierskie (1443-1790)) |
|||
| (Nie pokazano 17 wersji utworzonych przez 4 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
'''Księstwo Siewierskie''' | '''Księstwo Siewierskie''' (łac. ''Ducatus Severiensis'', czes. ''Seveřské knížectví'') - księstwo istniejące od [[1341]] roku do [[1790]] roku. Formalnie tytuł księcia siewierskiego używano do [[1951]] roku. Księstwo położone na Wyżynie Śląsko-Krakowskiej (Zachodniomałopolskiej) w dorzeczu [[Czarna Przemsza|Czarnej Przemszy]] i [[Warta|Warty]]. Zachodnią granice księstwa stanowiła rzeka [[Brynica]]. Następnie przebiegała pomiędzy miejscowościami [[Woźniki (gm. Irządze)|Woźniki]] i [[Koziegłowy]] i biegła do rzeki Lipinki. Lipnik stanowił północną granicę. W miejscu połączenia z [[Warta|Wartą]] granica skręcała na południe. Rzeka [[Warta]] i [[Czarna Przemsza]] stanowiły wschodnią granicę Księstwa. | ||
W skład księstwa wchodziły między innymi: [[Siewierz]], [[Czeladź]], [[Milowice (Sosnowiec)|Milowice]], [[Łagisza (Będzin)|Łagisza]], [[Małobądz (Będzin)|Małobądz]], [[Grodziec (Będzin)|Grodziec]], [[Wojkowice]], [[Sarnów (gm. Psary)]], [[Preczów (gm. Psary)|Preczów]], [[Bobrowniki (gm. Bobrowniki)|Bobrowniki]], [[Psary (gm. Psary)|Psary]], [[Dobieszowice (gm. Bobrowniki)|Dobieszowice]], [[Rogoźnik (gm. Bobrowniki)|Rogoźnik]], Chrószczobród, [[Przeczyce (gm. Mierzęcice)|Przeczyce]], [[Siemonia (gm. Bobrowniki)|Siemonia]], [[Mierzęcice (gm. Mierzęcice)|Mierzęcice]], Targoszyce, [[Ożarowice (gm. Ożarowice)|Ożarowice]], [[Pyrzowice (gm. Ożarowice)|Pyrzowice]], Zędek, [[Markowice (gm. Koziegłowy)|Markowice]], [[Pińczyce (gm. Koziegłowy)|Pińczyce]], [[Koziegłowy]], [[Koziegłówki (gm. Koziegłowy)|Koziegłówki]], [[Cynków (gm. Koziegłowy)|Cynków]], Rudnik Mały, Kamienica Polska, Rudnik Wielki. | |||
Księstwo od wschodu i południa graniczyło z województwem krakowski. Od zachodu w latach 1469 do 1763 księstwo graniczyła z Czechami, którymi od 1526 rządziła dynastia Habsburgów. Następnie Księstwo graniczyła z Królestwem Prus | |||
== Historia == | ==Historia== | ||
[[Plik:Ksiestwo siewierskie.png|right|Obszar Księstwa według dzisiejszych granic regionu|thumb]] | [[Plik:Ksiestwo siewierskie.png|right|Obszar Księstwa według dzisiejszych granic regionu|thumb]] | ||
[[Plik:Ksiestwo siewierskie.jpg|right|Księstwo Siewierskie na mapie umocnień tzw. orlich gniazd|thumb]] | [[Plik:Ksiestwo siewierskie.jpg|right|Księstwo Siewierskie na mapie umocnień tzw. orlich gniazd|thumb]] | ||
[[Plik:Ks1p.png|right|Obszar Księstwa|thumb]] | |||
W | Pierwsza wzmianka o [[Siewierz|Siewierzu]] pochodzi z 1125 roku. W dokumencie Legata papieskiego Idziego napisano, iż klasztor Benedyktów w Tyńcu pod Krakowem pobierał część opłat z targu i jatki w [[Siewierz|Siewierzu]]. | ||
Książę dzielnicy krakowskiej | ===Księstwo pod panowaniem Piastów śląskich=== | ||
Na początku XIII wieku Siewierz był kasztelanią | Książę dzielnicy krakowskiej - Kazimierz II Sprawiedliwy po zdobyciu władzy w [[1177]] roku, podarował księciu raciborskiemu - Mieszkowi Plątonogiemu, [[Siewierz]] wchodzący w skład kasztelanii bytomskiej i kasztelanią oświęcimską. | ||
Na początku XIII wieku [[Siewierz]] był kasztelanią wchodzącą w skład księstwa opolsko-raciborskiego. W [[1241]] roku w czasie najazdu tatarów nastąpiło spalenie [[Siewierz|Siewierza]]. Ziemia siewierska jako odrębne terytorium została wspomniana po raz pierwszy w dokumencie z [[1266]] roku, użyto wtedy formuły '''''districtus severiensis'''''. W [[1281]] roku obszar księstwa siewierskiego przeszedł we władanie Kazimierza I Bytomsko-Kozielskiego. W [[1337]] roku Kazimierz Cieszyński kupił dystrykt siewierski książąt bytomskich. A w roku [[1341]] zaczęto używać określenia "Księstwo siewierskie". | |||
===Księstwo pod panowaniem biskupów krakowskich=== | |||
1 | 1 stycznia [[1444]] Jan Długosz w imieniu biskupa [[Zbigniew Oleśnicki|Zbigniewa Oleśnickiego]] wpłacił księciu Wacławowi cieszyńskiemu pierwszą ratę za Księstwo Siewierskie (zakupione przez biskupa [[30 grudnia]] [[1443]]). Od tego czasu, w latach [[1443]] - [[1790]] stanowiło samodzielne księstwo, pod panowaniem książąt siewierskich, którymi byli kolejni biskupi krakowscy. Był to obszar niezależny od królów polskich (nie prowadził jednak samodzielnej polityki zewnętrznej). | ||
W okresie potopu szwedzkiego księstwo było formalnie neutralne. Jednak jesienią 1655 roku było | W okresie potopu szwedzkiego księstwo było formalnie neutralne. Jednak jesienią [[1655]] roku było na krótko schronieniem dla naciskanych przez Szwedów wojsk hetmana Stefana Czarnieckiego. Król szwedzki uznał ten incydent za niedopełnienie warunków neutralności i wkrótce po wycofaniu się z [[Siewierz|Siewierza]] ostatnich oddziałów polskich rozkazał zajęcie miasta. W Siewierzu przez wiele lat po zakończeniu wojny trwały prace mające na celu usunięcie wszystkich szkód powstałych w czasie pobytu Szwedów w mieście. | ||
Koniec | Koniec niezależności terytorialnej księstwa przypada na czas obrad Sejmu Wielkiego. Na podstawie ustaw z roku [[1790]] i [[1791]] Księstwo Siewierskie zostało włączone do Korony, jako osobna jednostka terytorialna w woj. krakowskim. W 1807 Napoleon Bonaparte restytuował księstwo siewierskie i oddał je swemu marszałkowi Jean Lannes, księciu Montebello. Po kongresie wiedeńskim Siewierz znalazł się w granicach Królestwa Ko. | ||
==Organizacja i charakterystyka księstwa== | ==Organizacja i charakterystyka księstwa== | ||
Władcą i właścicielem | Władcą i właścicielem księstwa byli kolejni biskupi krakowscy. Pierwszym który używał tytułu książę siewierski był w [[1484]] biskup Jan Rzeszowski. Księstwo posiadało własne wojsko. Miasto i mieszczanie posiadali różne przywileje nadane przez biskupów krakowskich. Przywileje dotyczyły: handlu, zwolnienia od opłat w okresie klęsk żywiołowych, ułatwienia dla rzemiosła oraz nadania gruntów rolnych i leśnych. | ||
Miasto i mieszczanie posiadali różne | Biskupi krakowscy nadawali również mieszkańcom księstwa tytuły szlacheckie. | ||
Biskupi krakowscy nadawali | |||
W wiekach XIII-XIV kopano i wytapiano tu srebro i ołów. W wiekach XV-XVIII działały liczne kuźnice żelaza, bazujące na lokalnych zasobach rud żelaza. | W wiekach XIII-XIV kopano i wytapiano tu srebro i ołów. W wiekach XV-XVIII działały liczne kuźnice żelaza, bazujące na lokalnych zasobach rud żelaza. | ||
W Księstwie funkcjonowało twarde prawo | W Księstwie funkcjonowało twarde prawo oraz zakaz osadnictwa żydowskiego (jako, że był to teren katolickich biskupów krakowskich). [[Siewierz]] posiadał tzw. prawo miecza (prawo wykonywania wyroków śmierci). W [[1625]] roku na [[Zamek w Siewierzu|zamku siewierskim]] rozpoczął działalność słynący z surowości i egzekwowania prawa przy pomocy kata – Trybunał Siewierski. Funkcjonowało nawet powiedzenie: ''Bij, kradnij, zabijaj lecz Siewierz omijaj''. | ||
== Poczet książąt siewierskich == | ==Poczet książąt siewierskich== | ||
*1312-1328 - Mieszko bytomski | *1312-1328 - Mieszko bytomski | ||
*1328-1337 - Władysław bytomski | *1328-1337 - Władysław bytomski | ||
| Linia 33: | Linia 34: | ||
*1359-1368 - Bolko II Mały | *1359-1368 - Bolko II Mały | ||
*1368-1410 - Przemysław I Noszak | *1368-1410 - Przemysław I Noszak | ||
*1410-1423 - ??? | |||
*1423-1455 - Zbigniew Oleśnicki | [[Plik:Zbigniew Oleśnicki 01 (Jan Matejko).jpg|thumb|300px|Biskup [[Zbigniew Oleśnicki]], autor; Jan Matejko, Biblioteka Narodowa]] | ||
*1423-1455 - [[Zbigniew Oleśnicki]] | |||
*1455-1460 - Tomasz Strzępiński | *1455-1460 - Tomasz Strzępiński | ||
*1461-1463 - Jakub I z Sienna | *1461-1463 - Jakub I z Sienna | ||
| Linia 71: | Linia 74: | ||
*1790-1800 - Feliks Turski | *1790-1800 - Feliks Turski | ||
********** | ********** | ||
*1911–1951 - Adam Stefan Stanisław Bonifacy Józef Sapieha herbu Lis | *1911–1951 - Adam Stefan Stanisław Bonifacy Józef Sapieha herbu Lis | ||
==Zobacz też== | |||
*[[Dzieje ustroju i prawa księstwa siewierskiego]] | |||
*[[Miasto Czeladź w Księstwie Siewierskim (1444 - 1790)]] | |||
*[[Siewierz, dzieje zamku]] | |||
*[[Dzieje zamku w Siewierzu]] | |||
*[[Dzieje Księstwa Siewierskiego i Siewierza do roku 1900]] | |||
*[[Siewierz-Czeladź-Koziegłowy. Studia i materiały z dziejów Siewierza i Księstwa Siewierskiego]] | |||
*[[Bractwo Rycerskie Chorągiew Księstwa Siewierskiego]] | |||
==Linki zewnętrzne== | |||
*[http://dir.icm.edu.pl/pl/Slownik_geograficzny/Tom_X/602 Siewierz w: '' Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich'' (1889)] | |||
[[Kategoria: Historia]] | [[Kategoria:Zagłębie Dąbrowskie]] | ||
[[Kategoria:Historia]] | |||
[[Kategoria:Dawne jednostki administracyjne]] | |||
Aktualna wersja na dzień 22:07, 22 lip 2022
Księstwo Siewierskie (łac. Ducatus Severiensis, czes. Seveřské knížectví) - księstwo istniejące od 1341 roku do 1790 roku. Formalnie tytuł księcia siewierskiego używano do 1951 roku. Księstwo położone na Wyżynie Śląsko-Krakowskiej (Zachodniomałopolskiej) w dorzeczu Czarnej Przemszy i Warty. Zachodnią granice księstwa stanowiła rzeka Brynica. Następnie przebiegała pomiędzy miejscowościami Woźniki i Koziegłowy i biegła do rzeki Lipinki. Lipnik stanowił północną granicę. W miejscu połączenia z Wartą granica skręcała na południe. Rzeka Warta i Czarna Przemsza stanowiły wschodnią granicę Księstwa.
W skład księstwa wchodziły między innymi: Siewierz, Czeladź, Milowice, Łagisza, Małobądz, Grodziec, Wojkowice, Sarnów (gm. Psary), Preczów, Bobrowniki, Psary, Dobieszowice, Rogoźnik, Chrószczobród, Przeczyce, Siemonia, Mierzęcice, Targoszyce, Ożarowice, Pyrzowice, Zędek, Markowice, Pińczyce, Koziegłowy, Koziegłówki, Cynków, Rudnik Mały, Kamienica Polska, Rudnik Wielki. Księstwo od wschodu i południa graniczyło z województwem krakowski. Od zachodu w latach 1469 do 1763 księstwo graniczyła z Czechami, którymi od 1526 rządziła dynastia Habsburgów. Następnie Księstwo graniczyła z Królestwem Prus
Historia
Pierwsza wzmianka o Siewierzu pochodzi z 1125 roku. W dokumencie Legata papieskiego Idziego napisano, iż klasztor Benedyktów w Tyńcu pod Krakowem pobierał część opłat z targu i jatki w Siewierzu.
Księstwo pod panowaniem Piastów śląskich
Książę dzielnicy krakowskiej - Kazimierz II Sprawiedliwy po zdobyciu władzy w 1177 roku, podarował księciu raciborskiemu - Mieszkowi Plątonogiemu, Siewierz wchodzący w skład kasztelanii bytomskiej i kasztelanią oświęcimską. Na początku XIII wieku Siewierz był kasztelanią wchodzącą w skład księstwa opolsko-raciborskiego. W 1241 roku w czasie najazdu tatarów nastąpiło spalenie Siewierza. Ziemia siewierska jako odrębne terytorium została wspomniana po raz pierwszy w dokumencie z 1266 roku, użyto wtedy formuły districtus severiensis. W 1281 roku obszar księstwa siewierskiego przeszedł we władanie Kazimierza I Bytomsko-Kozielskiego. W 1337 roku Kazimierz Cieszyński kupił dystrykt siewierski książąt bytomskich. A w roku 1341 zaczęto używać określenia "Księstwo siewierskie".
Księstwo pod panowaniem biskupów krakowskich
1 stycznia 1444 Jan Długosz w imieniu biskupa Zbigniewa Oleśnickiego wpłacił księciu Wacławowi cieszyńskiemu pierwszą ratę za Księstwo Siewierskie (zakupione przez biskupa 30 grudnia 1443). Od tego czasu, w latach 1443 - 1790 stanowiło samodzielne księstwo, pod panowaniem książąt siewierskich, którymi byli kolejni biskupi krakowscy. Był to obszar niezależny od królów polskich (nie prowadził jednak samodzielnej polityki zewnętrznej).
W okresie potopu szwedzkiego księstwo było formalnie neutralne. Jednak jesienią 1655 roku było na krótko schronieniem dla naciskanych przez Szwedów wojsk hetmana Stefana Czarnieckiego. Król szwedzki uznał ten incydent za niedopełnienie warunków neutralności i wkrótce po wycofaniu się z Siewierza ostatnich oddziałów polskich rozkazał zajęcie miasta. W Siewierzu przez wiele lat po zakończeniu wojny trwały prace mające na celu usunięcie wszystkich szkód powstałych w czasie pobytu Szwedów w mieście.
Koniec niezależności terytorialnej księstwa przypada na czas obrad Sejmu Wielkiego. Na podstawie ustaw z roku 1790 i 1791 Księstwo Siewierskie zostało włączone do Korony, jako osobna jednostka terytorialna w woj. krakowskim. W 1807 Napoleon Bonaparte restytuował księstwo siewierskie i oddał je swemu marszałkowi Jean Lannes, księciu Montebello. Po kongresie wiedeńskim Siewierz znalazł się w granicach Królestwa Ko.
Organizacja i charakterystyka księstwa
Władcą i właścicielem księstwa byli kolejni biskupi krakowscy. Pierwszym który używał tytułu książę siewierski był w 1484 biskup Jan Rzeszowski. Księstwo posiadało własne wojsko. Miasto i mieszczanie posiadali różne przywileje nadane przez biskupów krakowskich. Przywileje dotyczyły: handlu, zwolnienia od opłat w okresie klęsk żywiołowych, ułatwienia dla rzemiosła oraz nadania gruntów rolnych i leśnych. Biskupi krakowscy nadawali również mieszkańcom księstwa tytuły szlacheckie. W wiekach XIII-XIV kopano i wytapiano tu srebro i ołów. W wiekach XV-XVIII działały liczne kuźnice żelaza, bazujące na lokalnych zasobach rud żelaza.
W Księstwie funkcjonowało twarde prawo oraz zakaz osadnictwa żydowskiego (jako, że był to teren katolickich biskupów krakowskich). Siewierz posiadał tzw. prawo miecza (prawo wykonywania wyroków śmierci). W 1625 roku na zamku siewierskim rozpoczął działalność słynący z surowości i egzekwowania prawa przy pomocy kata – Trybunał Siewierski. Funkcjonowało nawet powiedzenie: Bij, kradnij, zabijaj lecz Siewierz omijaj.
Poczet książąt siewierskich
- 1312-1328 - Mieszko bytomski
- 1328-1337 - Władysław bytomski
- 1337-1358 - Kazimierz I cieszyński
- 1359-1368 - Bolko II Mały
- 1368-1410 - Przemysław I Noszak
- 1410-1423 - ???
.jpg)
- 1423-1455 - Zbigniew Oleśnicki
- 1455-1460 - Tomasz Strzępiński
- 1461-1463 - Jakub I z Sienna
- 1463-1464 - Jan V Gruszczyński
- 1464-1471 - Jan VI Lutek
- 1471-1488 - Jan VII Rzeszowski
- 1488-1503 - Fryderyk Jagiellończyk
- 1503-1524 - Jan VIII Konarski
- 1524-1535 - Piotr III Tomicki
- 1536-1537 - Jan IX Latalski
- 1537-1538 - Jan X Chojeński
- 1538-1545 - Piotr IV Gamrat
- 1546-1550 - Samuel Maciejowski
- 1551-1560 - Andrzej II Zebrzydowski
- 1560-1572 - Filip Padniewski
- 1572-1577 - Franciszek I Krasiński
- 1577-1591 - Piotr V Myszkowski
- 1591-1600 - Jerzy I Radziwiłł
- 1600-1605 - Bernard Maciejowski
- 1607-1616 - Piotr VI Tylicki
- 1616-1630 - Marcin Szyszkowski
- 1630-1631 - Andrzej III Lipski
- 1632-1634 - Jan XI Albert Waza
- 1635-1642 - Jakub II Zadzik
- 1642-1657 - Piotr VII Gembicki
- 1658-1679 - Andrzej IV Trzebicki
- 1681-1699 - Jan XII Małachowski
- 1700-1700 - Stanisław II Dąmbski
- 1701-1702 - Jerzy II Albrecht Denhoff
- 1710-1719 - Kazimierz Łubieński
- 1720-1732 - Felicjan Konstanty Szaniawski
- 1732-1746 - Jan XIII Aleksander Lipski
- 1746-1758 - Andrzej V Stanisław Załuski
- 1759-1788 - Kajetan Ignacy Sołtyk
- 1790-1800 - Feliks Turski
- 1911–1951 - Adam Stefan Stanisław Bonifacy Józef Sapieha herbu Lis
Zobacz też
- Dzieje ustroju i prawa księstwa siewierskiego
- Miasto Czeladź w Księstwie Siewierskim (1444 - 1790)
- Siewierz, dzieje zamku
- Dzieje zamku w Siewierzu
- Dzieje Księstwa Siewierskiego i Siewierza do roku 1900
- Siewierz-Czeladź-Koziegłowy. Studia i materiały z dziejów Siewierza i Księstwa Siewierskiego
- Bractwo Rycerskie Chorągiew Księstwa Siewierskiego
