Księstwo Siewierskie (1443-1790)

Księstwo Siewierskie (łac. Ducatus Severiensis, czes. Seveřské knížectví) - księstwo istniejące od 1341 roku do 1790 roku. Formalnie tytuł księcia siewierskiego używano do 1951 roku. Księstwo położone na Wyżynie Śląsko-Krakowskiej (Zachodniomałopolskiej) w dorzeczu Czarnej Przemszy i Warty. Zachodnią granice księstwa stanowiła rzeka Brynica. Następnie przebiegała pomiędzy miejscowościami Woźniki i Koziegłowy i biegła do rzeki Lipinki. Lipnik stanowił północną granicę. W miejscu połączenia z Wartą granica skręcała na południe. Rzeka Warta i Czarna Przemsza stanowiły wschodnią granicę Księstwa.

W skład księstwa wchodziły między innymi: Siewierz, Czeladź, Milowice, Łagisza, Małobądz, Grodziec, Wojkowice, Sarnów (gm. Psary), Preczów, Bobrowniki, Psary, Dobieszowice, Rogoźnik, Chrószczobród, Przeczyce, Siemonia, Mierzęcice, Targoszyce, Ożarowice, Pyrzowice, Zędek, Markowice, Pińczyce, Koziegłowy, Koziegłówki, Cynków, Rudnik Mały, Kamienica Polska, Rudnik Wielki. Księstwo od wschodu i południa graniczyło z województwem krakowski. Od zachodu w latach 1469 do 1763 księstwo graniczyła z Czechami, którymi od 1526 rządziła dynastia Habsburgów. Następnie Księstwo graniczyła z Królestwem Prus

Historia

Obszar Księstwa według dzisiejszych granic regionu

Księstwo Siewierskie na mapie umocnień tzw. orlich gniazd

Obszar Księstwa

Pierwsza wzmianka o Siewierzu pochodzi z 1125 roku. W dokumencie Legata papieskiego Idziego napisano, iż klasztor Benedyktów w Tyńcu pod Krakowem pobierał część opłat z targu i jatki w Siewierzu.

Księstwo pod panowaniem Piastów śląskich

Książę dzielnicy krakowskiej - Kazimierz II Sprawiedliwy po zdobyciu władzy w 1177 roku, podarował księciu raciborskiemu - Mieszkowi Plątonogiemu, Siewierz wchodzący w skład kasztelanii bytomskiej i kasztelanią oświęcimską. Na początku XIII wieku Siewierz był kasztelanią wchodzącą w skład księstwa opolsko-raciborskiego. W 1241 roku w czasie najazdu tatarów nastąpiło spalenie Siewierza. Ziemia siewierska jako odrębne terytorium została wspomniana po raz pierwszy w dokumencie z 1266 roku, użyto wtedy formuły districtus severiensis. W 1281 roku obszar księstwa siewierskiego przeszedł we władanie Kazimierza I Bytomsko-Kozielskiego. W 1337 roku Kazimierz Cieszyński kupił dystrykt siewierski książąt bytomskich. A w roku 1341 zaczęto używać określenia "Księstwo siewierskie".

Księstwo pod panowaniem biskupów krakowskich

1 stycznia 1444 Jan Długosz w imieniu biskupa Zbigniewa Oleśnickiego wpłacił księciu Wacławowi cieszyńskiemu pierwszą ratę za Księstwo Siewierskie (zakupione przez biskupa 30 grudnia 1443). Od tego czasu, w latach 1443 - 1790 stanowiło samodzielne księstwo, pod panowaniem książąt siewierskich, którymi byli kolejni biskupi krakowscy. Był to obszar niezależny od królów polskich (nie prowadził jednak samodzielnej polityki zewnętrznej).

W okresie potopu szwedzkiego księstwo było formalnie neutralne. Jednak jesienią 1655 roku było na krótko schronieniem dla naciskanych przez Szwedów wojsk hetmana Stefana Czarnieckiego. Król szwedzki uznał ten incydent za niedopełnienie warunków neutralności i wkrótce po wycofaniu się z Siewierza ostatnich oddziałów polskich rozkazał zajęcie miasta. W Siewierzu przez wiele lat po zakończeniu wojny trwały prace mające na celu usunięcie wszystkich szkód powstałych w czasie pobytu Szwedów w mieście.

Koniec niezależności terytorialnej księstwa przypada na czas obrad Sejmu Wielkiego. Na podstawie ustaw z roku 1790 i 1791 Księstwo Siewierskie zostało włączone do Korony, jako osobna jednostka terytorialna w woj. krakowskim. W 1807 Napoleon Bonaparte restytuował księstwo siewierskie i oddał je swemu marszałkowi Jean Lannes, księciu Montebello. Po kongresie wiedeńskim Siewierz znalazł się w granicach Królestwa Ko.

Organizacja i charakterystyka księstwa

Władcą i właścicielem księstwa byli kolejni biskupi krakowscy. Pierwszym który używał tytułu książę siewierski był w 1484 biskup Jan Rzeszowski. Księstwo posiadało własne wojsko. Miasto i mieszczanie posiadali różne przywileje nadane przez biskupów krakowskich. Przywileje dotyczyły: handlu, zwolnienia od opłat w okresie klęsk żywiołowych, ułatwienia dla rzemiosła oraz nadania gruntów rolnych i leśnych. Biskupi krakowscy nadawali również mieszkańcom księstwa tytuły szlacheckie. W wiekach XIII-XIV kopano i wytapiano tu srebro i ołów. W wiekach XV-XVIII działały liczne kuźnice żelaza, bazujące na lokalnych zasobach rud żelaza.

W Księstwie funkcjonowało twarde prawo oraz zakaz osadnictwa żydowskiego (jako, że był to teren katolickich biskupów krakowskich). Siewierz posiadał tzw. prawo miecza (prawo wykonywania wyroków śmierci). W 1625 roku na zamku siewierskim rozpoczął działalność słynący z surowości i egzekwowania prawa przy pomocy kata – Trybunał Siewierski. Funkcjonowało nawet powiedzenie: Bij, kradnij, zabijaj lecz Siewierz omijaj.

Poczet książąt siewierskich

• 1312-1328 - Mieszko bytomski
• 1328-1337 - Władysław bytomski
• 1337-1358 - Kazimierz I cieszyński
• 1359-1368 - Bolko II Mały
• 1368-1410 - Przemysław I Noszak
• 1410-1423 - ???

Biskup Zbigniew Oleśnicki, autor; Jan Matejko, Biblioteka Narodowa

• 1423-1455 - Zbigniew Oleśnicki
• 1455-1460 - Tomasz Strzępiński
• 1461-1463 - Jakub I z Sienna
• 1463-1464 - Jan V Gruszczyński
• 1464-1471 - Jan VI Lutek
• 1471-1488 - Jan VII Rzeszowski
• 1488-1503 - Fryderyk Jagiellończyk
• 1503-1524 - Jan VIII Konarski
• 1524-1535 - Piotr III Tomicki
• 1536-1537 - Jan IX Latalski
• 1537-1538 - Jan X Chojeński
• 1538-1545 - Piotr IV Gamrat
• 1546-1550 - Samuel Maciejowski
• 1551-1560 - Andrzej II Zebrzydowski
• 1560-1572 - Filip Padniewski
• 1572-1577 - Franciszek I Krasiński
• 1577-1591 - Piotr V Myszkowski
• 1591-1600 - Jerzy I Radziwiłł
• 1600-1605 - Bernard Maciejowski
• 1607-1616 - Piotr VI Tylicki
• 1616-1630 - Marcin Szyszkowski
• 1630-1631 - Andrzej III Lipski
• 1632-1634 - Jan XI Albert Waza
• 1635-1642 - Jakub II Zadzik
• 1642-1657 - Piotr VII Gembicki
• 1658-1679 - Andrzej IV Trzebicki
• 1681-1699 - Jan XII Małachowski
• 1700-1700 - Stanisław II Dąmbski
• 1701-1702 - Jerzy II Albrecht Denhoff
• 1710-1719 - Kazimierz Łubieński
• 1720-1732 - Felicjan Konstanty Szaniawski
• 1732-1746 - Jan XIII Aleksander Lipski
• 1746-1758 - Andrzej V Stanisław Załuski
• 1759-1788 - Kajetan Ignacy Sołtyk
• 1790-1800 - Feliks Turski
• 1911–1951 - Adam Stefan Stanisław Bonifacy Józef Sapieha herbu Lis

Zobacz też

• Dzieje ustroju i prawa księstwa siewierskiego
• Miasto Czeladź w Księstwie Siewierskim (1444 - 1790)
• Siewierz, dzieje zamku
• Dzieje zamku w Siewierzu
• Dzieje Księstwa Siewierskiego i Siewierza do roku 1900
• Siewierz-Czeladź-Koziegłowy. Studia i materiały z dziejów Siewierza i Księstwa Siewierskiego
• Bractwo Rycerskie Chorągiew Księstwa Siewierskiego

Linki zewnętrzne

• Siewierz w: Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich (1889)